Jan Kochanowski, Psałterz Dawidów,

oprac. Jerzy Ziomek, BN I 174, 1960.

WSTĘP

• pierwsze wydanie „Psałterza” 08,10,1579 r. - przywilej Batorego zakazujący przedruku dzieł Kochanowskiego bez jego zgody.

• okoliczności powstania nieznane dokładnie: powstawał stopniowo i obok innych utwórów oraz przez artystę dojrzałego.

1. „Psałterz” w ciągu wieków.

• psalm - nazwa zapożyczona z greckiego psalmoi, w hebrajskim tehilim, hymn, pieśń poch-walna.

• księga hymnów w oryginale hebrajskim znajduje się w grupie tzw. „Pism” obok Przypowieści, Księgi Hioba, Pieśni nad pieśniami, Księgi Rut, Trenów Jeremiasza, Księgi Eklezjastes, Es-ter, Daniela…

• grupa „Pism”, najbliższa literacko, wplyw na wyobraźnięartysty, odróżniana od grupy „Prawa” („Pięcioksiąg Mojżesza”).

• psałterz został nazwany Dawidowym, ale twórcami hymnów są też Asaf, Herman, Etan i inni.

• różne datowanie poszczególnych psalmów - zbiór powstał na przestrzeni od XI do III w.p.n.e. (do powstania przekładu „Septuaginty”).

Forma poezji hebrajskiej.

• jej zasadą jest paralelizm członów - swoisty układ zdań (wersów):

• paralelizm synonimiczny: 2 człony ułożone tak, że wyrażają tę samą myśl.

• paralelizm antytetyczny: zdanie 2 przeciwstawione 1.

• paralelizm syntetyczny: zdanie 2 uzupełnia 1.

• trudności dla literatury grecko-rzymskiej, np. z punktu widzenia retoryki są błędem.

Greckie przekłady Starego Testamentu.

• przez Żydów dla potrzeb gmin żydowskich.

• różniły się między sobą, uczony Origines postanowił zestawić tekst hebrajski z 4 przekładami i szóstej wersji - Heksapla.

Przekłady na łacinę.

• pierwsze przekłady II/III w.n.e.

• św. Hieronim IV/V w. - nowy przekład oparty na tekście hebrajskim - Wulgata, wcześniej Hie-ronim przekładał psalmy.

Sprzeczność „Psałterza”.

• powstawał stopniowo, przez wieki: stosunek do Boga, nawarstwienie elementów świeckich (historycznych i obyczajowych, świecka pieśń weselna - ps. 45).

• trudności w procesie łączenia Starego i Nowego Testamentu, np. złorzeczenia, w których Bóg jakby wciągany jest do wykonywania aktów nienawiści ludzkiej.

• „Psałterz” jest dziełem natchnionym.

• obrona przed zarzutem niemoralności czy świeckości: tzw. szkoła aleksandryjska (II w.) - treść nastręczająca trudności interpretowana alegorycznie + szkoła antiochańska (III w.) - praca nad sensem dosłownym.

• ustalenie się teorii sensów biblijnych, podział na:

• sens dosłowny (sensus litteralis).

• sens duchowy (sensus spiritualis) + sens typiczny.

• sens alegoryczny (podający prawdy wiary, moralny…).

• humanizm - łączenie naukowego zainteresowania tekstem ze zrozumieniem jego piękna.

Poezja a teologia.

• podjęcie słów przypisywanych Arystotelesowi - poezja sztuką boską.

• poeci pierwszymi teologami, równe prawa.

• Petrarca - poezja nie stoi w sprzeczności z teologią, teologia to poezja pochodząca od Boga.

2. Przekłady Biblii w renesansie.

• ataki na „Wulgatę” - Valla i reformatorzy.

• działacze reformacji - oryginał hebrajski.

• w latach 1450-1522 160 nowych przekładów: Santes Pagninus, Campensis, Kochanowski, Flaminius, Buchanan, Marot.

• reformacja wobec Biblii: Luter odrzucał poczwórny sens, interpretacja gramatyczna i history-czna.

• konieczność znajomości języka oryginalnego.

3. Psalmy w Polsce w epoce renesansu.

• motywy biblijne w twórczości Reja, Trzycieskiego, Krowickiego.

• 1532 r. w Krakowie u Wietora - przekład krakowski; 1539 r. Walentego Wróbla; 1546 r. „Psał-terz” prozą w przekładzie Reja + wierszowana parafraza kilku psalmów; 1558 r. Jakub Lubel-czyk.

