Teoria literatury

dr Irena Hübner

Kierunek studiów	Filologia polska
Wydział	Filologiczny
Katedra/ Zakład	Katedra Teorii Literatury
Typ studiów	I stopnia (licencjackie), stacjonarne
Semestr studiów	III
Rok akademicki	2011-2012
Nazwa przedmiotu	Teoria literatury
Rodzaj zajęć	wykład
Specjalizacja	-
Prowadzący	dr Irena Hübner
Punkty ECTS	2
Forma zaliczenia	1. obecność (można mieć 2 nieobecności w semestrze; nieobecność trzecia wymaga zaliczenia materiału; przy większej liczbie nieobecności zaliczenia nie można uzyskać); 2. test końcowy
Status przedmiotu wg programu studiów (obowiązkowy / do wyboru)	Wykład kursowy Blok B
Cel i zadania przedmiotu:	Program wykładu jest jednocześnie wykazem zagadnień do egzaminu, którym kończą się konwersatoria z „Teorii literatury”.
Treści programowe	Przełom antypozytywistyczny Mity przełomu antypozytywistycznego. Walka z pozytywizmem. Charakterystyka pozytywizmu pod kątem krytyki jego tez w okresie przełomu. Intuicjonizm H. Bergsona - krótka charakterystyka. Ekspresjonizm B. Crocego - krótka charakterystyka. Specyfika „humanistyki rozumiejącej” - przedmiot, cele, metody (zwł. odmienność wyjaśniania od rozumienia). Poglądy W. Diltheya: cel badań nad dziełem lit., stanowisko krytyka wobec dzieła. Hermeneutyka Dzieje hermeneutyki: a) pochodzenie (starożytna filologia i egzegeza biblijna); b) Flacius (zasada kręgu hermeneutycznego), Schleiermacher (rozumienie jasnowidzące i komparatystyczne; rozwiązanie dylematu kręgu), Dilthey (hermeneutyka jako metodologia humanistyki). Hermeneutyka filozoficzna: F. Nietzsche (interpretacjonizm); M. Heidegger (rozumienie jako kategoria ontologiczna), H.-G. Gadamer (językowy i historyczny charakter interpretacji; pojęcie fuzji horyzontów), P. Ricoeur (hermeneutyka jako interpretacja tekstu) . Hermeneutyczny model interpretacji tekstu (rola języka; historyczność i perspektywizm, koło hermeneutyczne, cel interpretacji). Psychoanaliza Freuda i jej kontynuacje Psychologizm w literaturoznawstwie. Koncepcja psychologiczna Z. Freuda: struktura osobowości, charakterystyka jej poszczególnych składników; pojęcie kultury „jako źródła cierpień” (definicja kultury, jej pochodzenie i celowość). Dzieło literackie wg Freuda: sztuka jako kompensacja i sublimacja (przyczyny i mechanizm procesu twórczego); funkcje dzieła z punktu widzenia autora i odbiorcy; cele i metody badań literackich. „Uczniowie” Freuda: M. Bonaparte, B. Bettelheim, E. Fromm, J. Lacan. Krytyka tematyczna i jej prekursor - G. Bachelard (stosunek do psychoanalizy „klasycznej“; pojęcie tematu i sposób jego badania). Psychologia analityczna C. G. Junga i jej kontynuacje Teoria psychologiczna Junga: odmienność od koncepcji Freuda; pojęcie nieświadomości kolektywnej, archetypu, kompensacji. „Psychologia dzieła”: twórczość psychologiczna i wizjonerska, charakter i funkcje twórczości wizjonerskiej; sposoby przejawiania się archetypu w dziele. Psychologia twórcy - artysta jako człowiek kolektywny . Krytyka archetypowa: M. Bodkin - archetypy w literaturze (cele i metody krytyki lit., wzorzec archetypowy tragedii); N. Frye - archetypy literatury (odmienność znaczenia pojęcia archetyp, związek archetypu z kulturą, mit a literatura). Fenomenologia Fenomenologia E. Husserla jako zaplecze filozofii R. Ingardena: ontologia (przedmiot realny, idealny, intencjonalny); epistemologia (redukcja transcendentalna - jej charakter i skutki poznawcze, intuicja ejdetyczna - charakterystyka). Intencjonalność i przedmiot intencjonalny w ujęciu Ingardena. Dwuwymiarowość dzieła literackiego i jej uzasadnienia. Struktura warstwowa dzieła - charakterystyka warstw. Dzieło literackie jako twór schematyczny: przyczyny, konsekwencje. Charakterystyka procesu konkretyzacji