Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym:
W psychologii rozwojowej przyjmuje się periodyzację rozwoju psychicznego opracowaną przez Marię Żebrowską, a dotyczącą okresów dzieciństwa i młodości aż do osiągnięcia przez człowieka dojrzałości psychicznej.
Autorka wyróżnia pięć następujących okresów rozwoju dzieci i młodzieży:
Niemowlęctwo – pierwszy rok życia
Wiek poniemowlęcy - od 1 do 3 lat
Wiek przedszkolny - od 3 do 7 lat
Młodszy wiek szkolny – od 7 do 11 - 12 lat
Wiek dorastania – od 12 – 13 do 17 – 18 lat.
Wyodrębnienie powyższych okresów i przyporządkowanie ich określonym latom życia zostało dokonane na podstawie trzech kryteriów:
sposób i poziom poznawania i uświadamiania sobie przez dziecko otaczającej rzeczywistości;
dominujący rodzaj działalności dziecka;
specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego.
Podstawą wyodrębnienia wieku przedszkolnego jako okresu rozwojowego jest:
dominująca w tym wieku forma działalności,
charakterystyczne warunki i sposoby wychowania stosowane w rodzinie i przedszkolu,
wyższy poziom uświadamiania sobie i poznania przez dziecko szerszego kręgu otaczającej je rzeczywistości.
„Bruner (1978) podkreśla, ze w tym okresie dziecko zdobywa umiejętności wewnętrznego przedstawiania większych wycinków otaczającego go świata za pomocą odtwórczych wyobrażeń. Poznawanie sprowadza się do bardziej refleksyjnego działania.”
„Właściwości rozwojowe charakterystyczne dla wieku przedszkolnego są niezależne od pojawiających się znacznych indywidualnych różnic między dziećmi w zakresie rytmu i tempa rozwoju.
Wiek przedszkolny to okres kształtowania się podstawowych struktur osobowości. Około 3 roku życia następuje wyodrębnienie struktury „ja” co sprzyja późniejszemu osiągnięciu poczucia własnej tożsamości i możliwości kontrolowania własnego zachowania. Wszechstronny rozwój dziecka, który dokonuje się w okresie przedszkolnym, ma istotny wpływ na opanowywanie przez nie umiejętności czytania. Rozwój procesów intelektualnych pozwala dziecku na odbiór informacji, ich przechowywanie oraz reprodukcję, a także na przetwarzanie” (M. Bogdanowicz 1985).
Wzrost interakcji, w wyniku rozszerzenia się kontaktów społecznych dziecka z osobami dorosłymi i rówieśnikami powoduje zwiększenie się i rozbudowanie jego doświadczeń oraz perspektywy czasowej. W miarę jak wzrasta samodzielność i postępuje rozwój intelektualny dziecka poszerza się sfera jego zainteresowań, wybiegając coraz bardziej poza najbliższe otoczenie. Efektem są stałe postępy w rozwoju umysłowym oraz w procesie rozwoju fizycznego, które powodują równoczesne przekształcenie się zachowań.
ROZWÓJ FIZYCZNY
Rozwój nie przebiega w jednakowym tempie i rytmie. Są w życiu dziecka okresy przyśpieszonego i zwolnionego wzrastania, nasilenie i osłabienie procesów dojrzewania poszczególnych organów i ich funkcji. Wiedza w tym zakresie pomaga w interpretowaniu zjawisk rozwojowych: traktowania ich jako prawidłowych, fizjologicznych lub wymagających zaostrzenia czujności w celu zapobiegania ewentualnym odchyleniom.
Okres od 4 do 7 roku życia nie należy do okresów o wybitnie nasilonych procesach rozrostu organizmu, nie mamy tu gwałtownych skoków w przyrastaniu wysokości i ciężaru ciała. Szybkość procesów rozwojowych maleje w porównaniu z okresem wcześniejszym. Dotyczy to nie tylko procesów somatycznych (wysokość, ciężar ciała), ale i poszczególnych organów. Nieco wolniejsze tempo rozwoju wykazuje więc mózg (najintensywniejszy rozwój tkanki mózgowej następuje w pierwszych trzech latach życia), znacznie wolniejsze trzustka i żołądek, zupełnie wolne śledziona, nerki i płuca.
