Metodologia badań społecznych

Wykład 24.09.06r.

Czym nie jest metodologia badań

Metodologia badań nie jest zbiorem recept na płodne badanie naukowe.

Konarzewski - „Jak prowadzić badania oświatowe”

Można wyróżnić

1. metodologię opisową - zajmuje się rekonstrukcją i opisem rzeczywistego postępowania badawczego osób tworzących naukę.

2. metodologię normatywną - formuje zasady poprawnego postępowania badawczego wskazuje wzorce warsztatowe, kształtuje świadomość, podaje normy postępowania.

Jednak nie są to przepisy jak postępować, są to wskazówki.

Badanie naukowe to sztuka.

Cele wykładów i ćwiczeń

Cele zajęć prowadzonych w ramach przedmiotu „Metodologia badań społecznych”:

1. poznanie podstawowych źródeł informacji na temat teorii i praktyki badania naukowego w naukach społecznych oraz nabycie umiejętności korzystania z nich.

2. zapoznanie się ze sztuką badania naukowego w naukach społecznych, analiza postępowania badawczego w konkretnych przedsięwzięciach badawczych, referowanych w artykułach i komunikatach z badań.

3. zdobycie elementarnej wiedzy teoretycznej o zasadach badań naukowych w naukach społecznych i nabycie praktycznej umiejętności stosowanych tych zasad.

4. opanowanie najważniejszych składników procedur badania naukowego (np. formowanie pytań, stawianie hipotez, definiowanie i wskaźnikowanie zmiennych, opracowywanie wybranych typów narzędzi, doboru próby, przeprowadzenie badań, opracowanie wyników, napisanie sprawozdania z przebiegu i wyników badań).

5. zdobycie umiejętności samodzielnego zastosowania zasad prowadzenia badań naukowych w nowej sytuacji, samodzielne zaplanowanie i zrealizowanie pełnego cyku postępowania badawczego.

Pojęcie badania naukowego

I. Poznanie naukowe a poznanie przygodne

II. Nauka jako dziedzina działalności społecznej.

III. Orientacje w metodologii badań społecznych.

IV. Badanie naukowe - typy, procedury, metody.

V. Planowanie badania.

Ad.I/ Poznanie naukowe a poznanie przygodne. Człowiek rodząc się poznaje otoczenie, poznanie to wystarcza do życia w społeczeństwie, nazwiemy to poznaniem przygodnym lub poznaniem naturalnym (źródło prof.Z.Skorny „Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki” w-wa 1984 str.18)

Właściwości procesu poznania	Poznanie przygodne	Poznanie naukowe
Sposób poznania zjawisk	Niezamierzone, niesystematyczne, okazjonalne	Zamierzone, planowe, systematyczne, z zastosowaniem metod naukowych
Warunki poznania	Dokonuje się w niedogodnych warunkach	Odbywa się w sprzyjających warunkach przy zastosowaniu technicznych środków pomocniczych
Sposób rejestrowania poznanych zjawisk	Przechowywanie poznanych zjawisk w pamięci	Systematyczne rejestrowanie poznanych zjawisk oraz prowadzenie dokumentacji badań
Używany system pojęć	Pojęcia pochodzą z mowy potocznej	System pojęć naukowych oparty na określonych założeniach teoretycznych
Wynik poznania	Nie wyczerpujący opis, powierzchowne określenie zależności	Dokładny opis i klasyfikacje badań zjawisk, wykrycie mechanizmów ich funkcjonowania

Wynikiem poznania potocznego jest wiedza potoczna a naukowego - naukowa.

Nauka funkcjonuje w znaczeniu dydaktycznym.

Ad.II/ Nauka jako dziedzina działalności społecznej

- społeczna działalność uwarunkowana zdobyciem wiedzy o rzeczywistości i zachodzących w niej zjawisk.

- wynik tej działalności, czyli wiedza o rzeczywistości, wyrażona w systemie pojęć, twierdzeń tworzących teorię (większego lub mniejszego zasięgu)

- stosowane w poznaniu rzeczywistości metody, o których zasadnie można sądzić, że pozwalają uzyskać wiedzę prawdziwą tzn. zdającą sprawę z tego jak jest, czyli to co już się sprawdziło.

Ad.III/ Orientacje w metodologii badań społecznych. Przedmiotem badań społecznych są zbiorowości, interakcje ludzkie, systemy …..

Mówimy o 3-ch poziomach badań:

- Poziom obserwacji

- Poziom wytworów

- Poziom ducha

3 podejścia orientacji metodologii badań społecznych:

- podejście historyczne - w badaniu historycznym dąży się do odpowiedzi na pytania: - co było? - dlaczego tak było? - jakie prawa, prawidłowości da się ustalić na podstawie tego co bybło? - i dlaczego było?

- podejście hermeneutyczno - fenomenologiczne - w badanu tym dąży się do poznania społecznych wytworów ludzkiej działalności utrwalonych w formie szeroko rozumiejących tekstów, dokumentów, dzieł sztuki, symboli, znaków, poprzez dociekanie „znaczenia” stosując rozumienie i stosując wgląd w „istotę”.

