PRAWO CYWILNE
1 - Charakterystyka i miejsce prawa cywilnego w systemie prawa
(łac. ius civile) - gałąź prawa obejmująca zespół norm prawnych regulujących stosunki cywilnoprawne między podmiotami prawa, a także sytuację prawną osób i rzeczy jako podmiotów i przedmiotów stosunków cywilnoprawnych oraz treść stosunków prawnych, na którą składają się uprawnienia i obowiązki podmiotów tych stosunków.
2 - Prawo cywilne jako część prawa prywatnego- Prawo cywilne można zaklasyfikować jako gałąź prawa prywatnego. Dzieli się ono na: a) prawo cywilne materialne (w uproszczeniu określane po prostu jako prawo cywilne) Prawo cywilne (materialne) odnosi się do szerokiego zakresu
stosunków społecznych. Obejmuje normy, które regulują stosunki majątkowe pomiędzy równorzędnymi podmiotami. Porządkują je m.in.:> zasada równorzędności stron,> zasada swobody umów, > zasada ochrony praw nabytych.
3 - Zdarzenia cywilnoprawne-- To fakty (okoliczności), z którymi hipotezy norm wiążą określone w dyspozycjach norm konsekwencje cywilnoprawne tj. powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego albo skutki w sferze podmiotowości cywilnoprawnej (np. urodzenie się dziecka powoduje powstanie zdolności prawnej).
Klasyfikacja zdarzeń cywilnoprawnych: zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu (tj. zdarzenia niezależne od woli ludzkiej: np. upływ czasu, urodzenie, śmierć, pożar) i działania (zachowanie się człowieka, które jest wynikiem jego nieskrępowanej woli; do tej kategorii zalicza się również zaniechanie - powstrzymanie się od działania), działania dzielą się na czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych oraz czyny. Wśród czynności zmierzających do wywołania skutków prawnych wyróżnia się: czynności prawne (wraz z ich koniecznym składnikiem jakim jest oświadczenie woli; patrz pkt 3), orzeczenia sądowe, akty administracyjne.
4 - Stosunek cywilnoprawny
Cechy stosunku cywilnoprawnego: majątkowy charakter ,równorzędność podmiotów, swoboda podmiotów
Na stosunek cywilnoprawny składają się: strony (podmioty) stosunku; przedmiot stosunku (czyli określone zachowanie jego podmiotów); prawo (uprawnienie); obowiązek, wynikający z tego prawa.
5 - Strony cywilnoprawne - Osoby fizyczne
Zdolność by móc występować jako podmiot w stosunku cywilnoprawnym nazywa się zdolnością prawną. Zdolność prawną mają zarówno dorośli jak i dzieci (a więc są podmiotami praw i obowiązków). Ma ją każdy żyjący obywatel, pomiędzy sporządzeniem aktu urodzenia a sporządzeniem aktu zgonu.
Zdolność do czynności prawnych polega na możności nabywania praw, zaciągania zobowiązań i rozporządzania prawami przez własne działanie. O jej posiadaniu decydują dwa kryteria: wiek osoby; ew. częściowe lub całkowite ubezwłasnowolnienie.
Zdolność do czynności prawnych może:
nie istnieć - w przypadku osób poniżej 13 roku życia lub całkowicie ubezwłasnowolnionych
być częściowa - w przypadku osób między 13 a 18 rokiem życia lub w przypadku osób pełnoletnich częściowo ubezwłasnowolnionych
pełna - dla osób, które ukończyły 18 lat albo osoby małoletnie, które zawarły związek małżeński.
Osoby do 13 roku życia są z założenia całkowicie ubezwłasnowolnione, osoby pomiędzy 13 a 18 rokiem życia są częściowo ubezwłasnowolnione (kryterium ze względu na ZDCP).
Ubezwłasnowolnienie następuje, gdy osoba nie jest zdolna kierować swoim postępowaniem. W przypadku: choroby psychicznej; niedorozwoju umysłowego; alkoholizmu lub narkomanii.
W zależności od stopnia zaawansowania danej patologii wdraża się ubezwłasnowolnienie całkowite (opiekę) lub częściowe (kuratelę).
Czynność prawna dokonana przez osobę pozbawioną ZDCP jest nieważna, chyba że dotyczy drobnych spraw życia codziennego (np. zakupy).
