Magdalena Obrusiewicz
Europeistyka, gr II
Reformy brytyjskiego systemu wyborczego
W XIX w. Wielka Brytania, która z wojen napoleońskich wyszła jako największa potęga świata, wpadła w wir zmian politycznych. Demokracja brytyjska musiała uporać się nie tylko z cenzusami majątkowymi, lecz także ze skrajnie nierównym, systemem podziału mandatów do Izby Gmin. Wynikał on z utrzymywania się, jeszcze w XIX w. średniowiecznych wyobrażeń, iż prawo wybierania posła nie jest obywatelskim obowiązkiem, lecz przywilejem całych wspólnot: hrabstw i uprzywilejowanych miast.
Reforma wyborcza rządu hrabiego Greya (1832r.)
Dzięki niej powiększono reprezentację wielkich miast, po części ujednolicono kryteria dostępu do urn, obniżono cenzusy majątkowe. Liczba wyborców wzrosła. By opanować ten wzrost zarządzono prowadzenie rejestru wyborców. Zajęła się tym partia liberalna i konserwatywna.
Po 1832r. w miastach większa część burżuazji już miała prawo głosowania, robotnicy jeszcze wcale go nie mieli. Reforma Greya znacznie nasiliła presje i wpływy wyborcze wielkich właścicieli ziemskich, landlordów. Głosowanie było bowiem jawne a zależność dzierżawców od landlordów ogromna. Dopiero ustawa o tajnym głosowaniu z 1872r. uprościła i uspokoiła akt wyborczy.
Reforma wyborcza konserwatystów (1867r.)
Liberałowie dominowali w rządach w latach 1850-1865, zrobili sporo dla cząstkowej demokratyzacji min. wprowadzili: ustawodawstwo pracy, prawa polityczne żydów, rozwody, humanizację prawa karnego. Jednak to konserwatyści-premier lord Derby i mózg partii-Benjamin Disraeli dokonali w 1867r. wielkiej reformy wyborczej. Disraeli dostrzegł rosnące ambicje robotników, coraz liczniejszych i coraz lepiej zorganizowanych w trade-unionach. To właśnie owe związki zawodowe patronowały ruchliwej grupie nacisku-Lidze na Rzecz reformy. Domagała się ona powszechności praw wyborczych.
Reforma wyborcza nie przyniosła jednak powszechnego glosowania. Uprzywilejowała jedynie duże miasta z liczną ludnością robotniczą. Odebrano 53 miejsca w Izbie Gmin małym miasteczkom, dając je miastom przemysłowym. Dzięki „drugiemu prawu wyborczemu”(Second Reform Bill) zbliżono się w miastach do powszechności praw wyborczych (dano je wszystkim głowom rodzin zajmujących własne mieszkanie, płacących podatki) Liczba wyborców wzrosła prawie dwukrotnie.
Reforma z 1867r. nie zaspokoiła roszczeń robotniczych i powiększała różnice między miastami i hrabstwami, gdzie nadal obowiązywały dość wysokie cenzusy, a wpływ landlordów nie zmniejszał się.
Reforma wyborcza Gladstone'a (1883-1885)
Wybory wedle nowych zasad dały większość liberałom z wybitnym politykiem Williamem Gladstonem na czele. Rząd Gladstone'a zaczął od reform cząstkowych. Wzmocnił on pozycje trade-unionów (1871r.), przeprowadził ustawę o tajności wyborów (1872r.), zreformował armię, stworzył publiczne szkoły podstawowe. Reforma wyborcza Gladstone'a przeobraziła radykalnie system, odtąd można było już mówić o demokratycznym ustroju Wielkiej Brytanii. Po 1867r. prawa wyborcze miała 1/3 dorosłych mężczyzn, po trzeciej reformie wyborczej (Third Reform Bill 1884r.) Gladstone'a wskaźnik ten zbliżył się do 2/3. Prawa wyborcze dano mężczyznom z klasy robotników rolnych.
W 1883r. wydano ustawę przeciw korupcji. Dzięki czemu jej plaga prawie zupełnie znikła. W 1884r. ujednolicono kryteria wyborcze: umiarkowane warunki obowiązujące w miastach od 1867r. rozciągnięto na hrabstwa. W 1885r. dokonano nowego podziału kraju na kręgi wyborcze.
Prawa wyborcze kobiet
Pozostał do załatwienia problem praw wyborczych kobiet: zaczęły się ich domagać pod koniec lat 60 XIX wieku. W latach 1869-1907 kobiety stopniowo uzyskiwały czynne i bierne prawa wyborcze w coraz ważniejszych wyborach samorządowych, od lat 70 obejmowały już mniej liczące się lokalne urzędy. Impulsem dla bojowniczek o prawa wyborcze do parlamentu, sufrażystek, stało się równouprawnienie polityczne kobiet w dominiach: Nowej Zelandii (1893r.) i Australii (1901r.) Pierwsze lata XX w. (aż do 1914r.)wypełniły działania sufrażystek (atakowały ministrów, policjantów, wrzucały materiały wybuchowe do skrzynek pocztowych)
Reformy roku 1911
Wtedy właśnie Izba Gmin otworzyła się dla kandydatów niezamożnych, pojawiły się diety poselskie w wysokości 400 funtów rocznie. Dokonało się zasadnicze osłabienie niedemokratycznej Izby Lordów . Utraciła ona możliwość obalania rządu, ale nadal dysponowała prawem absolutnego weta w stosunku do projektów ustaw uchwalanych przez Izbę Gmin.
Reforma wyborcza Lloyda George'a (1918r.)
Reforma ta wprowadziła zasadę wyborów powszechnych (1918r.), przyznała prawa wyborcze kobietom; jednakże mężczyzna głosował po ukończeniu 21 lat, zaś kobieta po ukończeniu 30. Zrównanie praw kobiet i mężczyzn do głosowania od 21 roku życia nastąpiło w 1928r. Zaś od 1968r. głosować mogli od 18 roku życia.
Ostatnim reliktem nierówności było w Wielkiej Brytanii tzw. głosowanie pluralne. Polegające na tym, że niewielkie grupy wyborców miały więcej niż jeden głos. Zniesiono je w 1948r.
Reformy samorządów lokalnych i prawa wyborczego dla organów samorządowych
Po utworzeniu rad miejskich (1835r.) rady hrabstw powstały dopiero w 1888r. Wreszcie w 1894r. utworzono rady parafialne. System wyborczy samorządowy różnił się od parlamentarnego i nie był jednolity. Kobiety uzyskały szybciej czynne i bierne prawa wyborcze w wyborach samorządowych niż w parlamentarnych, proces dopuszczenia ich do urn zaczął się już w 1869r.
O miejsca w radach miejskich, zwłaszcza wielkich miast, zabiegały wielkie partie: konserwatyści , liberałowie, później i Partia pracy. Inaczej było w regionach wiejskich: radni w hrabstwach i parafiach często woleli pozostawać niezależni.
Demokracja w ustroju brytyjskim dokonywała się stosunkowo powoli, na raty. Kolejne reformy polityczne nie zaspokajały pragnień zwolenników demokracji, niosły rozczarowanie, ale nie prowokowały jakiś ostrych ataków agresji. Demokracja ma przecież nie tylko wymiar polityczny (zmienia system rządzenia), ale i wyciska piętno na życiu społecznym. Reformy polityczne były więc obudowane również stopniowymi, lecz konsekwentnymi reformami socjalnymi.