Rozwój somatyczny i aktywność ruchowa dziecka w wieku przedszkolnym.
Wiek przedszkolny to szczególny okres w rozwoju dziecka. Obejmuje on 4 5 6 i 7 rok życia. Jest to czas, kiedy dziecko opanowało już podstawowe funkcje życiowe i jest już na tyle dojrzałe i samodzielne, aby dać sobie rade w przedszkolu a następnie uniezależnić się od dorosłych i otoczenia. Tempo i rytm zmian rozwojowych są umiarkowane a między 4 i 5 rokiem obserwuje się nasilenie procesów rozwojowych.
Rozwój somatyczny
Szybki rozwój działalności dziecka i jego aktywności twórczej wiąże się z szybkim tempem rozwoju fizycznego w tym okresie. Przeciętny przyrost wzrostu od 5 do 7 roku życia wynosi około 5-7cm.Najszybciej dziecko rośnie miedzy 5-6 rokiem Najszybciej rosną u dzieci koniczyny dolne. A ogólny wygląd dziecka zmienia się. Głowa powiększa się bardzo nieznacznie, wzrastają natomiast tułów i koniczyny, które wydłużają się wyraźnie. Sylwetka staje się bardziej wysmukła prostolinijna i płaska. Dziecko przedszkolne jest szczupłe, charakteryzują je cienkie jakby za duże koniczyny stosunkowo nieduża głowa, osadzona na cienkiej i długiej szyi. Wahania w przyroście wzrostu, zależą głównie od funkcjonowania gruczołów dokrewnych. Duży wpływ zaczyna odgrywać tarczyca przysadka mózgowa, która oddziałuje szczególnie na wzrost kończyn dziecka. Gruczoły te u dzieci w wieku przedszkolnym znacznie się powiększają. Ten przerost układu limfatycznego można tłumaczyć samoobroną organizmu przed częstymi w tym wieku zakażeniami. Wzmożona praca układu limfatycznego objawia się powiększeniem migdałów podniebnych węzłów chłonnych szyjnych, karkowych, pachowych i pachwinowych. Często też przerostem tzw. trzeciego migdałka, co w efekcie utrudnia dziecku oddychanie przez nos.
Następuje rozwój i usprawnienie narządów wewnętrznych: serca płuc, układu pokarmowego, których czynności coraz bardziej są zbliżone do funkcji organizmu dojrzałego. Normalizują się tętno i ciśnienie krwi,zmniejsza się liczba oddechów. Poziom hemoglobiny liczba krwinek czerwonych i białych zbliżają się do normy człowieka dorosłego. Zmienia się tor oddechowy z przeponowego na brzuszno-piersiowy.
Między 3 a 7 rokiem życia szybko wzrasta muskulatura i kościec dziecka Są one jednak jeszcze bardzo wrażliwe i delikatne, dlatego dzieci w tym wieku szybko się meczą. W okresie przedszkolnym powstaje cały szereg nowych punktów kostnienia. Znajdujemy je w obrębie kości ramieniowej i przedramienia, nadgarstka palców kości udowej, podudzia, i stopy. Przejawem poprawnie przebiegających procesów kostnienia jest wymiana zębów mlecznych na stałe. Kolejność tej wymiany zbiega się na ogół z kolejnością ich przebijania się. Słabość układu kostnego przy szybkim jego wzroście może stać się niekiedy przyczyną pojawienia się w tym okresie u dzieci poważnych zmian krzywicznych, pogłębiających się na skutek nieodpowiedniego odżywiania. Kościec dziecka jest bardzo podatny na deformacje, chociaż cechuje go gibkość i odporność na złamania. Zmiany strukturalne układu kostnego i stawowego wpływają na doskonalenie funkcji ochronnej narządów wewnętrznych przed wstrząsami i urazami. Do 5 lat przyrost muskulatury jest proporcjonalny do wzrostu wagi ciała. Między 5 a 6 rokiem życia obserwujemy szybki skok w przyroście mięśni, których waga stanowi wówczas ok. 75% wagi ciała a następnie zwolnienie wzrostu muskulatury. Mięśnie dziecka w wieku przedszkolnym zawierają więcej wody a mniej białka i substancji stałych niż mięśnie dodosłego, są delikatnie luźno przyczepione do kości. Występują nieznaczne różnice pomiędzy wzrostem i ciężarem ciała w zależności od płci.
