Monika Tkaczyk
Katarzyna Stempień
Studia wieczorowe: EUROPEISTYKA
Grupa 1
TEMAT:
Przejmowanie władzy przez komunistów w krajach bloku wschodniego.
Wraz z zakończeniem działań wojennych, w Europie dał się zauważyć wyraźny podział kontynentu na dwa przeciwstawne ideologicznie bloki: demokratyczny zachodni i komunistyczny wschodni. Linią graniczną tych dwóch obszarów była rzeka Łaba.
Działania mające na celu opanowanie i przejęcie władzy przez komunistów trwały jeszcze w okresie walk na frontach II Wojny Światowej. Obszar na zachód i południe od Związku Radzieckiego uważany był od dawna za sowiecką strefę wpływów. Sami Alianci nie kwestionowali głośno tego stanu rzeczy, postrzegając Związek Radziecki za największego ich sprzymierzeńca w walce z hitlerowskimi Niemcami. Nic zatem dziwnego, iż przyzwalali na akty agresji Sowietów wobec suwerenności państw sąsiednich. Sowieci kolejno anektowali (dokonywaj agresji) terytoria prowadząc politykę faktów dokonanych. Wraz z regularnymi oddziałami wojskowymi, w ślad za nimi szły oddziały propagandy i aktywistów komunistycznych, których zadaniem było przekonanie miejscowej ludności do słuszności idei komunizmu. Często spotykały się one z jawną i otwartą wrogością tej ludności. Umacnianiem władzy komunistycznej zajmował się aparat polityczny, który organizował prowizoryczne wybory (prawie zawsze sfałszowane) do organów przedstawicielskich naprędce formowanych na zaanektowanych obszarach. Zdecydowaną większość w nich stanowili zwolennicy władzy ludowej, którzy „zatwierdzali” sytuację i wyrażali aprobatę dla oddania się „pod opiekę” Związku Sowieckiego. Komuniści przejmując władzę w krajach bloku wschodniego, wprowadzali ustrój tzw. „demokracji ludowej” - w której to nazwie - jak łatwo zauważyć - kryła się polityczna manipulacja. Teoretyczną władzę miał sprawować demokratyczny parlament składający się z przedstawicieli wybranych przez lud. Władza rzeczywista skupiona była w kierownictwach partii komunistycznych.
Opanowując Europę Środkową i Europą Wschodnią komuniści zastosowali podobny, chodź realizowany w różnych krajach w odmiennym tempie model zwany potocznie „taktyką salami”. Była to polityka, polegająca na początkowym uznaniu ustrojowego status quo (stan istniejący, stan prawny lub polityczny istniejący w danej chwili) następnie na rozbijaniu i opanowywaniu struktur administracyjnych, infiltrowaniu policji i wojska, dalej - na prowadzeniu czystek pod hasłem karania kolaboracji z hitlerowcami i walki z reakcją, na wszczynaniu zmasowanych akcji propagandowych przeciw rywalom, dzieleniu i osłabianiu niechętnych grup i sił społecznych, podporządkowywaniu sobie innych partii politycznych i wchłonięciu partii socjalistycznych. Aż do zmonopolizowania sceny politycznej w danym kraju
Spośród krajów tzw.” Demokracji ludowej” najbardziej gwałtowne przejęcie władzy przez komunistów miało miejsce w Polsce. Uzyskawszy w Teheranie zgodę aliantów zachodnich na przesunięcie granic polski na zachód, Stalin przystąpił do formowania władz polskich zależnych od ZSSR. Jeszcze w czasie II wojny światowej 22 lipca 1944 roku ogłoszono Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego powołanego dzień wcześniej w Lublinie przez Krajową Radę Narodową. Chociaż tak naprawdę PKWN powstał jeszcze wcześniej w Moskwie, ale tu wykorzystano politycznie znaczenie faktu, iż komitet został powołany przez Polaków, a nie władze obcego państwa. Armia Czerwona stacjonująca na ziemiach polskich w trakcie „wyzwalanie kraju” oraz NKWD skutecznie rozprawiała się z opozycją i ludźmi związanymi z rządem na uchodźstwie. Po zakończeniu działań wojennych w Europie przedstawiciele Wielkiej Trójki doprowadzili do powołania 28 czerwca 1945 r. w Moskwie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z Edwardem Osóbką Morawskim na czele, pod kontrolą komunistów, a wicepremierem został Stanisław Mikołajczyk. Jednak szybko popadł on w niełaskę ówczesnej władzy, a jego partia została wyeliminowana. Przypieczętowaniem całkowitego przejęcia rządów przez działaczy związanych z Kremlem były sfałszowane wyniki referendum w 1946 roku.
