Leczenie chorób pasożytniczych.
Pasożyty są organizmami żyjącymi w lub na gospodarzu, który zapewni im fizyczną ochronę i wyżywienie. Pasożytnictwo jest to więc związek polegający na tym że jeden biologiczny gatunek żyje kosztem drugiego gatunku , tzw. żywiciela. Chociaż niektóre bakterie i grzyby można określić w ten sposób, nazwę pasożyt stosuje się zwykle do pierwotniaków (organizmów jednokomórkowych) i robaków( organizmów wielokomórkowych).
Leki przeciwpierwotniakowe.
Pierwotniaki są przyczyną wielu poważnych chorób, jak ; zimnica, rzęsistkowica, leiszmanoza, czerwonka, toksoplazmoza.
Problemem w wielu regionach świata jest nadal zimnica - malaria. Zimnica (malaria )zwana dawniej febrą, rozwija się na skutek zakażenia zarodźcem zimnicy przenoszonym przez samicę komara widliszka. Choroba może mieć ostry lub przewlekły przebieg, różne jej postacie wywołane są przez jeden lub więcej z czterech gatunków jednokomórkowego pierwotniaka z rodzaju Plasmodium rotium(zarodziec ruchliwy, pasmowy, sierpowaty,owalny). U człowieka najczęściej dochodzi do zakażeń zarodźcem ruchliwym i sierpowatym, ten ostatni powoduje ciężką postać choroby prowadząc do zgonu. Choroba charakteryzuje się cyklicznym występowaniem ataków dreszczy z jednoczesnym uczuciem ochłodzenia, a następnie wysokiej gorączki(do 40º) połączonej ze zlewnymi potami. Gorączce może towarzyszyć biegunka, bóle głowy, nudności, wymioty. Objawy są spowodowane wysiewem postaci potomnych pierwotniaków z rozpadających się czerwonych krwinek do osocza. Efektem rozpadu erytrocytów jest niedokrwistość hemolityczna, żółtaczka i hemoglobinuria.
Inne objawy to: bóle mięśniowe, bóle kręgosłupa, zaburzenia świadomości, objawy neurologiczne, kaszel i duszność.
Napady gorączki pojawiają się co 48 h w przypadku trzeciaczki(z.ruchliwy)lub co 72 h. w przypadku czwartaczki(z. pasmowy). Atypowy przebieg i objawy chorobowe mogą występować u osób, które uzyskały częściową odporność lub wcześniej stosowały profilaktykę przeciwmalaryczną.
Malaria występuje w ponad stu krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej, jest to najczęstsza na świecie choroba zakaźna, na którą co roku zachorowuje ponad 220 mln. osób, a umiera 1-3 mln.(głównie dzieci poniżej 5 rż) z Czarnej Afryki).Zachorowanie poza terenami tropikalnymi spotykane są u osób powracających z tych rejonów.
Leki przeciwmalaryczne to grupa leków przeciwpierwotniakowych, stosowanych w leczeniu i profilaktyce malarii.
Tradycyjnymi lekami przeciwmalarycznymi są pochodne chinoliny; chlorchina, amodiachina, meflochina, prymachina, i niekiedy w przypadkach opornych chinina. Leki te działają na fazę krwinkową, znoszą kliniczne objawy choroby i wydłużają okresy pomiędzy atakami.
D o działań niepożądanych zalicza się ; nudności, wymioty, bóle brzucha, bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, snu, psychozy, zaostrzenie objawów padaczki, depresji, astmy oskrzelowej. Bezwzględnymi przeciwwskazaniami do stosowania meflochiny jest ciąża, okres karmienia, masa ciała mniejsza niż 15 kg., zaburzenia psychiczne.
Poważnym problemem, przy odległej perspektywie uzyskania szczepionki przeciw malarii, jest wystąpienie i rozprzestrzenianie się oporności zarodźców na powszechnie stosowane leki przeciwmalaryczne - szczególnie chlorochinę. Ustalono, że oporność P. falciparum na chlorochininę i inne środki przeciwmalaryczne jest wywoływana przez mutację jednego genu.
Nieleczona malaria u ciężarnych stanowi zagrożenia dla płodu, dopuszczalne jest stosowanie; chlorchiny, ewentualnie amodiachiny.