Wraz ze wzrostem wzmożonej aktywności ruchowej następuje szybki rozwój kośćca, powstaje cały szereg punktów kostnienia (w obrębie kości ramieniowej, przedramienia, nadgarstka, palców, kości udowej, podudzia i stopy). Przejawem poprawnie przebiegających procesów kostnienia jest wymiana zębów mlecznych na stałe.
Równocześnie z rozwojem kośćca intensywnie rozwija się układ mięśniowy, zwiększa się masa mięśni. Zmianie też ulegają wysokość i ciężar ciała, które na przełomie 6,7 roku życia są tak intensywne że dla swego charakteru zostały nazwane „skokiem” szkolnym. Znacznym zmianom ulegają też proporcje ciała, szczególnie w obrębie tułowia; wydłużanie się kończyn dolnych i górnych, zmiany proporcji głowy, szyi. Stabilizuje się „postawa ciała”, czyli układ poszczególnych odcinków ciała zapewniający człowiekowi możliwość utrzymywania się w pozycji stojącej. Jej głównym elementem jest kręgosłup, miednica, klatka piersiowa, kończyny. Postaw to indywidualna cecha i ma ogromne znaczenie dla zdrowia człowieka. Przeciętna postaw dziecka w wieku przedszkolnym charakteryzuje: wypukły „duży” brzuch, w kręgosłupie wyraźnie zaznaczone wygięcia lędźwiowe, nieznaczne wygięcie piersiowe, lekki przykurcz bioder i lekkie ugięcie kolan.
Wraz z dojrzewaniem układu nerwowego oraz narządów ruchu, następuje rozwój sprawności ruchowych. Przebiega on w dwóch kierunkach: rozwoju umiejętności praktycznych, polegających na zdolności posługiwania się przedmiotami i narzędziami codziennego użytku oraz rozwoju sprawności ruchowych, wywodzących się z tak zwanych ruchów swobodnych i postawno– lokomocyjnych. Dziecko w wieku przedszkolnym może osiągnąć wysoki poziom sprawności ruchowej, jeśli będzie poddawane systematycznym ćwiczeniom odpowiadającym jego rozwojowi i naturalnym zainteresowaniom i potrzebom. Dziecko 6-letnie jest bardziej silne niż dzieci młodsze, wytrzymałe, zręczne, zwinne, odznacza się większą jeszcze precyzją i skoordynowaniem ruchów. Ma szybkie i celowe reakcje, jest spostrzegawcze i pojętne. Jest to etap, kiedy można doskonalić formy wykonywania czynności i kiedy można wymagać od dziecka, aby to co wykonuje – wykonywało pewnie, płynnie i swobodnie.
Zachodzące w rozwoju fizycznym dziecka zmiany pomiędzy trzecim a siódmym rokiem życia charakteryzują się zwiększoną wydolnością całego organizmu oraz poszczególnych jego organów. Wraz ze zwiększającymi się wymiarami ciała postępującymi z wiekiem dziecka następuje intensywny wzrost wysokości i zwiększa się waga ciała. Zmieniają się proporcje ciała poprzez wydłużenie kończyn i znaczny przyrost masy mięśniowej oraz ostateczne ukształtowanie się krzywizn kręgosłupa. Wraz z wiekiem zwiększa się również wydolność organizmu do większego wysiłku fizycznego, spowodowana rozwojem organów wewnętrznych, zwłaszcza serca i płuc. Większość zmian w rozwoju fizycznym prowadzi do rozwoju motoryki dziecka, która przejawia się m. in. we wzroście koordynacji ruchów, powodując większą precyzję, wykonywanych czynności. Stąd dziecko 6 letnie jest bardzo aktywne ruchowo. Równocześnie rozwój układu nerwowego ułatwia szybsze przyswojenie nowych form działalności oraz umożliwia lepszą kontrolę nad własnymi ruchami, by skutecznie nimi kierować lub je korygować. Taki poziom rozwoju ruchowego pozwala na podjęcie przez dziecko różnorodnej działalności oraz angażowanie się w gry i zabawy nieodzowne dla dalszego rozwoju procesów poznawczych i określonych umiejętności (K. Kamińska 1999).