Czynności dokonywane przez osoby posiadające częściową ZDCP muszą być zatwierdzone przez przedstawiciela ustawowego (np. mamę). W przeciwnym wypadku są nieważne. Taka osoba ma również pełne prawo do rozporządzania swoimi majątkiem osobistym (w tym dochodami).
Osoby prawne: może występować w stosunkach cywilnoprawnych jako podmiot. Posiada zarówno zdolność prawną jak i zdolność do czynności prawnych. Przykłady osób prawnych:spółki kapitałowe; spółdzielnie; przedsiębiorstwa państwowe; fundacje; uczelnie
Skarb Państwa.; Przykłady jednostek organizacyjnych nie będących osobami prawnymi: urzędy państwowe; jednostki wojskowe; szkoły podstawowe i średnie.
Osoby prawne może składać oświadczenia woli jedynie za pomocą swoich organów (pojedynczych osób fizycznych lub np. zarządów). Działanie organu jest równoznaczne z działaniem osoby prawnej.
Od organów należy odróżnić przedstawiciela, który zawsze działa jedynie w swoim imieniu i sam staje się podmiotem stosunków cywilnoprawnych.
Trzy zasadnicze systemy powstawania osób prawnych:
system aktów organów państwowych (poprzez ustawę - np. PAN)
system koncesyjny (inicjatywa pochodzi spoza organów administracji, lecz musi od nich uzyskać przyzwolenie - np. utworzenie banku)
system normatywny (zwany rejestracyjno-meldunkowym - np. spółki).
Podstawową przesłanką uzyskania lub utracenia osobowości prawnej jest wpis lub wykreślenie z rejestru. Czynność ta ma zatem charakter konstytutywny.
Skarb Państwa jako osoba prawna
Uczestnictwo państwa w stosunkach cywilnoprawnych odbywa się poprzez Skarb Państwa. Nie odnoszą się do niego przepisy o powstawaniu i ustawaniu osób prawnych. Skarb Państwa nie jest właścicielem wszystkich składników mienia należących do państwa (np. przedsiębiorstwa państwowe).
Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych państwowych osób prawnych. Nadzór nad SP sprawuje Minister SP.
6 - Przedmioty stosunków cywilnoprawnych
Przedmiotem stosunków cywilnoprawnych jest zachowanie ich uczestników, ew. przedmioty materialne, których to zachowanie dotyczy.
Przedmioty te mogą być następujące:
rzeczy - samoistne materialne części przyrody. Klasyfikacja:
rzeczy ruchome - nieruchome: nieruchomości to grunty i budynki. Reszta to ruchomości
oznaczone co do tożsamości (tak jak fenomeny) i oznaczone co do gatunku (tak jak noumeny)
podzielne i niepodzielne (radio, samochód);
W obrębie rzeczy istnieją części składowe (koła samochodu, zabudowania na nieruchomości) oraz przynależności (koło zapasowe, narzędzia jako obowiązkowe wyposażenie samochodu);
Istnieją pożytki rzeczy - naturalne (owoce, torf) i cywilne (dochody z najmu)
energia (stosuje się do niej przepisy odnośne rzeczy)
zorganizowane kompleksy majątkowe (np. przedsiębiorstwa).
7, 8 - Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo. Prokura
Przedstawiciel dokonuje czynności prawnych o bezpośrednich skutkach dla reprezentowanego. Tylko nieliczne czynności (np. sporządzenie testamentu) mogą być wykonane osobiście.
Przedstawicielstwo może opierać się na: ustawie (tzw. przedstawicielstwo ustawowe, np. rodzice); woli mocodawcy (tzw. pełnomocnictwo).
Pełnomocnik przekraczający granice umocowania nazywany jest pełnomocnikiem fałszywym.
Pełnomocnictwo ze względu na granice umocowania dzieli się na: ogólne - upoważnia do czynności zwykłych, typowych (na piśmie pod rygorem nieważności); szczególne - upoważnia do czynności wyszczególnionych (forma zależna od formy czynności prawnych dokonywanych przez pełnomocnika).
Pełnomocnictwo domniemane występuje tam, gdzie zachodzi obsługa klientów np. pełnomocnikiem domniemanym jest sprzedawca w sklepie.
Prokura może zostać ustanowiona wyłącznie przez przedsiębiorstwo. Posiada szersze granice umocowania niż pełnomocnictwo ogólne, może ustanawiać pełnomocników, nie może jednie tworzyć nowych prokurentów. Prokurent nie może: zbyć przedsiębiorstwa; użyczanie; zbywanie i obciążanie nieruchomości.