Między 3 a 7 rokiem życia chłopcy przyrastają 26,8 cm, czyli średnio na każdy rok życia 6,7 cm. Ciężar ciała w tym okresie powiększa się o około10 kg i największy swój przyrost uzyskuje między 5 i 6 rokiem życia.
Dziewczynki w tym samym okresie życia przyrastają o ok. 27,5 cm. Najintensywniej wydłużają się miedzy 3 a 6 rokiem. Wobec nieco mniejszych przyrostów wysokości i znacznych przyrostów masy ciała, które ma miejsce miedzy 3 a 6 rokiem życia dziewczynki są bardziej „okrągłe”.
Praca, jaką wykonuje dziecko jest wynikiem współdziałania wielu grup mięśniowych i jest uzależniona od rozwoju układu nerwowego. Na okres przedszkolny przypada niezwykle istotny dla całego rozwoju układu mięśniowego ostatni etap unerwienia włókienek mięśniowych Proces ten nosi nazwę innerwacji.
Rozwój mózgu i układu nerwowego ma wpływ na wszystkie sfery rozwoju dziecka. Dziecko w wieku przedszkolnym cechuje duża pobudliwość nerwowa, której objawami są: zmienność usposobienia, skłonność do płaczu i śmiechu, hałaśliwość, szybko występujące znużenie i płytki sen. Zaobserwować można także w tym wieku niejednokrotnie tiki nerwowe takie jak grymasy, wykrzywianie twarzy, mruganie powiek itp. Zwiększa się masa mózgu dziecka. Pod koniec okresu przedszkolnego mózg osiąga ok. 4/5 wagi mózgu człowieka dorosłego, przy czym móżdżek stanowi około 8,7% wagi całego mózgu. Doskonali się anatomiczna budowa mózgu Komplikuje się tez budowa komórek nerwowych i różnicują się one funkcjonalnie okresie przedszkolnym zaznacza się wzrost pnia mózgowego- szczególnie szybki około 7 roku życia. Między 5 a 6 rokiem życia najszybciej rosną płaty czołowe mózgu, potem ciemieniowe a najsłabiej potyliczne. Powiększanie się móżdżku między 3 a 5 rokiem jest stosunkowo wolne a rdzeń kręgowy w wieku 5 lat waży około 100g. W 7 i 8 roku życia ustalają się różnice budowy poszczególnych warstw kory mózgowej.
