PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA

WYKOLEJENIE SPOŁECZNE:

• najcięższa forma niedostosowania społecznego,

• oznacza ustosunkowanie się do obowiązujących norm,

• stan osobowy, układ postaw negatywnych jak i pozytywnych,

Wykolejenie społeczne - to nie tylko swoisty układ postaw negatywnych. Jest to układ obejmujący także postawy pozytywne, których przedmiotem są osoby i grupy reprezentujące wzory postępowania dysfunkcjonalnego w stosunku do konstelacji systemów społecznych warunkujących istnienie i rozwój społeczeństwa i kultury.

Rodzaje wykolejenia społecznego:

1. wykolejenie obyczajowe - przejawia się łamaniem norm obyczajowych i negatywnym ustosunkowaniem do nich,

• wykolejenie seksualne ( sadyzm, kaziroctwo, pedofilia, prostytucja, ekshibicjonizm),

• pasożytnictwo społeczne ( nieucząca się młodzież, bezdomni, ludzie, którzy nie chcą podjąć pracy),

• zachowania autodestrukcyjne ( samobójstwa, używki, próby samobójcze, zachowania antyzdrowotne, okaleczenia, autoagresja);

wykolejenie przestępcze - przejawia się łamaniem norm prawnych i negatywnym ustosunkowaniem się do nich,

• przestępczość złodziejska ( kradzieże, włamania, oszustwa, korupcja, nie wiążą się z użyciem siły),

• przestępczość bandycka ( wymuszenia, rozboje, pobicia, wiążą się z użyciem siły),

• przestępczość zabawowa ( pobicia, gwałty, wandalizm, bójka, grożenia, chuliganizm)

c) wykolejenie mieszane (obyczajowo - przestępcze) - przejawem będzie negatywne ustosunkowanie się do norm obyczajowych i prawnych.

Czapów wyróżnia 3 zasadnicze stadia wykolejenia społecznego:

1. stadium pierwsze - charakteryzuje się wystąpieniem u jednostki poczucia odtrącenia, czyli niezaspokojenia potrzeby zależności emocjonalnej. Reakcją może być agresja antyspołeczna, reakcje negatywne, buntownicze, narastająca wrogość wobec rodziców rodziców społeczeństwa jako całości. Występują niekontrolowane reakcje emocjonalne i brak koncentracji uwagi. Jednostka łatwo się nudzi rozpoczętymi czynnościami i nie przejawia dostatecznej cierpliwości do ich ukończenia. Ma charakter instrumentalny, celem jest zwrócenie na siebie uwagi,

2. Stadium drugie - wyraża się utrwaleniem wrogich reakcji wobec osób socjalizująco znaczących i autorytetów. Próby nawiązania bliższego kontaktu emocjonalnego z osobą nieprzystosowaną napotykają irracjonalny opór. Typowym przejawem tego stadium jest odrzucenie wszelkich form ekspresji wyrażających więź uczuciową z innymi ludźmi. Jednostka zaczyna zaspokajać podstawowe potrzeby społeczne i emocjonalne poza domem rodzinnym. Postawa agresywna, wroga nie ma już charakteru instrumentalnego, ma na celu wyrządzenie komuś krzywdy. Na końcu zachowania będą przejawiały się również wobec rówieśników. Pojawiają się wówczas pierwsze symptomy standardowego wykolejenia społecznego, takie jak alkoholizowanie się, ucieczki z domu, wagarowanie, wybryki seksualne itp.

3. Stadium trzecie - wiąże się z autonomizowaniem się działalności antyspołecznej (antagonistyczno - destruktywnej), która zaczyna stanowić samoistne źródło przyjemności i satysfakcji dla jednostki nieprzystosowanej. Osoby wchodzące w to stadium dążą do nawiązywania kontaktów z gangami i grupami o charakterze chuligańskim, zabawowym lub wręcz przestępczym. Najwyraźniej stadium to przejawia się w grupowej działalności antyspołecznej prowadzącej do jawnego, otwartego konfliktu z obyczajem, moralnością lub prawem.