Prokura musi być udzielona na piśmie (pod rygorem nieważności). Prokurentem może być jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.
Prokura może być: jednoosobowa; wieloosobowa łączna; wieloosobowa niezależna.
Prokury nie można ograniczyć w zakresie działania. Można ją za to przypisać do konkretnego oddziału przedsiębiorstwa (ma wtedy uprawnienia tylko tego oddziału). Prokurę można w każdej chwili odwołać. Kończy się ze śmiercią prokurenta, lecz nie kończy się ze śmiercią (utratą zdolności do czynności prawnych) przedsiębiorcy.
9 - Posiadanie i dzierżenie
Posiadanie jest stanem faktycznym składającym się z faktycznego władztwa nad rzeczą oraz woli władaniem nią. Domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Nie musi jednak tak być. Posiadacz ≠ właściciel.
Posiadanie dzieli się na: samoistne - gdy posiadacz włada rzeczą jak właściciel; zależne - np. użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca itp.
Oba rodzaje posiadania mogą występować jednocześnie wobec jednej rzeczy.
KC stwarza domniemanie ciągłości posiadania oraz domniemanie własności dla posiadacza samoistnego.
W przypadku umów na rzeczy określone co do gatunku, prawo własności przenoszone jest w momencie przeniesienia stanu posiadania. Długotrwałe posiadanie może doprowadzić do zasiedzenia.
Nabycie posiadania następuje przez:
akt jednostronny (np. objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej)
przeniesienie posiadania (zazwyczaj towarzyszy mu wydanie rzeczy, jednak czasami posiadacz samoistny staje się posiadaczem zaleznym).
Od posiadania należy odróżnić dzierżenie. Dzierżyciel faktycznie włada daną rzeczą, jednak nie towarzyszy temu wola rozporządzania nią we własnym imieniu, lecz wola rozporządzania w imieniu cudzym. Dzierżycielem jest np. przedstawiciel ustawowy.
10 -Zdolność do czynności prawnej
W prawie cywilnym zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Innymi słowy, jest to zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej (nabywania praw i zaciągania zobowiązań).
Zdolność do czynności prawnych jest szczegółowo uregulowana przez przepisy części ogólnej Kodeksu cywilnego.
11 - Osoby fizyczne - zdolność prawna
Zdolność by móc występować jako podmiot w stosunku cywilnoprawnym nazywa się zdolnością prawną. Zdolność prawną mają zarówno dorośli jak i dzieci (a więc są podmiotami praw i obowiązków). Ma ją każdy żyjący obywatel, pomiędzy sporządzeniem aktu urodzenia a sporządzeniem aktu zgonu.
Zdolność do czynności prawnych polega na możności nabywania praw, zaciągania zobowiązań i rozporządzania prawami przez własne działanie. Zdolność do czynności prawnych może: nie istnieć - w przypadku osób poniżej 13 roku życia lub całkowicie ubezwłasnowolnionych; być częściowa - w przypadku osób między 13 a 18 rokiem życia lub w przypadku osób pełnoletnich częściowo ubezwłasnowolnionych
pełna - dla osób, które ukończyły 18 lat albo osoby małoletnie, które zawarły związek małżeński. Osoby do 13 roku życia są z założenia całkowicie ubezwłasnowolnione, osoby pomiędzy 13 a 18 rokiem życia są częściowo ubezwłasnowolnione (kryterium ze względu na ZDCP).
Ubezwłasnowolnienie następuje, gdy osoba nie jest zdolna kierować swoim postępowaniem. W przypadku: choroby psychicznej; niedorozwoju umysłowego; alkoholizmu lub narkomanii.
W zależności od stopnia zaawansowania danej patologii wdraża się ubezwłasnowolnienie całkowite (opiekę) lub częściowe (kuratelę).
Czynność prawna dokonana przez osobę pozbawioną ZDCP jest nieważna, chyba że dotyczy drobnych spraw życia codziennego (np. zakupy).
Czynności dokonywane przez osoby posiadające częściową ZDCP muszą być zatwierdzone przez przedstawiciela ustawowego (np. mamę). W przeciwnym wypadku są nieważne. Taka osoba ma również pełne prawo do rozporządzania swoimi majątkiem osobistym (w tym dochodami).
Czynnością prawną nazywamy zdarzenie prawne, oświadczenie woli zmierzające do wywołania skutków prawnych.
