„Autyzm jest czymś, czego nie mogę widzieć. Nie pozwala mi znaleźć i użyć moich własnych słów wtedy, gdy tego chcę. Albo powoduje, że używam wszystkich tych słów i głupich rzeczy, których nie chcę mówić.”

„Nobody Nowhere”- cytat z książki napisanej przez autystyczną Donnę Wiliams

„Niektórzy ludzie z autyzmem wiodą życie w ciszy, zamknięci w sobie, inni szaleją, bo rzeczywistość ich przytłacza. Niektórzy z nich nigdy nie nauczą się poprawnie dziękować. Są jednak tacy, którym ten zwrot tak lekko przechodzi przez usta, że sprawiają wrażenie, jakby rozumieli, co im się właśnie wymsknęło. Niektórzy ludzie z autyzmem chętnie się śmieją i dużo gadają, inni są raczej rzeczowi i małomówni. Niektórzy ludzie z autyzmem rozpaczają z powodu przygnębiających myśli, inni zasiedlają słoneczną stronę życia. Życie w autyzmie jest kiepskim przygotowaniem do życia w świecie bez autyzmu. Uprzejmość zastawiła wiele pułapek, w które można wpaść. Ludzie z autyzmem żadnej nie ominą; są w tym mistrzami.”

Axel Brauns „Barwne cienie i nietoperze. Życie w autystycznym świecie”

Na pierwszy rzut oka autystyczne dziecko nie różni się od swoich rówieśników. Wystarczy jednak najmniejsza próba nawiązania z nim kontaktu, żeby odkryć coś bardzo dziwnego i niezrozumiałego. Dziecko nie patrzy w oczy rozmówcy, starannie unika jego wzroku, ponadto kołysze się w przód i tył, czasem uderza się po ciele; w rezultacie może się okazać niezdolne do przeprowadzenia czegoś choćby odlegle przypominającego normalną rozmowę. Chociaż odczuwa lęk, złość i przyjemność, obca mu na ogół empatia i najczęściej pozostaje obojętne na subtelne społeczne sygnały, które większość dzieci odbiera bezbłędnie.¹

Opisy dzieci autystycznych, przed naukowymi publikacjami Kannera i Aspergera, możemy znaleźć w dawnych mitach i baśniach. Częsty jest w nich motyw dziecka, które rozwijało się normalnie, a później zostało odmienione lub zabrane przez wróżkę. Pierwszy kliniczny opis dziecka autystycznego zawdzięczamy J. Itardowi, który zajął się edukacją chłopca, znalezionego w lasach Aveyron we Francji pod koniec XVIII wieku.²

Pierwsze badania dotyczące tych „dziwnych dzieci” sięgają lat czterdziestych XX wieku, kiedy to dwóch badaczy (niezależnie od siebie) – amerykański psychiatra L. Kanner i austriacki pediatra H. Asperger – opublikowało pierwsze szczegółowe opisy kliniczne zaburzeń w zachowaniu się dzieci, określone jako autyzm.³

Leo Kanner, pracując w Baltiomre od 1938 roku prowadził obserwacje dzieci, które jego zdaniem zachowywały się w odmienny, trudny do sklasyfikowania i fascynujący sposób. W 1943 roku w artykule pt. „Autistic disturbances of affective contact” opisał przypadki jedenaściorga dzieci, które spełniały kryteria wyodrębnionego przez niego autyzmu wczesnodziecięcego (elary infantile autism).

Termin autyzm (autos, gr. Sam) został już wcześniej wprowadzony w psychiatrii przez Eugeniusza Bleulera, jako określenie jednego z osiowych objawów schizofrenii. Oznaczał on zamknięcie się we własnym świecie i rozluźnienie dyscypliny logicznego myślenia. Określenie „autyzm” używane w dwóch różnych znaczeniach, jako objaw osiowy lub nazwa zespołu, było powodem wielu nieporozumień.⁴

Leo Kanner, dokonując pierwszego opisu autyzmu u 11 dzieci, wyróżnił szereg kryterialnych cech tego syndrom. Dwiema podstawowymi były:

1. Autystyczna samotność (autistic aloneness) – fundamentalna cecha przejawiająca się niemożnością nawiązania kontaktu z innymi ludźmi, preferowaniem kontaktu z przedmiotami niż z ludźmi,

2. Pragnienie niezmienności (desire for sameness) – przejawiające się stereotypiami wokalnymi i ruchowymi, spowodowanymi obsesyjnym lękiem (1943).