Typologia Czapówa wyróżnia 3 zasadnicze typy wykolejenia społecznego za względu na 3 różne czynniki etiologiczne:

1. zwichnięta socjalizacja

• prowadzi do manifestowania nieprzystosowania społecznego w różnorodnych formach. Jednak czynnik dominujący i warunkujący jest ten sam, a mianowicie: niedostatki w zakresie socjalizacji dziecka ( nieodpowiednia opieka rodzicielska lub jej brak, odtrącenie emocjonalne, zaniedbanie społeczne i pedagogiczne);

• jest wtedy, gdy występuje czynnik, który wywołuje zaburzenia w obrębie socjalizacji, może być nim np. błąd wychowawczy; zwichnięta socjalizacja może być również uwarunkowana zaburzeniami charakterologicznymi, z boku może wyglądać jakby socjalizacja przebiegała prawidłowo (socjalizacja nieprawidłowa z uwagi na czynnik, który ją zakłóca),

2. demoralizacja

• pojawia się wówczas, gdy dziecko prawidłowo zsocjalizowane dostaje się pod wpływy innej obyczajowości i kultury niż ta, w jakiej było wychowane (emigracja ze wsi do miast, jednego kraju do drugiego). Proces demoralizacji wiąże się zwykle z przewartościowaniem wartości tradycyjnych na rzecz nowych, do których jednostka nie potrafi się w pełni dostosować,

• rodzaj socjalizacji, która do pewnego momentu funkcjonuje prawidłowo, jednak w pewnym momencie w wyniku pojawienie się czynnika środowiskowego zaczyna przebiegać nieprawidłowo, to powoduje problemy adaptacyjne jednostki; jednostka funkcjonuje w grupach o charakterze negatywnym, demoralizacja jest związana z czasową trudnością dostosowania się jednostki do środowiska na skutek zmian w jej życiu,

3. socjalizacja podkulturowa (antagonistyczno - destruktywna)

• będąca odmianą nieprzystosowania społecznego z uwagi na związek jednostki z wartościami i normami podkultury pozostającej w opozycji do kultury szerszej zbiorowości społecznej (np. społeczeństwa jako całości). Socjalizacja dziecka przebiega prawidłowo z punktu widzenia poprawności funkcjonowania mechanizmów psychologicznych. Popada ono jednak w konflikt z normami ogólnospołecznymi z powodu identyfikacji z własną podstawową grupą respektującą normy podkulturowe, chuligańskie, złodziejskie czy ogólności przestępcze,

• występuje wtedy, gdy jednostka socjalizowana jest w sposób niezgodny z oczekiwaniami społecznymi; uspołeczniana jest zgodnie z normami grupy destrukcyjnej, do której przynależy ona lub jej rodzina w kierunku wykolejenia ( np. w rodzinie złodziejskiej dziecko wychowywane jest na złodzieja).

Zachowania negatywne jako manifestacja wykolejenia

Zachowania negatywne - niezgodne z powszechnie przyjętymi normami, oczekiwaniami społecznymi, jednostka zna normy i świadomie, celowo je łamie, zachowania te mają charakter negatywny, ponieważ są niezgodne z oczekiwaniami społecznymi, natomiast są zgodne z oczekiwaniami pewnej grupy, do której jednostka przynależy.

Rodzaje zachowań negatywnych:

1. zachowania negatywne na normy

2. zachowania negatywne na zlecenia i polecenia:

• oporne - gdzie nacisk na wykonanie zadania jest bezskuteczny (opór bierny),

• zaczepne - mają spowodować, że zniknie nacisk na wykonanie polecenia ( demonstracja, kontr nacisk, izolacja),

1. zachowania paradoksalne, w których przejawy zachowań są niezgodne z motywacjami, które kierują tymi zachowaniami.

Osobowość osób wykolejonych społecznie

Zaburzenia osobowości dzieli się na:

2. psychopatię - w zależności od źródeł powstania wyróżnić możemy 2 rodzaje:

• charakteropatię - to zaburzenie charakteru uwarunkowane czynnikami wewnętrznymi ( np. mikrouszkodzenia centralnego układu nerwowego)

Typowe cechy:

- niski poziom lęku (tzw. deficyt lękowy),

- impulsywność,

- agresywność,

- obniżony próg wrażliwości,

- zaburzenia uczuciowości wyższej,

- złośliwość.