Oświadczenie wioli jest to uzewnętrzniony przejaw woli, niekoniecznie werbalny. Może być ono wyraźne lub dorozumiane.
Oświadczenie woli osobom nieobecnym dokonywane jest w momencie „doręczenia”, a zatem wtedy, gdy dana osoba może się zapoznać z treścią oświadczenia.
KC nie przywiązuje decydującego słowa do literalnej formy oświadczenia, tylko stara się dociec intencji osoby oświadczenie wydającej.
Kryteria klasyfikacji czynności cywilnoprawnych:
jednostronne (testament, oferta) i dwustronne (umowy)
konsensualne (wchodzące w życie w momencie wyrażenia woli, np. umowa o sprzedaż) i realne (gdy zaistnieją dodatkowe przesłanki, np. zostanie wypłacony zadatek)
rozporządzające (zrzeczenie się własności nieruchomości) i zobowiązujące (umowa zlecenie).
Umowa jest najważniejszą czynnością prawną o znaczeniu gospodarczy. Jedna ze stron może zaproponować drugiej umowę - nazywa się to ofertą, a druga może tę ofertę zaakceptować lub odrzucić. Przed zawarciem umowy prowadzone są negocjacje (rokowania).
Oferty dzielimy na skierowane do osób oznaczonych i nieoznaczonych. Oferent to ofertodawca, adresat oferty to ofertobiorca.
Specjalnym sposobem zawierania umów jest aukcja lub przetarg, gdzie występuje wiele ofert, ale tylko jedna umowa.
12 - Pojęcie prawa podmiotowego
Prawo podmiotowe - to przyznana i zabezpieczona przez normy prawne, a wynikajaca ze stosunku prawnego, moznosc postepowania w okreslony sposob.
Prawa podmiotowe dzielimy na:
a) bezwzględne - Prawa podmiotowe bezwzględne są to te prawa które są skuteczne przeciwko każdej osobie. Ich korelatem są obowiązki nieograniczonej liczby osób do zaniechania działań naruszających prawo podmiotowe np. prawo własności
b) względne - Prawa te są skuteczne przeciwko danej osobie lub osobom. ich korelatem jest obowiązek tych osób do konkretnego zachowania (działania lub zachowania)
c) majątkowe - rzeczowe, majątkowe, osobiste, prawa do spadku, prawa rodzinne majątkowe; d) niemajątkowe - prawa osobiste, prawa rodzinne; e) zbywalne; f) niezbywalne; g) związane - podmiotem jednego prawa może być tylko osoba będąca podmiotem innego prawa; h) niesamoistne (akcesoryjne) - zastaw, poręczanie (więź prawa akcesoryjnego zależy od istnienia prawa głównego, nie może ono istnieć bez niego)
13 - Istota zobowiązania; Zobowiązanie składa się z: wierzyciela (uprawnienia); dłużnika (zobowiązania); świadczenia/długu (zachowanie dłużnika).
Często podmiot występuje w charakterze zarówno wierzyciela jak i dłużnika (np. sprzedawca daje towar, ale i żąda pieniędzy).
Dłużnik odpowiada za zobowiązanie całym swoim majątkiem (wyjątkiem jest ograniczona odpowiedzialność). Odszkodowanie ma miejsce tylko w przypadku niemożności zrealizowania zobowiązania.
Jeśli chodzi o kwotę świadczenia, stosuje się zasadę nominalizmu. W uzasadnionych sytuacjach sąd może jednak orzec zmianę wysokości świadczenia.
14 - Źródła zobowiązań
Źródła zobowiązania to zdarzenie prawne wywołujące zobowiązanie. Zobowiązania mogą powstać wskutek: czynności prawnych; jednostronnych (rzadko); dwustronnych (umów); aktów administracyjnych; wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym; bezpodstawnego wzbogacenia; innych zdarzeń przewidzianych ustawą.;
Umową przedwstępną nazywamy umowę, przez którą jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w określonym terminie oznaczonej umowy. Do umowy przedwstępnej można dodać następujące zastrzeżenia umowne:
zadatek - jeśli firma wypłaciła zadatek, a druga strona odstąpiła, firma może żądać zwrotu dwukrotnej wartości zadatku; prawo odstąpienia - jedna lub obie strony mogą w oznaczonym terminie odstąpić od umowy; odstępne - można odstąpić od wykonywania umowy za odszkodowaniem.