Do następnych cech kryterialnych zaliczył występowanie „wysepek umiejętności” (islets of ability), które odpowiadając za doskonała pamięć, odtwarzanie skomplikowanych wzorów, świadczyć mogły o potencjalnych możliwościach intelektualnych tych dzieci.⁵

W tym samym czasie Hans Asperger w Wiedniu przestawił własną charakterystykę zaburzeń autystycznych, która pod wieloma względami pokrywała się z opisem Kannera. Opisał on grupę nastolatków – chłopców o zaburzonych relacjach społecznych i niezdolnych do empatycznego odczuwania. Zaklasyfikował te zaburzenia do „autystycznych psychopatii” (autistic psychopaty). Do dzisiaj nie wyjaśniono do końca, jaka jest relacja między zespołem opisanym przez Kannera a tym, który scharakteryzował Asperger. Przypuszcza się, że istnieje między nimi wiele podobieństw. Stało się to przyczyną traktowania przez niektórych badaczy zespołu Aspergera jako zupełnie odrębnego zaburzenia, niestanowiącego jednej z form autyzmu i w konsekwencji wyłączania z badań grupy dzieci autystycznych osób z tym zespołem.

Już na podstawie tych pierwszych doniesień i opracowań zaczęto wyciągać wnioski o głównych formach zaburzeń autystycznych, ich przebiegu i prognozie. Charakterystyka zaburzenia podana przez Kannera spotkała się z powszechnym zainteresowaniem i uznano ją za podstawowe kryterium, którym zaczęto się posługiwać przy rozpoznawaniu zaburzeń autystycznych u dzieci.⁶

Czym jest autyzm?

Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, które najczęściej ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia jako rezultat zaburzenia neurologicznego, które oddziałuje na funkcje pracy mózgu. Autyzm i jego pochodne, jak podaje statystyka, występują raz na 10 000 dzieci i występuje cztery razy częściej u chłopców niż dziewczynek. Dochody, stopa życiowa, czy wykształcenie rodziny nie mają żadnego wpływu na występowanie autyzmu. Autyzm ma wpływ na rozwój mózgu w sferach rozumowania, kontaktów socjalnych i porozumiewania się. Dzieci i dorośli z autyzmem najczęściej mają kłopoty z komunikacją w grupie i wspólnych czynnościach. Zaburzenia utrudniają im porozumienie z innymi i stosunek do świata zewnętrznego. Chorzy mogą wykonywać te same ruchy ciała (np. machanie ręką, kołysanie się), nietypowe reakcje wobec ludzi, lub przywiązanie do przedmiotów, czy sprzeciwianie się jakimkolwiek zmianom w rutynie. W niektórych przypadkach może występować agresja i/lub samookaleczanie się. Autyzm jest trzecim najczęściej spotykanym upośledzeniem rozwojowym - częstszym niż zespół Down'a. Jednak większość społeczeństwa, w tym wielu pracowników służby zdrowia, świata nauki, nadal nie rozumie jak autyzm oddziałuje na osoby chore i jaki jest najlepszy sposób pracy z osobami cierpiącymi na autyzm. (tłumaczenie definicji autyzmu wg ASA)

Etiologia autyzmu

Mimo że przeprowadzono i wciąż prowadzi się wiele badań dotyczących autyzmu, nie udało się do dzisiaj rozstrzygnąć podstawowego problemu, jakim jest geneza tego zaburzenia. Przez ponad pięćdziesiąt lat powstało wiele – mniej lub bardziej spektakularnych, a także mających mniejsze lub większe podłoże zaburzeń autystycznych. Co pewien czas pojawiają się sensacyjne doniesienia o odkryciach mających Stanowic milowy krok w poznaniu przyczyn autyzmu. Badacze maja jednak nadal trudności z ustaleniem ostatecznego profilu etiologicznego. Poniżej przytoczone zostaną główne poglądy na temat przyczyn tego zaburzenia.⁷

Jak dotąd wykluczono koncepcje mówiące o psychogennym podłożu autyzmu – nie znaleziono żadnych obiektywnych dowodów potwierdzających teorie o psychicznym podłożu tego schorzenia. Duże badania kliniczne nie potwierdziły związku pomiędzy szczepieniami (szczególnie szczepionką MMR) a autyzmem.

Obecnie większość badaczy poszukując genezy powstania autyzmu upatruje przyczynę jego powstania w anomaliach budowy i/lub funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego (OUN).