• poszczególne psalmy: Andrzej Trzycieski, Lubelczyk, anonimowe…

• 1561 r. Biblia Jana Leopolity; 1563 r. Biblia brzeska; 1572 r. Biblia nieświeska (Budnego)

4. Wzory i źródła „Psałterza” Kochanowskiego.

• wykazuje więcej podobieństw z tekstami hebrajskimi i parafrazami niż z „Wulgatą”, ale jest ona punktem wyjścia: każdy psalm zaopatrzony w motto, czyli początek psalmu z „Wulgaty” (wskazanie tematu parafrazy, modyfikowanie tematu w kierunku sugerowanym przez inne przekłady), odstępstwa od „Wulgaty”: dowód humanistycznej swobody twórczej, nie krępo-wanej postanowieniami soborowymi.

• różnice między „Psałterzem” a „Wulgatą” nie mogą być sprowadzane do niezgodności wer-balnych - traktować należy jako różnice ideologii, wyobrażeń artystycznych, środków wyrazu.

• widoczna znajomość przekładu Pagnina, Campensisa, Hessa, Marot.

• największe wpływy: przekład Buchanana (nie w reminiscencjach, lecz w stylu i topice, bogac-twie liryzmu i laickości).

• w kształtowaniu koncepcji twórczej Kochanowskiego nie odegrał większej roli żaden z pol-skich tekstów, ale wyrazy i zwroty zapożyczone przy rozwiązywaniu konkretnych problemów przekładowych.

5. Psalm 19. Biblia i antyk.

• 2 części:

• I, w. 1-7 - wielkość Boga objawiająca się w naturze.

• II, w. 8-15 - opiewa prawo Boże nadane ludowi na górze Synaj.

• duże różnice (niektórzy badacze sądzą, że było dwóch autorów).

• w przekładzie Kochanowskiego wyczuwalne dwie konwencje stylistyczne, Kochanowski dodał na początku wiersze, których brak w oryginale: uzupełnił utwór poetyckim opisem świata, apelującym do wyobraźni czytelnika.

• autoreminiscencja: związana z „Hymnem” - koncepcja Boga-budowniczego świata i jego po-chwała poprzez ukazanie piękna jego dzieła.

• motywy biblijne Kochanowski przekształca w duchu antycznych, zaś motywy antyczne kory-guje w duchu biblijnym; ta kontaminacja wątków i motywów biblijnych i antycznych jest chara-kterystyczna dla twórczości Kochanowskiego, który bierze z Biblii i religii grecko-rzymskiej nie ich cechy specyficzne, ale wspólne poglądy.

• synkretyzm religijny - cecha renesansowego poglądu na świat.

• doskonałość świata zbudowanego na prawach raz przez Opatrzność ustalonych i poznawal-nych.

• dążność do wzbogacenia przekładu epitetami, którym brak oryginalności.

• w II części psalmu mniej zależny od Buchanana, częściej trzyma się tekstu hebrajskiego i „Wulgaty”.

• posługuje się porównaniem przez zaprzeczenie - środek stosowany w poezji antycznej, zale-cany przez Arystotelesa („Miód nie tak słodki”).

• metoda twórcza Kochanowskiego - z każdego wzoru bierze poszczególne elementy i składa je na całość przewyższającą pracą poprzedników.

• dbałość o opis urody świata, o wzbogacenie licznych walorów psalmów, o zróżnicowanie środków stylistycznych, związane z renesansową tendencją do traktowania „Psałterza” jako dzieła artystycznego.

• uzupełnienia wprowadzone przez Kochanowskiego oddalają ten psalm od możliwości inter-pretacji mesjańskiej, tendencja do ujmowania koncepcji Boga i stosunku człowieka do Boga w kategoriach wspólnych pojęciom starotestamentowym, antycznym i chrześcijańskim - cha-rakter ponadwymiarowej parafrazy.

• niewielka ilość miejsc antykizujących - epizodyczne urozmaicenia wiersza albo dyskretne stylizacje, zaczerpnięte z utartych zwrotów i skonwencjalizowanych opisów przyrody, nie wprowadzają dysonansów, np.: „różanoręka zorza” - porównanie słońca do oblubieńca w zło-tym wieńcu.