dzieła. Funkcja estetyczna jako cel właściwy dzieła literackiego - argumentacja. Teoria quasi - sądów (podobieństwo formalne do sądów rzeczywistych, odmienność funkcji) a funkcja poznawcza dzieła literackiego. Teoria aktów mowy Pojęcie aktu mowy wg J. Austina: konstatacje i performatywy; lokucja, illokucja, perlokucja; doktryna etiolacji. J. Searle i P. Grice jako kontynuatorzy Austina. Wpływ na badania literackie: definicja literatury według R. Ohmanna: literatura jako akt; problem pasożytnictwa, nowe rozumienie mimesis i fikcji literackiej. Formalizm rosyjski i amerykański (New Criticism) Walka o autonomię literaturoznawstwa - antygenetyzm, antybiografizm, antypsychologizm. Związki formalizmu literaturoznawczego z językoznawstwem (odmienność języków: praktycznego i poetyckiego; kategoria ”literackości”). Literatura jako sztuka - sztuka jako chwyt. Forma jako styl i kompozycja. Tworzywo językowe/chwyt (utrudnienie formy). Materiał tematyczny /fabuła/sjużet i chwyt udziwnienia świata przedstawionego. Nowa Krytyka amerykańska: główni przedstawiciele, założenia, hasła dotyczące metod odczytywania tekstów i błędów przy tym popełnianych (błąd intencjonalności; błąd afektywności). Strukturalizm czeski i francuski Najkrótsza definicja ruchu umysłowego. Podstawowe pojęcia: struktura, opozycja binarna, znaczące/znaczone, langue/parole, synchronia/diachronia. Cechy struktury wg J. Mukařovský'ego: niepowtarzalność, dynamiczność, hierarchiczność, celowość/funkcjonalność. Strukturalizm francuski - główni przedstawiciele, podstawowe złożenia i cele (R. Barthes, J. Kristeva, T. Todorov, J. Lacan). Strukturalna narratologia i poetyka generatywna. Semiotyka. Kognitywizm Znak i teorie znaczenia. Semiotyka strukturalna - charakterystyka podstawowych założeń kierunku (definicja systemu; aspekt komunikacyjny znaku). Poglądy szkoły tartuskiej: semiotyczny charakter kultury, język naturalny jako „matryca kultury” i prymarny system modelujący; pojęcie wtórnych systemów modelujących; sztuka jako język. Semiotyka literatury. Kognitywizm i poetyka kognitywna. Intertekstualizm Twórcy (teoretycy, praktycy), źródła (rola poglądów M. Bachtina). Pojęcie tekstu i intertekstu. Szerokie (poststrukturalistyczne) i wąskie (strukturalno - semantyczne) rozumienie intertekstualności. Warunki intertekstualności: intencyjność, czytelność (problem kompetencji odbiorcy), funkcjonalność (różnica między intertekstualnością a komparatystyką; strukturalno - semantyczny charakter intertekstualności). Alegacja i konflikt. De- i rekontekstualizacja. Dekonstrukcja i dekonstrukcjonizm Zaplecze filozoficzne dekonstrukcji literaturoznawczej - poglądy J. Derridy (przeciw metafizyce obecności; logocentryzm, „biała mitologia” [retoryczność tekstu] a prawda; grammatologia - o niemożności prawdy; pojęcie różni [ différance] i jego konsekwencje dla opisu rzeczywistości oraz tekstu; negatywna i pozytywna definicja tekstu; dysseminacja jako podstawowa właściwość tekstu). Amerykańska dekonstrukcja literaturoznawcza (krytyk jako „żywiciel i pasożyt”; biografia jako „od - twarzanie”). Dekonstrukcja jako praktyka interpretacyjna (pojęcie tekstu, czytanie jako misreading). Teorie recepcji i neopragmatyzm Prekursorzy. Ewolucja koncepcji interpretacji. Stanowisko interpretacjonistyczne. Estetyka recepcji szkoły w Konstancji (W. Iser, H. R. Jauss). S. Fish - rozwój jego koncepcji (od poetyki afektywnej do wspólnot interpretacyjnych). R. Rorty: interpretacja a użycie. Marksizm Literaturoznawstwo marksistowskie: socjologizm (i jego wersja „wulgarna”), historyzm, genetyzm. Literatura a ideologia: literatura jako ideologia, literatura na usługach ideologii. Marksizm w strukturalizmie i w poststrukturalizmie.