Komuniści zorganizowali referendum, w którym obywatele mieli się wypowiedzieć, czy są za: zniesieniem Senatu, zachodnią granicą na Odrze i Nysie Łużyckiej oraz reformę rolną i nacjonalizację przemysłu. Pozytywna odpowiedź na te trzy pytania służyła komunistom jako dowód rzekomego poparcia, a referendum stało się polem doświadczalnym dla nowej władzy.
Komuniści w atmosferze terroru policyjnego i zbrojnej walki z oporem społecznym przeprowadzili 17 stycznia 1947 wybory parlamentarne, które wyniki również zostały sfałszowane. Według danych komunistyczny Blok Stronnictw Demokratycznych z PPR (Polska Partia Robotnicza) uzyskał 80% głosów, a PSL tylko 10%, podczas gdy według niezależnych ocen PSL miał uzyskać ok. 75%. Dzięki zwycięstwu w tych wyborach PPR utworzyło Rząd z Józefem Cyrankiewiczem na czele (PPS).
Zaraz po II wojnie światowej komuniści węgierscy mieli stosunkowo małe wpływy. W związku z tym, że węgierska partia komunistyczna z Matyasem Rakosi na czele była słaba i pozbawiona wpływów kraju to 4 listopada 1945 roku odbył się wolne wybory parlamentarne. Wygrała w nich partia Drobnych Rolników, z Ferencem Nagy- zdobywając 57%, podczas gdy socjaldemokracji i komuniści uzyskali po 17% głosów. Mimo takiego wyniku wyborów dowódca Radzieckich Wojsk okupacyjnych Klimient Woroszyłow zarządał mianowania Komunisty Laszlo Rajka ministrem spraw wewnętrznych i utrzymywania koalicyjnego charakteru rządu. Chcąc rozprawić się z partią drobnych rolników komuniści w maju 1947 roku zażądali rezygnacji premiera Ferenca Nagiego w zamian za uwolnienie jego rodziny. W takich okolicznościach 29 maja 1947 r. Nagy ustąpił. Komuniści osiągnęli pełnię władz w wyniku sfałszowanych wyborów 31 sierpnia 1947 roku gdzie, większość zdobyła Węgierska Partia Pracy złożona z socjalistów i komunistów. Dla sforsowania dalszych zmian utworzona ostała przez komunistów i socjalistów jednolita partia, która potrafiła zapewnić sobie już całkowite zwycięstwo w wyborach z maja 1949 r.
O ile partie komunistyczne w Polsce i na Węgrzech ogólnie były postrzegane jako twory obce, to w Czechosłowacji takie ugrupowanie wytworzyło się z Partii Socjaldemokratycznej przy poparciu społeczeństwa. Po wojnie nie pozwolono się odrodzić wcześniejszej prawicy i centrum. Gdy prezydent Beneš marcu 1945 roku powrócił z emigracji, formułując rząd koalicyjny Zdenka Fierlingera. Miał on wówczas rozległą władzę, rozpoczął powojenne Rozliczenie zdrajców. W kwiecień 1947 roku skazał na śmierć prezydenta Czeskiej Partii Agrarnej i Słowackiej Partii Ludowej- Tiso, co okazało się błędem politycznym i przysporzyło mu wielu wrogów wśród Słowaków. W międzyczasie odbyły się wybory 26 maja 1946 roku, które nie przyniosły wprawdzie zwycięstwa komunistom, lecz poparcie Stalina i w efekcie odrzucenie planu Marshalla, świadczyło o ich rozszerzających się wpływach. Przeciwko temu protestowali wszyscy niekomunistyczni ministrowie w ówczesnym rządzie składając dymisje. Zastraszony i pozbawiony faktycznej władzy prezydent Beneš przyjął ich wnioski, po czym sam podał się do dymisji. Pozwoliło to komunistom powołać formalny rząd Klemensa Gottwalda i całkowicie przejąć władzę w Czechosłowacji. Wybory z maja 1948 roku również były farsą, ponieważ jedyną listę kandydatów wysunęli komuniści.
