Na rozwój partii politycznych wpłynęły:
Rozwój kapitalizmu
Demokratyzacja prawa wyborczego - od połowy XIX w. rządy poszczególnych państw zaczęły znosić różne ograniczenia prawa wyborczego, np. cenzus majątkowy, co spowodowało, że do aktywnej polityki mogły się włączać - i włączały - różne grupy społeczne
rozwój parlamentaryzmu - tworzenie instytucji parlamentarnych stworzyło warunki dla działania partii politycznych. Obywatele, którzy otrzymali prawa polityczne, uzyskali wpływ na politykę państw właśnie poprzez tworzenie partii politycznych oraz działalność w nich. Partie polityczne stały się organami pośredniczącymi między obywatelami a władzą. Partie polityczne musiały wytworzyć jednolitą linię politycznego działania, co dało początek powstaniu programów partii politycznych. W historycznym procesie ich kształtowania można wyróżnić cztery etapy.
Etap koterii arystokratycznych (XVII-XVIII w.)
Koterie arystokratyczne były to ugrupowania kierowane przez wpływowe rody Celem koterii było zdobycie władzy przez przedstawicieli tych rodów. Przykładem była Familia Czartoryskich w Polsce. Posiadała ona program, jednak jej zasadniczym celem nie było wcielenie go w życie, lecz zdobycie władzy.
Etap klubów politycznych (druga polowa XVIII-XIX w.)
Kluby polityczne były to ugrupowania skupiające zwolenników określonego programu politycznego. Miały one już struktury organizacyjne, ale prawo wyborcze, oparte na cenzusie wyborczym, powodowało, że te struktury niebyły rozbudowane. Centrum klubów stanowili członkowie zasiadający w parlamencie. Partie te nie posiadały struktury terytorialnej.
Etap partii masowych (od połowy XIX w.) Partie masowe pojawiły się wraz z demokratyzacją prawa wyborczego w drugiej połowie XIX w. Przełomem było pojawienie się partii robotniczych, które posiadały program, przywódców oraz szeregowych członków. Partie te były ponadto związane z organizacjami społecznymi, np. ze związkami zawodowymi.
Etap partii wyborczych (od końca XX w.)
Osłabienie tradycyjnych podziałów klasowych oraz przemiany świadomości społecznej wpłynęły na zmianę sposobu działania partii masowych.Największe z nich przyjęły model partii wyborczej, czyli partii, która zabiega o poparcie szerokich kręgów wyborców, a nie tylko określonych grup społecznych. W partiach tych wzrasta rola ekspertów i liderów partyjnych, a ich program ma coraz bardziej centrowy i pragmatyczny charakter.
Istnieje możliwość grupowania partii ze względu na podobieństwa haseł programowych.
W ten sposób można wyodrębnić rodziny partii politycznych:
• partie socjaldemokratyczne,
• partie liberalne,
• partie chadeckie,
• partie konserwatywne.