Znaczenie literatury dziecięcej w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym
Literatura piękna opowiadana i recytowana, proza i poezja, opowiadanie realistyczne, baśń i bajka - wiążą się ściśle z wychowaniem przedszkolnym, jak też w ogóle z wychowaniem człowieka.
To bardzo stary i od niepamiętnych czasów stosowany sposób wzbogacania wiedzy, rozszerzania i intensyfikacji przeżyć oraz doświadczeń stał się poprzez książki i czasopisma dla dzieci coraz bardziej powszechny i doceniany nie tylko w przedszkolach, ale także w rodzinach i w indywidualnych kontaktach dorosłych i dzieci, starszych - z młodszymi.
W przedszkolu trudno wyobrazić sobie dobrą pracę bez literatury dla dzieci. Pisarze i poeci stali się sojusznikami, doradcami, inspiratorami myślenia, przeżywania uczuć i działania, najlepszymi przyjaciółmi dzieci i nauczycieli.
Świat przedstawiony przez pisarza, poetę wzbogaca i rozszerza pracę przedszkola, przenika zabawy i zajęcia przedszkolaków, ukazuje im nowe barwy rzeczy już znanych, wprowadza w świat, porusza wyobraźnię, budzi uczucia, pokazuje co dobre, zachęca i podsuwa pomysły do działania.
Bardzo ważna jest rola w zapoznawaniu dzieci z literaturą. Wszak nie tylko przekazuje ona dzieciom treści literackie, ale i dobiera je spośród innych, dostosowuje do aktualnie przeżywanych przez swych wychowanków doświadczeń, ustala sposób, miejsce i czas wprowadzania tych treści.
Celem literatury dziecięcej jest poznanie świata przez dzieci i tworzenie ich systemu wartości społeczno - moralnych, poznawczych i estetycznych. Literatura ułatwia przyswajanie wiedzy, organizację czasu wolnego, wprowadza w pewne elementy tradycji kulturowej, wiąże emocjonalnie z takimi wartościami moralnymi, na jakich nam z punktu widzenia wychowawczego i społecznego najbardziej zależy. Czasem ułatwia doraźne rozwiązywanie trudności wychowawczych czy wychowawczych problemów. Prze ukazywanie w tekstach doświadczeń innych ludzi i nadawanie pewnych cech ludzkich zwierzętom literatura wywiera wpływ na psychikę i społeczny rozwój jednostki ludzkiej. Kształtuje społeczną świadomość, uczy szacunku do reguł życia w zespole.
Kontakt z książką ma nauczyć twórczego i osobistego uczestnictwa w kulturze literackiej, samodzielnego spożytkowania tych wartości, które książka jako element kultury posiada, interpretowania odczytywanych treści w taki sposób, aby można z nich było budować system własnej hierarchii wartości uzasadniony i konsekwentny.
Literatura - budzi zainteresowania, jest źródłem wiedzy i przeżyć dziecka. Słuchanie pięknych utworów literackich, oprócz oddziaływania na uczucia estetyczne dziecka dostarcza wzorów właściwego postępowania, czyni bardziej wrażliwym na krzywdę innych, zachęca do naśladowania pozytywnego zachowania, wyrabia krytycyzm w stosunku do zachowań negatywnych. Dziecko zazwyczaj ceni utwory pogodne i wesołe, stroni zaś od tekstów smutnych czy budzących lęk. W miarę jak dziecko poznaje i przyswaja sobie krąg otaczających rzeczy i pojęć, literatura zaczyna zaspokajać nieco inne zainteresowania. Wprowadza dziecko w świat fantazji, która staje się szkołą nierozwiniętego jeszcze abstrakcyjnego myślenia.
Literatura pomaga ukazać dziecku prawdy moralne i egzystencjonalne, z którymi się boryka. Dzięki oddziaływaniu literatury można przekonać dziecko, iż źródło dobra i zła tkwi często w naszej własnej naturze. Agresja, złość, lęk, egoizm, zazdrość, miłość - są kategorią uczuć, które wyzwala człowiek. Dzieci w wieku przedszkolnym reagują bardzo żywo na utwory literackie, cenią zwłaszcza te, w których akcja toczy się szybko, a bohaterowie przeżywają ciekawe przygody. Nic tak nie przemawia do wyobraźni dziecka, nie pobudza jego wewnętrznego zaangażowania jak bajka. Realność bohaterów i wydarzeń, faktów dziejących się często w nieokreślonym czasie, jest dla dziecka oczywista. Bohaterowie bajek są nosicielami określonych wartości. Postacie te mogą być pozytywne lub negatywne. Bohater pozytywny budzi aprobatę, chęć utożsamiania się z jego postacią. Postać negatywna budzi niechęć, często strach, pozostaje przykładem „antywzoru”, zasługującego na potępienie.
Formą, która najlepiej służy wyodrębnianiu wartości wychowawczych utworu jest pogadanka jako forma interakcji słownej między nauczycielką a grupą dzieci. Wraz z innymi formami werbalnego oddziaływania na dzieci realizuje cele wychowania społecznego czy moralnego, wiąże się zarówno z wzorami zachowania jakich pragniemy dostarczyć, jak też z konkretnymi zachowaniami przejawianymi przez dzieci w różnych sytuacjach życia.
Literatura dla dzieci oddziałuje na rozwój dziecka w sposób wszechstronny:
wpływa na kształtowanie postaw społeczno - moralnych dziecka;
pomaga w kształtowaniu postawy społecznej dziecka jako członka rodziny, zbiorowości przedszkolnej;
budzi umiejętność odczuwania piękna, bezinteresowną radość, kształtuje wrażliwość estetyczną, pobudza sferę wyobraźni i emocji, rozwija wyobraźnię, wewnętrzne przeżycia i wzbogaca zasób doświadczeń życiowych, ukazuje podstawowe wartości moralne (dobroć, miłość, prawda, sprawiedliwość);
rozwija sferę intelektualną dziecka, jako źródło wartości, rozwija mowę i myślenie, utrwala dotychczas zdobyte wiadomości dotyczące otoczenia społecznego, przyrodniczego i technicznego;
budzi aktywność dziecka i zachęca do działania;
zachęca do zadawania pytań i rozmów dotyczących zdarzeń, przeżyć bohaterów - dziecko dokonuje prób oceniania postaci literackich i oceny ich postaw;
Jeżeli zatem przyjmiemy, że literatura odgrywa ogromną rolę w kształtowaniu postaw społeczno - moralnych dzieci, obok otaczającego je życia społecznego i przyrodniczego, to należy udostępnić dzieciom to „źródło wiedzy” w najszerszym zakresie. Odpowiednio dobrany utwór literacki wpływa na kształtowanie komponentu poznawczego, uczuciowego i behawioralnego postawy. Gdy treść i sens utworu literackiego są dla dziecka zrozumiałe wówczas łatwiej wpływać na jego postawę społeczno - moralną. Nauczyciel i rodzice wybierając utwór powinni brać pod uwagę: właściwości i potrzeby dzieci, artystyczne i wychowawcze wartości utworów, zadania i treści wychowania.