Podobny przebieg wyborów przygotowanych przez komunistów miał miejsce w Rumunii. Rumunia, której dyktator, faszystowski generał Ion Antonescu., ściśle współpracował wojskowo z Niemcami, zaczęła organizować po klęsce stalingradzkiej (przełom 1942 i 1943 r.) front proaliancki. Dawne partie (chłopska, liberalna, socjaldemokratyczna) połączone w Bloku Narodowym (niekomunistycznym) ze szczególnie efektywnym udziałem króla Michała obaliły Antonescu, po czym Rumunia podpisała zawieszenie broni z ZSRR (12.09.1944 r.) i wypowiedziała wojnę Niemcom. Zanim mogły być zorganizowane wybory, zmieniły się 3 rządy, wszystkie bez udziału komunistów. Do Bukaresztu przybył Andriej Wyszyński, który zmusił króla Michała do mianowania Petru Grozy (w marcu 1945 r.) nowym premierem rządu. Nie uczestniczyli w nim przedstawiciele partii chłopskiej i liberalnej, których włączenia domagały się z kolei Wielka Brytania i USA. Miały także zostać rozpisane wybory. Odbyły się one 19 listopada 1945 r. i zostały tak przeprowadzone, że przyniosły zwycięstwo komunistom. Partia chłopska została uznana za nielegalną, a jej przywódca, Julius Maniu , aresztowany i skazany na dożywocie (zmarł w więzieniu w 1953 r.). Król Michał został zmuszony do abdykacji w 1947 r. W lutym 1948 r. powstała Rumuńska Partia Robotnicza (z połączenia komunistów z niewielką grupą socjaldemokratów). Nowe „wybory” dały jej niemal 100 % miejsc w parlamencie. Zaprezentowano oczywiście, co było również cechą tego rodzaju „wyborów”, jedną listę.
Kolejnym przykładem fałszowanych wyborów była Jugosławia. Po wyzwoleniu Belgradu 20 października 1944 roku przez wojska radzieckie i jugosłowiańskie Większość terytoriów Jugosławii kontrolowali partyzanci komunistyczni Josifa Broz Tito. Kiedy wyzwolono resztę Jugosławii 11 listopada 1945 przeprowadzono wybory parlamentarne. Już od początku wynik wyborów był przesądzony, ponieważ komuniści już wcześniej zlikwidowali już wszelką opozycję. Komunistyczny Front Narodowy uzyskał 90% głosów. Komuniści całkowicie opanowali Zgromadzenie Ustawodawcze i 29 listopada 1945 roku proklamowali Federacyjną Ludową Republikę Jugosławii. Natomiast 21 stycznia 1946 r. uchwalili Nową Konstytucje.
Po wkroczeniu do Bułgarii Armii Czerwonej (08.09.1944 r.) rząd Georgijewa stracił możliwość dalszego działania. Stalin jednak miał swego kandydata na bułgarskiego dyktatora, a był nim jego zaufany wykonawca poleceń w Międzynarodówce Komunistycznej - Georgi Dymitrow, który w listopadzie1945 stanął na czele BPK . W maju 1945 roku komuniści ich sprzymierzeńcy odsunęli socjaldemokratów i BNZCh (Bułgarski Narodowy Związek Chłopski) z Frontu. Dymitrow postanowił tak „zorganizować” wybory, by komuniści objęli „legalnie” władzę, proponując przywódcy najsilniejszej partii chłopskiej, Nikoli Petkowowi wspólną listę i ograniczenie swobody wyboru kandydatów.
Obie partie usunięte przez komunistów zbojkotowały wybory z 18 listopada 1945 ze względu na masowy terror i fałszerstwo wyborcze. Komuniści twierdzili, że uzyskali 88% głosów.
8 września 1946 roku odbyło się także sfałszowane referendum które zniosło monarchię.
Kolejną ważna datą było wydarzenie z 30 stycznia 1968. Kiedy tzw. „Komandosi” zdecydowanie krytykujący rządy Gomułki, zorganizowali demonstrację . Do czołowych przedstawicieli Komandosów należeli studiujący głównie na UW : Adam Michnik, Jan Grosse, Serweryn Blumsztajn, Jan Lityński. Powodem demonstracji było ocenzurowanie a, następnie zdjęcie z afisza przedstawienia „Dziadów” Adama Mickiewicz reż. Kazimierza Dejmka. Demonstracja zakończyła się złożeniem kwiatów pod Pomnikiem Mickiewicz na Krakowskim Przedmieściu. Po rozwiązaniu pochodu protestujących studentów zaatakowała milicja, bijąc i zatrzymując niektórych z nich. Spowodowało to przyłączenie się do manifestacji większej ilości studentów z innych warszawskich uczelni, wkrótce do demonstrantów dołączyli pisarze.