6. Koncepcja Boga.

• główny motyw psalmów: stosunek człowieka do Boga.

• pojęcie Boga w Starym Testamencie nie oznacza pojęć chrześcijańskich, opiera się o kult Jahwe, boga narodu wybranego (henoteizm).

• niektórzy badacze uważają, że w Starym Testamencie jest nie monoteizm, ale monolatria (uwielbienie) boga przy równoczesnym uznawaniu istnienia bogów dla innych narodów.

• psalmy - kilka nazw Boga, najczęściej „Jahveh” (Bóg narodu wybranego) i „Elohim” (Bóg, którego zwiastuje natura i rozum); chrześcijaństwo nie mogło przyjąć henoteistycznego po-glądu, św. Hieronim tłumaczył „Jahveh” = „Dominus” (u Wujka: Pan), a „Elohim” = „Deus”.

• Kochanowskiemu obcy był starotestamentowy henoteizm, ale nie przyjął rozróżnienia „Wul-gaty” - supremacja czynników lirycznych nad hermenetycznymi wyrażająca się w bogactwie nazw nadawanych Bogu.

• troska o szerokie zróżnicowanie uczuć psalmisty; Kochanowskiemu chodzi o atrybuty bóstwa zgodne z zasadą monoteizmu, ale tak ogólne, że dające się zmieścić w różnych systemach religijnych.

• nazwy Kochanowskiego podkreślają nieokreśloność i niepojętość Boga.

• Stary Testament antropomorfizuje Boga.

• w „Psałterzu” Kochanowskiego człowiek jest jakby wyolbrzymiony, poeta mocniej antropomo-fizuje tekst oryginalny; przypisywanie mu cech ludzkich; nie tylko sugeruje się Starym Testa-mentem, ale także stosuje topikę antyczną (topos Boga-demiurga).

• w psalmie Bóg często objawia się w gniewie, podkreślając konieczność lęku przed Nim (na-wet - psalm o potrzebie miłowania Boga - wpływ hellenizmu).

• u Kochanowskiego tendencja do złagodzenia atmosfery lęku (odrodzenie - Bóg ujmowany w kategoriach ponadwymiarowych, miłosierny i bezinteresowny).

• zignorowanie interpretacji w duchu mesjańskim, rozumiał psalmy historycznie, jako dzieło związane z Dawidem.

7. Tendencje laickie w parafrazie Kochanowskiego.

• popularność przekładu - neutralność wobec sporów egzegetycznych, ani katolicki, ani prote-stancki.

• laizacja - na przykładzie kwestii eschatologicznej - w oryginale hebrajskim miejsce, dokąd udają się dusze zmarłych to „szeol” (kraina nicości i milczenia, odcięta do świata), św. Hiero-nim przełożył to jako „infernum” lub „infernus” (w kontekście eschatologii chrześcijańskiej - miejsce kary ostatecznej); Kochanowski: `w brzydkiej ziemi”, „wieczna noc”, „upad nieuchro-niony”, upadek, grób, dół.

• w „Wulgacie” brak pojęcia cnota, Kochanowski posługuje się nim tam, gdzie w „Wulgacie” jest mowa o dobroci, świętości, sprawiedliwości.

8. Styl przekładu Kochanowskiego.

• tłem porównawczym: „Wulgata”, przekład z hebrajskiego, współczesne przekłady zagranicz-ne i krajowe.

• stosunek Kochanowskiego do typowych dla Starego Testamentu środków wyrazu i cech stylu hebrajskiego, np. częsta konstrukcja 2 rzeczowników, z których drugi pełni funkcję przydawki przymiotnikowej; Kochanowski używa ich rzadko.

• stosunek do zwrotów biblijnych, np. „Pan zastępów” (Wujek), u Kochanowskiego różne, od-cień znaczeniowy.

• superlativus absolutus - zestaw liczby pojedynczej danego rzeczownika z liczbą mnogą, pol-ski odpowiednik: pieśni nad pieśniami (zamiast: pieśń pieśni), król nad królami etc.; podobnie tłumaczył Kochanowski.

• z frazeologii biblijnej zachował to, co nie kłóciło się z frazeologią polską lub z przyswojonymi już polszczyźnie elementami frazeologii antycznej; opuszcza zwroty niezrozumiale, które wy-magałyby komentarza.

• przysłowia i zwroty przysłowiowe, ale ze względu na podniośle liryczny charakter „Psałterza” udział mowy potocznej musiał być mniejszy niż w innych utworach.