ROZWÓJ PSYCHICZNY
Z rozwojem fizycznym związany jest rozwój psychiczny dziecka. W trakcie swojej aktywności ruchowej poznaje ono coraz więcej nowych przedmiotów i zjawisk. Posługując się przedmiotami, coraz łatwiej różnicują ich cechy. Ale dopiero w szóstym roku życia rozpoznaje prawidłowo konkretne przedmioty i ich kształty, np. figury geometryczne. Zdaniem L. Wołoszynowej dopiero udział możliwie największej liczby narządów zmysłowych w percepcji zwiększa zmysłową aktywność dziecka, zapewniając mu pełniejsze, konkretniejsze i dokładniejsze spostrzeżenia (L. Wołoszynowa 1967, s.84).
ROZWÓJ PROCESÓW POZNAWYCZYCH
Percepcja to proces, który jest możliwy dzięki rozwojowi organizmu, aktywności własnej oraz zdobywaniu doświadczeń. Rozwój zmysłowego poznawania świata to postępujące wraz z wiekiem subtelniejsze i dokładniejsze różnicowanie własności i aspektów postrzeganego obiektu (M. Przetacznik-Gierowska, G. Makiełło-Jarża 1992, s. 96).
Charakterystyczny dla wieku przedszkolnego rozwój percepcji jest ściśle powiązany z działaniem podejmowanym przez dziecko. Budowanie, konstruowanie, manipulowanie, układanie, rysowanie itd. powodują, że różne czynności inicjowane spontanicznie przez dziecko rozwijają u niego coraz to bardziej świadome czynności postrzegania. Poprzez rozwój spostrzeżeń dziecko uzyskuje lepszą orientację w otaczającym go świecie, a wyodrębnione właściwości przedmiotów lepiej ukierunkowują jego działanie. Jest to wynikiem doskonalenia się zdolności do dokonywania analizy i syntezy spostrzeżeniowej.
Poziom dokonywania analizy i syntezy zależy nie tylko od możliwości rozwojowych dziecka, lecz i od treści konkretnych spostrzeżeń. W wieku przedszkolnym zwiększa się zakres tego, co może być przedmiotem analizy. Dziecko zaczyna różnicować przedmioty ze względu na ich cechy, m. in. zwraca uwagę na kształt. Systematycznie, a jednocześnie w sposób zorganizowany i ukierunkowany eksploruje przedmioty w toku działania, przez co zwiększa i poszerza zakres informacji o nich oraz różnych związkach między ich składnikami.
Rozwój percepcji wzrokowej i słuchowej musi odpowiadać wymaganiom jakie stawia przed dzieckiem proces nauki czytania i pisania. Proces ten wymaga subtelnego różnicowania znaków graficznych oraz analizy struktur językowych w celu wyodrębnienia wyrazów w zdaniach oraz dźwięków w wyrazach.
W okresie przedszkolnym dzięki wrażliwości zmysłów, zwłaszcza wzroku i słuchu, wzrasta u dziecka reakcja na bodźce złożone. Uwaga jest mimowolna i skoncentrowana przede wszystkim na silnych bodźcach. Powoli kształtuje się spostrzeganie całościowe, którym kieruje nowość, a chaotyczne zainteresowanie dziecka, ze względu na stopniowe wykształcenie się uwagi dowolnej, ustępuje miejsca analizie i syntezie postrzeganego materiału.
