Pieśń o Rolandzie,
przeł. Tadeusz Żeleński (Boy), oprac. Anna Drzewicka,
BN II 233, 1991.
WSTĘP
„Pieśń o Rolandzie” na tle czasów swojego powstania.
najstarsza wersja z rękopisu oksfordzkiego XI/XII w., ustny przekaz może już od VIII/IX w., Karol Wielki żył na przełomie VIII i IX w., w 800 r. koronowany na cesarza, krótkotrwała wspa-niałość i potęga Francji.
niespokojne dla Francji wieki IX i X, XI w. panowanie Kapetyngów, południowa Francja koleb-ką kultury, krucjaty, rekonkwista w Hiszpanii w połowie XI w.
wydarzenie historyczne: 778 r. klęska straży tylnej wojsk cesarskich w Pirenejach w drodze powrotnej z wyprawy do Hiszpanii, Karol nazwany cesarzem w utworze (22 lata wcześniej!), Roland wymienia ziemie zdobyte przez Karola.
polityczna inspiracja: refleksja nad funkcją i zasięgiem władzy królewskiej, rzemiosło rycer-skie dla bohaterów znane i bliskie, walka - swoisty rytuał, etos rycerski, rycerstwo - służba, zapał i entuzjazm krucjat, groza i okrucieństwo, sposób życia ludzi i ich myślenia, świat wyłą-cznie męski (pojawiają się tylko Bramimonda i Oda).
Spory o genezę „Pieśni o Rolandzie”.
wydarzenie historyczne a wersja poetycka: wiosną 778 r. walki w Pirenejach, napad górali, postaci znane z innych chansons de geste (Ogier Duńczyk, Gerard z Rusylonu…), Oliwier, Ganelon, emir Baligant - postaci fikcyjne.
Joseph Bedier łączy powstanie „Pieśni o Rolandzie” z rolą dróg pielgrzymowych.
Roland: w annale z bitwy, na monecie sprzed 781 r. Rodlan, 772 r. Rothlandus na dworze.
biskup Turpin zginął wiele lat po bitwie.
Karol (36 lat) ma więcej niż 200!
zdrada ma usprawiedliwić klęskę.
indywidualizm i tradycjonalizm.
Zagadnienia filologiczne.
powszechnie przyjęty tytuł „Pieśni o Rolandzie” nie pojawia się w żadnym rękopisie, tekst wy-stępuje w 7 rękopisach, ponadto w wersjach obcojęzycznych.
Turold - Norman, klerek, „spisał” opowieść.
Artyzm „Pieśni o Rolandzie”.
jedność czasu (kilka dni) i miejsca (Pireneje, północno-wschodnia Hiszpania), koncepcja pos-taci, jedność kompozycji, dzieło przemyślane.
złożony charakter Ganelona, sidła gry psychologicznej przeciwnika i logika charakteru Rolan-da, brak rozstrzygnięcia wyższości męstwa (Roland) lub roztropności (Oliwier), nadludzki ma-jestat i słabe człowieczeństwo Karola, postaci zindywidualizowane i zróżnicowane, schema-tyzm: dobry, zły, zdrajca; Francuzi - naród wybrany.
fantazja: zatrzymane słońce, wiek Karola.
epickość pieśni.
laisa: rozpoczyna się od imienia, pochwały.
zagęszczenie środków stylistycznych a napięcie emocjonalne, symboliczna troistość (3 laisy o śmierci Rolanda…).
słowo-klucz Turolda „piękny”.
jedno rozbudowane porównanie.
chwyty retoryczne: przeciwstawienie („Karol śpi, nie obudził się”), hiperbola, apostrofa, pyta-nie retoryczne, stałe epitety, styl formularny, podobieństwa, stereotypy, toposy i motywy.
subiektywny narrator - komentarze.
„Pieśń o Rolandzie” a gatunek „chansons de geste”.
przed „Pieśnią o Rolandzie” utwory o tematyce religijnej (np. legenda o św. Aleksym).
od IX w. „chansons de geste”, głównie XII/XIII w., mniejsza popularność w XIV w., poezja ust-na, śpiewana, jak żonglerka, półimprowizacja, tradycyjne wezwanie „oyez” - posłuchajcie.
wczesna epoka - „Pieśń o Wilhelmie” i „Gormund i Izembard”.
„Pieśń o Rolandzie” w Polsce.
czwarty przekład (po dwóch niemieckich i angielskim), Seweryna Duchińska w 1866, 10-zgło-skowiec (5+5, zamiast 4+6), różnice w stosunku do oryginału, bardziej romantyczna niż wer-sja średniowieczna, do tej pory nikt więcej wierszem.
prozą w 1903 r. Kazimierz Król.
1935 (już 1932 r.) Tadeusz Boy-Żeleński, klasyczne, podstawą nowofrancuska wersja Bedie-ra, tekst-interpretacja.
TEKST
291 lais
król Karol 7 lat przebywał w Hiszpanii, w tym czasie król Marsyl przebywał w Saragossie.
informacja o zwycięstwach Karola.
Marsyl i Blankandryn planują podstęp.
posłowie u Karola, sprzeciw Rolanda, poparcie Ganelona, jego ojczyma, spór o to, kto pojedzie do Marsyla, wybrany Ganelon.
Ganelon i Blankandryn o Karolu i o Rolandzie.