Stosunek do porównań.

• Kochanowski nie unika realiów historycznych i geograficznych związanych ze światem i dzie-jami Izraela, ale o ile są zrozumiałe w ich emocjonalnym ekwiwalencie; zmienia realia, gdy wywołują inne asocjacje lub gdy w kontekście polskich zamierzonych przez oryginał asocjacji wywołać nie mogą.

• tendencja Kochanowskiego do porównań rozbudowanych (związanych z tradycją antyczną i poetycką pieśni ludowych, wzbogacenie opisu przeżyć psalmisty i urody świata o elementy obrazowe, np. w oryginale porównanie prześladowanego człowieka do zanikającego cienia, u Kochanowskiego dodane szczegóły: nastrój wieczoru, zachodzącego słońca, czegoś, co się kończy i zapowiada mrok.

• porównanie do zwierząt wzbogaca Kochanowski o ładunek emocjonalny, np. dusza pragnie Boga - porównanie do jelenia szukającego wody, Kochanowski rozbudowuje ją o dwa wersy: zamordowana łania szczuta przez psy szukająca w puszczy strumienia.

Epitet.

• tendencja do dodawania epitetów.

• nierzadko epitet pleonastyczny (łąka zielona).

• wzorem dal zasady epitetycznego wzbogacania przekładu jest Buchanan.

• epitety przymiotnikowe i imiesłowne złożone (wywodzą się z tradycja poezji antycznej) uży-wane przez Kochanowskiego w miejscach podniosłych, często zamiast niezrozumiałego i ob-cego hebraizmu.

• epitety zaprzeczone (światło niezgaszone, nieujęty wiatr) - brak w oryginale, wywodzą się z zalecenia Arystotelesa; u Kochanowskiego odnoszą się one do Boga (podkreślają jego wiel-kość, np. niestworzony, niezmierzony, nieskończony) albo do dzieł Boskich („Twe strzały są nieuchronione”), wpływ różnych koncepcji.

Synonimika.

• „Psałterz” - najbardziej zróżnicowany pod względem synonimiki utwór Kochanowskiego (cykl 150 utworów dających się sprowadzić do kilkunastu stanów lirycznych, groziłby jednostajnoś-cią, gdyby skali tej nie zróżnicować).

• jedna z odmian paralelizmu synonimicznego: w oryginale - powstanie członu w identycznym brzmieniu; u Kochanowski dwie tendencje do urozmaicenia powtarzanych członów + próba oddania charakterystycznej formy poezji hebrajskiej.

• bogactwo rodzajów wiersza i strofy: w twórczości Kochanowskiego - 15 rodzajów wiersza (od 5- do 14-zgłoskowca), 32 (lub 41, jeśli uwzględnić parzysto rymowaną i wiersze styczne) ro-dzajów strof.

9. Uwagi końcowe.

• za życia Kochanowskiego ukazały się dwa wydania „Psałterza”.

• przekład ponad wyznaniowy - uczucia miłości do Boga i uwielbienie dlań ujmuje Kochanow-ski w kategoriach wspólnych różnym systemom religijnym i kulturowym (od Starego Testa-mentu przez antyk do chrześcijaństwa) -uniwersalizm chrześcijański.

• 1580 r. „Melodie na Psałterz polski” Mikołaj z Gomółki.

TEKST

• dedykacja Piotrowi Myszkowskiemu, biskupowi krakowskiemu - tylko on godny jest tych psal-mów, „Wdarłem się na skałę pięknej Kalijopy,/ Gdzie dotychczas nie było znaku polskiej sto-py”.

1. część.

1. psalm - szczęśliwy, który zwraca swe myśli ku Bogu, „Pan bowiem sprawiedliwych na wszelki czas broni,/ A przewrotna, złe ludzi cicha pomsta goni”.

2. psalm - próżne knowania człowieka przeciw Bogu, od Boga dana królom władza, ma-ją się bać i szanować Boga.

3. psalm - Dawid zmuszony uciekać przed synem, Absalomem, zawsze, o cokolwiek Dawid prosił Boga, ten mu to darował, teraz prosi o obronę.

4. psalm - prośba o pomoc, do nieżyczliwych wezwanie do opamiętania się, ważne czy-ste sumienie (zalecenie robienia rachunku sumienia co wieczór), ono znaczy więcej niż ofiary, pewność w Bożą opiekę.

