Jarosław Grabarczyk
Filozofia II rok
Czy popularyzacja sprzyja filozofii?
Zbiór desygnatów danego pojęcia może być różny dla różnych ludzi, co implikuje zamazanie semantyki zdania i może doprowadzić do zupełnie innego zrozumienia tego zdania przez nadawcę i odbiorcę. Filozofia na przestrzeni wieków kształtowała swój język naukowy aby zniekształcenie treści było jak najmniejsze. Ciągłe próby redefiniowania pojęć są nieodłączną jej częścią z uwagi na chęć zminimalizowania dysonansu pojęciowego między nadawcą a odbiorcą.
Język filozoficzny jest językiem sztucznym który wyewoluował z języka naturalnego w celu ułatwienie komunikacji międzyludzkiej i precyzyjnego wymieniania poglądów. Popularyzacja filozofii odpowiednio pokierowana i wsparta przez znawców może być zjawiskiem sprzyjającym.
W Listach Platona przybywa on do Dionizjosa wyjaśnić władcy istotę filozofii aby przekonać się czy jest on prawdziwie zafascynowany filozofią. Wg platońskiej definicji filozofa niezbędnymi przymiotami człowieka kochającego mądrość są poświęcenie, oddanie, podporządkowanie filozofii, wierność wobec niej, chęć nieustannego doskonalenia się oraz wytrwałość w dążeniu do prawdy. W odniesieniu do tej definicji Dionizjos jest jedynie typem pozoranta, który zwiedziony niedoskonałościami języka oraz własną próżnością uważał, że posiadł i opanował wiedzę dość rozległą o sprawach najważniejszych. Zwraca również uwagę, iż ten kto pisze o rzeczach stanowiących przedmiot najpoważniejszych jego rozważań, w myśl tego, że go zrozumiał dzięki temu co usłyszał od niego samego lub od innych zdaniem Platona nie jest możliwe aby rozumiał się na tym chociaż trochę.
Definicja platońska ukazuje filozofię jako dziedzinę dostępną jedynie dla wąskiej grupy osób ze względu na jej złożoność oraz ze względu na ułomności języka nie pozwalające na pełne zrozumienie zagadnień. Z tych przyczyn uważa słowo pisane za bezwartościowe, a wykładania tej nauki szerokiemu ogółowi za niemożliwe ponieważ część odbiorców wzgardziłaby nią a część napełniła fałszywym przeświadczeniem o dogłębnym zrozumieniu tej nauki.
Aby udowodnić ułomność i niedoskonałość języka autor posługując się przykładem koła w pięciu przedstawieniach. „Jest więc jakieś coś nazwane kołem, czemu przysługuje jako nazwa to, co właśnie wymieniliśmy” i to właśnie jest pierwszym przedstawieniem. Drugim z przedstawień jest określenie czyli definicja, „trzecim ujawnieniem jest koło, które się rysuje i ściera, lub to, które tokarz sporządza” czyli platoński byt. Czwartym jest umysłowa wiedza- „umysłowe ujęcie i właściwe mniemanie o rzeczy”, a piątym jest idea, do której zgłębienia niezbędna jest znajomość czterech pierwszych przedstawień. Platon zwraca również uwagę na relatywizm w języku. Według niego nazwy są czymś umownym, a ich zmiana nie wpływa w żaden sposób na cechy pojęcia. Dowodzi to niejasności czterech pierwszych ujawnień „zmierzają one nie mniej do ukazania jakościowych właściwości w obrębie każdego przedmiotu niż jego istoty, a powoduje to niedoskonałość mowy. Dlatego też, żaden rozumny człowiek nie poważy się zamknąć w niej tego, co pojął umysłem, i skazać do tego jeszcze na stężenie, któremu ulega cokolwiek się utrwala w znakach pisanego słowa” . Jedynie piąte przedstawienie jest przedstawieniem doskonałym. Dusza dąży do poznania nie jakości a istoty przy czym jakość a istota rzeczy to dwie różne od siebie sprawy. Pisze dalej Platon, że właśnie w ten sposób niedoskonałość języka przekłada się na zamazywanie rzeczywistego odbioru nie tylko poglądów drugiego człowieka, ale również całej rzeczywistości. Jesteśmy bowiem przyzwyczajeni, do przyjmowani czterech pierwszych ujawnień, nie zdając sobie sprawy z istnienia piątego ujawnienia, które u Platona jest odkrywane na zasadzie anamnezy. Chęć przedstawienia owego piątego ujawnienia w wykładzie lub mowie może sprawiać wrażenie, że wykładający nie do końca zgłębił istotę rzeczy, jednak są tylko pozory wynikające z niedoskonałości pierwszych czterech ujawnień. Gwarancją do zrozumienia istoty rzeczy jest szczegółowa analiza, zestawianie ze sobą pojęć i konfrontowanie ich ze sobą na wszelkie możliwe sposoby oraz stawianie pytań, warunkowane czystą chęcią odkrycia prawdy. Wszystko to zapewni nam według Platona rozwój i pozwoli zbliżyć się do istoty rzeczy i ułatwi wspomnianą wyżej anamnezę.