„W miarę rozwoju dziecka i gromadzenia przez nie coraz większej liczby doświadczeń oraz ich porządkowania i różnicowania większego znaczenia zaczyna nabierać pamięć, która jednak przez prawie cały okres przedszkolny ma charakter mimowolny. Dopiero około szóstego roku życia zaczynają się pojawiać początki pamięci dowolnej, która umożliwia nabywanie doświadczeń, przechowywanie ich, a następnie wykorzystanie w różnych okolicznościach. Procesy pamięci odgrywają szczególną rolę w procesie czytania, gdyż przechowują informacje i umożliwiają czytającemu dostęp do posiadanej wiedzy zgodnie z wymaganiami tekstu. Pamięć wzrokowa i słuchowa umożliwia zapamiętywanie i odtwarzanie poznanych znaków graficznych. Zapewnia też ciągłość myślowego przetwarzania informacji” (K. Kamińska 1999. s.26).
„W wcześniejszej fazie okresu przedszkolnego rozwój pamięci jest przyczyną istotnych zmian w sferze psychiki dziecka. Rozwój pamięci umożliwia rozwój myślenia. Dziecko zaczyna myśleć kategoriami ogólnych wyobrażeń, liczy się z obiektywnymi cechami przedmiotów i zjawisk. Wyobrażenia są ściśle powiązane z aktywnością zmysłowo – ruchową. Im więcej pobudzeń dostarcza dziecku konkretna sytuacja, tym jego doświadczenia są bogatsze i trwalej zapamiętane. Sytuacje nowe, nawet nigdy nie oglądane przez dziecko stają się przedmiotem jego umysłowych czynności np.: porównywanie faktów, związanie ich ze sobą, wysnuwanie domysłów, prostego wnioskowania. Wzrost doświadczeń dziecka powoduje, że jego działanie staje się bardziej celowe i wyzwala chęć sprawdzenia spostrzeżeń, wyobrażeń i domysłów” (H. Mystkowska 1974).
Wraz z rozwojem dziecka wzrasta rola marzeń. Do rozwoju wyobrażeń nie wystarczają doświadczenia, które dziecko nabywa w czasie własnej obserwacji ale konieczne jest jeszcze przekazanie mu doświadczeń innych osób. Wyobrażenia przejawiają się w zdolności do naśladownictwa odroczonego, podczas którego dziecko wykonuje czynności „na niby” i posługuje się jednymi przedmiotami w zastępstwie innych, czy w słownym przewidywaniu skutków działania.
W wieku przedszkolnym pojawiają się zaczątki myślenia pojęciowego, tworzącego się w wyniku operowania przez dziecko schematami poznawczymi obok stale dominującego myślenia konkretno – wyobrażeniowego. Dziecko w wieku 3-5 lat dokonuje uogólnień na podstawie mało istotnych szczegółów, jakie dostrzega w otoczeniu i które to przykuwają jego wagę w sposób bezpośredni. Około 6 roku życia zaczyna się kształtować u dziecka myślenie pojęciowe. Obrazy zaczynają pozostawać w pamięci w oderwaniu od konkretu.
Dziecko w wieku przedszkolnym przejawia silne i rozległe potrzeby poznawcze. Realizacja tych potrzeb umożliwia mu drogę poznania poprzez działanie na rzeczywistych przedmiotach lub na ich symbolicznych zastępnikach, którym odpowiadają wcześniejsze wyobrażenia i pojęcia. Bardzo intensywny rozwój zdolności do symbolicznego ujmowania rzeczywistości pozwala dziecku stosować różnego rodzaju oznaczenia i używać ich w zabawie symbolicznej i doskonaleniu orientacji w świecie.
Procesy poznawcze dziecka przedszkolnego charakteryzuje: animizm (ożywianie przedmiotów martwych) i antropomorfizm (nadawanie przedmiotom cech ludzkich).
W okresie przedszkolnym pojawia się u dziecka tendencja do myślenia krytycznego, która przybiera często postać zachowań cechujących się tym, że nie chce się ono podporządkować regułom i często krytykuje wszystko i wszystkich dookoła. Wraz z rozwojem myślenia pojęciowego pojawia się spontaniczne podejmowanie prób samodzielnego czytania.