W walce z ta chorobą stosuje się także nowsze syntetyczne leki, mające szczególne zastosowanie w przypadku oporności na chlorchinę ; pochodne fenanterenu; chinina, halofantryna, lumenfantryna, pochodne biguanidu,; proquanil, którego mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy kwasu tetrahydrofoliowego w komórkach Plasmodium, i pochodne pirymidiny; pirymetamina. W profilaktyce malarii na kilka dni przed wyjazdem najpóźniej w dniu wyjazdu do miejsc zagrożonych występowaniem zimnicy oraz przez minimum 4-8 tygodni po przyjeździe stosowane są; chlorchina1x na tydzień 0,5g, amodiachina 1x na tydzień 0,4-0,6g, proquanil 0,1-o,2/dobę, jest to lek dobrze tolerowany, nie działa emriotoksycznie i teratogennie, może być stosowany u ciężarnych.
Meflochina 1 x na tydzień 0,25g, stosowana wyjątkowo, ze względu na działania niepożądane( sercowo-naczyniowe i neuropsychiczne), doksycyklina 0,1g na dobę. W sytuacji gdy na danym terenie występują szczepy oporne podaje się jednocześnie dwa preparaty.
Preparaty i dwkowanie; Quinine(Chininum)-tabl. 0,25g; amp.0,25g. 1,5-2,0 g na dobę lub 25 mg/kg/dobę w 3-4 dawkach podzielonych, maks.dawka jednorazowa 0,5g, maks. dawka dobowa 2g.
Meflochine (Lariam) -tabl. 0,25g; leczniczo 0,75 co 8h do ustąpienia objawów.
Chloroquine(Arechin)-tabl. 0,25g; w ostrym ataku podaje się dorosłym jedn. 4 tabl. następnie po 6-8 h 2 tabl. i przez kolejne 2-3 dni po 2 tabl. na dobę.
Hydroxychloroquine(Plaquenil)-tabl. 0,2g, pierwsza dawka 0,8g, po 6-8 h-4g. i przez kolejne 2 dni po 0,4g/dobę.
Halofantrine(Halfan)-tabl. 0,25g; zawiesina 2%, 24mg/kg/dobę w 4 dawkach podzielonych, kuracja jednodniowa.
Z licznych pierwotniaków chorobotwórczych wywołujących ostre lub przewlekle stany zapalne przewodu pokarmowego w Polsce spotykany najczęściej jest pełzak czerwonki( Entamoeba histolytica)i wielkouściec jelitowy(Giardia intestinalis/Lamblia intestinalis).W leczeniu giardozy (lambliozy) schorzenia wywołującego zmiany zapalne w jelicie cienkim, drogach żółciowych, szerzącego się z dużą łatwością droga pokarmową stosuje się pochodne nitromidazolu i nitrofuranu.
Równie częstą chorobą spotykaną w Polsce jest rzęsistkowica. Rzęsistkownica jest to zakaźna choroba wywołana przez pierwotniaka należącego do gromady wicowców-Trichomonas vaginalis. Choroba przenoszona jest droga płciową, w wyniku kontaktów seksualnych, możliwe jest zakażenie się przez przybory toaletowe i urządzenie sanitarne. U kobiet zakażenie rzęsistkiem powoduje zapalenie pochwy, kanału szyjki macicy i cewki moczowej, a u mężczyzn zapalenie cewki moczowej i gruczołu krokowego.
W leczeniu stosowane są pochodne Nitromidazolu, działające także przeciwbakteryjnie. W rzęsistkowych zakażeniach układu moczowo- płciowego polecany jest tenonitrazol -Tenonitrazole(Atrcan)-tabl.0,25g.
Poza leczeniem doustnym wskazane jest stosowanie leków działających miejscowo w postaci globulek, tabletek dopochowych np. Gynalgin, Nifuran, Sterovag.
Pochodne nitromidazolu.
Pochodne nitromidazolu działają zarówno przeciwpierwotniakowo jak i przeciwbakteryjnie. Pierwotniaki są przyczyną wielu poważnych chorób; rzęsistkowica, toksoplazmoza, zimnica, leiszmanioza i inne.
Nitromidazole stosowane są w zakażeniach, lamblią i amebą, zaobserwowano również że są skuteczne w leczeniu zakażeń wywołanych bakteriami beztlenowymi.
Nitromidazole są prekursorami leków, przedostają się do wnętrza komórki bakteryjnej, gdzie ulegają redukcji do związków o dużej aktywności uszkadzających DNA bakterii. Oporność na pochodne nitromidazolu występuje rzadko.