4 marca 1968 r. minister edukacji i szkolnictwa wyższego Henryk Jabłoński usunął ze studiów na UW Adama Michnika i Henryka Szlajfera, za to że 31 stycznia przekazali oni korespondentowi „Le Monde” informacje o tym, co się wydarzyło pod pomnikiem Mickiewicza. W związku z tym komandosi zorganizowali 8 marca na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego wiec w obronie swoich kolegów. Jednak przybyli tam studenci zostali brutalnie zaatakowani i pobici przez działaczy bojówek partyjnych i masowo aresztowani przez milicję.
Fale strajków nasiliły się jeszcze bardzie. Władze wzburzone rozmiarem demonstracji przystąpiły do bezwzględnego ich stłumienia nie wykazując żadnych skłonności do kompromisu. Niepokornych studentów zatrzymywano, usuwano z uczelni i wcielano do wojska. Przywódcą wytaczano procesy sądowe. Wśród społeczeństwa rozpowszechniono tezę, że strajki studentów i literatów były spowodowane przez wrogich Polsce syjonistów. Doprowadziło do tego, że wiele osób pochodzenia Żydowskiego straciło pracę, a około 20 tys. zostało zmuszonych do emigracji z Polski.
Podobne wiece były organizowane w wielu innych miastach. Służby milicyjne bez większych problemów spacyfikowały grupy studentów, a całe zajście nie dawało oczekiwanych skutków, gdyż zaangażowana w nie była tylko jedna warstwa społeczna. Zupełnie inny wymiar miały wydarzenia tego roku w Czechosłowacji - nazwane „Praską Wiosną”.
W grudniu 1967 r. i w styczniu 1968 r. dotychczasowe kierownictwo KPCz poddano ostrej krytyce za koncentrację władzy i nadużycia. Żądano przyspieszenia reform i demokratyzacji stosunków politycznych. W tej sytuacji w styczniu 1968 r. Novotny ustąpił ze stanowiska sekretarza generalnego KC KPCz zachowując stanowisko prezydenta. Stanowisko sekretarza generalnego KC KPCz objął dotychczasowy I sekretarz KC KP Słowacji Aleksander Dubcek (1921-1992). Był on zwolennikiem demokratyzacji stosunków i reform pod hasłem budowania „socjalizmu z ludzką twarzą”. Przeprowadzono daleko idące zmiany personalne. Starą kadrę komunistyczną zastąpiono inteligentami pochodzenia żydowskiego. Dokonali oni otwarcia na Zachód, nawiązując szeroką współpracę z RFN i Austrią. Na czele rządu stanął Oldrich Cernik. Wielką rolę spełniała telewizja. 17 czerwca 1968 r. tygodnik „Literarni Noviny” opublikował dokument pt. „2000 słów do robotników, chłopów, urzędników, uczonych, działaczy sztuki, do wszystkich obywateli”. Dokument ten uznano za program opozycji liberalnej, zmierzającej do pełnego zastąpienia dotychczasowego systemu.
Nie było to możliwe do zaakceptowania przez ZSRR, gdzie wówczas (od 1964 r.) władzę na Kremlu sprawował Leonid Breżniew (1906-1982). Zahamował on wszelkie dążenie do reform, nie dopuszczał krytyki polityki Stalina, ponownie zwiększył uprawnienia aparatu bezpieczeństwa, nie walczył z korupcją i pasożytnictwem partyjnej nomenklatury. Breżniew, chcąc bronić interesów ZSRR, drogą interwencji zbrojnej, postanowił interweniować, znajdując poparcie wśród członków Układu Warszawskiego (z wyjątkiem Rumunii). 23 marca 1968 r. przywódcy krajów socjalistycznych spotkali się w Dreźnie i podjęli generalną krytykę, wzywając przywódców KPCz do opamiętania się i podjęcia kroków zmierzających do obrony systemu. Przywódcy KPCz z Dubczekiem na czele zapewniali jednak, iż całkowicie panują nad sytuacją i nie dopuszczą do obalenia socjalizmu. Mimo to, Czesi kontynuowali swoje reformy.
