HSE 12B
„Indoktrynacja narodów (partia, propaganda, kultura, gospodarka).”
Indoktrynacja to proces oparty na propagandzie w celu wpajania określonych „jedynych słusznych” ideologii, poglądów, przekonań.
Komunistyczna propaganda zaczęła być wprowadzana w krajach bloku wschodniego, czyli w Polsce, NRD, Czechosłowacji, na Węgrzech, Bułgarii, Rumunii, a także w Albanii i Jugosławii już po Drugiej Wojnie Światowej. Wojska Armii Czerwonej zajęły tereny Europy Środkowej i Wschodniej, a polityka ZSRR pozwoliła ustanowić w tych krajach uzależnione (od ZSRR) komunistyczne władze. Jednocześnie dbając o pozory, że rządy te są legalnie wybrane za aprobatą społeczeństw. Tak naprawdę państwa demokracji ludowej były zależne od Radzieckiej Rosji politycznie, ekonomicznie i kulturowo.
=PARTIA=
Pieczę nad rozpowszechnianiem się polityki radzieckiej w bloku wschodnim sprawował KOMINFORM (Komunistyczne Biuro Informacyjne - z siedzibą w Belgradzie). Organ ten był usytuowany ponad europejskimi partiami komunistycznymi i miał kierować ich działaniem zgodnie z oczekiwaniami Moskwy, ale nie spełnił swojej roli. W 1956r został rozwiązany, a jego funkcje przejęły narady partii komunistycznych i robotniczych organizowane od 1957r w Moskwie.
Władze w krajach podporządkowanych ZSRR stanowiły partie realizujące odgórne nakazy Kremla. Rozbudowany był też aparat Służb Bezpieczeństwa, pilnujący i tępiący wszelkie przejawy wrogości wobec władz. Całe życie społeczeństwa miało być poddane kontroli partii i jej agend. Dysponując potężnym aparatem przemocy, komuniści odbierali społeczeństwu kolejne elementy podmiotowości, ważne stanowiska obsadzali posłusznymi funkcjonariuszami, tworzyli organizacje pracujące na rozkaz z góry. Wydawano wiele ustaw, dekretów, rozporządzeń, które naginały prawo do aktualnych potrzeb. Miało to na celu umacnianie dyktatury komunistycznej, a nie sprawiedliwości.
=PROPAGANDA=
Struktury propagandy związane były z aparatem partyjnym. Głównym zadaniem pionu ideologiczno-propagandowego w komunistycznej partii rządzącej było opracowywanie podstawowych założeń kampanii propagandowych oraz dyktowanie wytycznych związanych z ich realizacją. Zajmowano się też nadzorem i koordynacją przebiegu akcji propagandowych.
Jednym z celów była popularyzacja władzy, poprzez podkreślanie sukcesów, manipulowanie faktami, nawiązywanie do wspólnych uczuć narodu lub grupy. Drugim celem propagandystów było podważenie wiarygodności przeciwników politycznych. Narzucano społeczeństwu odpowiednie myślenie, skojarzenia, odwoływano się do fobii narodowych. W czasach komunizmu praktycznie nie było instytucji, która nie wykonywałaby zadań o charakterze propagandowym.
Znane jest hasło wygłoszone przez albańskiego przywódcę Envera Hodżę: „Uczyć się od Związku Radzieckiego to uczyć się zwyciężać”.
Propaganda ukazywała ZSRR jako kraj wysoko rozwinięty, kraj dobrobytu, a w rzeczywistości stale brakowało tam podstawowych produktów.
Praca propagandowa odbywała się na trzech płaszczyznach: edukacyjnej, informacyjnej i kulturowej. Często odwoływano się do propagandy sukcesu, gdzie ukazywano wiele niezrozumiałych wykresów, dużych liczb, imponujących, wyszukanych haseł, które tak naprawdę nic nie znaczyły, ale miały napawać ludzi dumą, poczuciem sukcesu, optymizmem i nadzieja na przyszłość. Potwierdzała słuszność socjalizmu.
Bardzo ważnym elementem nowej propagandy stały się media, gazeta, radio, telewizja, unowocześniono drukarnie, do łask powróciły plakaty, hasła, plansze okolicznościowe.
Innym elementem propagandy była dezinformacja. Głównym jej zadaniem było manipulowanie faktami, pilnowanie, aby niekorzystne dla władzy informacje się nie rozprzestrzeniały w społeczeństwie.
W razie nie stosowania się do rozporządzeń partii stosowała ona metody nacisku takie jak szykany, nękanie podatkami, areszty, wyroki, przesłuchania ludzi, poniewieranie w urzędach bezpieczeństwa. Powszechne stało się donosicielstwo, urzędy bezpieczeństwa miały swoich agentów, ofiarami padali niewinni ludzie.
=KULTURA=
Kultura państw komunistycznych została podporządkowana ideom politycznym. W tym celu utworzono nowy kierunek w sztuce - REALIZM SOCJALISTYCZNY - inaczej zwany Socrealizmem. Istniał on od 1934r w sztuce radzieckiej, a następnie w pozostałych krajach socjalistycznych, w których miał status podstawowej i jedynej słusznej metody twórczości artystycznej.
