Układ pokarmowy
Przewód pokarmowy rozpoczyna się szparą ust, a kończy odbytem. Jego składowe to: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie (dwunastnica, jelito czcze i jelito kręte), jelito grube (okrężnica, esica, odbytnica).
W jamie ustnej następuje: pogryzienie pokarmu przy pomocy zębów, rozdrobnienie go i wymieszanie ze śliną za pomocą języka. W gardle następuje połkniecie pokarmu i przemieszczenie go do przełyku, to tu występuje skrzyżowanie drogi oddechowej z pokarmową. A ewentualnym zachłyśnięciom zapobiega nagłośnia. Przełyk przeprowadza pokarm do żołądka. Żołądek jest najszerszą cewą w układzie pokarmowym. Jego odźwiernik sukcesywnie przepuszcza zawartość do dwunastnicy. Dwunastnica ma kształt podkowy. Obejmuje ona głowę trzustki. Jelito cienkie uchodzi do jelita grubego. Jelito grube wchłania głównie wodę przez co następuje zagęszczenie kału. Na końcu przewodu pokarmowego znajduje się odbyt.
Rola układu pokarmowego
To dostarczenie pokarmów, rozdrobnienie, strawienie i wchłonięcie oraz wydalanie nie strawionych zbędnych resztek pokarmowych. Układ pokarmowy dostarcza do organizmu materiał do budowy i odnowy własnych tkanek oraz substancji energetycznych służących do podtrzymywania procesów życiowych. Podstawowe substancje doprowadzane pod postacią pokarmów to węglowodany, tłuszcze i białka. Ponadto witaminy, sole mineralne i woda. Węglowodany i tłuszcze są głównym źródłem energii. Białka są źródłem aminokwasów, zatem materiału niezbędnego do budowy tkanek i narządów.
Jama ustna- składa się z przedsionka i jamy ustnej właściwej. Przedsionek znajduje się między wargami, a zębami w części przedniej, a boczne miedzy zębami a policzkami. Zęby górne są osadzone w wyrostkach zębodołowych szczęki, a zęby dolne w wyrostkach zębodołowych żuchwy. Zębów mlecznych wyróżnia się 20, a zębów stałych 32. Jamę ustną od przodu i boków ograniczają zęby, od góry podniebienie, a od dołu okolica podjęzykowa. Wyrasta z niej język, który jest narządem mowy i smaku. Zbudowany jest z mięśni poprzecznie prążkowanych, zatem podlega naszej woli. W języku wyróżniamy; wierzchołek, trzon, i nasadę. Na języku osadzone są; brodawki grzybowate, okolne i liściaste rozróżniające smak.
Wyróżniamy 2 rodzaje podniebienia; twarde i miękkie. Przednią cześć tworzy twarde, utworzone z tkanki chrzęstno-kostnej. Drugą część tworzy miękkie zbudowane z tkanki łącznej, mięśni i śluzówki. Tylny koniec podniebienia miękkiego tworzy zwisającą część zwaną języczkiem podniebiennym. Pełni on role węzła chłonnego. Przy stanie zapalnym może się powiększać i utrudniać oddychanie.
W jamie ustnej znajdują się także gruczoły ślinowe, dzielimy je na; śliniaki małe i duże. Wśród dużych wyróżniamy; przyuszną, podżuchwową i podjęzykową. Poprzez ich przewody wlewana jest ślina do jamy ustnej.
Ślina- jest to wodnisty płyn, który w swoim składzie zawiera enzym trawiący (amylazę ślinową), który rozpoczyna trawienie cukrów.
Rola śliny: zwilża pokarm (staje się on łatwy do połknięcia), rozpuszcza pokarm (co umożliwia rozpoznawanie smaków), oczyszcza jamę ustną, zapoczątkowuje trawienie.
Szparę ustną- ograniczają wargi (górne i dolne), łączące się ze sobą w kącikach ust. Zrąb warg stanowi mięsień okrężny ust. Jama ustna łączy się z gardłem poprzez cieśń gardzieli które, ogranicza od dołu- nasada języka, od góry- podniebienie miękkie.