Wykaz literatury	PODRĘCZNIKI: A. Burzyńska, M. P. Markowski, Teorie literatury XX wieku. Podręcznik, Kraków 2006. T. Hawkes, Strukturalizm i semiotyka, Warszawa 1988. Literatura i jej interpretacje, praca zbiorowa pod redakcją L. Nyirö, Warszawa 1987. Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. M. P. Markowski, R. Nycz, Kraków 2006. Z. Mitosek, Teorie badań literackich, Warszawa 1995 (wyd. III rozszerzone). Po strukturalizmie. Współczesne badania teoretycznoliterackie, pod red. R. Nycza, Wrocław 1992. S. Skwarczyńska, Kierunki w badaniach literackich od romantyzmu do połowy XX wieku, Warszawa 1984 Z problemów teorii literatury. Kierunki w badaniach literackich, pod redakcją S. Tomali, Warszawa 1993. Antologie: Burzyńska, M. P. Markowski, Teorie literatury XX wieku. Antologia, Kraków 2006. Teoria badań literackich za granicą. Antologia. Wybór, wstęp i komentarze S. Skwarczyńskiej, t. I, cz.1-2; t. II, cz. 1 - 4 , Kraków 1965 - 1986. Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, oprac. H. Markiewicza, t. I-III, Kraków 1976 (wyd. II zmienione); t. IV, Kraków 1992. Teoria badań literackich w Polsce. Wypisy. Oprac. H. Markiewicza, t. I-III, Kraków 1960. Sztuka interpretacji. Wybór i oprac. H. Markiewicza, t. I-II, Wrocław 1971. Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów "Pamiętnika Literackiego", pod. red. M. Głowińskiego i H. Markiewicza, seria I-II, Wrocław 1977-1988. Znak, styl, konwencja. Wybór i wstęp M. Głowińskiego, Warszawa 1977. Antologia współczesnej krytyki literackiej we Francji. Wybór i wstęp W. Karpińskiego, Warszawa 1974. Rosyjska szkoła stylistyki. Wybór i opracowanie M. R. Mayenowej i Z. Górnego, Warszawa 1970. Praska szkoła strukturalna w latach 1926-1948. Wybór i oprac. M. R. Mayenowej i Z. Górnego, Warszawa 1966. Opracowania ogólne: S. Skwarczyńska, Rzut oka na rozwój teorii badań literackich od kierunków romantycznych do postpozytywistycznych [w:] Teoria badań literackich za granicą, t. II, cz. 1 i 2. H. Markiewicz, * Rzut oka na współczesną teorię badań literackich za granicą,[w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą, t. I; ** Rzut oka na najnowszą teorię badań literackich za granicą, [w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą, t. IV, cz. 1, Kraków 1992 oraz [w:] Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa, Warszawa 1989. H. Markiewicz, Polska nauka o literaturze. Zarys rozwoju, Warszawa 1985 (wyd. II). Słownik literatury polskiej XX wieku, Wrocław 1992 (artykuły dotyczące fenomenologii, hermeneutyki, strukturalizmu, semiotyki).

---