Etiopatologia czynników wywołujących autyzm:

• czynniki genetyczne – wady chromosomów, np. zespół łamliwego chromosomu X, trysomie;

• czynniki biochemiczne – anomalie w gospodarce wapnia, magnezu, glukozy, niewłaściwa gospodarka dopaminami lub fenyloketunoria;

• czynniki wirusowe i parazyty (pasożyty) – różyczka przedporodowa z 3-4 miesiąca, toksoplazmoza, cytomegalia, ospa wietrzna, celiakia;

• niedotlenienia prenatalne, perinatalne i postnatalne;

• czynniki anatomiczne – wady w budowie hippokampa, móżdżka, zwiększone komory płata czołowego i skroniowego;

• zmiany w budowie anatomicznej pnia mózgu, brak jądra górnego oliwki, zmniejszenie nerwu twarzowego;

• czynniki neurologiczne: padaczka, stwardnienie guzowate, zespół Westa Lennoxa.⁸

Przyczyny wzrostu przypadków autyzmu (według Rimlanda):

• Zanieczyszczenie środowiska – po raz pierwszy zwrócono uwagę na fakt, że autyzm może być spowodowany zanieczyszczeniem środowiska, analizując wzrost przypadków autyzmu w miejscowości Leominster (USA), gdzie znajdowała się produkcja plastiku. Nieomal wszystkie zidentyfikowane w okolicy Leomister dzieci mieszkały po nawietrznej stronie wysypiska z plastikowymi odpadami.

• Szczepionki – badania prowadzone przez Rimlanda wykazują, że wiele przypadków autyzmu można wiązać ze stosowaniem szczepionek ochronnych, szczególnie DPT.

• Wzrost stosowania antybiotyków w leczeniu infekcji uszu i w podobnych chorobach – u małych dzieci, które często chorują na zapalenie ucha, podawane są często antybiotyki. Ubocznym efektem stosowania antybiotyków jest rozwój drożdżaków, takich jak np. candida albicans, które wydzielają neurotoksyny uszkadzające CUN.⁹

Symptomy i diagnoza autyzmu

Autyzm intryguje nas swoją tajemniczością od ponad pół wieku. Swoją złożonością obejmuje trzy obszary rozwojowe: zerwanie więzi społecznych, zaburzenia w komunikacji oraz sztywność zachowania.

Poniżej przedstawione zostały objawy wskazujące na nietypowy rozwój dziecka relacjonowane przez rodziców dzieci autystycznych:

• Źle znosi zmiany otoczenia

• Na nic nie zwracał uwagi, tak jakby wszystko działo się obok.

• Patrzył przez ludzi, jak przez szybę, wydaje się , że nic nie słyszy.

• Nie lubi bawić się zabawkami nowymi, preferuje przedmioty kuchenne.

• Nie cieszył się, kiedy wracałam do domu, był zainteresowany czymś innym.

• Zwracał większą uwagę na przedmioty niż na osoby.

• Nie chciał posługiwać się własnymi rękami, natomiast moje traktował jak narzędzie.

• Żyła we własnym świecie, nie rozpoznawała mamy, taty, nie patrzyła w oczy, gdy chciała coś, to pchała się w to miejsce i podnosiła rękę tej osoby.

• Interesował się zabawkami, książkami, ale sam nie chciał się bawić.

• Wszystko co brał do ręki to rzucał. Nie miał z nami kontaktu, nie potrzebował czułości, pieszczot, uciekał zawsze od wszystkich w samotność.

• Sztywne zachowanie-te same trasy spacerowe. Nie potrafił się bawić z dziećmi, narzucał im swoją wolę, nie chciał się wspólnie bawić, zaborczo pilnował swoich zabawek.

• Mówiąc używał trzeciej osoby.

• Zachowywał się tak, jakby nas nie słyszał. Robił zajączki na ścianie-cień.

• Nie okazywał radości, kiedy był brany na ręce.

• Miał przymus porządkowania, stereotypie układania-przerwanie powodowało płacz i krzyk.

• Nie interesował się zabawkami (tylko takimi, które brzęczą), echolalicznie powtarzał zasłyszane słowa.

• Domagał się puszczania na video jednej i tej samej bajki, w TV oglądał jedynie reklamy, niektórych się bał”.

Generalnie rodzice w trakcie wywiadów uskarżają się na:

• problemy dziecka z jedzeniem, częste ulewania, dietę ubogą i monotonną, biegunki.

• problemy z zasypianiem, kiwania, trudności ze spaniem, nocne krzyki, płacze, budzenie się z płaczem, koszmary nocne.

• utraty przytomności.

• stereotypie jedzenia, ubierania się

• stałe trasy spacerowe, unikanie ludzi, nowych pomieszczeń, problemy z wejściem do sklepu.¹⁰

Przyjmuje się, że początek zaburzeń autystycznych ma miejsce przed 36 miesiącem życia dziecka. Częstość występowania tego zaburzenia wynosi 5-10 przypadków na 10 000 urodzonych osób. Częściej dotyczy ono chłopców niż dziewcząt. Stosunek ten wynosi 4:1.