Gardło- jest to lej rozpoczynający się przytwierdzony do podstawy czaszki. Gardło ma kształt maczugi, leży przed trzonami kręgów szyjnych. Nie występuje tu ściana przednia, gdyż znajdują się tutaj 3 wielkie otwory: nozdrza tylne (wiodące do jamy nosowej), cieśń gardzieli (wiodącej do jamy ustnej), i wejście do krtani (wiodące do krtani). Wobec tych połączeń z tymi jamami wyróżnia się 3 części jamy gardła; górną (czyli nosową), środkową (czyli ustną) , dolną (czyli krtaniową). Do części nosowej gardła dochodzi trąbka słuchowa Eustachiusza. Gardło ma długość 12 - 14 cm . Ściana gardła zbudowana jest od strony światła z błony śluzowej, błony włóknistej, błony mięśniowej. Błona mięśniowa zawiera liczne mięśnie poprzecznie prążkowane, zwieracze i dźwigacze . Wyróżnia się zwieracz górny, dolny i środkowy. Głównym dźwigaczem gardła jest umięśnienie rylcowo-gnykowe.
Przełyk- jest najwęższą częścią przewodu pokarmowego, biegnie od wysokości 6 kręgu szyjnego do Th10- Th11. Przełyk przebiega w dół do przepony, którą przebija i kończy się 2-5cm poniżej przepony tzw. wpustem do żołądka. W zależności od okolicy przez którą biegnie wyróżniamy części: szyjną, piersiową i brzuszną. Część szyjna sąsiaduje z tchawicą, przebiegając za nią w klatce piersiowej. Jego górna część przebiega za tchawicą, a dolna część w sąsiedztwie naczyń krwionośnych. Część brzuszna leży przed kręgosłupem skierowana lekko w stronę lewą, łączy się z żołądkiem. Pokarm przez przełyk przechodzi siłą ciężkości jak również przesuwany jest skurczem błony mięśniowej.
Żołądek- jest to workowate rozszerzenie, stanowiące najszerszą część przewodu pokarmowego, leży w nadbrzuszu i podżebrzu lewym. Ma do spełnienia dwa zadania:
1.stanowi zbiornik pokarmu
2.stanowi narząd trawiący (wytwarza kwas solny i enzymy).
Leży ukośnie w środkowej części jamy brzusznej, u góry skierowany jest w stronę lewą, u dołu stronę prawą. Wyróżniamy w nim dwie ściany: przednią i tylnią. Oprócz tego występują tu krzywizny, mniejsza po stronie prawej i większa po stronie lewej. Żołądek rozpoczyna się wpustem, a kończy się częścią odźwiernikową. W jego przebiegu wyróżniamy jeszcze trzon i dno. W miejscu połączenia żołądka z przełykiem znajduje się wpust. Trzon stanowi środkową część żołądka. Jego zaokrąglona część to dno, zwężona ostatnia część to część odźwiernikowa. Odźwiernik stanowi przejście z żołądka w jelito cienkie.
Ściana żołądka zbudowana jest z zewnątrz z błony surowiczej, z wewnątrz z błony mięśniowej, a od światła z błony śluzowej. Błona mięśniowa zbudowana jest z mięśni gładkich, których zewnętrzna warstwa- to włókna przebiegające podłużnie. Środkowa to włókna przebiegająca okrężnie. Trzecia wewnętrzna warstwa- to włókna leżące skośnie. Od zewnątrz mięśniówkę okrywa błona śluzowa, jest miękka, szaroróżowa. Im dalej od wpustu tym jest grubsza. Jest nierówna i pofałdowana. To tu znajdują się punktcikowe ujścia gruczołów żołądkowych zwane dołeczkami. Wyróżniamy 2 rodzaje gruczołów:
1. gruczoły żołądkowe właściwe- najwięcej ich jest w okolicy dna, zawierają one 2 rodzaje komórek. Komórki główne- wytwarzające pepsynogen i komórki okładzinowe- wytwarzające kwas solny i czynnik wewnętrzny Kasla (który umożliwia wchłanianie witaminy B12). Pepsynogen w obecności kwasu solnego zmienia się na aktywny enzym pepsynę. Witamina B12 jest uwalniana pod wpływem pepsyny i kwasu solnego. Witamina B12 jest czynnikiem niezbędnym dla dojrzewania krwinek czerwonych. Jej brak prowadzi do niedokrwistości.
2. gruczoły żołądkowe odźwiernikowe -występują w okolicy odźwiernika. Produkują śluz (zbudowany z białka i wody). Zabezpiecza on śluzówkę przed kwasem solnym, strawieniem przez enzymy oraz zmniejsza tarcie przy przewodzeniu pokarmu.
Mieszanie się pokarmu w żołądku następuje w wyniku skurczu perystaltycznego. Bodźcem do skurczów jest przede wszystkim rozciąganie błony śluzowej żołądka. Odruch ten następuje drogą nerwu błędnego. Odbywa się to także pod wpływem hormonów przewodu pokarmowego: gastryny, która wzmaga motorykę żołądka i sekretyny, która hamuje motorykę żołądka. Sok żołądkowy wytwarzany jest w ilości 2-3 litra na dobę. W jego składzie wyróżniamy: pepsynogen i kwas solny, ponadto enzym pepsynę, śluz żołądkowy, czynnik wewnętrzny, oraz lipazę żołądkową.
