Grześkow Marek
Psychoanaliza jako wykładnia sensu tekstu
Rozmyślania nad istotą Boga i próbę jego poznana towarzyszyła chrześcijańskiej filozofii przez całe średniowieczne. Jednak problem ten podejmowano już w starożytności, np. dla Arystotelesa poznanie Boga był rzeczą rozumu. Ja jednak skupie się na przedstawieniu myśli filozofów wieków średnich, gdyż na ten okres przypada największe zainteresowanie tym tematem. Najwięksi myśliciele średniowiecza nigdy nie byli całkowicie zgodni, określając Boga jako całkowicie transcendentnego, lub uznając możliwość cząstkowego poznania Boga.
Jednym z pierwszych który podjął to zagadnienia była Pseudo-Dionizy Areopagita. Według jego koncepcji istnieją dwie metody określenia Boga: teologii pozytywna i negatywna. Pozytywną przypisujemy Bogu cechy prze Niego stworzone, zaś negatywna polega na zaprzeczeniu tym „imionom”, w postaci jak rozumieją je ludzie, co prowadzi to stwierdzenia naszej niewiedzy o istocie Boga. Według niego łatwiej jest określić czym Bóg nie jest niż czym jest. Mimo, iż dla Pseudo-Dionizego Bóg był transcendentny, twierdzi że można Go badać przez elementy których jest przyczyną.
Inne zdanie na ten temat miał św. Augustyn z Hippony, według którego poznanie Boga jest nie tylko możliwe, ale i konieczne do uzyskania szczęścia. Twierdził że jedynie pragnienie poznania Boga i duszy ma sens „Badania przyrody są to poszukiwania bardzo ciekawe i bardzo próżne(...). Pragnę znać Boga i duszę. I nic więcej? Nic więcej”. Św. Augustyn zalazł lukę w twierdzeniach sceptyków, niemożliwość poznania dotyczy tylko rzeczy zewnętrznych, a nie zaś przeżyć, które też zaliczyć należy do poznania. „Wejdź w samego siebie, we wnętrzu człowieka mieszka prawda”. Św Augustyn uznał, że Boga poznać można przez oświecenie (iluminacje), czyli otrzymania wiedzy, bezpośrednio od Boga.
Św. Bernard rozumiał poznanie Boga, przez mistycyzm. Według jego twierdzeń są trzeci etap poznania i właśnie trzeci etap osiągnięty dzięki kontemplacje, pozwala człowiekowi osiąga ekstazę, w której dusza zatapia się w Bogu i upodobnia się do niego i nabiera jego cech.
Mikołaj z Kuzy w swej filozofii rozwija poglądy Pseudo-Dionizego, stojąc na stanowisku całkowitej transcendentności Boga, czyli niemożliwości poznani Go intelektem. Dla niego prawda absolutna przewyższa rozum bo jest prosta i nieskończona, zaś ludzki umysł jest złożony i skończony. Najbardziej znanym twierdzeniem Kuzańczyka było określenie Boga jako „zbieżnością przeciwieństw” (coincidentia oppositorum). Stwórca jest maksimum, ponieważ niema poza nim niczego większego i minimum bo niema niczego mniejszego. Wszystkie nadane Bogu imiona (cechy jak dobro itp.), są tylko metaforą, bo ich pojęcie w ludzkim umyśle, przekraczają faktyczną naturę Boga. Człowiek do poznania czegokolwiek używa porównania. Maksimum, jako nieskończoność, przekracza zrozumienie istot skończonych, gdyż między tym co skończone, a nie skończone, nie zachodzi żadna proporcja. Zdaniem Mikołaja z Kuzy, Boga można poznać jedynie pośrednio i cząstkowo, przez metafory i analogie. Zgodnie z tą myślą logika, jak i istota Boga przekracza ograniczony ludzki rozum i próby uzyskania odpowiedzi nie przyniosą żadnych korzyści.