Wraz z zwiększaniem się masy mózgu i doskonaleniem się jego budowy rozwija się i wzbogaca wyższa czynność nerwowa dziecka. W okresie przedszkolnym wzrasta stopniowo siła procesów nerwowych ich ruchliwość oraz trwałość. Na wzrost ten ma wpływ tryb życia dziecka. Rozwój układu nerwowego, wzrastająca dynamika procesów nerwowych i rozwój wyższej czynności nerwicowej stanowią fizjologiczną podstawę rozwoju i zmian w psychice dziecka. W wieku przedszkolnym ma ono już znaczne możliwości poruszania się a w związku z tym poznaje szerszy krąg otaczającej go rzeczywistości. Dążenie do poznawania świata przejawia się u dziecka w ustawicznym poruszaniu się, dotykaniu, rzucaniu przedmiotów, przestawianiu ich z miejsca na miejsce. Rozwój aktywności dziecka jest możliwy dzięki temu, że ruchy jego stają się bardziej dowolne tzn. bardziej celowe i zamierzone
Rozwój ruchowy
Stosunkowo mała waga, dostatecznie sprawne serce, dostateczna pojemność płuc i szerokie już naczynia krwionośne, zmiana proporcji ciała znaczny wzrost tułowia i kończyn- pozwalają na szybki rozwój ogólnej ruchliwości dziecka. W okresie od 3 do 7 roku życia dziecko biega skacze, stale coś robi, schyla się, podnosi, przestawia. Taki ruch przeplatany częstymi wypoczynkami stanowi główny element w jego życiu. Z wiekiem ruchy stają się bardzie zręczniejsze i dokładniejsza dzięki lepiej działającemu układowi nerwowemu coraz lepsze jest współdziałanie i koordynacja mięśni, co przyczynia się do oszczędności wysiłku dziecka. Od 3 roku życia zaobserwować można wyraźny rozwój sprawności ruchowej dziecka. Dziecko 3-4 letnie potrafi już przy niewielkiej pomocy dorosłych ubierać się, rozbierać, potrafi samo nałożyć ubranko zapiąć guziki czy nałożyć buty. Dziecko 5 letnie umie narysować kwadrat, powinno umieć się ubrać całkowicie samodzielnie a w wieku 6 lat zapiąć guziki bez pomocy wzroku kierującego ruchami ręki. Od 5 roku następuje rozwój precyzyjnej koordynacji mniejszych grup mięśni a co za tym idzie rozwój złożonych czynności jak: obejmowanie, rzucanie i chwytanie czy posługiwanie się narzędziami. Gdy dziecko opanowuje daną sprawność motoryczną ruchy jego są początkowo niezręczne nieskoordynowane a mięśnie silnie napięte. Dopiero w miarę ćwiczeń ruchy stają się bardziej rytmiczne i skoordynowane i łączą się w zharmonizowaną całość. Podstawą powyższych ruchów oraz takich, które wymagają stosunkowo dużo siły jest szybki rozwój fizyczny dojrzewanie muskulatury i rozwój zmysłu równowagi. Dziecko potrafi już nie tylko stać nieruchomo z zamkniętymi oczami, ale także przejść po ławce czy przeskakiwać przez sznur i skakać w rytm muzyki. Dziecko 3-4 letnie umie już skakać na dwóch nogach, wchodzić na schody i schodzić z nich, początkowo dostawiając jedną nogę do drugiej, potem stawiając nogi na przemian. Umie wykonać proste, ale już dość precyzyjne czynności manualne, które są przygotowaniem do nauki pisania. Dziecko w wieku przedszkolnym z jednej strony charakteryzuje się „głodem” ruchu, z drugiej zaś szybko się wyczerpuje i męczy, wymagając chwili odpoczynku. Dlatego konieczne jest zapewnienie mu właściwego wypoczynku przez przestrzeganie odpowiednio długiego snu nocnego (12 godzin) oraz snu lub wypoczynku w pozycji leżącej w ciągu dnia (ok ½ godziny) Na rozwój sprawności ruchowej i precyzji ruchowej duży wpływ wywiera ćwiczenie.
Trzylatki- charakteryzują się jeszcze duża nieporadnością przejawiającą się w ogólnej powolności i niezręczności. Cechuje je tak zwana rozrzutność ruchowa, przejawiająca się w przyruchach. Przyruchy są to ruchy niecelowe towarzyszące wykonywaniu jakiejś czynności, np. trzyletnie dziecko przygotowujące się do skoku wykonuje cały szereg czynności takich jak przedmachy, wyprężanie, uginanie nóg, pochylanie głowy itp., Dlatego tez wszystkie czynności i ćwiczenia powinny być w tym okresie proste i nieskomplikowane. A wszystkie ćwiczenia maja charakter zabawowy.
Dziecko 4-letnie nie różni się zasadniczo od 3-latka w zakresie sprawności ruchowej, choć na pewno lepiej reaguje na sygnały i polecenia, potrafi dłużej skupić uwagę jest zręczniejsze i zwinniejsze ma większą wprawę w biegu, skoku i rzucie. W tym wieku dużą możliwość rozwoju sprawności daje zabawa z piłką.