ROZWÓJ SPOŁECZNO – EMOCJONALNY
Wiek przedszkolny w porównaniu z wcześniejszymi okresami rozwojowymi cechuje wzbogacanie i różnicowanie życia uczuciowego. Mimo że już w wieku poniemowlęcym obserwujemy w zachowaniu się dzieci przejawy takich uczuć, jak gniew, strach, radość, wstyd, niechęć czy też zazdrość, ale przejawy te są często niewyraźne i niejednoznaczne. W wieku przedszkolnym te jakości uczuciowe występują bardzo wyraziste, w postaci czystej i nieskażonej. Dziecko w tym wieku nie potrafi jeszcze stłumić i opanować swoich emocji i uczuć do tego stopnia, aby nie zaważyło to na ich wyrazie zewnętrznym. Wiele czynności dziecka ma charakter ekspresyjny, to znaczy służą one właśnie wyrażaniu przeżyć emocjonalnych, których dziecko nie umie maskować. W zachowaniu dziecka bardzo wyraźnie odzwierciedlają się afekty, tj. uczucia silne, gwałtowne i krótkotrwałe. Radość, gniew czy strach dziecko uzewnętrznia w żywych gestach i mimice twarzy, w okrzykach i ruchach całego ciała, a także w słowach, którym nadaje zależnie od przezywane uczucia odpowiednią intonację. Dziecko nie tylko łatwo przejawia afekty, ale też łatwo one u niego powstają i wybuchają. Tę właściwość uczuć nazywamy impulsywnością.
Dziecko w wieku przedszkolny jest nie tylko impulsywne, skłonne do wyładowywania swoich afektów, lecz także zmienne w swoich uczuciach i nastrojach. Jego emocje szybko się wytwarzają, ale też szybko gasną, a raczej przeradzają się w inne, nawet krańcowo odmienne. Dziecko niemal w jednej chwili potrafi przejść od śmiechu do łez; raz jest pogodne i wesołe, to znów niespokojne albo zasmucone (labilne uczuciowo).
„W ostatniej fazie okresu przedszkolnego, około połowy szóstego roku życia, dzieci dojrzewają emocjonalnie. Uczą się opanowywać swe afekty i ich przejawy zewnętrzne ruchowe i słowne. U tych dzieci obserwuje się wydatny rozwój uczuć wyższych intelektualnych, społecznych, moralnych i estetycznych. Uczucia wyższe, są skierowane na określone obiekty w sposób bardziej trwały niż przy doznawaniu chwilowych emocji”
PRYZMAT WŁASNYCH POTRZEB I ZAINTERESOWAŃ
Wraz z nawiązywaniem coraz szerszych kontaktów społecznych dziecko zaczyna dostrzegać potrzeby innych oraz liczyć się z nimi. Zainteresowania dziecka 5, 6-letniego wykraczają poza najbliższe otoczenie. Dziecko 5-letnie przenosi swoje zainteresowania na pogranicze fikcji i rzeczywistości, a dziecko 6-letnie bardziej interesuje się rzeczywistością.
ROZWÓJ SFERY EMOCJONALNEJ
Dziecko wchodzi w coraz bardziej skomplikowane sytuacje społeczne, w których musi podporządkować swoje chęci i pragnienia oczekiwaniom i wymaganiom otoczenia. Wywołuje to niejednokrotnie bunt lub opór wyrażony w mniej lub bardziej gwałtowny sposób, który ulega złagodzeniu, gdy dziecko zrozumie celowość i racjonalność wymagań.
Sześciolatek jest zdolny do współbrzmienia (syntonii) uczuciowego. Umie rozpoznać stany uczuciowe innych i nie rozumiejąc nawet przyczyny, dostosować się do nich. Pomimo pewnej stabilizacji uczuciowej dzieci 6-letnie wykonują znaczną drażliwość i wrażliwość na ocenę ich osoby.