Na rozpoczętą 20.08.1968 r. interwencję wojskową ludność Czechosłowacji odpowiedziała biernym oporem, nie chcąc pogrążyć kraju w chaosie i wojnie niemożliwej do wygrania. Jeszcze 22 sierpnia odbyło się potajemne zebranie KC partii komunistycznej, który wybrał nowe reformatorskie władze, lecz jego uchwały zostały unieważnione zaraz po opanowaniu sytuacji przez zwolenników konserwatywnej, promoskiewskiej linii. Dubczeka, który początkowo sądził, że uda się z władzami radzieckimi współpracować i kontynuować reformy, zastąpił poprzednio także represjonowany - Gustaw Husak. Pod jego kierownictwem została przeprowadzona gruntowna czystka w całym kraju. Represje (zwolnienia z pracy, aresztowania) objęły przede wszystkim intelektualistów, z których wielu opuściło kraj. Na znak protestu student, Jan Palach, popełnił publicznie samobójstwo (16 stycznia 1969), po oblaniu benzyną podpalając się na Placu Wacława w Pradze.
W rocznicę wkroczenia obcych wojsk do Czechosłowacji doszło do licznych demonstracji. Zostały one stłumione siłą. Byli zabici i ranni. Nastąpiło też zaostrzenie represji. Na tle wydarzeń w Czechosłowacji doszło też do ostrych sporów w łonie międzynarodowego ruchu komunistycznego. Wielu przywódców komunistycznych odmówiło uznania doktryny Breżniewa i dowodziło, że państwa Układu Warszawskiego nie miały prawa do ingerencji w wewnętrzne sprawy Czechosłowacji.
Podobna sytuacja miała miejsce na Węgrzech, gdzie sytuacja była szczególnie napięta.
Partia Komunistyczna z jej I sekretarzem Mathiasem Rakosim wprowadziła rządy terroru, dlatego w marcu1956 ZSRR powołało na I sekretarza Ernő Gerő.Nie przyniosło to jednak oczekiwanych zmian. Tymczasem w kraju coraz powszechniej domagano się odwrotu od stalinizmu i liberalizacji stosunków oraz przywrócenia suwerenności. Domagano się powrotu usuniętego w 1955 r. ze stanowiska premiera Imre Nagy'ego, który już wtedy rozpoczął wprowadzanie liberalnych reform.
13.10.1956 r. demonstracja solidarnościowa z Polską Władysława Gomułki przekształciła się w powstanie zbrojne. Manifestanci zebrali się pod pomnikiem Józefa Bema, polskiego i węgierskiego bohatera Wiosny Ludów. W manifestacji wzięło udział ok. 100 tys. osób. W jej trakcie przewrócono ogromny posąg Stalina. Gerő w ostrym tonie zapowiedział represje, w odpowiedzi na co manifestanci usiłowali zdobyć gmach radia, w którym znajdowało się kilkuset funkcjonariuszy policji bezpieczeństwa AVO. Otworzyli oni do manifestantów ogień i tak rozpoczęło się powstanie zbrojne. Armia dołączyła do manifestantów i rozdała im broń. Chłopi na wsiach zaczęli odbierać grunty utracone podczas kolektywizacji. Uwolniony został kardynał Mindszenty. Ogłoszony został stan wyjątkowy, lecz rząd nie był w stanie opanować coraz bardziej nasilającej się walki z wojskami radzieckimi. W jej efekcie armia radziecka zaczęła 29.10 wycofywać się z Węgier. W czasie walk w dniach 23-28.10. padło 3 tys. zabitych. Było wielu rannych. Sytuacja nie była jasna, choć rząd starał się o normalizację życia i realizację postulatów powstańczych., w dużym stopniu sprzecznych z interesami ZSRR. Ogłoszone przez Nagy'ego wycofanie Węgier z Układu Warszawskiego (01.11.) oraz usunięcie z rządu ludzi związanych z interesami ZSRR przyspieszyło decyzję Moskwy o interwencji zbrojnej. Już 3 listopada radzieckie czołgi ponownie były w Budapeszcie. Równocześnie Rosjanie postawili na czele nowego rządu Janosa Kadara, wcześniej oskarżonego o „nacjonalistyczne przekonania”. Oddając władzę takim wcześniej represjonowanym komunistom, władze radzieckie czyniły jakby ustępstwo na rzecz pewnych „narodowych” żądań. Nagy, wbrew przyrzeczeniu Kadara, został uprowadzony i skazany w tajnym procesie na karę śmierci. Reżim stał się jednak na Węgrzech łagodniejszy i większe stały się w tym kraju możliwości rozwoju gospodarczego. Tym niemniej naród nie mógł zapomnieć okrutnej rozprawy sił radzieckich z uczestnikami rewolucji. Kraj opuściło ok. 150 tys. najbardziej twórczych ludzi. Kardynał Mindszenty schronił się w ambasadzie USA i pozostawał tam aż do 1971 r., kiedy to wyjechał do Watykanu. Wysyłając wojsko przeciwko rewolucji węgierskiej Chruszczow pokazał, że nie zamierza rezygnować z imperialnych planów ZSRR.