5. psalm - prośba o wysłuchanie, wiara w sprawiedliwość i pomoc pobożnym.

6. psalm - prośba o zmiłowanie.

7. psalm - nadzieja w Boga, nikt nie uratuje się z grzechu bez pomocy Boga; jeśli pod-miot liryczny zgrzeszył, niech będzie potępiony; jeśli będzie uratowany, na wieki bę-dzie sławił imię Boga.

8. psalm - opiewa wielkość Boga - Stworzyciela świata.

9. psalm - wielkość Boga, sprawiedliwość, moc, litościwość, w Dniu Sądu Ostatecznego panowie będą na równi z chłopami.

10. psalm - prośba o wsparcie i odwrócenie niełaski, człowiek bez Boga nic nie znaczy.

11. psalm - ufność w Bogu.

12. psalm - „Panie, Ty nas zachowaj od ludzi zdradliwych”.

13. psalm - jeśli Bóg go nie opuści, będzie Go zawsze sławić.

14. psalm - „Pan każdego broni,/ Kto sie pod Jego cień skłoni”.

15. psalm - u Boga znajdzie mieszkanie człowiek niewinny, uprzejmego serca.

16. psalm - prośba o pomoc i wiara w jej otrzymanie.

17. psalm - prośba o litość i o wymierzenie kary dla okrutnych ludzi.

18. psalm.

19. psalm.

20. psalm - „ocz Go żądamy,/ Wszystko z łaski Jego zawżdy otrzymamy”.

21. psalm - nieprzyjaciel nie uchroni się przed Bogiem.

22. psalm - dlaczego Bóg opuścił go, bez Niego człowiek niczym.

23. psalm - „wiekuisty pasterz” „Wrócił mię z dziwnych obłędliwości/ Na ścieżkę jawnej sprawiedliwości”.

24. psalm - cała ziemia należy do Pana.

25. psalm - niech poganie będą pohańbieni wiecznie.

26. psalm - on człowiek niewinny, wsławi Jego imię.

27. psalm - „Ufając Pańskiej pomocy,/ Nie boję się żadnej mocy”.

28. psalm - prośba, by nie umierał wśród ludzi nieprawych.

29. psalm - niech wszyscy chwalą imię Boga, On niezwyciężony.

30. psalm - będzie wielbić Boga, póki będzie żyć.

31. psalm - prośba o pomoc.

32. psalm - „Szczęśliwy, komu grzechy odpuszczono”.

33. psalm - niech wszyscy radośnie chwalą Boga.

34. psalm - zawsze będzie chwalić Boga.

35. psalm - Bóg - „Obrońca wieczny ludzi utrapionych”.

36. psalm - dobroć i sprawiedliwość Boga sięgają nieba.

37. psalm - „Miej ty nadzieję w Panu a cnotliwie/ Swój żywot sprawuj”.

38. psalm - prośba, by Bóg nie karał go w gniewie.

39. psalm - „Błąd jest człowiek”, „Próżne jego frasowanie” i starania ziemskie.

40. psalm - czekał z cierpliwością, Bóg go wysłuchał.

41. psalm - ucieka się do Boga, złożony chorobą.

2. część.

42. psalm - wezwanie do duszy, by się nie lękała, tylko zaufała Bogu.

43. psalm - prośba o wsparcie dla niewinnego.

44. psalm - prośba o wyzwolenie z niewoli.

45. psalm - pieśń weselna.

46. psalm - Bóg „w uciskach nas ratuje,/ Niech nam bojaźń nie panuje”.

47. psalm - wezwanie do czczenia i opiewania Boga.

48. psalm - wielkość Boga, „Ciebie my w swych uciskach, Panie nasz, wzywamy”.

49. psalm - „Jeśli z fortuną rozum sie nie sprzęże,/ Takiejże śmierci, co bydło podlęże”.

50. psalm - przymierze z Bogiem.

51. psalm - Natan karci Dawida za odebranie Bet-szabe mężowi, prośba o zmiłowanie i zmycie grzechów.

52. psalm - Bóg potępi niewiernych i niewstydliwych.

53. psalm - patrz psalm 14.

54. psalm - prośba o pomoc i wybawienie od złośliwych ludzi.

55. psalm - „wołam, takem ja dziś z strony/ Nieprzyjaciela swego wielce zatrwożony”.