W oparciu o dane uzyskane po przebadaniu przez Schoplera 792 osób przyjmuje się, że u około 75% dzieci autystycznych występuje dodatkowe zaburzenie rozwoju w postaci upośledzenia umysłowego. Przy czym rozwój ten przebiega nieharmonijnie, niezależnie od poziomu inteligencji. Podkreślić należy w tym miejscu, że u dzieci funkcjonujących na wyższym poziomie rozwój mowy biernej zawsze przebiega lepiej, niż mowy czynnej.¹¹

Klasyfikacja według DSM-IV (1994)

Dziecko spełnia kryteria diagnostyczne autyzmu, jeśli występuje u niego co najmniej 6 objawów z kategorii wymienionych poniżej, w tym przynajmniej 2 z kategorii pierwszej i 1 z każdej z dwóch pozostałych kategorii. Początek choroby musi nastąpić przed ukończeniem 3. roku życia.¹²

A. Jakościowe zaburzenia we wzajemnych interakcjach społecznych:

1. znaczne zaburzenia w zachowaniach niewerbalnych (kontakcie wzrokowym, mimice twarzy, postawie ciała i gestach, ważnych w kontaktach społecznych);

2. nieumiejętność odpowiedniego dla danego poziomu rozwoju nawiązywania kontaktu z rówieśnikami;

3. brak spontanicznego dążenia do udziału w zabawie, brak zainteresowań i chęci współdziałania z innymi ludźmi;

4. wyraźny brak świadomości fizycznej obecności lub uczuć innych ludzi.

B. Jakościowe zaburzenia w werbalnej i pozawerbalnej komunikacji:

1. opóźniony lub całkowity brak rozwoju mowy ( przy braku prób i kompensacji poprzez alternatywne sposoby komunikowania się w tym: mimika, gest, wskazywanie, pozycje ciała, uśmiech);

2. u osób z dobrze rozwiniętą mową werbalną występuje brak umiejętności inicjowania i kontynuowania rozmowy;

3. mowa używana w sposób stereotypowy, powtarzający się, często język charakterystyczny tylko dla danej osoby;

4. brak różnorodnych, odpowiednich dla danego poziomu rozwoju, spontanicznych zabaw grupowych i zabaw naśladujących różne czynności.

C. Ograniczone, powtarzające się, stereotypowe modele zachowania, zainteresowań i aktywności:

1. powtarzanie zachowań według jednego lub więcej stereotypowych i ograniczonych wzorców, które są nieprawidłowe w swej sile albo w zakresie;

2. sztywne trzymanie się niefunkcjonalnych procedur lub rytuałów;

3. występowanie stereotypowych i powtarzających się manieryzmów ruchowych (trzepotanie palcami, kiwanie całym ciałem, okręcanie się wokół własnej osi, kręcenie głową);

4. uporczywe zainteresowanie niektórymi przedmiotami lub ich właściwościami.¹³

Zakres objawów autystycznych u dziecka może być różnorodny i o różnym stopniu nasilenia. Czasami są one tak specyficzne, że trudno przypisać je do jakiejkolwiek wymienionej grupy. Specyfika i różnorodność współwystępujących z autyzmem zaburzeń skłania do określenia tych dzieci jako osób o cechach autystycznych.¹⁴

OPIS PRZYPADKU dziecka z autyzmem

Artur 7 lat

Chłopiec ma starszego brata, wychowuje się w niepełnej rodzinie, rodzice są w separacji. Mieszka z mamą i bratem, mama poświęca mu całą swoją uwagę i czas mimo tego, że pracuje. Uczęszczał do klasy „0” w przedszkolu integracyjnym, jednak zachowanie chłopca w dużym stopniu uniemożliwia mu uczestniczenie w zajęciach, aby nie przeszkadzać innym dzieciom w zajęciach często musi spędzać czas z pomocą wychowawcy.

U chłopca rozpoznano autyzm atypowy. Ma tendencje do zachowania agresywnego i samoagresji. Artur jest chłopcem upośledzonym w stopniu umiarkowanym zarówno pod względem intelektualnym jak i pod względem dojrzałości społecznej. Autyzm i upośledzenie zaburzają prawidłowe funkcjonowanie dziecka.

Chłopiec posiada dokumenty badań psychologicznych, badań pedagogicznych, diagnozy lekarskiej, oraz skierowanie z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej.