W ogólnym rozwoju dziedzina uczuciowa jest najbardziej „delikatna”, wymagająca najwięcej uwagi ze strony rodziców i wychowawców, a jednocześnie jest sferą, którą najtrudniej kształcić przez planowe, programowe działania. Dla właściwego rozwoju uczuć dziecka, a tym samym całej jego aktywności (poznawczej i motorycznej) największe znaczenie ma autentyczne zainteresowanie się jego odczuciami, aprobata dla jego osoby, atmosfera, jaka go otacza i zacieśnienie związków uczuciowych z rodziną i wychowawcą.
2. FORMY DZIAŁALNOŚCI DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
W działalności dziecka wyodrębnić można następujące formy działalności:
zabawa
praca
nauka
A)
Podstawową formą działalności dziecka w wieku przedszkolnym jest zabawa, której początki obserwujemy pod koniec wieku niemowlęcego w postaci prostych manipulacji przedmiotami. One to są pierwszym tworzywem, z którego wykształca się zabawy wieku poniemowlęcego i przedszkolnego.
W miarę wzrastania dziecka obserwujemy zmiany i przekształcanie zbaw idące w czterech kierunkach:
różnicują się formy zabawy,
wydłuża się czas trwania zabawy jednego rodzaju,
wrasta częstość zabaw (zespołowych ) i zwiększa się skład grupy,
zmienia się rodzaj preferowanych zabaw.
U 6-latków obserwujemy znaczną rozmaitość zabaw, które powszechnie dzieli się na:
zabawy ruchowe
zabawy konstrukcyjne
zabawy tematyczne
zabawy dydaktyczne.
Jako odrębny rodzaj o szczególnej roli rozwojowej można ponadto wyodrębnić zabawę zawierającą elementy twórczości artystycznej. Wymienione rodzaje zabaw przenikają się wzajemnie, splatają wzbogacając działalność dziecka.
W okresie przedszkolnym ogromne znaczenie dla rozwoju zabaw mają skłonności naśladowcze dziecka. Za pomocą zabawek lub przedmiotów zastępczych dziecko naśladuje czynności dorosłych lub starszego rodzeństwa stopniowo tworząc z prostych elementów zabawę o coraz bardziej złożonej strukturze tak, że w każdej z nich możemy odnaleźć zarówno odbicie wzorów zaczerpniętych z otoczenia, jak i cechy twórczości zupełnie indywidualnej. Otaczająca dziecko rzeczywistość jest jedynie inspiracją, zachętą i bodźcem pobudzającym jego własną aktywność. Zabawy dziecka dostarczają nauczycielom, rodzicom informacji na temat jego umiejętności i możliwości ruchowych, o poziomie jego spostrzeżeń i myślenia. Poprzez zabawę dziecko uczy się, zdobywa doświadczenie i wiadomości. Elementy nauki i pracy tkwią w rozmaitych zabawach, które sprawiając przyjemność zarazem uczą i kształcą umysł dziecka oraz cechy jego charakteru i woli.
B)
Formy pracy dziecka przedszkolnego obejmują:
czynności samoobsługowe,
prace użyteczne stosowane w pracy dydaktyczno – wychowawczej, służące realizacji wszystkich zadań programowych, przyczyniające się do wyrabiania dojrzałości szkolnej.
Poprzez organizację czynności samoobsługowych wyrabia się u dzieci samodzielność, umiejętność współpracy i działania w zespole, kształtuje poczucie odpowiedzialności za podjęte zadania. Sprawność ruchowa i przyzwyczajenia związane z samoobsługą zapewniają dziecku uniezależnienie się w tym zakresie od pomocy dorosłych, zwiększają stopień samodzielności, tak bardzo dziecku potrzebnej we wszystkich pracach, działaniach i kontaktach z grupą rówieśników.