Jelito- to najdłuższa część przewodu pokarmowego, rozpoczyna się od żołądka i kończy się odbytem. Jelito dzieli się na 2 odmienne części: jelito cienkie i jelito grube.
Jelito cienkie- rozpoczyna się od odźwiernika żołądka i kończy się ujściem do jelita grubego. Jelito cienkie dzielimy na 3 części: dwunastnicę, jelito czcze, jelito kręte. Dwunastnica ma kształt podkowy, składa się z 4 części: górnej (czyli opuszki długość ok 5-6cm), części stępującej (10-12cm), części poziomej i części wstępującej (6cm). Do części wstępującej dwunastnicy uchodzi przewód żółciowy wspólny z żółcią i przewody trzustkowe z sokiem trzustkowym. W dwunastnicy następuje wymieszanie pokarmu z sokami i następuje zmiana Ph na zasadowy. Dwunastnica dalej przechodzi w jelito czcze. Za nim znajduje się jelito kręte. Oba przymocowane są do tylnej strony jamy brzusznej za pomocą kreski, przez co nazywane są także jelitem cienkim kreskowym. Na ostatnim metrze jelita krętego u 2 % dorosłych zachowuje się uchyłek Mekela. Jego zapalenie jest nieodróżnialne z ostrym zapaleniem wyrostka robaczkowego. Jelito kręte uchodzi do jelita grubego, a jego wpuklenie przyjmuje nazwę zastawki tętniczo kątniczej. W błonie śluzowej jelita cienkiego występują wysokie fałdy okrężne z kosmkami jelitowymi, które kilkadziesiąt razy zwiększają resorpcje jelita . W błonie śluzowej występuje ponadto utkanie chłonne w postaci grudek chłonnych samotnych w jelicie czczym i grudek chłonnych skupionych w jelicie krętym zwane kępkami Kajera.
Jelito grube- rozpoczyna się kątnicą, z której zwisa wyrostek robaczkowy. Wyrostek robaczkowy jest narządem zanikowym z dużą zawartością utkania chłonnego i dlatego jest on też nazywany migdałkiem brzusznym. Z pośród całego jelita grubego kątnica jest najcieńsza. Dlatego też stosunkowo łatwo ulega przedziurawieniu i rozdęciu. Jelito grube jest pofałdowane. Występują tu tzw. uwypuklenia pomiędzy którymi są wcięcia półksiężycowate, którym do środka jelita odpowiadają fałdy. Jelito grube przebiega pod postacią pasma mięśniówki, która powoduje ściąganie fałdów. Dzięki tym fałdom zwiększa się powierzchnia jelita. W jelicie tym nie ma kosmków jelitowych. Naczynia włosowate występujące w jelicie grubym wchłaniają wodę doprowadzając do zagęszczenia kału.
Okrężnica- wyróżniamy 4 części: wstępnicę, poprzecznicę, zstępnicę, esicę.
Odbytnica- charakteryzuje się tym iż nie występują tu fałdy. Razem z esicą ma dł. 20 cm . Cała mięśniówka jest silnie rozbudowana. Zawiera dużo gruczołów wydzielniczych, które wydzielają śluz. Odbytnica składa się z bańki i z części kroczowej. Część kroczowa jest objęta zwieraczem wewnętrznym i zewnętrznym odbytu. Zwieracz zewnętrzny zbudowany jest z mięśni poprzecznie prążkowanych. Zwieracz wewnętrzny zbudowany jest z mięśni gładkich nie podlegających naszej woli.
Długość jelita grubego wynosi 130-150 cm.
Ściana jelit zbudowana jest z 4 warstw:
1.błona surowicza- stanowiąca zewnętrzną warstwę
2.błona mięśniowa- utworzona z pęczków mięśni gładkich, poukładana podłużnie i okrężnie
3.tkanka podśluzowa- zbudowana z tkanki łącznej luźnej
4.błona śluzowa- gruba, pokryta nabłonkiem wydzielniczym. Z tego nabłonka zbudowane są gruczoły jelitowe, produkujące soki jelitowe.