Rodzice pierwsze niepokojące objawy zauważyli u Artura, gdy miał 3 lata. Chłopiec nie mówił, bawił się zawsze sam, mimo, że ma rodzeństwo (starszego brata), nie odpowiadał uśmiechem na uśmiech, nie okazywał zainteresowania innymi dziećmi i nieznanymi mu dorosłymi, znajdującymi się w otoczeniu. Nie bawił się adekwatnie zabawkami, nie wykształcił też funkcji symbolicznej. Nie pokazywał palcem, ani nie przynosił przedmiotów w celu pokazania, nie wykorzystywał też gestów do zastępczego porozumiewania się. Chłopiec w tym okresie nie przechodził poważniejszych chorób somatycznych, nie doznał też żadnych urazów. Matkę niepokoił jednak brak komunikatywności oraz zaburzenia emocjonalne. Najpierw lekarz łączył to z uszkodzonym słuchem, ale wyniki badań nie potwierdziły głuchoty. W domu chłopiec bardzo nie lubi oglądać telewizji jedynie bajki i programy gdzie są pociągi (które go bardzo interesują), za to kilka godzin dziennie gra na komputerze.

Artur jest stosunkowo zdrowym i odpornym somatycznie dzieckiem. Pod względem wzrostu i wyglądu zewnętrznego nie odbiega od normy. Wśród rówieśników wyróżnia się jako ładne dziecko o dużych, niebieskich oczach, blond włosach i jasnej karnacji skóry, jedynie ma poważne i zamyślone spojrzenie. Motorycznie jest mało sprawny, zwłaszcza w sferze koordynacji i elastyczności dużej i małej motoryki. Od piątego roku życia utrzymuje się u niego stereotypia ruchowa w postaci kręcenia się w kółko i machanie. Wykonuje to wielokrotnie w ciągu dnia.

Jest mało zaradny w zakresie samoobsługi. Nie ubiera się całkiem samodzielnie i choć nie ma żadnych przeciwwskazań do tego, nie wykonuje tych czynności czekając ze wszystkim na mamę. Potrafi samodzielnie myć ręce, jeść.

Chłopiec nie mówi nie komunikuje się też w sposób niewerbalny, mama odgaduje o co mu chodzi. Chłopiec rozumie przekaz słowny, nawet ten bardziej złożony. Rozumie polecenia, ich znaczenie – nie zawsze się jednak do nich stosuje. Jego słownik bierny jest dość bogaty.

Chłopiec nie potrafi nawiązywać kontaktu z rówieśnikami, dzieci zdrowe które zauważyły, że Artur jest „inny” to czasem próbują specjalnie mu dokuczyć i wtedy krzyczy i nawet zachowuje się agresywnie. Nie nawiązuje i utrzymuje kontaktu wzrokowego.

Na zajęciach z grupą nie potrafi wysiedzieć w miejscu, Koncentruje się na wykonywanej czynności lub jakimś przedmiocie tylko wtedy, gdy go to zainteresuje. Częściej jednak w jego zachowaniu obserwuje się trudności z koncentracją uwagi, która często przyciągana jest przez nieadekwatne bodźce.

Artur nie toleruje w przekazie słownym kierowanym do niego lub w jego obecności słowa „nie”, bez względu na to w jakiej formie jest używane – zakazu, negacji czy przeczenia. Reaguje wtedy bardzo gwałtownie, agresywnie – kopie, bywa że gryzie, drapie i pluje, lub też uderza pięściami w skronie.

Reaguje również gwałtownie gdy dostaje do zjedzenia coś co nie przypadnie mu do gustu tzn. jego zdaniem „śmierdzi”, zjada tylko to co najpierw zaakceptuje. Jeśli poda mu się bez wcześniejszego zaprezentowania obiad, który mu nie pasuje to potrafi rzucić ze złością talerz na podłogę.

Najsilniej zaznaczony u chłopca jest opór wobec zmian i nowych sytuacji czy też niezgodnego z jego oczekiwaniami postępowania osób z jego otoczenia. Sytuacje takie wyzwalają w nim agresję skierowaną na osoby, rzadziej na przedmioty oraz autoagresję – uderza w znajdujące się w pobliżu przedmioty, krzyczy i chwilami wręcz płacze. Atak agresji przejawia się różnym stopniem nasilenia, długością trwania. Chłopiec wraca po nim bardzo szybko do pogodnego nastroju, który go właściwie cechuje. Jest labilny emocjonalnie. Bardzo szybko popada w skrajne nastroje, oscylując między nimi w ciągu całego dnia wielokrotnie. Wymaga stałej obecności osoby dorosłej.

Podstawowe jego objawy to:

• kręcenie się w kółko,

• uderzanie pięściami w skronie,

• głośne wykrzykiwanie głoski: aaaaa…

• zrzucanie gwałtownymi ruchami wszystkich przedmiotów z półek, stołów, niszczenie wszystkiego dookoła,

• rzucanie przedmiotami z dużą siłą,

• zachowania agresywne ukierunkowane na osoby: kopanie, gryzienie, drapanie, szczypanie, bardzo mocne pociąganie i szarpanie za włosy, plucie

• manifestowanie obojętności,

• ciągłe przebywanie w samotności i brak zabawy z innymi dziećmi, 

• jednostronna aktywność, 

• bezmyślne manipulowanie trzymanymi w rękach przedmiotami lub wprawianie ich w ruch obrotowy

• dziwaczne zachowania,

• brak kontaktu wzrokowego,

• brak zabaw twórczych, tematycznych, opartych na wyobraźni,

• sprawianie wrażenia dziecka głuchego,

• brak porozumiewania się z otoczeniem.