Między 4 a 5 rokiem życia następuje intensywny przyrost sprawności, związany z przyrostem siły, rozwój zdolności koordynacyjnych, pojętności i uwagi. W zajęciach ruchowych charakterystyczne powinno być w tym okresie wprowadzenie bardziej złożonych zadań, kombinacji czynności, np. biegu i skoku, rzutu i chodu.
Z dzieckiem 5-letnim można prowadzić już systematyczne ćwiczenia gimnastyczne i elementarne ćwiczenia sportowe. Wśród dzieci 5-letnich przejawiają się różnice indywidualne, wynikające ze zróżnicowania w rozwoju motorycznym oraz z odmienności upodobań i zainteresowań. W tym okresie zarysowują się różnice w upodobaniach ruchowych chłopców i dziewczynek. Natężenie pobudliwości ruchowej chłopców jest wyższe i w zakresie wielu umiejętności i sprawności mają oni znaczna przewagę.
Dziecko 6-letnie jest jeszcze bardziej silne, wytrzymałe zręczne, zwinne, odznacza się większą jeszcze precyzja i skoordynowaniem ruchów. Ma szybkie i celowe reakcje, jest spostrzegawcze i pojętne. Jest to etap, kiedy można doskonalić formy wykonywania czynności i kiedy można wymagać od dziecka, aby to, co wykonuje- wykonywało pewnie, płynnie i swobodnie.
Rozwój sprawności motorycznych, szczególnie sprawności manipulacyjnych, jest związany z rozwojem analizatora wzrokowego i kinestetycznego u dziecka, z rozwijającym się współdziałaniem wszystkich analizatorów, z koordynacją ruchów oczu i ręki. Rozwój ruchowy dziecka odgrywa ważną rolę w jego przystosowaniu do życia, do jego późniejszej pracy i nauki. Wiąże się też ściśle z rozwojem umysłowym, gdyż nabyte przez dziecko sprawności i umiejętności ruchowe przekształcają się w czynności intelektualne i operacje umysłowe. Rozwój sprawności ruchowych wykształca w dziecku potrzebę niezależności i samodzielności. Wiek przedszkolny jest okresem tworzenia się i intensywnego kształtowania się orientacyjno-badawczej działalności dziecka. Pobudzanie dziecka przedszkolnego do uczenia się sprawności ruchowej, która stanowi ważny czynnik rozwijania się u niego aktywności orientacyjno badawczej, polega na pokazywaniu mu przez dorosłych określonych form działań oraz na podawaniu mu odpowiednich objaśnień słownych. U dziecka obserwującego i naśladującego ruchy dorosłych rozwijają się ich wyobrażenia a słowne objaśnienia dorosłego wywierają w tym okresie wpływ na czynności dziecka wtedy, gdy łączą się bezpośrednio z pokazem. Instrukcja słowna wpływa nie tylko na szybkość uczenia się czynności ruchowych, ale również na ich dokładność. Dziecko wykorzystuje także nabyte już umiejętności w uczeniu się nowych np. z innymi przedmiotami. Pod koniec okresu przedszkolnego może przyswoić sobie nowe sprawności na podstawie tylko słownych objaśnień. W okresie przedszkolnym ustala się prawo- lub lewostronna lateralizacja, to znaczy przewaga prawej lub lewej ręki, nogi i oka. Ręka lewa spełnia zazwyczaj funkcje pomocnicze. Ustalenia wyraźnie większej sprawności jednej ręki daje dziecku poczucie pewności oraz możliwość łatwiejszego manipulowania i zręczniejszego wykonywania wszystkich czynności manualnych.
Literatura:
„Dziecko w wieku przedszkolnym”, Dr n. hum. Danuta Chrzanowska, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1978
„Poradnik wychowania zdrowotnego dzieci w wieku 3-6 lat”, R. Jaworska, Płock 1995
„Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”, pod redakcją M. Żebrowskiej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973
1