ZAGADNIENIE 15 Istota podejmowania decyzji

Definicja podejmowania decyzji

Podejmowanie decyzji może się odnosić bądź to do konkretnego aktu, bądź ogólnego procesu. Podejmowanie decyzji jest aktem wyboru^; jednego spośród pewnego ich zestawu. Proces decyzyjny jest jednak czymś Jeden z kroków w tym procesie może np. polegać na tym, że osoba podejmująca decyzję musi uznać, że jakaś decyzja jest niezbędna, i zidentyfikować zestaw realnych możliwości wyboru. Proces podejmowania decyzji zatem rozpoznanie i zdefiniowanie istoty sytuacji decyzyjnej, zidentyfikowanie alternatywnych możliwości, wybór wariantu „najlepszego" i wprowadzenie w życie².

podejmowanie decyzji

Akt wyboru jednej możliwości spośród ich zestawu.

proces podejmowania decyzji

Rozpoznanie i zdefiniowanie istoty sytuacji decyzyjnej, zidentyfikowanie, alternatywnych możliwości, wybór „najlepszej" z nich i wprowadzenie jej w życie.

Słowo „najlepsza" sugeruje skuteczność. Skuteczne podejmowanie wymaga zrozumienia danej sytuacji decyzyjnej. Większość ludzi skłonna była uznać, że skuteczna decyzja to taka, która optymalizuje pewien zestaw jak np. zyski, sprzedaż, dobrobyt pracowników i udział w rynku. W pewnych sytuacjach jednak decyzją słuszną będzie ta, która minimalizuje straty, koszty i fluktuację personelu. Może to oznaczać nawet wybór najlepszych metod wycofa się z danej działalności, zwolnienia pracowników albo wypowiedzenia umowy.

Oczywiście, wiele czasu może upłynąć, zanim menedżer przekona się, podjął prawidłową decyzję.

Przypisanie terminowi decydowanie (podejmowanie decyzji) określo­nego znaczenia jest zadaniem jednocześnie łatwym i trudnym. Łatwym dlatego, że w prawie każdym podręczniku nauki organizacji i zarządzania można znaleźć definicję decydowania. Trudnym zaś dlatego, że owe definicje są w najlepszym przypadku jedynie podobne, a na ogół znacznie się różnią.

Decyzję należy rozpatrywać jako akt wyboru, jako opis czynności przyjętej do realizacji, wyrażenie woli oraz jako przetworzenie (transformację) informacji.

To oddaje istotę decyzji, której cechą charakterystyczną jest to, iż opiera się na informacjach z prze­szłości i teraźniejszości. Realizacja zaś decyzji dotyczy przyszłości.

Na podejmowanie decyzji należy patrzeć jednak jak na proces, a więc na pewien specyficzny rodzaj i ciąg czynności. Mogą być przy tym decyzje programowe podejmowane zgodnie z zapisanymi lub niepisanymi zasada­mi, procedurami lub zwyczajami. To również decyzje podejmowane w sytu­acjach powtarzających się. To także decyzje służące do rozwiązywania zdarzeń powtarzających się, nieskomplikowanych (prostych, nie złożonych). Są też decyzje nie programowane, podejmowane w sprawach nietypowych lub wyjątkowych.

Dla dalszych rozważań przyjmę praktyczną propozycję J. Zieleniewskiego, zgodnie z którą "decydowanie jest to dokonywanie nielosowego wyboru w działaniu".

Przez ogólniejsze pojęcie dokonywania wyboru autor rozu­mie "dawanie z jakiegoś względu pierwszeństwa jednemu elementowi zbioru przed innymi.

Decydowanie jest więc szczególnym przypadkiem wybie­rania, a owa szczególność sprowadza się do tego, że wybór — po pierwsze —ma prowadzić do jakiegoś działania, czyli że w skład rozpatrywanego zbioru wchodzą cele i/lub sposoby (kierunki) działania^. Po drugie, wybór musi być dokonany w sposób świadomy na podstawie jakiegoś kryterium nielosowego. Zbiór kierunków działania, spośród których następuje wybór w proce­sie decydowania, jest przy tym w oczywisty sposób ograniczony przez zasób wiedzy decydenta, a także przez jego przekonanie o osiągalności celu lub wykonalności danego kierunku działania . Jego skład ograniczają w ogól­nym przypadku również normy prawne oraz różnorodne normy pozaprawne, często w złożonych układach z tymi pierwszymi.

Wynikiem decydowania jest decyzja. Wcześniejsze ustalenia pozwalają stwierdzić, że decyzja jest to akt świadomego i nielosowego wyboru jednego z rozpoznanych i uznanych za dopuszczalne kierunków działania. Definicja ta ma niewątpliwą wartość operacyjną, pozwala bowiem w wielu konkret­nych przypadkach jednoznacznie stwierdzić, czy mamy do czynienia ze zwykłym wyborem, czy z wyborem szczególnym - decyzją.