„Dochodząc do kresu naszego poznania znamy Boga jako nieznanego, umysł nasz bowiem wówczas osiąga najwyższy stopień poznania, gdy poznaje, że istota Boga przewyższa wszystko, cokolwiek można pojąć w tym życiu i chociaż nie wiemy, czym Bóg jest, to jednak wiemy”. Cytat ten najlepiej oddaje pogląd św. Tomasza z Akwinu, na problem zrozumienia Boga. Akwinata nie był zwolennikiem koncepcji całkowitej niepoznawalności Boga, sam starał się dotrzeć do prawdy, uważając że należy dążyć do jego poznania. Jednak sam św. Tomasz, uznaje Boga jako byt prosty i doskonały, będący początkiem wszystkiego. Według tej koncepcji Bóg jest nie skończy, a żeby mogły poznać Go istoty skończone musiały by zaprzeczyć temu co skończone, czasowe i złożone. Jednak możemy wszystkie doskonałości utożsamić z Bogiem, bo każda doskonałość jest bytem tożsamym z Bogiem, choć nie proporcjonalnym z doskonałością Stwórcy. Możemy rozumieć ową doskonałość, ale nie możemy jej pojąc w swojej absolutnej formie. Pierwszym pytaniem, w próbie poznanie jest kwestia jego przyczyny i w tym aspekcie św. Tomasz uznaje argument Pseudo-Dionizego, że niemożna poznać przez podobieństwo do rzeczy niższych, rzeczy wyższe. Stąd wniosek że na poznanie wpływa sposób bytowania. Stąd niepoznawalna jest nie tylko istota Boga, ale też i aniołowie, jako istoty niematerialne.
Według niego człowiek jest zdolny do poznania, jednak nawet siebie poznaje jako przedmiot zewnętrzny. Człowiek dostrzega różnice między rzeczami, klasyfikuje je i dopiero tworzy definicję, zaś tego niemożna zastosować w stosunku do Boga ponieważ, niemożna wyodrębnić cech odróżniających Go od innych bytów, a także niema rzeczy wspólnej Bogu i jednocześnie innej.
Ostatecznie św. Tomasz dochodzi do wniosku że niemożna intelektualnie poznać Boga, zaś na końcu tych rozważań człowiek znajduje się w punkcie wyjścia. Św. Tomasz stoi pośrodku, między sceptykami, a optymistami, którzy nazbyt spłycają pojęcie Boga. Jednak próba pojęcia Boga pozwala stwierdzić że choć niedostępny to jednak istnieje i uświadamia sobie wielkie pragnienie poznania, choć niemożne być w pełni zaspokojone.
Filozofowie spierali się co do możliwości ludzkiego poznania Boga, wychodząc z różnych przesłanek., dochodzili do różnych stwierdzeń. To jednak większości z nich stwierdzała że niemożliwe jest dla człowieka całkowite poznanie Boga. Mimo to patrząc z perspektywy św. Tomasz, warto sobie stawiać to pytanie i próbować Go poznać. Bo w tego typu rozważaniach to nie wynik jest najważniejszy, a droga do niego prowadząca. Dodatkowo choć nie uzyskamy satysfakcjonującej nas odpowiedzi to przybliżymy się do pewnych ogólnych informacji. Oprócz tego można uznać, że choć całościowe poznanie Stwórcy jest niemożliwe, to jednak można zdobyć cząstkową wiedze o Nim, czyli to co sam chciał abyśmy poznali, dzięki np. zesłaniu na ziemię Jezusa Chrystusa, czy przekazaniu ludziom praw wedle których powinni żyć.
Pseudo-Dionizy Areopagita- filozof chrześcijański, neoplatończyk, autor pism teologicznych, uznawany za twórcę angelologii. Pełna tożsamość Pseudo-Dionizego nie została ustalona, prawdopodobnie syryjski mnich; patrz więcej Powszechna Encyklopedia Filozofii (dalej PEF) www.ptta.pl/pef, 20.10.2013 r.
Ibidem.
W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. I, Filozofia starożytna i średniowiecza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, s. 194-195.
Ibidem, s. 195.
Ibidem, s. 196.
Ibidem, s. 227; PEF, www.ptta.pl/pef, 20.10.2013 r.
Mikołaj z Kuzy (1401-1464) filozofa teolog, matematyk, dyplomata. Studiował sztuki wyzwolone na Uniwersytecie w Heidelbergu, a następnie w Uniwersytecie Padewskim. Pracował jako prawnik, w 1431 został dziekanem koblenckiego Kościoła św. Floriana. ok. 1436 r. przyjął święcenia kapłańskie. W 1452 r. objoł Biskupstwo Brixen. Następnie osiadł w Rzymie żyjąc w ubóstwie.
Mikołaj z Kuzy, O oświeconej niewiedzy, (przeł.) I. Kania, wydawnictwo Znak, Kraków 1997, s. 45-51, 109-111.
W. Gilson, Elementy filozofii chrześcijańskiej, (przeł.) T. Górski, wydawnictwo PAX, Warszawa 1965, s. 102.
Ibidem, 95-122; Św. Tomasz z Akwinu, Traktat o Bogu, Suma teologii, kwestie 1-26, (przekł.) G. Kurylewicz, Z. Nerczuk, M. Olszewski, wydawnictwo Znak, Kraków 1999, s. 137-166.
- 3 -