2008-10-02

1

METODY I TECHNIKI BADAŃ

SPOŁECZNYCH

Schemat poznania naukowego

Świat faktów
empirycznych

TEORIE

FAKTY

PRZEWIDYWANIA

FAKTY

dedukcja

Budowanie teorii

Świat
konstrukcji
teoret

Sprawdzanie

dr Anna Walczyna

dr Anna Walczyna

ETAPY PROCESU BADAWCZEGO

1. Sformułowanie problemu i hipotez badawczych
2. Określenie zmiennych zależnych i niezależnych
3. Definiowanie i operacjonalizacja podstawowych

pojęć

4. Zbieranie informacji dodatkowych
5. Wybór metody i technik badawczych oraz

przygotowanie narzędzi badawczych

6. Dobór próby badawczej
7. Przeprowadzenie badań
8. Opracowanie i prezentacja wyników

2008-10-02

2

dr Anna Walczyna

Problem badawczy

pytanie, na które poszukujemy odpowiedzi w trakcie
całego procesu badawczego.

BADANIA

opisowe wyjaśniające

W badaniach opisowych problem ma postać
pytania: jak jest?

W wyjaśniających: dlaczego tak jest?

dr Anna Walczyna

Hipoteza :

Prowizoryczne określenie związku między dwoma
zjawiskami lub zmiennymi, często oparte na
wynikach poprzednich obserwacji, które sprawdza
się eksperymentalnie; niezbędne przy
przewidywaniu, wyjaśnianiu i badaniu zachowania.

Zdanie stwierdzające spodziewaną relację między
jakimiś zjawiskami lub zmiennymi.

Dobrze sformułowana hipoteza musi mieć moc
wyjaśniającą.

dr Anna Walczyna

Zmienna
Każda wielkość lub właściwość podlegająca zmianom.

Zmienna niezależna:
Zmienna, którą badacz zmienia albo różnicuje, aby
stwierdzić, czy ma ona wpływ na jakąś inną zmienną; badacz
oczekuje, że ta właśnie zmienna będzie powodowała zmiany
jakiejś innej zmiennej.

Zmienna zależna:
Zmienna, którą badacz mierzy po to, by stwierdzić, czy na
nią wpływa zmienna niezależna; badacz stawia hipotezę, że
zmienna zależna zależy od poziomu zmiennej niezależnej.

W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że zmienna
niezależna jest przyczyną a zmienna zależna skutkiem.

2008-10-02

3

dr Anna Walczyna

Grupa eksperymentalna
PALĄCY PAPIEROSY

Grupa kontrolna
PALĄCY PLACEBO

ZMIENNA NIEZALEZNA
(używanie nikotyny)

SYMULATOR
(samochód)

SYMULATOR
(samochód)

Ilość wypadków
drogowych

Ilość wypadków
drogowych

ZMIENNA ZALEŻNA

STATYSTYCZNA ISTOTNOŚĆ RÓŻNIC MIĘDZY ŚREDNIĄ

LICZBĄ WYPADKÓW

HIPOTEZA

„Nikotynizm obniża zdolność prowadzenia pojazdu”

Grupa eksperymentalna
PALĄCY PAPIEROSY

Grupa kontrolna
PALĄCY PLACEBO

ZMIENNA
NIEZALEŻNA
(używanie nikotyny

)

SYMULATOR
(samochód)

SYMULATOR
(samochód)

Ilość wypadków
drogowych

Ilość wypadków
drogowych

ZMIENNA ZALEŻNA

STATYSTYCZNA ISTOTNOŚĆ RÓŻNIC

MIĘDZY ŚREDNIĄ LICZBĄ WYPADKÓW

Problem: Jak nikotynizm wpływa na zdolność prowadzenia pojazdu?

dr Anna Walczyna

Operacjonalizacja
Definiowanie abstrakcyjnych pojęć , takich np. jak głód, lub
zjawisk wewnętrznych, takich jak sen, w kategoriach operacji
stosowanych przy ich mierzeniu lub obserwowaniu. Głód
można zdefiniować operacyjnie jako „x godzin bez
pożywienia”.
Wskazanie wszystkich kroków, operacji badawczych mających
na celu ustalenie, czy badane przez nas zjawisko występuje
czy też nie lub z jakim natężeniem. Wymaga to określenia
wskaźników.