Socrealizm zakładał, że dzieło sztuki powinno posiadać realistyczną formę i socjalistyczna treść, zgodną z ideałami marksizmu i leninizmu.
Utwory literackie miały przedstawiać życie prostych ludzi i z entuzjazmem opisywać zmiany, jakie przyniósł socjalizm. Używany był wieloosobowy podmiot liryczny, a dzieła cechowały się nikłymi walorami artystycznymi.
Korzystając z monopolu wydawniczego władze komunistyczne czuwały nad wydawanymi książkami i nad ich treścią. Coraz więcej tytułów wycofywano z bibliotek, a nasilenie się cenzury doprowadziło do pojawiania się wydawnictw drugiego obiegu (niezależne, nielegalne, związane z antykomunistyczną opozycją).
[ „Cement” Fiodora Gładkowa; „Obywatele” Kazimierza Brandysa]
Socrealistyczne malarstwo i rzeźba przedstawiały portrety przywódców, wizerunki pracy i życia ludzi. Podstawową cechą formy była dbałość o realistyczne obrazowanie.
[„Lenin w Smolnym” Isaaka Brodskiego; „Podaj cegłę” Aleksandra Kobzdeja]
Architektura realizmu socjalistycznego miała wyrażać siłę i potęgę państwa, a nie piękno czy elegancję. Budynki są symetryczne, mają charakter monumentalny i surową formę. W architekturze występują szerokie trakty i ogromne place mające skupiać życie mieszkańców.
[Uniwersytet Łomonosowa w Moskwie, Pałac Kultury i Nauki, Plac Konstytucji, stacje moskiewskiego metra]
Główne gatunki muzyczne tego okresu to pieśń, opera, balet, muzyka filmowa oraz nowy gatunek - pieśń masowa, której muzyka nawiązywała do pieśni ludowych, a słowa wychwalały przywódców i osiągnięcia państwa.
[„Na prawo most, na lewo most” Alfreda Gradsteina; „Śląsk pracuje i śpiewa” Jana Maklakiewicza; „Marsz entuzjastów” Isaaka Dunajewskiego]
Głównym zadaniem realizmu socjalistycznego w filmie stało się współtworzenie kultu partii i Stalina. Film socrealistyczny upadł, ponieważ był schematyczny i zbyt ideologiczny.
[„Celuloza” Jerzego Kawalerowicza; „ Pokolenie” Andrzeja Wajdy]
KULTURA MASOWA
Środki masowego przekazu, takie jak radio i telewizja miały służyć państwu w celach propagandowych. Nadawane programy były kontrolowane. Jednocześnie zakazano słuchania radiostacji zachodnich (BBC, Wolna Europa, Głos Ameryki) i wprowadzano specjalne systemy zagłuszające ich odbiór.
=GOSPODARKA=
RWPG (Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) powstała w styczniu 1949r z inicjatywy Stalina, który chciał umocnić wpływy na gospodarki wszystkich państw bloku sowieckiego i zintegrować ich działania. Chciał tym samym pokazać światu, że blok komunistyczny jest samowystarczalny i nie musi współpracować z krajami kapitalistycznymi, alby radzić sobie z gospodarką.
Członkami RWPG były: ZSRR, Albania (odeszła w latach 60-tych), Bułgaria, Czechosłowacja, NRD, Polska, Węgry, później także Mongolia, Kuba, Wietnam (Korea PN - jako obserwator).
Zamierzenia RWPG nie powiodły się, szczególnie chęć zintegrowania gospodarczego państw członkowskich, ponieważ każde z nich było na innym poziomie rozwoju gospodarczego. Państwa członkowskie na własna rękę szukały kontaktów handlowych z krajami kapitalistycznymi.
Po roku 1989 po raz pierwszy jawnie wygłaszano krytyczne opinie i ujawniano rzeczywisty stan stosunków gospodarczych pomiędzy krajami bloku wschodniego. 28 Czerwca 1991 RWPG zostało rozwiązane.
W krajach bloku wschodniego zaczął być wprowadzany sowiecki model industrializacji i przebudowy społecznej polegający na rozbudowie zakładów przemysłowych, przede wszystkim przemysłu ciężkiego. Program ten zmuszał do ogromnych nakładów finansowych, a po wybuchu wojny z Koreą został dodatkowo podwyższony dla przyspieszenia zbrojeń. Przemysł lekki produkujący artykuły potrzebne ludności na codzień rozbudowywany był znacznie słabiej. Sytuacja ludności w miastach zaczęła się pogarszać, niezadowolenie się zwiększało, ponieważ brakowało towarów w sklepach. Służba bezpieczeństwa donosiła przywódcom partii o złych nastrojach społeczeństwa. W wyniku tego podwyższono ceny towarów i zniesiono system kartkowy, ale to nie rozwiązało problemu.