ANATOMIA WYKŁAD 03.03.2009

ANATOMIA UKŁADU NERWOWEGO

Układ nerwowy - podział topograficzny:

Układ nerwowy - podział czynnościowy:

• somatyczny UN

• układ piramidowy - wykonywanie ruchów świadomych

• układ pozapiramidowy - wykonywanie ruchów zautomatyzowanych, zachowanie postawy ciała

• autonomiczny UN

• współczulny (sympatyczny) UN

• przywspółczulny (parasympatyczny) UN

Jednostka strukturalna UN: neuron z ciała komórki i wypustek krótkich (dendryty) - aferentne, dośrodkowe; i długich, odśrodkowe - akson, eferentny.

Akson może być bez osłonki (nagie) lub z osłonką mielinową albo Schwanna.

Cechy mózgowia człowieka:

• masa: 1100 - 2000g (zwykle ok.. 1300g)

• masa mózgowia / masa rdzenia kręgowego: człowiek 43, makak 8, kot 4

• masa mózgowia / masa ciała

• przewaga masy kresomózgowia nad masą pnia mózgu oraz nad istotą szarą jąder mózgu

• największe pofałdowanie płaszcza

• bardzo dobrze rozwinięty płat czołowy (% powierzchni półkul mózgu zajmowanej przez płat czołowy: człowiek 30%, małpy 8-12%).

IQ nieproporcjonalne do masy jego mózgowia.

Masa mózgowia w przebiegu ontogenezy (rozwoju osobniczego człowieka):

• pierwszy rok życia - ok. 500g

• 6. rok życia - ok. 800g

• 20. rok życia - masa ostateczna.

W miarę starzenia następuje zmniejszanie masy mózgowia o 10 - 35% i wzrost objetości komór mózgu.

Mózg jest silnie pofałdowany - pokryty korą mózgu, istotą szarą. Dwie półkule dzieli szczelina podłużna mózgu; im więcej fałd i zakrętów mózgu tym większa jest inteligencja danej osoby.

Mózgowie:

• kresomózgowie - istota szara, kora mózgu

• międzymózgowie

• śródmózgowie

• rdzeniomózgowie (tyłomózgowie).

Kresomózgowie:

• kresomózgowie parzyste - dwie półkule oddzielone szczeliną podłużną mózgu

• płaszcz

• jądra podstawne

• istota biała półkul

• komory boczne

• kresomózgowie nieparzyste

• ciało modzelowate

• spoidło dziobowe

• przegroda przezroczysta

• sklepienie

• blaszka końcowa.

Płaszcz mózgu:

• kora mózgu - największa część płaszcza; grubość 1,5 - 5mm, sześć warstw komórek

• wyspa

• hipokamp

• węchomózgowie.

Warstwy kory mózgowej:

• drobinowa

• ziarnista zewnętrzna

• piramidalna zewnętrzna

• ziarnista wewnętrzna

• zwojowa lub piramidalna wewnętrzna

• wielokształtna.

Kora mózgu (płat na każdej półkuli):

• płaty czołowe

• płaty ciemieniowe

• płaty skroniowe

• płaty potyliczne.

Bodziec ze środowiska zewnętrznego odbiera receptor w różnych narządach. Impuls przesyłany jest do odpowiedniej okolicy mózgu.

Wiele jest okolic w mózgu (efektorowe):

• okolica ruchowa

• ośrodek zachowania i emocji

• ośrodek ruchowy mowy

• okolica smakowa

• okolica wzrokowa

• okolica przetwarzania informacji

• okolica słuchowa

• ośrodek czuciowy mowy

• okolica czuciowa

• .

Wyspa: płat wyspowy - część płaszcza w bruździe bocznej.

Węchomózgowie - powierzchnia dolna i przyśrodkowa półkul mózgu.

Hipokamp: część wpuklona do rogu dolnego komory bocznej; odpowiada za emocje, uczenie się, pamięć, zapamiętywanie.

Międzymózgowie:

• wzgórzomózgowie

• wzgórze

• zawzgórze

• nadwzgórze

• podwzgórze

• trzecia komora

• niskowzgórze

• spoidło nadwzgórzowe.

Wzgórze z zawzórzem to ośrodek przekaźnikowy dla wszystkich dróg czuciowych z wyjątkiem węchowego.

W zawzgórzu są podkorowe ośrodki wzroku i słuchu.

Do nadwzgórza należy szyszynka.

W podwzgórzu zlokalizowane są ośrodki pokarmowe, głodu i sytości, pragnienia, agresji i ucieczki, termoregulacji.