Wskaźniki
Bezpośrednio obserwowalne zjawiska, stany rzeczy, zdarzenia,
zachowania które można uznać za dowód istnienia zjawiska
badanego (tego, którego nie możemy bezpośrednio
zaobserwować).

dr Anna Walczyna

Metoda
sposób postępowania badawczego prowadzącego do
gromadzenia danych, sposób zbierania materiałów, ich
opracowania i prezentacji.

Techniki badawcze służą do bezpośredniego gromadzenia
danych.

Techniki badawcze:

1. Empiryczne (ilościowe) – badania ankietowe, wywiad,

obserwacja

2. Interpretacyjne (jakościowe) – analiza dokumentów,

analiza treści.

2008-10-02

4

dr Anna Walczyna

Eksperyment
polega na świadomym i celowym wprowadzaniu do danego
obiektu różnych odcinkowych i kontrolowanych zmian oraz
obserwowaniu, jak obiekt na nie reaguje. Dzięki temu
można odkrywać różne związki przyczynowo – skutkowe,
gdyż badaną zmianę traktujemy jako przyczynę (zmienna
niezależna), a obserwowalne zachowanie (reakcję) obiektu -
jako skutek (zmienna zależna).

Eksperymentalnie można badać takie np. zjawiska z zakresu
socjologii pracy i organizacji jak: wpływ stylu kierowania
grupą na innowacyjność jej uczestników, skłonność do
komunikowania się, liczbę konfliktów, wydajność itp.
Eksperymentalnie można zmieniać na przykład zasady
wynagradzania i obserwować, jak ludzie na nie reagują –
czy wzrasta lub maleje wydajność pracy, liczba produktów
wadliwych, zadowolenie pracowników itp.

dr Anna Walczyna

Obserwacja
polega

na

zamierzonym,

celowym

i

systematycznym

postrzeganiu

określonego

fragmentu

rzeczywistości

społecznej.

Celem

obserwacji

jest

odkrywanie

i

rejestrowanie zachodzących w niej zmian. Biorąc pod
uwagę

miejsce

badacza

oraz

świadomość

badanych

dotyczącą prowadzenia obserwacji możemy wyróżnić:

Wiedza

badanych

Pozycja badacza

jawna

ukryta

uczestnicząca

nieuczestnicząca

dr Anna Walczyna

Wywiad
zdobywanie informacji w bezpośredniej rozmowie z
respondentem. Wyróżniamy wywiad:
swobodny – prowadzony w formie niezobowiązującej
rozmowy na interesujące badacza tematy;
kierowany – gdy osoba prowadząca wywiad oczekuje
odpowiedzi na uprzednio przygotowane pytania.

Ankieta
to pisemna forma wywiadu, w której badany udziela
odpowiedzi na pytania w dostarczonym mu kwestionariuszu.
Jest to jedna z najczęściej używanych obecnie na gruncie
socjologii technik badawczych.

2008-10-02

5

dr Anna Walczyna

Socjometria
Graficzne odwzorowanie struktury nieformalnej grupy.
Pozwala na poznanie systemu stosunków, zależności i
oddziaływań zachodzących między członkami poszczególnych
grup (np. grup pracowniczych w zakładzie). Pozwala na
poznanie rzeczywistej struktury grupy oraz procesów w niej
zachodzących (sympatie, antypatie, pozycje liderów itp.).

Analiza dokumentów
(szerzej analiza treści) – polega na wykorzystaniu danych,
które są gromadzone przez powołane w tym celu jednostki
organizacyjno-administracyjne (np. dział kadr). Są to
statuty, dokumenty określające zakres obowiązków
poszczególnych pracowników itp. Analizie może podlegać
także np. zawartość czasopism.