Farmakoterapia zakażeń układu moczowego
Charakterystycznymi objawami jakie mogą towarzyszyć zapaleniu cewki moczowej i pęcherza są: ból i pieczenie w cewce, częstomocz z pieczeniem i kłuciem przy oddawaniu moczu oraz parcie na mocz. Pojawienie się gorączki, nudności, wymiotów oraz silnych bólów w okolicy lędźwiowej może sugerować zajęcie górnego odcinka układu moczowego. Na podstawie objawów klinicznych towarzyszących zakażeniom układu moczowego nie możliwe jest określenie rodzaju drobnoustroju będącego przyczyną zakażenia. W celu potwierdzenia podejrzenia infekcji układu moczowego w każdym przypadku należy dążyć do wykonania ogólnego i mikrobiologicznego badania moczu, a po izolacji drobnoustroju chorobotwórczego do jego identyfikacji i oceny wrażliwości (antybiogram). Oznaczenie ilościowe bakterii w moczu ma znaczenie diagnostyczne tylko wówczas, gdy mocz zostanie pobrany z zachowaniem aseptyki i właściwie transportowany jak najszybciej trafi do laboratorium. Najlepszą metodą jest pobieranie do sterylnego pojemnika, dostępnego w każdej aptece, środkowej porcji moczu, oddanej po nocnym spoczynku. Mocz po pobraniu powinien być przechowywany w temperaturze 4-8°C, jednak nie dłużej niż 12 godzin. Fałszywie ujemne wyniki badania moczu możemy uzyskać najczęściej wskutek niewłaściwego przechowywania lub transportu, ale również u pacjentów stosujących leki p/bakteryjne czy na skutek znacznego rozcieńczenia moczu (u chorych z wielomoczem, niewydolnością nerek, noworodków i niemowląt). Natomiast wyniki fałszywie dodatnie z reguły są spowodowane długotrwałym przechowywaniem próbki moczu w zbyt wysokiej temperaturze, co prowadzi do namnożenia patogenów.
Zakażenia powodują najczęściej bakterie, które dostają się do układu moczowego drogą wstępującą przez cewkę moczową. Bakterie po wniknięciu do układu moczowego przylegają do nabłonka wyścielającego drogi moczowe za pomocą specjalnych nitkowatych organelli określanych fimbriami typu I i typu II (fimbrie P). W warunkach pozaszpitalnych jest to głównie Escherichia coli, która jak się ocenia jest przyczyna infekcji w ok. 89 % przypadków. Rzadziej są to inne drobnoustroje: Gram-ujemne (Proteus, Klebsiella) czy Gram-dodatnie (Enterococcus, Staphylococcus). W infekcjach wewnątrzszpitalnych Escherichia coli jest przyczyną ok. 53% zakażeń, natomiast częściej niż ambulatoryjnie występują zakażenia wywołane przez bakterie z rodzaju: Proteus, Klebsiella, Pseudomonas i Enterobacter. W rzadkich przypadkach przyczynami infekcji mogą być również wirusy czy grzyby.