56. psalm - „Smiłuj się nade mną, Boże litościwy,/ Bo mię prawie w ziemię wbił człowiek złośliwy”.

57. psalm - prośba o pomoc, dusza ufa Bogu.

58. psalm - przyjdzie czas sprawiedliwego Sądu.

59. psalm - prośba o wyrwanie z rąk okrutnych nieprzyjaciół.

60. psalm - mowa o jednej z wojen przeciwko sąsiadom.

61. psalm - prośba o spokój i bezpieczeństwo.

62. psalm - „W nieszczęściu i w każdej trwodze/ Nasza ufność zawżdy w Bodze”.

63. psalm - będzie zawsze sławić Boga, z Nim radość i bezpieczeństwo.

64. psalm - prośba o przyjęcie modlitw w czas „nieszcześliwy”.

65. psalm - nadzieja, że Bóg będzie łaskawy mimo ludzi nieprawych.

66. psalm - niech cały świat opiewa Pana.

67. psalm - prośba o błogosławieństwo.

68. psalm - wezwanie do chwalenia Pana.

69. psalm - prośba o pomoc w niebezpieczeństwie.

70. psalm - prośba o wybawienie od nieprzyjaciela.

71. psalm - prośba o wybawienie od nieprzyjaciela, Bóg nadzieją od jego młodości.

72. psalm - prośba o obdarowanie królewicza sprawiedliwością, by jednako cenił panów i biednych.

3. część.

73. psalm - źli ludzie nie przejmują się Panem.

74. psalm - prośba o nieopuszczanie wiernych, gniew Pański.

75. psalm - Bóg obiecał Dzień Sądu.

76. psalm - opis skutków gniewu Pańskiego, wezwanie do składania ofiar.

77. psalm - obawa, że został opuszczony przez Boga.

78. psalm - wezwanie do wiernych, by ufali w Boga, plagi egipskie.

79. psalm - prawdopodobnie o zburzeniu Jerozolimy przez Nabuchodonozora.

80. psalm - prośba o pomoc w niewoli.

81. psalm - wezwanie do radowania, dzień święty - wyprowadzenie z niewoli.

82. psalm - nad królami ziemskimi panuje Bóg.

83. psalm - prośba o pokonanie nieprzyjaciół, tych, którzy powstali przeciw Bogu.

84. psalm - „Szczęśliwy w swej radzie,/ Ktokolwiek w Tobie nadzieję kładzie”.

85. psalm - podziękowanie za pomoc i odpuszczenie win.

86. psalm - prośba o pomoc we „frasunku”.

87. psalm - radość, że wszystkie narody, niegdyś wrogie Izraelowi, uznają Jahve za swe-go Boga.

88. psalm - „Nieszczeście duszę trapi, troski nie masz miary”.

89. psalm - zawsze będzie wysławiać miłosierdzie Pana, prośba o pomoc teraz.

4. część.

90. psalm -prośba o błogosławieństwo i oszczędzenie trosk wiernym.

91. psalm - Pan nadzieją wiernych.

92. psalm - należy wysławiać Boga.

93. psalm - Bóg panem świata od początku.

94. psalm - prośba o ukaranie grzeszników.

95. psalm - wezwanie do oddania chwały Bogu.

96. psalm - wezwanie do radości i opiewania Boga.

97. psalm - radość z panowania Boga.

98. psalm - radość z panowania Boga, prawdziwego, Sędziego sprawiedliwego.

99. psalm - Bóg króluje, niech się lękają niewierni.

100. psalm - wezwanie do radosnego opiewania Boga.

101. psalm - prośba o zachowanie od grzechu.

102. psalm - prośba o pomoc i oddalenie gniewu.

103. psalm - wezwanie, by dusza błogosławiła Pana.

104. psalm - wezwanie, by dusza śpiewała Panu pieśń.

105. psalm - wezwanie, aby wszyscy wzywali Pana i Jemu zawierzali wszystkie spra-wy życia.

106. psalm - wezwanie, aby wszyscy chwalili dobroć Pana.

5. część.

107. psalm - wezwanie do wychwalania dobroci i litości Pana.

108. psalm - składa się w oryginale z psalmu 57 i 60.

109. psalm - prośba, by Bóg potępił i ukarał tych, którzy zdradzili go, a którym on czy-nił tylko dobre rzeczy, teraz jest żebrakiem.