Marsyl się zdenerwował, ale inni poganie przeszkodzili mu w zabiciu Ganelona.
Marsyl i Ganelon o Karolu (200 lat), zdrada - król z darami do Francji, napad na tylną straż Rolanda i Oliwiera, obietnica „brak wojny”; ucałowania i 2 naszyjniki od królowej Bramimondy.
Ganelon u Karola, mówi pozytywnie o swoim poselstwie.
Roland ma jechać w tylnej straży.
Karol ma widzenia, jedzie do Francji, martwi się o Rolanda, wie o zdradzie Ganelona.
poganie szykują się do bitwy, przechwałki i marzenia: od zabicia Rolanda do złupienia Francji.
12 pogan + 100 tysięcy.
Oliwier oskarża Ganelona o zdradę, Roland broni ojczyma.
Oliwier trzy razy prosi Rolanda, by zadął w róg, Roland odmawia.
przepowiednia Oliwiera.
błogosławieństwo arcybiskupa.
dwa razy Oliwier czyni wyrzuty Rolandowi.
bitwa: Roland o zdradzie Ganelona.
Roland zabija siostrzeńca Marsyla, Oliwier - brata Marsyla, opisy śmierci pogan (10 lais).
skazanie Ganelona i trzydziestu jego krewnych na śmierć przez powieszenie w sądzie w Akwizgranie; wielka burza we Francji.
wygrana potyczka ze 100 tysiącami, przybywa król Marsyl ze swoim wojskiem i Abisemem.
poganie zabijają 8 znacznych Francuzów, pomszczeni, Roland stacza pojedynek z pogani-nem, zabitych 5 tysięcy, zostało 60 Francuzów.
Roland chce zadąć w róg, Oliwier jest zły.
Roland trzy razy dmie w róg, Karol słyszy, Ganelon odradza powrót, zawracają (3 laisy), (2 laisy) za późno.
Marsyl zabija 4 znacznych Francuzów, Roland zabija jego syna.
Oliwier raniony śmiertelnie, zabija swego zabójcę, Roland mdleje, Oliwier umiera, przed śmie-rcią modli się do Boga o raj, ojczyznę, Karola i Rolanda.
przy życiu z ważniejszych Francuzów pozostają: Roland, arcybiskup Turpin rejmski i Gotier z Hum, dwaj ostatni zabici z oddali strzałami, Roland słabo dmie w róg, Karol słyszy, każe od-powiedzieć.
poganie chcą zabić Rolanda, 400 w hełamch, ginie koń Francuza, poganie uciekają.
Roland wędruje po polu walki, przenosi ciała druhów do arcybiskupa, odnajduje Oliwiera, mdleje, arcybiskup (jeszcze żyje) chce mu przynieść wody, umiera.
Roland i jego śmierć na wzgórku, modlitwa za druhów i za siebie, Arab chce odebrać mu miecz, Roland o zabija, próba zniszczenia Durendala (miecza) tak, by żaden poganin nie mógł się chlubić jego posiadaniem, bezskutecznie, wzniesiona prawica w stronę nieba, anio-łowie zabierają jego duszę, twarz skierowana w stronę Hiszpanii, anioł Cherubin, św. Michał i św. Gabriel.
Karol nadjeżdża, dopadają uciekających pogan, przedłużenie dnia, rozbicie obozu, opieka Gabriela nad snem Karola, widzenia króla.
Marsyl w Saragossie, stracił prawą rękę.
Karol pozostał w Hiszpanii 7 lat; Marsyl wzywa na pomoc emira z Babilonu, poganie chcą iść do Francji bić się z Karolem, ale król francuski jest tuż obok.
emir chce wydać Karolowi bitwę, Marsyl oddaje mu całą Hiszpanię.
Karol jedzie do Ronsewal zobaczyć rozmiar szkód, znajduje ciało Rolanda, mdleje.
Francuzi grzebani są we wspólnym grobie, zabrane serca Rolanda, Oliwiera i arcybiskupa Turpina, zwłoki wiozą do Francji.
posłowie emira przybywają do Karola, ten wydaje bitwę, 2 szyki Francuzów, po jednym z Ba-warii, z Alemanii, Normandii, Bretanii…, modlitwa Karola do Boga - zemsta za Rolanda.
przegląd wojsk arabskich.
Francuzi zabijają Arabów.
„bitwa uparta i twarda”, Karol ratuje diuka Naima, „prawo jest z Karolem”, emir przegrywa, po-jedynek Karola i Baliganta, pomoc Gabriela, emir ginie, poganie „pierzchają”.
Bramimonda o klęsce, Marsyl umiera, Karol zajmuje Saragossę, niszczy meczety i synagogi, chrzest pogan, innych zabijają, królowa zabrana do Francji jako branka.
po powrocie do Francji sąd w Akwizgranie nad Ganelonem, Oda, siostra Oliwiera, umiera, gdy dowiaduje sią o śmierci narzeczonego, Rolanda, sędziowie chcą uniewinnić zdrajcę, po-jedynek Tierego i krewnego Ganelona, Pinabela, który przegrywa.
krewni Ganelona giną przez powieszenie, Ganelon rozerwany przez konie.
Bramimonda chce zostać chrześcijanką, otrzymuje imię „Julianna”.
widzenie: kolejne bitwy (krucjaty).
„Tu kończy się opowieść, którą Turold spisał…”.
opracowała Aleksandra Araszkiewicz
1
1