Skupienia wypustek nerwowych posiadających osłonkę mielinową tworzą istotę białą. Wypustki biegnące w tym samym kierunku tworzą drogę nerwową. Wyróżniamy ich trzy rodzaje:

• kojarzeniowe - łączące ośrodki w tej samej półkuli

• drogi nerwowe spoidłowe łączące ośrodki w różnych półkulach

• rzutowe - łączące korę mózgu z efektorami (drogi ruchowe, zstępujące), przekazujące informację z mózgowia do rdzenia kręgowego. Do tej samej grupy należą drogi łączące receptory z korą mózgu (drogi czuciowe, występujące, przekazujące informacje z rdzenia kręgowego do mózgowia).

Śródmózgowie:

• komory mózgu

• wodociąg śródmózgowia

• pokrywa śródmózgowia.

Główną funkcją śródmózgowia jest obecność w nim jader ruchowych, tzw. trzeciego okoruchowego i czwartego bloczkowego.

Na całej powierzchni pnia mózgu w obrębie rdzenia przedłużonego, śródmózgowia i częściowo międzymózgowia znajdują się rozrzucone komórki dyfuzyjne, zwane tworem (układem) siatkowatym. Układ ten pełni bardzo ważną funkcję - decyduje o stopniu aktywności całego centralnego (ośrodkowego) UN łącznie ze stanem snu i czuwania. Ta część mózgowia szczególnie jest wrażliwa na środki nasenne, psychotropowe i narkotyczne.

Układ siatkowaty - tam też są ośrodki kontrolujące oddychanie, ciśnienie krwi, akcję serca. Odgrywa on ważną rolę w regulacji wydzielania gruczołów dokrewnych, utrzymywania stanu świadomości.

Tyłomózgowie:

• tyłomózgowie wtórne

• móżdżek

• most

• rdzeń przedłużony.

Most - ta część mózgu łącząca mózgowie z rdzeniem kręgowym, a z nim bez wyraźnej granicy łączy się rdzeń przedłużony.

Rdzeń kręgowy - ośrodki odruchowe, ssanie, połykanie, żucie, kichanie, kaszel; reguluje on ośrodek oddechowy i czynność serca.

Móżdżek - miniatura mózgu. Dwie półkule połączone tworem - robakiem. Pokryty istotą szarą, wewnątrz istota biała. W jej wnętrzu są skupiska istoty szarej, zwane jądrami móżdżku. Odpowiada za koordynację ruchu, utrzymanie prawidłowej postawy ciała.

Obrazowanie mózgu:

• tomografia komputerowa (TK)

• tomografia emisyjna (TE)

• rezonans magnetyczny (RM)

• angiogram mózgu

• rentgen.

TK - wykorzystuje promienie rentgenowskie, wykrycie np. guzów, narośli - widok na całość. Potem np. RM - widok punktów określonych.

Czasem bóle są ze zmian nie anatomicznych, a czynnościowych.

TE - wszczepienie radioaktywnego znacznika; wykrywanie okolic mózgu o np. zbyt dużej aktywności.

Angiogram mózgu - w 100% określa stan naczyń (żył, tętnic, naczyń krwionośnych) w mózgu. Tylko po nich wykrywamy np. wylew, tętniaki mózgu.

Rdzeń kręgowy:

• 7 par nerwów szyjnych

• 12 par nerwów piersiowych

• 5 par nerwów lędźwiowych

• 5 par nerwów krzyżowych

• 1 - 3 pary nerwów ogonowych.

Rdzeń kręgowy - inna budowa niż mózgowie; na zewnątrz istota biała, wewnątrz istota szara, przypomina ona motylka, literę H. Ma rogi przednie (w nich komórki ruchowe) boczne (rdzeniowy ośrodek współczulny), tylne (komórki czuciowe).

Mózgowie i rdzeń kręgowy otoczone są błonami mózgowymi:

• twarda

• pajęczynówka

• płyn mózgowo - rdzeniowy w przestrzeni podpajęczynówkowej

• miękka.

Płyn - ochrania ośrodkowy UN przed zbytnim naciskiem mózgu na naczynia krwionośne; wymiana substancji między OUN i płynem mózgowo - rdzeniowym, regulacja wewnątrzczaszkowych stosunków objętościowo - ciśnieniowych, ochrona przed zbyt dużym naciskiem mózgowia na naczynia krwionośne i nerwy położone u podstawy mózgowia. (cztery funkcje)

Obwodowy układ nerwowy

• 12 par nerwów czaszkowych

• 31 par nerwów rdzeniowych. Każdy nerw rdzeniowy powstaje w kanale kręgowym z zespolenia dwóch korzeni rdzeniowych: brzusznego i grzbietowego. Powstały z połączenia korzeni pień nerwu rdzeniowego dzieli się na cztery gałęzie:

• brzuszną

• grzbietową

• oponową

• łączącą.

• gałęzie brzuszne - gałęzie nerwów szyjnych, lędźwiowych, krzyżowych, guzicznych, zespalając się ze sobą tworzą sploty nerwowe

• gałęzie grzbietowe - unerwiają skórę grzbietu

• gałąź oponowa - niewielka, wraca do kanału kręgowego i unerwia czuciowo opony rdzenia kręgowego

• Gałąź łącząca - zawiera włókna współczulne, rozpoczynające się w rogach bocznych rdzenia kręgowego.