- podejście empiryczne: ilościowe, jakościowe, - w podejściu empirycznym dąży się do wyjaśnienia zjawisk społecznych i związków między nimi na bazie szeroko rozumianej obserwacji, doświadczenia.

Ad.IV/ Badanie naukowe - typy, procedury, metody.

Typy badań (K.Konarzewski)

1. badania teoretyczne (konstruowanie teorii)

a/ eksploracyjne (dostarczające przesłanek do budowy teorii)

- uogólniające (odnoszące się do całej klasy obiektów)

- indywidualizujące (odnoszące się do pojedynczego obiektu)

b/ weryfikacyjne (sprawdzające przewidywanie teorii z myślą o jej potwierdzeniu lub ………………

- uogólniające

- indywidualizujące

2. badanie praktyczne (dostarczające impulsu do rozwoju jakiejś dziedziny praktycznego działania)

a/ rozpoznawcze( określają trudność, jej rodzaj, zasięg)

- uogólniające

- indywidualizujące

b/ oceniające (pozyskujące wiedzę o zamierzonych i niezamierzonych następstwach jakiegoś programu działania)

- uogólniające

- indywidualizujące

Typy badań (schemat)

Teoretyczne Praktyczne

Eksploracyjne Weryfikacyjne Rozpoznawcze Oceniające

Uogólni. Indywidua. Uogólni. Indywidua. Uogólni. Indywidua. Uogólni. Indywidua.

Procedura badawcza - to złożony schemat prowadzenia badań, ustalony, zweryfikowany i zaaprobowany przez społeczność uczonych stanowi wzorzec (ale nie przepis) efektywnego postępowania przy rozwiązywaniu problemów badawczych.

Określa rodzaj, sposób i kolejność wykonywania czynności, które mają doprowadzić do osiągnięcia celu badania.

Schematy badań ilościowych wg.Konorowa

Eksperyment - ujawnienie skutków zamierzonych oddziaływań w ściśle określonych warunkach. Wnioski dotyczą populacji spełniających te warunki. Badanie eksperymentalne pozwala ustalić zależności przyczynowo skutkowe.

przykładowa hipoteza:

„Oglądanie filmów zawierających sceny grozy i okrucieństwa zwiększa zachowania agresywne dzieci”. Jeżeli nie stosujemy tego typu badania omijamy słowo „wpływa” i „zależy od”.

Banie porównawcze - ujawnienie różnic między realnie istniejącymi zbiorowościami.

przykładowa hipoteza:

„Kobiety zajmujące stanowiska kierownicze cechuje wyższy indywidualizm niż zajmujące stanowiska podporządkowane”. „Młodzież uprawiająca sport raczej rzadziej wchodzi w konflikt z prawem niż młodzież nie uprawiająca sportów”

Badanie przeglądowe - (sondaż, badanie korelacyjne) poznawanie własności jednostek mależących do realnie istniejącej zbiorowości a także relacji między własnościami.

Przykładowe pytania :

„Jakie są typowe zaburzenia nerwicowe u dzieci w młodszym wieku szkolnym? „Jak zmienia się zadowolenie z życia nauczycieli wraz ze stażem pracy w tym zawodzie? W badaniach tych nie stawia się hipotez, tworzenie sztucznych hipotez jest niepotrzebne - wymagają one pytań badawczych.

Schematy badań jakościowych

Badanie etnograficzne - zbieranie i przetwarzanie danych o kulturowych sposobach życia określonej realnej grupy społecznej w celu jej opisania, zwykle długotrwałe indukcyjne, holistyczne.

Przykładowy temat badawczy:

„Język dzieci ulicy”

Studium przypadku - zbieranie i przetwarzanie różnorodnych danych o pojedynczym obiekcie, reprezentującym zjawisko ogólne, zmierza do stworzenia jednostkowej teorii zjawiska ogólnego.

Przykładowy temat badawczy:

Pełnienie funkcji opiekuńczych wobec pensjonariuszy Domu Pomocy Starości „Przystań” w Koralowie.

Literatura

Metodologia badań historycznych

B.Miśkiewicz „Wstęp do badań historycznych” UAM Poznań 1976

W.szczaska „Metodologii historii zarys krytyczny” PWN W-wa 1977

J.Topolski „Mtodologia historii” PWN W-wa 1973

Metodologia hermeneutyczno - fenomenologiczna

K.Ablewicz „Hermen.-fenomen. Perspektywa badań w pedagogice” UJ K-ów 1994

J.Gnitecki „Elementy metodologii w ped. Hermeneutycznej” WSP Ziel.Góra 1996

M.Sawicki „ Hermeneutyka pedagogiczna” Semper W-wa 1996

Metodologia badań empirycznych

E.Babbie „Badanie społeczne w praktyce” PWN W-wa 1997

J.Brzeziński „Metodologia badań w psychologicznych” W-wa 1997

K.Korzeniowski „Jak uprawiać badanie oświatowe. Metodologia praktyczna” WSiP W-wa 2000.

T.Pilch „Zasady badań pedagogicznych” W-wa 1995

.Wieczorkowska „Statystyka. Wprowadzenie do analizy danych sondażowych i eksperymentowych” W-wa 2003.

Z.M. Zimny „Metodologia badań społecznych” Cz-wa 2000.

---