Metronidazol,działa na bakterie beztlenowe Bacterioides ,Fusabacterium, Clostridium,stosowany w zakażeniach wywołanych rzęsistkiem pochwowym( Trichomonas vaginalis) i lamblią jelitową(Lamblia intenstinalis).
W rzęsistkowicy należy leczyć oboje partnerów, którzy w tym czasie powinny powstrzymać się od stosunków płciowych. Ponadto jest stosowany w leczeniu czerwonki. Metronidazol szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, łatwo przenika do tkanek, często stosowany jest dożylnie. Okres półtrwania wynosi 8-10h.Metronidazol rozmieszcza się w płynach ustrojowych równomiernie, efektywne stężenie terapeutyczne osiąga w płynie mózgowo-rdzeniowym, ślinie, wydzielinie pochwowej, płynie nasiennym. Lek dociera łatwo do płuc, nerek, wątroby, żółci i skóry. Przenika przez barierę łożyskową i do mleka matki. Większość leku jest metabolizowana w wątrobie i wydalana z żółcią. Przy uszkodzonej wątrobie okres półtrwania metronidazolu w osoczu ulega znacznemu wydłużeniu, natomiast tylko 8 % metronidazolu pojawia się w postaci niezmienionej w moczu.
Działania niepożądane; Są liczne i na ogół ustępują po odstawieniu leku, najczęściej sa to objawy ze strony układu pokarmowego;nudności, metaliczny posmak w ustach, biegunki. Objawy niepożądane nasila alkohol.
Przy długotrwałym leczeniu występowały skórne odczyny alergiczne-wysypki, bóle głowy, przejściowe utraty przytomności, obwodowe neuropatie. Mocz może mieć ciemne zabarwienie i mogą wystąpić problemy z jego oddawaniem.
Metronidazol często podawany jest w połączeniu z innymi lekami, w przeciwbakteryjnym leczeniu skojarzonym choroby wrzodowej żołądka (zakażenie Helicobacter pylori ), profilaktycznie w zabiegach chirurgicznych i ginekologicznych, Metronidazol stosowany jest także w rzekomobłoniastym zapaleniu jelit( Clostridium difficile).
Tynidazol ma zakres działania podobny jak metronidazol, okres półtrwania wynosi 9-11 godz. Stosowany jest w zakażeniach bakteriami beztlenowymi i profilaktyce zakażeń przy zabiegach pooperacyjnych. Może być podawany w postaci tabletek doustnych i parenteralnie- drogą wlewów dożylnych.
Działania niepożądane podobnie jak metronidazol. Podobne działanie i zastosowanie ma ornidazol, posiadający dłuższy okres półtrwania ok.14 godz.
Preparaty i dawkowanie;
Metronidazole(Metronidazol)-tabl. 0,25g; tabl.dopochwowe 0,5g;
czopki 0,5 i 1,0 g; amp.0,1g/20ml. W giardozie -2 g w dawce jednorazowej przez 3 dni. W rzęsistkownicy pochwy 0,5g przez 7 dni, łącznie z leczeniem miejscowym, w rzęsistkownicy cewki moczowej 2g jednorazowo.
Nitromidazole(Esclama )-tabl. 0, 5g; w giardozie i pełzakowicy 1g co 12 h, przez 5-7 dni, w rzęsiskownicy 2,0g jednorazowo, dawkę powtórzyć po
25-30 dniach.
Ornidazole(Tiberal)-tabl. 0,125 I 0,5g, tabl. dopochwowe 0,5 g, w giardozie i pełzakowicy 0,5-0,75g co 12 h przez 5 dni lub 1,5 g jednorazowo, dodatkowo leki miejscowo działające przez 7-10 dni.
Tinidazole(Fasigin, Tinidazolum)-tabl. 0,5g w pełzakowicy 1,5-2 g. na dobę przez 3-6 dni, w giardozie i rzęsistkownicy 2g jednorazowo.
Furazolididone (Furazolidon)-0,33% zawiesina i globulki dopochwowe 0,18g. W giardiozie 0,2g co 6 h przez 7-10 dni, w rzęsistkownicy dopochwowo 1 globulka co 12h przez 7-10dni.
Leki stosowane w toksoplazmozie.