Zakażenia dróg moczowych są także jednymi z najczęstszych infekcji z jakimi zgłaszają się o poradę pacjenci do apteki. Każdego pacjenta zgłaszającego się do apteki z objawami zapalenia pęcherza moczowego należy ocenić pod kątem obecności czynników wskazujących na konieczność skierowania do lekarza. Pacjentom z typowymi, umiarkowanymi lub łagodnymi objawami zapalenia pęcherza moczowego można polecić dostępne bez recepty preparaty o działaniu odkażającym, zawierające np. salicylan fenylu w skojarzeniu z metenaminą (Urosal) lub wyciąg z konika morskiego, korzenia żeń-szenia, liścia ortosyfonu i błękit metylenowy (Ginjal), czy wyciąg z korzenia pietruszki, naowocni fasoli, liścia brzozy, koszyczka rumianku, liścia borówki brusznicy oraz kwas cytrynowy, cytrynian sodu i cytrynian potasu (Urosept). Wśród składników wielu innych obecnych na rynku preparatów (Urogran, Urosan) wymienia się takie surowce jak: liść brzozy, kłącze perzu, korzeń wilżyny, korzeń i liść pietruszki, ziele i liść pokrzywy, korzeń mniszka czy liść mącznicy lekarskiej. Preparaty te wykazują słabe działanie rozkurczowe, moczopędne, przeciwzapalne, ściągające, przeciwbakteryjne i dlatego są wykorzystywane leczniczo i zapobiegawczo. Szczególnie istotne właściwości lecznicze przypisuje się obecnie żurawinie. U pacjentów regularnie stosujących preparaty na bazie żurawiny obserwuję się zmniejszoną ilość incydentów zapalnych w obrębie układu moczowego oraz mniejszą ilość stosowanych leków przeciwbakteryjnych. Mechanizm tego działania tłumaczy się zmniejszeniem przez związki zawarte w żurawinie zdolności adhezyjnych bakterii do nabłonka pęcherza moczowego. Pacjentowi należy również doradzić zwiększenie spożycia płynów do 3-5 l na dobę, przyjmowanie witaminy C i płynów zakwaszających mocz np. soku z żurawin. Jeśli, pomimo przyjmowania przez 2-3 dni zaleconego preparatu objawy nie ustępują należy przekonać pacjenta do wizyty u lekarza i wykonania badania posiewu moczu.
Skuteczna i bezpieczna terapia zakażeń układu moczowego jest uzależniona od :
właściwego rozpoznania klinicznego i określeniu rodzaju zakażenia
prawidłowego pobrania moczu do badania
prawidłowej interpretacji wyników badania moczu (ogólnego i mikrobiologicznego) i właściwego wyboru leku ukierunkowanego w oparciu o wynik badania mikrobiologicznego.
Przegląd leków stosowanych w leczeniu zakażeń układu moczowego
Wybór leku może być dokonany z pośród następujących grup :
syntetyczne leki chemioterapeutyczne - kotrimoksazol, pochodne nitrofuranu , fluorochinolony
antybiotyki - penicyliny półsyntetyczne, cefalosporyny, fosfomycyna oraz antybiotyki aminoglikozydowe
przy nawracających infekcjach dróg moczowych - Uro-Vaxom
POCHODNE NITROFURANU osiągają wysokie stężenie w moczu, dlatego ich podstawowym wskazaniem są zakażenia dolnego odcinka dróg moczowych oraz ich profilaktyka.
FLUOROCHINOLONY stanowią obecnie jedną z częściej wykorzystywanych w ZUM grup leków z racji szerokiego spektrum działania przeciwbakteryjnego i osiągania wysokiego stężenia w moczu jak też w tkankach.
Znaczna aktywność przeciwbakteryjna i korzystne parametry farmakokinetyczne sprawiają, że fluorochinolony są stosowane w powikłanych oraz niepowikłanych zakażeniach dróg moczowych, w tym również o etiologii Pseudomonas aeruginosa.
Z ANTYBIOTYKÓW BETA-LAKTAMOWYCH najczęściej stosuje się aminopenicyliny karboksypenicyliny, ureidopenicyliny , amidynopenicyliny oraz cefalosporyny.
ANTYBIOTYKI AMINOGLIKOZYDOWE (gentamycyna, amikacyna, netylmycyna, sisomycyna, isepamycyna)
FOSFOMYCYNA jest antybiotykiem, którego wskazania są ograniczone tylko do niepowikłanych zakażeń dolnego odcinka dróg moczowych powodowanych przez Escherichia coli i enterokoki.
Reasumując, obecnie dysponujemy dość znacznym arsenałem skutecznych leków w stanach zapalnych dróg moczowych, aczkolwiek sukces terapeutyczny uzależniony jest nie tylko od właściwego ich zastosowania, ale również od edukacji pacjentów, którzy lepiej rozumiejąc istotę choroby oraz mając świadomość mechanizmu działania i efektów niepożądanych stosowanych leków mogą właściwie kontrolować proces leczenia i odpowiednio wcześnie reagować na różne niepokojące symptomy.