Wątroba (hepar)- jest największym gruczołem występującym w przewodzie pokarmowym. Przeciętna jej masa wynosi ok. 1,5 kg. Jest największym laboratorium ustroju. Jest narządem bardzo obficie ukrwionym, ma więc barwę czerwono- brunatną. Miąższ wątroby jest bardzo kruchy, to też przy upadkach lub urazach może pękać. Wątroba zajmuje prawie całe podżebrze prawe, znaczną część nadbrzusza i sięga do podżebrza lewego.
W wątrobie wyróżniamy 4 płaty: prawy, lewy, ogoniasty, czworoboczny. Płaty te rozdziela stylizowana litera „H”. W jej lewym ramieniu pionowym przebiega- więzadło żylne. W części dolnej- więzadło obłe wątroby. Pion prawy w części górnej tworzy- żyła główna dolna, a w części dolnej- pęcherzyk żółciowy. Poprzeczka pomiędzy pionami to wrota wątroby. Przez nie wchodzi do wątroby tętnica wątrobowa właściwa i żyła wrotna, a wychodzą zewnątrzwątrobowe drogi żółciowe.
Zewnątrzwątrobowe drogi żółciowe- to 2 przewody wątrobowe (prawy i lewy), które łączą się w przewód wątrobowy wspólny. Ten zaś łączy się z przewodem pęcherzykowym od pęcherzyka żółciowego, a z nich powstaje przewód żółciowy wspólny. Przewód ten uchodzi do dwunastnicy.
Drogi żółciowe i pęcherzyk żółciowy
kanaliki żółciowe tworzą ostatecznie 2 przewody wątrobowe: większy (wychodzący z prawego płata) i mniejszy (wychodzący z lewego płata). We wrotach wątroby łączą się pod kątem rozwartym, tworząc tzw. przewód wątrobowy wspólny. Przewód ten łączy się następnie z przewodem pęcherzykowym.
Pęcherzyk żółciowy służy za zbiornik żółci, w którym ulega ona zagęszczeniu, w skutek wchłaniania wody przez błonę śluzową. Pęcherzyk ma kształt gruszkowatego worka, dł. 8-10 cm, pojemność 30-60 ml. Rozróżniamy w nim: trzon, dno, szyjkę.
Czynność wątroby
Bierze udział w procesie trawienia. W wątrobie odbywa się przemiana glukozy na glikogen. Glukoza jest podstawowym materiałem genet. ustroju. Z chwilą, gdy zapotrzebowanie na glukozę przewyższy jej dowóz z pokarmem, enzymy wątroby zmieniają zmagazynowany w niej glikogen na glukozę, która zostaje wydzielona do krwi.
Wątroba reguluje gospodarkę żelaza i miedzi, które się w niej gromadzą. Wytwarza heporynę, zapobiegającą krzepnięciu krwi.
Rola ochronna wątroby polega na wychwyceniu z krwi substancji trujących, które zostają w niej związane i wydalone z żółcią bądź przez nerki.
Zestawienie czynności wątroby
-wątroba wytwarza żółć
-magazynuje glikogen, tłuszcze, białka i witaminy
-bierze udział w tworzeniu i niszczeniu krwinek czerwonych
-rola odtruwająca
-wytwarza białka osocza, fibrynogen i protrąbinę
-jest centralnym narządem przemiany węglowodanów, białek i tłuszczy.
Trzustka- jest długim, wąskim gruczołem o budowie zrazikowej, barwie szaroróżowej lub żółtoróżowej. Długość trzustki wynosi 15-20cm. Układa się ona poprzecznie na tylnej ścianie jamy brzusznej za żołądkiem, na wysokości L1-L2. W trzustce wyróżniamy: głowę, trzon i ogon sięgający do wnęki śledziony. Głowa trzustki jest nieco spłaszczona i zrośnięta z częścią zstępującą dwunastnicy. Centralnie w osi gruczołu przebiega przewód trzustkowy. Przewód ten otwiera się do dwunastnicy razem z przewodem żółciowym wspólnym.
Czynność trzustki
trzustka jest narządem wewnątrz i zewnątrz wydzielniczym, bowiem wytwarza 2 rodzaje wydzieliny: sok trzustkowy oraz hormony. Część zewnątrz wydzielnicza trzustki produkuje komplet enzymów trawiennych tzn.: trypsynę, hynotrypsynę dla białek, lipazę dla tłuszczów, amylazę dla węglowodanów. Enzymy te zawarte są w soku trzustkowym, który jest wyprowadzany do dwunastnicy przewodem trzustkowym. Wewnątrzwydzielnicza część trzustki wytwarza hormony. W wyspach trzustki powstaje insulina produkowana przez komórki beta (jedyny hormon obniżający poziom cukru we krwi), komórki alfa (produkują glukagon), komórki gamma- somatostatynę.
1