U człowieka do zakażenia pierwotniakiem Toxoplasma gondii dochodzi przez spożycie lub tez kontakt z niedogotowanym lub surowym mięsem zawierającym cysty. Inwazyjne są także oocysty wydalane z kałem i moczem przez zarażone zwierzęta mięsożerne(koty, psy, gryzonie),możliwe jest zakażenie w wyniku przeniknięcia trofozoitów z krwi matki przez łożysko do płodu. Zakażenie w pierwszych 2 trymestrach trwania ciąży powoduje powstanie ciężkich wad wrodzonych zagrażających życiu płodu. Leczenie polega na stosowaniu leczenia skojarzonego opartego o następujące leki; pyrimetamina, sufadoksyna,
ko-trimoksazol,spiramycyna, klindamycyna, azitromycyna. Dawkowanie zależne jest od dynamiki i rodzaju zmian. W toksoplazmozie ciężarnych dopuszcza się stosowanie antybiotyków makrolidowych, lekiem z wyboru jest spiramycyna.
Preparaty i dawkowanie;
Pyrimethamine(Daraprim, Pyrimen)-tabl. 0,025g w toksoplazmozie 0, 05-0,1g/dziennie w połączeniu np. z 1-3 g sulfadiazyny
Sulfadioxine (Fansidar) tabl. złożone (0,5g sulfadoksyny +0,025g pyrimetaminy) w toksoplazmozie 2 tabl. 1 x w tygodniu przez 6-8 tygodni.
Środki stosowane w zakażeniach organizmami wielokomórkowymi( robaki).
Ocenia się że człowiek może być żywicielem około 150 gatunków robaków pasożytniczych. Robaki pasożytnicze najczęściej spotykane w Polsce należą do dwóch rodzin;
płazińców( Plathelminthes), do których zalicza się tasiemce( Cestoda) i przywry.
obleńców(Nemanthelminthes), wśród których wyróżnia się nicienie i kolcogłowce.
Do zakażenia u człowieka dochodzi najczęściej droga pokarmową( glista ludzka, owsik)lub przez skórę( tegoryjec, wegorek jelitowy)
Leki stosowane w inwazji robakami płaskimi.
Tasiemczyce są najczęściej wywołane u ludzi przez tasiemca nieuzbrojonego (Tenia saginata), tasiemca uzbrojonego (Tenia solium),tasiemca karłowatego (Hymenolepsis nana), bruzdogłowca szerokiego (Diphyllobotrium lutum) i tasiemca bąblowcowego (Echinococcus granulosus).
Niklozamid. Stanowi lek z wyboru w zwalczaniu tasiemczycy, gdyż działa na wszystkie gatunki tasiemca. Mechanizm działania leku polega na zahamowaniu procesu fosforylacji oksydacyjnej w mitochondriach, prowadząc w efekcie do nagromadzenia kwasu mlekowego i obumarcia pasożyta. Dodatkowo lek zaburza wytwarzanie substancji chroniącej tasiemca przed enzymami trawiennymi, co powoduje zniszczenie główki. Niklozamid bywa także stosowany w inwazji przywrami jelitowymi (Fasiciolopsis buski). Lek nie wchłania się z przewodu pokarmowego i dlatego zazwyczaj nie daje poważniejszych działań niepożądanych. Czasami obserwuje się zaburzenia czynności przewodu pokarmowego ( bóle brzucha, nudności, wymioty).
Dzień przed kuracją wieczorem należy spożyć lekki posiłek. W przypadku inwazji tasiemcem uzbrojonym zaleca się podanie środka przeciwwymiotnego ( np. prometazynę,metoklopramid).
Dorosłym i dzieciom powyżej 7 roku życia lek podaje się w jednorazowej dawce 1 g po śniadaniu. Tabletki należy rozgryźć lub rozpuścić w niewielkiej ilości wody, a po 2 godzinach zastosować solny środek przeczyszczający, gdyż niklozamid nie niszczy tasiemców.
Preparaty
Yomesan - tabl. 500mg
Praziquantel
Jest pochodną izochinoliny, skuteczną zarówno przeciw tasiemcom, jak i przywrom. Działa na większość przywr patogennych dla człowieka ( tj. Schistosoma mansoni, Schistosoma haematobium, Schistosoma japonicum i
in.).
Mechanizm działania polega na wywołaniu natychmiastowego skurczu i unieruchomieniu pasożytów oraz zwyrodnieniu ich powłoki oskórkowej. W następstwie dochodzi do utraty zdolności przyczepiania się pasożyta do tkanek żywiciela. Lek jest stosowany w leczeniu schistosomatoz oraz innych inwazji przywrami (płuc, wątroby, dróg żółciowych, jelit), a także tasiemczycy i wągrzycy. Preziquantel jest na ogół dobrze tolerowany, chociaż niekiedy mogą wystąpić bóle brzucha, nudności, wymioty, senność, wzrost temperatury ciała i odczyny skórne. Lek nie powinien być stosowany w ciaży, a w razie konieczności zastosowania go u kobiet karmiących należy przerwać karmienie piersią na 72 godz. Od podania leku.