W trakcie zachowań agresywnych, Artur wykazywał dużą siłę fizyczną.

Prognoza pozytywna

Konsekwentne działania wychowawcze z strony pedagoga i ze strony rodziców pozwoliłyby Arturowi wykształcić takie mechanizmy reagowania na bodźce zewnętrzne, które nie powodowałyby jego izolacji rówieśniczej, nie stwarzałyby zagrożenia dla niego samego i innych. Motywowanie chłopca do komunikowania się niewerbalnego pozwoliłoby na lepszy kontakt z rówieśnikami i innymi osobami z jego otoczenia, na większe otwarcie się, zaakceptowanie środowiska w jakim przebywa. Wyeliminowanie agresywnych zachowań i zwiększenie zakresu samodzielności umożliwiłyby uczestniczenie w zajęciach w szkole i w różnych sytuacjach dnia codziennego.

Prognoza negatywna

Pozostawienie Artura w obecnej sytuacji samemu sobie spowodowałoby coraz silniejszą alienację dziecka, pełne odizolowanie, zwiększenie ataków agresji i samoagresji, być może poważniejsze uszkodzenie ciała. Brak samodzielności i dalsze wyręczanie chłopca przez rodziców w połączeniu z brakiem konsekwencji w ich postępowaniu mógłby doprowadzić do zupełnego braku motywacji działania i chęci podejmowania nowych czynności przez dziecko.

Propozycje rozwiązania

Wprowadzić oddziaływania aby wpłynąć na chłopca. Aby przyniosły one zamierzony efekt muszą również zostać wprowadzone przez rodziców. Współdziałanie z rodzicami w tym przypadku jest nieodzowne, jako że to oni tworzą warunki w jakich Artur uczy się, rozwija, wychowuje i robią to stale.

Działania, powinny być intensywne, ale też powinny pozwolić na to aby Artur mógł funkcjonować w środowisku rówieśniczym, aby mógł rozwijać na miarę swoich możliwości umiejętności niezbędne do samodzielnej egzystencji, należy przede wszystkim:

• autostymulacje i ataki agresji poddać procedurom wyciszania;

• nauczyć chłopca innego rozładowywania negatywnych emocji, ukierunkować agresję w innym kierunku niż fizyczny atak;

• wprowadzać w rozmowie i zabawie słowo „nie”, oswajać go z nim;

• uczyć podstawowych czynności samoobsługowych;

• stopniowe wprowadzanie chłopca do klasy I-III, grupy dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym i znacznym;

• zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa przez poczucie stałości otoczenia.

MITY i STEREOTYPY

Obiegowe opinie na temat autyzmu, utrudniające diagnozę i podjęcie wczesnej interwencji

Opracowanie na podstawie doświadczeń rodziców skupionych wokół forum dyskusyjnego

”Strona Dzieci Sprawnych Inaczej’¹⁵

Poniżej  opisane są  (w formie tabeli z komentarzem ) opinie  z jakimi zetknęli się rodzice poszukując informacji o autyzmie. Praktyka wykazuje, że niektóre cechy u osób z autyzmem mogą wystąpić, ale ich brak nie oznacza, że dziecko NIE MA AUTYZMU, ponieważ zaburzenia autystyczne to spektrum wielu, różnych objawów o  różnym nasileniu.

 Poniższe opracowanie jest praktycznym poradnikiem, opartym na przykładach.