Wyodrębnienie wśród ogółu wyborów tych, które zasługują na miano decyzji, nastąpiło przy pomocy kilku określonych cech charakterystycznych. Wprowadzenie do analizy kolejnych prowadzi do wyróżnienia wśród ogółu decyzji specjalnych ich kategorii. Najbardziej doniosłą kategorią dla praktyki i nauki zarządzania są decyzje kierownicze. Tym się one różnią od pozo­stałych, że są związane z realizacją podstawowych funkcji kierowniczych (planowania, organizowania itd.) oraz tym, że są decyzjami w sprawie celów i sposobów działania osoby, która decyduje, ale także innych osób (tzw. dwuszczeblowość decyzji kierowniczych) . Można nawet powiedzieć, że decyzje kierownicze są podejmowane z tą myślą, że ich wykonawcami będą inne osoby niż ta, która decyzję podjęła.

Do autora decyzji kierowniczej należy natomiast spowodowanie jej wykonania. Nie jest to mało i w gruncie rzeczy kierownicy (oni najczęściej podejmują decyzje kierownicze) są oce­niani na podstawie tego, jakie podejmują decyzje (racjonalne - nieracjonalne, optymalne - nieoptymalne) i czy potrafią zapewnić realizację tych racjonal­nych/optymalnych, co warunkuje powodzenie i samo istnienie organizacji.

Zastosowanie jeszcze innych cech charakterystycznych pozwala rzecz jasna zacieśnić pojęcie decyzji w inny sposób. Na przykład dla prawnika przedmiotem zainteresowania mogą być decyzje rozumiane jako "nielosowe akty wyboru działania dokonywane przez organy państwowe, które wywołują określone skutki prawne (uprawnienia i obowiązki) dla adresata" . Wów­czas, gdy pojęcie to jest dla prawnika jeszcze zbyt ogólne, może on uczynić przedmiotem swojego zainteresowania jedynie decyzje administracyjne przyjmując, że "decyzja administracyjna będzie aktem wyboru jednego dzia­łania spośród kilku możliwych działań i że ten akt wyboru będzie charakte­ryzował się następującymi cechami: 1) będzie dokonywany przez organ administracyjny, 2) dokonany będzie przy rozstrzyganiu indywidualnej sprawy, 3) mechanizm wyboru działania będzie prawnie uregulowany, choćby w najistotniejszych jego fragmentach, 4) proces wyboru działania oraz podjęta decyzja będą źródłem stosunków prawnych w sferze prawa administracyjne­go". Przyjęte za J. Zieleniewskim pojęcie decyzji wykazuje tutaj ponownie swoją wartość operacyjną.

Należy jeszcze powiedzieć, że w literaturze dość często spotyka się pojęcie decydowania zbudowane w sposób bliski (a nawet równoznaczny) pojęciu rozwiązywania problemów. Najbardziej typowym przykładem takie­go podejścia wydaje się propozycja P. Druckera , który podejmowanie decyzji sprowadza do następujących etapów: 1) określenia problemu, 2) analizy problemu, 3) wypracowania możliwych rozwiązań, 4) wyboru najle­pszego rozwiązania, 5) przekształcenia wybranego rozwiązania w skuteczne działanie. Zbliżone stanowisko zajmuje H. A. Simon , dla którego decydo­wanie obejmuje cztery etapy (chociaż przedmiotem bliższego zainteresowa­nia czyni jedynie trzy pierwsze): 1) rozpoznanie problemu, 2) projektowanie działania, 3) dokonanie wyboru, 4) dokonanie oceny. I jeszcze typowa dla takiego podejścia definicja decydowania J. A. F. Stonera i Ch. Wankela: "Podejmowanie decyzji oznacza proces wyboru jakiegoś działania jako spo­sobu rozstrzygnięcia określonego problemu".

Pojęcie decydowania równoznaczne z pojęciem rozwiązywania proble­mów obejmuje szereg czynności wiodących do i - niekiedy - od aktu wyboru i wyraźnie wykracza poza wyróżnione w tej pracy ujęcie J. Zieleniewskiego. To ostatnie kładzie nacisk na analizę i ocenę już sformułowanych kierunków działania, przegląd i ocenę kryteriów decyzyjnych, zastosowanie wybranego kryterium i dokonanie na jego podstawie wyboru kierunku działania, a więc te elementy, które są najbardziej istotne dla wybierania w działaniu. Tak więc z przyjętej konwencji wynika, że etapy wiodące do i od aktu wyboru pozostają poza definicją decydowania. Tym niemniej są one blisko związane z aktem wyboru, a czasem nawet od niego ważniejsze .

RICKY W. GRIFFIN, PODSTAWY ZARZĄDZANIA ORGANIZACJAMI, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2000

Jerzy Supernat ,TECHNIKI DECYZYJNE, Wydanie I Wrocław 2000

Z. Ścibiorek, Kierownik w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2000, s. 113

---