110. psalm - przyjdzie czas Sądu Ostatecznego.

111. psalm - zawsze będzie wysławiać Boga.

112. psalm - szczęśliwy ten, który obawia się Boga, On się odwdzięcza.

113. psalm - wezwanie do dzieci i panienek, by czciły Boga.

114. psalm - uwolnienie Żydów z niewoli egipskiej.

115. psalm - wierni będą zawsze sławić Boga.

116. psalm - zawsze, gdy zwraca się do Boga, ten mu odpowiada, nie wiem, jak ma się Jemu odwdzięczyć.

117. psalm - wezwanie, by czciły Boga wszystkie narody.

118. psalm - wezwanie, by chwalić Boga za Jego dobroć.

119. psalm - każda zwrotka to nazwa kolejnych liter alfabetu hebrajskiego:

Aleph: szczęśliwi, którzy wierzą w Boga.

Beth: podmiot wierzy w Boga.

Gimel: prośba o zdrowie.

Daleth: prośba o pomoc w wytrwaniu na dobrej drodze.

He: prośba o nauczenie, jak być dobrym.

Vau: prośba o łaskę.

Zain: prośba o wspomnienie jego ślubów złożonych Bogu.

Heth: oddanie czci Bogu.

Thet: podziękowanie za łaskę.

Iod: zawierzenie Bogu.

Caph: prośba o wyrwanie go z rąk zła.

Lamed: zawsze będzie wierzyć w Boga.

Mem: wierząc w Boga, jest lepszy niż inni ludzie.

Nun: zawsze wyznawał Boga.

Samech: brzydzi się ziemią.

Ain: prośba o zmiłowanie.

Pe: oddanie się Bogu.

Zade: wieczna sprawiedliwość Boga.

Coph: prośba o wysłuchanie.

Res: prośba o wybawienie z ucisku.

Sin: oddaje Bogu wszystkie swoje myśli.

Tau: zawsze będzie chwalić Boga, oby była zawsze ważna dla Boga jego modlitwa.

120. psalm - zawsze Bóg spełniał jego prośby, musi żyć między złymi ludźmi.

121. psalm - jest nieszczęśliwy i strapiony, zawsze będzie przy nim Pan.

122. psalm - dla Boga gotów jest na wszystko.

123. psalm - Bóg jest jego zbawieniem i nadzieją.

124. psalm - oddanie w opiekę Bogu narodu izraelskiego.

125. psalm - wiara, że Bóg nie pozwoli uciskać Izraela przez niewiernych.

126. psalm - Bóg jest łaskawy dla Izraelitów.

127. psalm - bez Boga nie ma bezpieczeństwa i spokoju.

128. psalm - szczęśliwy ten, który się boi Pana.

129. psalm - dzięki Panu naród izraelicki przetrwał wszystkie niepokoje.

130. psalm - podziękowanie za dobroć Pańską.

131. psalm - zaufanie w Bogu.

132. psalm - pobożność Dawida.

133. psalm - święta zgoda.

134. psalm - wezwanie do oddania chwały Bogu.

135. psalm - wezwanie do wszystkich do oddania chwały Bogu.

136. psalm - wezwanie do wychwalania dobroci Pańskiej.

137. psalm - po zdobyciu Jerozolimy przez Nabuchodonora Żydzi zostali uprowadzeni do Babilonu.

138. psalm - podziękowanie za łaskę.

139. psalm - w Bogu nadzieja, bezpieczeństwo i pewność.

140. psalm - prośba o obronę przed ludźmi złośliwymi.

141. psalm - prośba o pomoc w wytrwaniu na dobrej drodze.

142. psalm - prośba o pomoc.

143. psalm - prośba o wysłuchanie modlitw.

144. psalm - podziękowanie za sławę i wyższość nad nieprzyjaciółmi, prośba o obronę i wyrwanie z rąk ludzi „nielutościwych”.

145. psalm - na wieki będzie chwalić Pana.

146. psalm - póki będzie żyć, będzie sławić Pana.

147. psalm - wezwanie do wychwalania Pana.

148. psalm - wezwanie do duchów nieśmiertelnych, by wychwalały Pana.

149. psalm - wezwanie do oddanie czci Panu.

150. psalm - wezwanie do wychwalania Pana śpiewem i tańcem.

PSAŁTERZA DAWIDOWEGO KONIEC

sposób łączenia różnych systemów religijnych.

1

---