Opis		Komentarz
Osoby z autyzmem nie przytulają się		Wiele osób z autyzmem przytula się do rodziców i opiekunów.
Osoby z autyzmem nie patrzą w oczy		Część osób nawiązuje dobry kontakt wzrokowy.
Autyzm dotyczy tylko dzieci		Autyzm to jednostka chorobowa dotycząca ludzi w różnym wieku.
Wszystkie dzieci z autyzmem zachowują się tak samo		Nie ma dwóch takich samych osób z autyzmem. Obraz choroby może się skrajnie różnić.
Osoby z autyzmem są agresywne		Tylko u części osób mogą wystąpić takie zachowania.
Autyzm jest spowodowany przez odrzucającą postawę matki (teoria” zimnej matki”)		Autyzm jest zaburzeniem pracy mózgu . Nie jest wywołany przez nieprawidłowe relacje z matką i odrzucenie.
Osoby z autyzmem nie mówią		Wiele osób mówi, ale używanie przez nich języka jest inne, nie zawsze służy komunikacji i chęci dzielenia się wspólną  uwagą.
„Skoro ktoś mówi, to znaczy, ze nie ma autyzmu”		Część osób z Zespołem Aspergera albo z tzw. wysoko funkcjonującym autyzmem biegle używa języka.
Osoby z autyzmem nie kontaktują się z innymi ludźmi, unikają ludzi, izolują się fizycznie, siedzą w kącie, patrzą niewidzącym wzrokiem		Wiele osób dąży do kontaktów z innym, zaczepia ludzi, mówi do nich, ciągnie za ręce, nakłania do jakiejś czynności, ale  najczęściej na własnych warunkach.
„Chłopcy zaczynają mówić później” „ Ja nie mówiłem do 3 lat a teraz mówię aż za dużo „ itd.		Nie dotyczy wszystkich chłopców. Nie zawsze związane jest to z cechami osobniczymi. Opóźnienie rozwoju mowy szczególnie powiązane z innymi czynnikami, może świadczyć o ryzyku wystąpienia autyzmu.
Dzieci z autyzmem są spokojne, pogrążone w swoim świecie		Nie zawsze. Autyzm często wiąże się z nadruchliwością, pobudzeniem, niepokojem ruchowym i emocjonalnym.
Osoby z autyzmem stwarzają sobie swój przyjazny dla nich świat autystyczny, w którym są szczęśliwe izolując się od naszego" złego świata"		Postawa wycofująca u osób z autyzmem wynika z odgradzania się od nadmiaru bodźców a nie z chęci ucieczki do „lepszego świata”. Autyzm nie jest wyborem.
Dzieci z autyzmem kręcą różnymi przedmiotami, wirują, machają nimi przed oczyma		Część dzieci objawia w ten sposób  stymulacje wzrokowe, ale dotyczy to tylko pewnej grupy. Nie jest to zachowanie powszechne i niezbędne do stwierdzenie autyzmu.
Osoby z autyzmem są wybitnie uzdolnione, genialne, niezrozumiane		Wybitne, wybiórcze uzdolnienia występują bardzo rzadko. Wśród osób z autyzmem zdarzają się genialni matematycy, malarze, muzycy. Uzdolnienia te jednak są „wyspowe” i współistnieją z reguły ze znacznymi deficytami funkcjonowania społecznego.
Autyzm jest nieuleczalny		Wczesna interwencja terapeutyczna może sprawić, że dziecko pokona ograniczenia wynikające z choroby. Nie oznacza to jednak, że każdy przypadek autyzmu można wyleczyć. Oznacza jednak, że w każdym przypadku terapia może znacznie poprawić stan chorego.
Autyzm wiąże się zawsze z upośledzeniem umysłowym		Nie zawsze osoba z autyzmem jest upośledzona umysłowo, część z nich wykazuje inteligencję w normie a nawet ponadprzeciętną. Poza tym testy na inteligencje mogą wypaść niemiarodajnie w przypadku utrudnionego kontaktu z badanym.
Dzieci z autyzmem nie rozumieją co się do nich mówi		Rodzice zgłaszają często, że dzieci zatrzymują w pamięci słowa i zdania, trafnie rozumiejąc ich sens, choć nie okazują tego w sposób adekwatny, zrozumiały powszechnie.
Dziecko samo wyrośnie „ z tego”, trzeba czekać		Dziecko nie wyrośnie z autyzmu bez wielokierunkowej terapii.
„Dziecko należy oddać do przedszkola, bo tam będzie musiało mówić, podporządkować się regułom i będzie naśladować innych”		Dziecko z autyzmem nie uczy się samo w naturalny sposób, przez naśladownictwo czy społeczne naciski. Pobyt w przedszkolu masowym może tylko pogłębić deficyty i frustrację. Praktyka wykazuje, że dziecko należy przygotować do uczestniczenia w grupie, wprowadzić je do grupy pod okiem terapeuty/asystenta.
Autyzm jest odmianą schizofrenii, chorobą psychiczną		Osoby z autyzmem nie mają takich objawów jak urojenia, omamy słuchowe czy wzrokowe, choć mogą być nadwrażliwe na bodźce. Autyzm upośledzając czynności psychiczne i myślenie, objawia się często mało zrozumiałym stylem wypowiedzi i dziwną interpretację zdarzeń. Wynika to często z braku teorii umysłu i upośledzenia selekcji bodźców na te  mniej i bardziej istotne.
Osoby z autyzmem nie mają rozwiniętych takich cech jak ambicja, poczucie godności, chęć rywalizacji, chęć odnoszenia sukcesów itd.		Wiele osób z autyzmem ma wysoko rozwinięte cechy osobowości świadczące o tym, że nieobce są im społeczne zachowania i aspiracje. Nie zawsze jednak potrafią to adekwatnie ujawnić i przeżywają frustrację z powodu braku takich dokonań.
Dzieci a autyzmem w ogóle nie są zainteresowane innym dziećmi, nie bawią się razem		Często dzieci są zainteresowane zabawą, ale przeważnie stoją nieco z boku, próbują włączać się do zabawy, która polega przeważnie na wspólnym bieganiu, aktywności fizycznej. Nie są jednak gotowe podjąć bez przygotowania zabawy symbolicznej (w udawanie).
Osoby z autyzmem nie mają żadnych zainteresowań		Wręcz przeciwnie - zainteresowania potrafią być wręcz obsesyjne ( np. mapy, liczenie, dinozaury itd.) Mogą przemijać a na ich miejsce pojawiają się inne, równie intensywne.
Osoby z autyzmem są smutne		Często są to ludzie „wiecznie uśmiechnięci” i radośni, okazujący w ten sposób przynależność do świata społecznego. Jest to forma zdobywania przez nich akceptacji.
Mowa osób z autyzmem jest monotonna, pozbawiona prawidłowej intonacji, przypomina skandowanie		Mowa może być nieprawidłowa pod względem melodyki, ale nie dotyczy to wszystkich.
Osoby z autyzmem nie lubią nowych miejsc, zmian, niespodzianek, muszą mieć stałe rytuały		W rozwoju dzieci z autyzmem występuje często upodobanie do niezmienności, lecz nie jest to kryterium niezbędne. Z biegiem czasu  wiele dzieci dobrze akceptuje zmiany, potrafi się adaptować do nowych warunków. Pewną rolę ogrywają tu też cechy osobnicze i nasilenie choroby.