Komuniści przejmując władzę w państwach Bloku Wschodniego brutalnie rozprawiali się z miejscową ludnością wprowadzali represje, osadzali w więzieniach, a często nawet mordowali.
Przykładem takiego postępowania może być Polska. Gdzie działaczy niepodległościowych aresztowano , a następnie skazywano na śmierć. Taki los spotkał dowódcę AK pułkownika Aleksandra Wilka Krzyżanowskiego oraz zastępcę komendanta głównego AK gen. Emila Nil-Fieldorfa. Jednocześnie z ziem polskich wywożono do Rosji tysiące żołnierzy i działaczy politycznych.
Po wyborach w Czechosłowacji w maju 1948 r. gdzie pełnię władz zdobyli komuniści demokracja czechosłowacka upadła w ciągu 3 miesięcy. Do więzień trafiło tysiące działaczy niepodległościowych m.in. zastępca szefa sztabu generał Heliodor Pika, zostało skazanych na śmierć i straconych na podstawie fałszywych oskarżeń. W połowie 1949 r. w samych Czechach i Morawach liczba więźniów politycznych sięgała 6,1 tys. Osób, na Słowacji zaś- ok. 12,2 tys. W październiku 1949 roku aresztowano kolejne kilkanaście tysięcy osób. Szczególny rozgłos nabrał proces pokazowy z 1950 r. w którym skazano na śmierć posłankę partii chrześcijańsko- socjaldemokratycznej Miladę Horakową i następnie stracono.
Komuniści przejmując władze na Węgrzech traktowali ten kraj jako terytorium wroga, dokonując deportacji, masakr i gwałtów ludności cywilnej. Między innymi z rąk żołnierzy radzieckich zginął biskup Gyor, Vilmos Apor, którą starał się uchronić grupę kobiet przez zgwałceniem. Do ZSRR wywieziono czołowego polityka międzywojennego Istvana Bethlena, a także szwedzkiego działacza charytatywnego Raoula Waldenberga, który uratował od zagłady tysiące Żydów węgierskich. Prześladowania trwające od wojny dotyczyły także Kościoła katolickiego. W 1948 r. aresztowano i skazano na dożywotnie więzienie prymasa Węgier, kardynała Józefa Mindszenty'ego.
Podobny schemat traktowania ludności przez komunistów był w Jugosławii. W marcu 1946 r. komuniści schwytali pułkownika Michailovicia organizator i dowódca oddziałów czetników, podlegających rządowi na emigracji, walczących z oddziałami partyzanckimi Tity, natomiast w lipcu został skazany na śmierć. W czasie procesu arcybiskupa Zagrzebia, Alojzije Stepinaca, skazano go na długoletnie więzienie, komuniści usiłowali dowieść, że wszystkie niekomunistyczne siły chorwackie współpracowały z kolaborantami ostaszkowskimi.
Szczególnym represjom poddano katolickie duchowieństwo chorwackie i słoweńskie. Wielu biskupów skazano na wieloletnie więzienie. Dziesiątki tysięcy ludności zostały wywiezione do obozów koncentracyjnych,
We wszystkich omawianych państwach przejście do ustroju demokracji ludowej miało cechy zamachu stanu. Eliminowano opozycji, posuwano się do zabójstw i terroru, bezwzględnie wykorzystywano obecność Armii Czerwonej i poparcie ZSRR. Powstały w wyniku tych przemian blok wschodni pozwalał Związkowi Radzieckiemu na faktyczne ingerowanie w politykę państw satelitarnych. Na wzór rosyjski okrutnie rozprawiano się z przeciwnikami politycznymi, ograniczano wolności obywatelskie, fałszowano wyniki wyborów. Nic dziwnego, że społeczeństwa Europy Środkowej zaczęły buntować się przeciwko rozwijającemu się reżimowi czemu dały wyraz w powstaniach : węgierskim 1956, praskim 1968.
1