W przypadku charakteropatów zastosowanie ma terapia farmakologiczna;

• socjopatia - zaburzenie osobowości uwarunkowane:

- separacją dziecka od matki (zwłaszcza w pierwszych 3 latach życia dziecka),

- wadliwym sposobem wychowania dziecka,

odtrąceniem uczuciowym dziecka przez rodziców.

Cechy psychopatii:

• nieprzewidywalność,

• brak empatii,

• dominacja nad innymi,

• niedojrzałość intelektualna i emocjonalna,

• mściwość, złośliwość.

Typowe cechy:

• zaburzenia uczuciowości wyższej tzw. cierń psychopatyczna przejawiająca się w:

- brak poczucia winy,

- chłód emocjonalny ( brak potrzeby kontaktów z innymi ludźmi),

- obniżony poziom lęku (deficyt lękowy),

- brak syntonii i empatii,

- obniżony próg moralności,

- egoizm, egocentryzm, narcyzm;

• wykorzystywanie ludzi - instrumentalne traktowanie,

• manipulacja ludźmi, ale z drugiej strony też poddają się manipulacji (zależy od rodzaju),

• sztywność reakcji (według określonego schematu bez względu na sytuację),

• mściwość - potrafią bardzo długo planować zemstę,

• nadwrażliwość na krytykę - potrafią zwykłe słowa przetłumaczyć sobie jako negatywne wobec nich.

Psychopaci agresywni - dominującymi cechami są: agresywność i impulsywność, oni są manipulowani.

Psychopaci kalkulatywni - dominującymi cechami są: kalkulatywność i wyrachowanie, oni manipulują.

1. Neuropatię - jest uwarunkowana nieprawidłowymi relacjami matki z dzieckiem. Dzieli się na 2 typy

• Zaburzenia emocjonalne - które wyrażają się w skłonności do fantazjowania, nieśmiałości, w zniechęceniu. Jednostki zaburzone emocjonalnie czują się niekochane, silnie odczuwają poczucie niższości, zazwyczaj mają niewielu przyjaciół, szukają jednak towarzystwa i rozrywek - po to, aby zagłuszyć irracjonalny lęk;

• Zachowania agresywno - lękowe - takie jednostki cechuje przede wszystkim odtrącenie uczuciowe dzieci przez rodziców, zachowanie tych jednostek jest agresywne i otwarcie wrogie. To jednostki impulsywne. Agresywność tych jednostek wypływa z lęku przed związkami uczuciowymi z innymi ludżmi.

Neuropata potrzebuje kontaktu z innymi ludźmi, jednak lęk zaburza możliwość prawidłowego kontaktu z innymi.

Typowe cechy:

• bardzo wysoki poziom lęku - lęk irracjonalny, często przybiera postac fobii,

• zaburzenia uczuciowości wyższej - bardzo chcą kochać, ale nie potrafią, naduczuciowość,

• nadwrażliwość emocjonalna - wszystko nadmiernie przezywają,

• wysoki poziom syntonii i empatii,

• bardzo silna potrzeba kontaktu z innymi ludźmi, nie potrafią żyć w samotności,

• nie potrafią utrzymać dłuższych kontaktów,

• obsesyjność,

• kompulsje - natręctwo ruchowe,

• występują zachowania nerwicowe ( przesada w wyrażaniu uczuć, nadmierny zapał),

• zachowania histeryczne - pojawiają się szantaże emocjonalne, manipulacje otoczeniem,

• chwiejność emocjonalna.

Terapia osób z zaburzeniami osobowości jest długa i trudna.

Psychopatia - terapia polega na uspołecznieniu, prowadzi się terapię grupową,

Neuropatia - terapia polega na zmniejszeniu ich uspołecznienia, obniżenie poziomu lęku, terapie indywidualne.

---