Opracowanie: Małgorzata Mikos

Tabela powstała na podstawie informacji przekazanych przez rodziców dzieci ze diagnozowanymi zaburzeniami szeroko pojętego spektrum autyzmu Rozpowszechnianie jak najbardziej dozwolone i wskazane.

Bibliografia

1. Bobkowicz-Lewartowska L., Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii. Wydawnictwo: Impuls. Kraków 2000.

2. Cytowska B., Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju. Wydawnictwo: Impuls. Kraków 2008.

3. De Clercq H., Autyzm od wewnątrz – przewodnik. Wydawnictwo: Fraszka Edukacyjna, Fundacja Syapsis, Warszawa 2007.

4. Kendall Philip C., Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk 2004.

5. Wolski A., Światło i cienie. Autyzm. „Chrześcijańskie Pismo Osób Niepełnosprawnych i ich Rodzin i Przyjaciół” nr 3/33, 2001.

6. www.dzieci.org.pl (data dostępu: 03.05.2014)

---

1. Cytowska B., Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju. Impuls. Kraków 2008, s.349.↩

2. Bobkowicz-Lewartowska L., Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii. Impuls. Kraków 2000, s.11.↩

3. Cytowska B., Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju. Impuls. Kraków 2008, s.349.↩

4. Bobkowicz-Lewartowska L., Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii. Impuls. Kraków 2000, s.11.↩

5. Bobkowicz-Lewartowska L., Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii. Impuls. Kraków 2000, s.12.↩

6. Cytowska B., Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju. Impuls. Kraków 2008, s.350.↩

7. Cytowska B., Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju. Impuls. Kraków 2008, s.350.↩

8. Wolski A., Światło i cienie. Autyzm. „Chrześcijańskie Pismo Osób Niepełnosprawnych i ich Rodzin i Przyjaciół” nr 3/33, 2001 r. s.4-13.↩

9. Bobkowicz-Lewartowska L., Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii. Impuls. Kraków 2000, s.19.↩

10. Wolski A., Światło i cienie. Autyzm. „Chrześcijańskie Pismo Osób Niepełnosprawnych i ich Rodzin i Przyjaciół” nr 3/33, 2001 r. s.4-13.↩

11. Wolski A., Światło i cienie. Autyzm. „Chrześcijańskie Pismo Osób Niepełnosprawnych i ich Rodzin i Przyjaciół” nr 3/33, 2001 r. s.4-13.↩

12. Kendall Philip C., Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk 2004, s. 164.↩

13. Cytowska B., Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju. Impuls. Kraków 2008, s.357.↩

14. Wolski A., Światło i cienie. Autyzm. „Chrześcijańskie Pismo Osób Niepełnosprawnych i ich Rodzin i Przyjaciół” nr 3/33, 2001 r. s.4-13.↩

15. www.dzieci.org.pl↩