Praziquantel przyjmuje się natychmiast po posiłku w dawce 40 mg/kg m.c. Tabletek nie wolno rozgryzać.
Preparaty
Biltricide - tabl. powl. 600mg
Cesol - tabl. powl. 150 mg
Leki stosowane w inwazji robakami obłymi.
U człowieka dochodzi najczęściej do infekcji pasożytami z rodziny nicieni,tj. glista ludzka( Ascarias lumbricoides), owsik( Enterrobius vermicularis), włosogłówka( Trichorius trichuria).
Najbardziej rozpowszechnionym w strefie umiarkowanej pasożytem jest owsik ludzki. Najwięcej przypadków zakażeń zdarza się w grupie wiekowej między 5-6 rokiem życia. Dorośli są mniej podatni, co wskazuje że odporność nabywa się z wiekiem.
Pyrantel, pochodna piperydyny, mechanizm działania polega na porażeniu mięśni i unieruchomieniu pasożytów, a następnie ich usunięciu z jelit wskutek ruchów perystaltycznych. Lek nie działa na larwy. Pirantel jest skuteczny po jednorazowym podaniu w dawce 10-12 mg/ kg mc. Lek w niewielkim stopniu wchłania się z przewodu pokarmowego i rzadko daje objawy niepożądane
(nudności, wymioty, bóle głowy, wysypki skórne). Nie powinien być zalecany u kobiet w ciąży i niemowląt.
Preparaty;
Pyrantelum tabl. 250mg, zawiesina ( 250mg/5ml),w owsicy 10mg/kg m.c.-jednorazowona cała kurację, stosować u wszystkich domowników, tabletki należy rozgnieść, powtórzyć po 2 tygodniach.
Combantrin tabl.125, 250mg, tabl. do żucia 125, 250mg, zawiesina (250mg/5ml)
Lewamizol pochodna imidazotiazolu, stosowana głównie w zakażeniach glistą ludzką. Podaje się go po posiłku w dawce 150mg jednorazowo osobom dorosłym, a dzieciom od 30 miesiąca życia do 15 rż w dawce 3mg/kg mc.
Preparaty; Decaris tabl.50,150mg.
Pochodne benzimidazolu.
Tiabendazol, działa wobec wielu gatunków nicieni, po podaniu leku mogą pojawić się zaburzenia ze strony układu pokarmowego i OUN, działa także silnie hepatotoksycznie. Dawka lecznicza dla dorosłego wynosi 50mg/kg/na dobę podawana w dwóch porcjach przez 2-4 dni.
Preparaty; Mintezol tabl.500mg, zawiesina 500mg/5ml
Mebendazol, stosowany częściej ze względu na rzadko występujące objawy uboczne, mechanizm jego działania polega na nieodwracalnym zaburzeniu procesu przyswajania glukozy przez pasożyty przy wzroście rozpadu glikogenu, co prowadzi do ich obumarcia z powodu niedoborów energetycznych. Stosowany w dawce 100mg 3 razy dziennie przez 3 dni. W owsicy wystarczy jednorazowe podanie 100mg leku.
Preparaty; Vermox tabl.100 i 500mg; zawiesina 20mg/ ml.
Albendazol, Zakres działania i zastosowanie są podobne jak mebendazolu. Dorosłym podaje się w owsicy 400mg, a dzieciom od 3 rż 100mg jednorazowo. W infekcjach innymi pasożytami dawki powinno się powtarzać przez następne dwa dni.
Preparaty; Zentel tabl.200mg,400mg.zawiesina 100mg/5ml.
Literatura; ,,Mikrobiologia i choroby zakaźne.”G.Virella. Wydawnictwo
Medyczne Urban Partner. Wrocław 2000.
,,Chemia leków” G. Patrick. PWN Warszawa 2004.
,,Farmakologia” W. Kostowskii P. Kubikowski PZWL Warszawa 1996.
,,Farmakologia” Z. Herman i K. Kołada ŚLAM Katowice 2000.
,, Farmakologia Kliniczna” A.Chodera, Z. Herman PZWL W- wa 1997.