Gałęzie łącząc się tworzą sploty nerwowe. Wyróżniamy:

• splot szyjny

• splot ramienny

• sploty międzyżebrowe

• splot krzyżowy

• splot lędźwiowy.

• splot szyjny - utworzony jest z pierwszych czterech gałęzi brzusznych nerwów szyjnych (C1-C4); odchodzą od niego nerwy skórne i mięśniowe. Do skórnych zaliczamy np. nerwy: potyliczny mniejszy, uszny wielki, poprzeczny szyi, nadobojczykowe przednie, środkowe, tylne unerwiające skórę w okolicy potylicy, małżowiny usznej i częściowo klatki piersiowej. Nerwy mięśniowe unerwiają mięsień mostkowo - obojczykowo - sutkowy, mięsień czworoboczny i mięśnie głębokie szyi.

• splot ramienny - utworzony przez gałęzie brzuszne czterech dolnych nerwów szyjnych (C4-C8) i gałąź brzuszną pierwszego nerwu piersiowego (Th1). Dzieli się na część nad- i podobojczykową. Nerwy części nadobojczykowej unerwiają mięśnie obręczy kończyny górnej i niektóre mięśnie grzbietu (m. dźwigacz łopatki i m. równoległoboczne, m. najszerszy grzbietu, m. zębaty przedni). Nerwy części podobojczykowej unerwiają m. kończyny górnej wolnej: m. pośrodkowy, m. łokciowy, m. promieniowy, nerwy dłoniowe palców.

• splot lędźwiowo-krzyżowy - jest utworzony przez gałęzie brzuszne nerwów lędźwiowych, krzyżowych i nerw guziczny. Splot lędźwiowy (L1-L4); splot krzyżowy (L5-Co1).

• splot lędźwiowy oddaje gałęzie krótkie, unerwiające m. brzucha, tzw. m. biodrowo - podbrzuszny, biodrowo - pachwinowy, płciowo - udowy, i gałęzie długie, unerwiające m. kończyny dolnej, przyśrodkową grupę m. uda.

• splot krzyżowy - największy splot w organizmie; oddaje on nerw kulszowy, piszczelowy, strzałkowy wspólny, łydkowy, strzałkowy powierzchniowy, strzałkowy głęboki. Największy jest nerw kulszowy, trzeba uważać przy zastrzykach.

• splot sromowy - największym nerwem jest nerw sromowy unerwiający mięśnie dna miednicy mniejszej, skórę krocza, okolice odbytu, moszny, prącia, warg sromowych większych.

• splot guziczny jest utworzony przez nerw lub nerwy guziczne. Unerwia on m. dźwigacz odbytu i skórę w okolicy odbytu.

Nerwy czaszkowe:

I - n. węchowy

II - n. wzrokowy

III - n. okoruchowy

IV - n. bloczkowy

V - n. trójdzielny

VI - n. odwodzący

VII - n. twarzowy

VIII - n. przedsionkowo - ślimakowy

IX - n. językowo - gardłowy

X - n. błędny

XI - n. dodatkowy

XII - n. podjęzykowy.

Nerwy czaszkowe ze względów funkcjonalnych dzielimy:

• nerwy czystoczuciowe - zawierają tylko włókna czuciowe (aferentne) - I, II, VIII

• nerwy czystoruchowe - zawierają tylko włókna eferentne (odśrodkowe) - III, zaopatrujący większość m. zewnętrznych oka, m. zwieracz źrenicy, m. rzęskowy; ich uszkodzenie może powodować zeza, problemy z akomodacją i rozszerzeniem źrenicy. Do tej grupy należą jeszcze IV - zaopatruje m. prosty oka, uszkodzenie może powodować zez; oraz XI - zaopatrują m. krtani, m. ruchome głowy, uszkodzenie może powodować osłabienie ruchów głowy, osłabienie unoszenia karku; XII - zaopatrują m. języka, uszkodzenie może powodować problemy z połykaniem, artykulacją, poruszaniem języka

• nerwy mieszane - są włókna ruchowe i czuciowe: V, VII, IX, X.

Przeczytać: Gołąb, o nerwach mieszanych i całej reszcie.

Nerw V - najszerszy, ma trzy odnogi. Znaleźć!

Przeciągi, wiatry - należy na nie uważać. Uszkodzenia nerwów to ogromne konsekwencje. Porażenie jakiegokolwiek splotu to rehabilitacja latami, długa, mało jest leków na uszkodzenia nerwów.

Nerw X - jeden z najdłuższych: od szyi aż do odbytu.

UN współczulny i UN przywspółczulny są antagonistyczne.

Tabelka!: działanie na narządy układów współczulnego i przywspółczulnego.

---