Fakt spisania swoich poglądów, jest przejawem ignorancji ponieważ „rzeczy największej wagi dla piszącego, … spoczywają gdzieś w najpiękniejszej sferze jego myśli” i są przez niedoskonałość mowy niezwykle trudne do wyrażenia a wg Platona do spisania wręcz niemożliwe ze względu na hermetyczny i stężały charakter słowa pisanego. Ten kto dopuszcza spisania się swoich poglądów, naraża je na „nienależyte i nieprzystojne przyjęcie”.
Spisanie poglądów jest pozbawione funkcjonalności- nie może być zastosowane w celu zapamiętania ponieważ autor doskonale je zna, a w celu propagowania ich nie może być stosowane ze względu na przedstawiony już wyżej charakter słowa pisanego. Może ono wynikać jedynie z niskich ambicji autora, który chce podać je jako własne odkrycie lub przedstawić się jako „uczestnik tych studiów, których nie był godny” w celu zdobycia rozgłosu.
W dziele Platona język jest uważany za subiektywny i zależny kontekstu oraz przyjętych norm. Takie ujęcie zwraca uwagę na skomplikowaną naturę świata, a co za tym idzie nauk go opisujących w tym między innymi filozofii. Bardzo wyraźnie narzuca się stwierdzenie przynależące do paradygmatu lingwistycznego „granice mojego świata wskazują granice mojego języka” W obecnie panującym paradygmacie zwracamy jeszcze większą uwagę na rolę języka jako narzędzia do opisu rzeczywistości, co zwiększa poziom trudności zagadnień filozoficznych, co z kolei prowadzi do jej elitaryzacji. Jednak rozwój kulturowy pomaga przełamywać te trudności i wbrew pozorom umożliwia zrozumienie i zgłębienie tajemnic filozofii znacznie szerszemu gronu osób niż to miało miejsce w czasach platońskich. Środowiska filozoficzne dysponujące obecną techniką oraz korzystające z osiągnięć kulturowych (takich jak uczelnie wyższe) mogą z powodzeniem popularyzować filozofię z korzyścią dla niej samą oraz dla całego społeczeństwa, ponieważ laicy którzy w czasach platońskich nie mieli szansy usystematyzować swojej wiedzy w sposób właściwy w dzisiejszych czasach zdobyli taką możliwość dzięki osiągnięciom kulturowym i technicznym.
Platon, Listy, , przeł. [z grec.] oraz wstępem komentarzem i skorowidzem opatrzyła M. Maykowska, PWN, Warszawa 1987, s. 48-50.
Platon, op.cit., s. 51.
Platon, op.cit., s. 52-53.
Platon, op.cit., s. 56.
Ludwik Wittgenstein, Wstęp do Tractatus Logico-Philosophicus [przeł] B. Wolniewicz, PWN, Warszawa 1970