15 - Dług i odpowiedzialność
Dług - dług to obowiązek ciążący na dłużniku i nie powinny się na m te pojęcia mylić. Wierzytelność, jeżeli patrzymy z pozycji wierzyciela, dług - dłużnika. Nie jest do końca prawidłowe sformułowanie „zobowiązania”. Jeżeli to są obciążenia, to chodzi o dług. Ponieważ zobowiązanie jest stosunkiem prawnym, a nie prawem czy obowiązkiem. Wierzytelność jako prawo podmiotowe jest prawem względnym - skutecznym zasadniczo względem dłużnika, i tylko względem niego wierzyciel ma możliwość egzekwowania wierzytelności w drodze przymusu państwowego.
Odpowiedzialność cywilna - ujemne konsekwencje ponoszone przez podmioty prawa w związku z zaistnieniem zdarzeń negatywnie ocenianych przez prawo. Jest to możliwość zastosowania przymusu państwowego w postaci egzekucji majątkowej, wobec określonej osoby fizycznej lub prawnej, celem realizacji ciążącego na niej obowiązku.
Odpowiedzialność najczęściej występuje w powiązaniu z długiem, chociaż mogą zdarzyć się przypadki, gdy dłużnik nie ponosi odpowiedzialności (zobowiązanie naturalne), jak również sytuacje, gdy określona osoba odpowiada mimo braku długu (np. dług gruntowy w prawie niemieckim). Na gruncie polskiego kodeksu rodzinnego i opiekuńczego istnieje możliwość zaspokojenia wierzyciela z majątku wspólnego małżonków lub majątku osobistego dłużnika (art. 41).
16 - Rodzaje odpowiedzialności
odpowiedzialność osobista (majątkowa) - dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym za wyrządzoną szkodę; jest w zasadzie nieograniczona, nie zależy od stanu majątkowego dłużnika i nie uznaje (co do zasady) przywilejów na korzyść jednych wierzycieli przeciwko innym;
ograniczona odpowiedzialność osobista (np. art. 1030 i 1031 kodeksu cywilnego):
cum viribus patrimonii - odpowiedzialność dłużnika sprowadza się do pewnej wyodrębnionej masy majątkowej dłużnika, traktowanej w jego majątku jako osobna całość;
pro viribus patrimonii - dłużnik odpowiada za dług wprawdzie całym swoim majątkiem, jednakże tylko do pewnej wysokości ograniczonej liczbowo, np. do wysokości aktywów spadku.
odpowiedzialność rzeczowa - niezależna od osobistej - dłużnik odpowiada jedynie określoną rzeczą - zastaw albo hipoteka; gwarancję zaspokojenia wierzyciela daje oznaczony przedmiot majątkowy, którym zabezpieczono wierzytelność.
Uprawnienie wierzyciela rzeczowego w razie zbiegu w toku egzekucji z wierzytelnościami osobistymi innych wierzycieli uzyska przywilej pierwszeństwa co do zaspokojenia się z przedmiotu obciążonego przed tymi wierzycielami.
17, 18 - Odszkodowanie. Odpowiedzialność cywilna i jej rodzaje
Gdy jest szkoda i mamy winnego, powstaje obowiązek odszkodowania. Szkody mogą być jedynie materialne, niematerialna jest krzywda, a odpowiada jej termin zadośćuczynienia pieniężnego. Jeżeli dokonano na kimś uszczerbku zdrowia i osoba ta poniosła koszty leczenia, to też mamy do czynienia ze szkodą.
Szkoda kontraktowa powstaje, gdy jedna ze stron nie wywiązała się ze zobowiązania.
Szkoda deliktowa powstaje na skutek dokonania czynu niedozwolonego (deliktu).
Obowiązek odszkodowania może tez zajść na skutek umowy (np. ubezpieczeniowej).
Szkoda kontraktowa i deliktowa mają cechy wspólne: szkoda; ustawowy obowiązek jej naprawienia; przyczynowo-skutkowy związek pomiędzy zaniechaniem lub deliktem a szkodą.
Na szkodę składają się: faktyczny uszczerbek; utrata spodziewanych korzyści. Naprawienie szkody może mieć postać (wybór należy do poszkodowanego): przywrócenia stanu poprzedniego; wypłaty pieniężnej.
Niekiedy w ramach ustawy ustala się górną granicę odszkodowania. Dotyczy to np. odszkodowań za uszkodzenia przesyłek.