Sprawność w samoobsłudze sprzyja także włączaniu się dzieci w prace społeczno – użyteczne spełniające szczególnie ważną rolę w ich aktywizowaniu oraz w procesie rozwijania ich dobrego samopoczucia i społecznych postaw wobec otoczenia. Wykonywanie czegoś co znajduje swój wyraz w konkretnym wytworze służącym do celów praktycznych, przydatnym określonej osobie, sprawia dzieciom swoistą satysfakcję. Realizacja zadania wymaga od dziecka rozwiązywania różnych problemów związanych z organizacją pracy, wyborem materiału i narzędzi, ustaleniem kolejnych czynności i niejednokrotnie drobnych, precyzyjnych zabiegów, dzięki którym podejmowana praca zyskuje na estetyce i przydatności. Prace użyteczne, mogą stać się praktyczną szkołą dobrej roboty.
Można je podzielić na:
prace codzienne, wynikające z trybu życia zbiorowego do których zaliczamy wszelkie czynności porządkowe, jak sprzątanie i utrzymywanie w czystości zabawek, przyborów, materiałów służących do prac i zabaw, przygotowanie pomocy do zajęć, prace hodowlane w kąciku przyrody itp.
prace okolicznościowe podejmowane doraźnie, zależne od potrzeb i możliwości, jakie stwarza lokalne środowisko. Takie prace wiążą się z przygotowaniem do różnych imprez, jak choinka noworoczna, Dzień Babci i Dziadka, Dzień Matki lub łączą się z porą roku – gromadzenie tworzywa przyrodniczego, przygotowanie zapasów karmy dla ptaków, przyrządzanie surówek z warzyw i owoców, urządzanie różnych kącików itp.
Prace użyteczne wymagają kierunku i opieki osoby dorosłej, nauczycielki, a często jej osobistego udziału w wykonywaniu trudniejszych czynności. Bardzo istotną sprawą jest jednak właściwe wyważenie proporcji udziału nauczyciela i dzieci, aby nie stwarzać fikcyjnych efektów, w których rzeczywistą zasługę ma jedynie nauczyciel. Szczególnym rodzajem pracy są dyżury pełnione przez pojedyncze dzieci w ciągu tygodnia, mające charakter pracy ciągłej, za którą dziecko odpowiada osobiście.
Nauka dziecka przedszkolnego prowadzona jest podczas zajęć organizowanych, planowanych w sali, najbliższym otoczeniu poprzez różnorodne formy i metody. Zajęcia dydaktyczne są formą, w której przewiduje się bardzo zróżnicowane rodzaje działalności dzieci np.: rozwija się sprawność ruchową, kształtuje spostrzegawczość, ćwiczy komunikatywną mowę, wyobraźnię twórczą, ekspresję słowno-ruchową. Za pośrednictwem zajęć można poznawać litery, cyfry, ćwiczyć logiczne myślenie, doskonalić naukę czytania. Podczas zajęć organizuje się programowe prace użyteczne i techniczne. Zajęcia służą też jako formy zapoznawania dzieci ze sztuką, przyrodę, architekturą.
Specyficznym rodzajem zajęć są uroczystości, spacery i wycieczki. Uroczystości organizowane w klasie przedszkolnej wiążą się w sposób szczególny z wychowaniem społecznym i estetycznym, z rozwijaniem uczuć patriotycznych. Cel każdej uroczystości zostanie osiągnięty, jeśli dzieci w miarę swoich możliwości przeżywają jej treść, gdy dzięki radosnemu nastrojowi, barwnym dekoracjom, melodiom i tańcom zostawia ono pozytywny ślad w ich pamięci.
Spacery służą realizacji niektórych zajęć z zakresu środowiska przyrodniczego, społecznego i technicznego. Mogą być połączone z ukierunkowanym postrzeganiem i obserwacją dzieci (np. każdy przyjrzy się, a potem nam opowie, co zauważył?).
Końcowym efektem pracy dydaktyczno – wychowawczej z dzieckiem winno być osiągnięcie przez nie pełnej dojrzałości do podjęcia nauki w szkole. Wg S. Szumana „dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez nie takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, które czyni je wrażliwym i podatnym na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej szkoły podstawowej. Inaczej jest to jakby moment równowagi między wymaganiami szkoły a możliwościami rozwojowymi dziecka.”