Charakterystyka nauk prawnych

Prawoznawstwo - nauki prawne; wyróżniamy:

- podejście szczegółowe: szczegółowe nauki prawne - celem ich badań jest prawo aktualnie obowiązujące w danym państwie (oraz prawo międzynarodowe); ich zadaniem jest analiza norm zawartych w gałęziach takiego prawa, na którą składa się: problematyka obowiązywania, interpretacji (wykładni), systematyzacji prawa i tworzenie aparatury definicyjno-pojęciowej; istnieją trzy kryteria wyróżnienia nauk szczegółowych:

- kryterium przedmiotowe: n.sz. zajmują się pewnym segmentem prawa (np. prawo cywilne, karne) oraz określoną problematyką (p. podatkowe)

- k. podmiotowe: pytanie o adresata norm (np. podział na prawo prywatne i publiczne)

- k. regulacyjne: stosunki prawne jakie nastąpiły w wyniku zastosowania norm:

- metoda administracyjnoprawna - powstają relacje niesymetryczne (decydent - odbiorca normy)

- m. cywilnoprawna - r. symetryczne

- m. karnistyczna - r. trójstronne (oskarżony - sąd - oskarżyciel)

- podejście ogólne: ogólna nauka o prawie (teoria i filozofia prawa) - celem ich badań jest opis i wyjaśnienie podstawowych, uniwersalnych cech prawa i prawidłowości jakim ono podlega; teoria i filozofia prawa, wstęp do prawoznawstwa

- podejście historyczne: nauki historycznoprawne - celem ich badań są instytucje prawno-polityczne, poglądy, prawo oraz typy i formy państwa w przeszłości; historia powszechna państwa i prawa, historia państwa i prawa Polski, prawo rzymskie prywatne, historia doktryn politycznych i prawnych

- podejście komparatystyczne - polega na porównywaniu aktualnie obowiązującego prawa na różnych płaszczyznach, np. gałęzi prawa, kultur prawa

- pomocnicze nauki prawne - nie stanowią części nauk prawnych a jedynie ich badania czy metody są wykorzystywane przez inne nauki prawne, np. informatyka prawnicza, kryminalistyka, socjologia, logika prawnicza (?), medycyna sądowa

Problematyka badawcza prawoznawstwa:

- dogmatycznoprawna, zajmuje się:

- zagadnieniami obowiązywania prawa (problemy walidacyjne), polega na orzekaniu o przynależności określonego aktu do systemu prawa

- zagadnienia interpretacji (egzegezy, wykładni) prawa; wyróżniamy:

- racje językowe wykładni, sprowadzają się do pytania: „Jakie jest znaczenie wyrażenia W w przepisie P?”

- racje funkcjonalne, „Czy stosowanie przepisu P w znaczeniu Z jest celowe, zgodne z intencjami prawodawcy, słuszne i sprawiedliwe?”

- racje systemowe, „Czy uznanie, że przepis P ma znaczenie poprowadzi do rekonstrukcji normy, która byłaby w kolizji z innymi normami?”

- z. systematyzacji prawa, dotyczą ustalenia relacji między normami prawa obowiązującego; wyróżnia się następujące relacje:

- hierarchii norm (norma wyższa - niższa)

- podstawy obowiązywania (norma kompetencji prawodawczej - norma powstała w wyniku zrealizowania normy kompetencyjnej)

- derogacji (norma N1 uchyla N2)

- zakresowe (lex specialis - lex generalis)

- wynikania (norma N1 jest konsekwencją N2)

- przynależności do części systemu prawa lub danego aktu prawnego

- z. definicyjno-pojęciowe, dotyczą zarówno pojęć tekstowych (występujących w tekstach prawnych) i pozatekstowych (należące do języka prawniczego dogmatyki prawa)

- z. stosowania wnioskowań prawniczych, polega na wyprowadzaniu z aktu normatywnego treści bezpośrednio w nim nie zawartych

- z. rozstrzygania kolizji w prawie

- z. doskonalenia prawa, doskonalenie opiera się na poniższych przesłankach:

- logiczna i prakseologiczna niesprzeczność systemu prawa

- zupełność systemu prawa

- spójność aksjologiczna s.p.

- skuteczność regulacji prawnej

- z. teoretyczno-prawne na użytek badanej gałęzi prawa przez dyscyplinę szczegółowych nauk prawnych

- socjotechniczna; zajmuje się zagadnieniami społecznymi - metodami kreowania życia społecznego, wpływania na nie, badaniami nad zachowaniem ludzi, pytaniami o oddziaływanie prawa na duże grupy społeczne i jego skuteczność; akcentuje charakter pozajęzykowy prawa, ocenia również prawo tworzone przez prawodawcę;

- teoretycznoprawna; zajmuje się:

- zagadnieniami filozoficznoprawnymi, w tym z. aksjologicznymi (stosunek prawa do moralności); poszukiwanie prawa sprawiedliwego w świetle przymowanej moralności

- z. metodologiczne, polega na refleksji nad naukami prawnymi, dotycząca problemów jakie poruszają oraz ich statusu metodologicznego (określenie kategorii nauk prawnych, np. n. formalne, empiryczne itp)

- aspektami formalnym (problematyka pojęć, struktury wypowiedzi, redagowania tekstu prawnego oraz wykładni) i realnym prawa (kwestie związane z działaniem prawa, opisem praktyki itp)

- bada tak fakty empiryczne (pytania o zachowanie ludzi) jak i językowe, analityczne (opis praktyk językowych i rozwiązywanie problemów językowych)

Metodologia badań prawniczych - naukowa refleksja nad metodami poznania w naukach prawnych, strategiami uzasadniania twierdzeń należących do danej dyscypliny prawniczej oraz nad aparaturą pojęciową nauki prawa; wyróżniamy:

- metoda dogmatycznoprawna (formalnodogmatyczna, tekstowa) - polega na stosowaniu reguł wykładni prawa opartych na analizie aktu prawa i wyprowadzając z nich normy postępowania; cechą charakterystyczną m. d. jest zorientowanie na wąski, językowy charakter wykładni prawa (tekstualizm - ograniczenie przesłanek rozumowania do samego tekstu); ponadto tekst prawny ma tu status dogmatu, który może polegać tylko na egzegezie, a w żadnym wypadku na ocenie

- metoda socjotechniczna - stosuje politykę prawa tzn. obiera sobie cel społeczny a następnie używa prawa do osiągnięcia tego celu; wyróżnia się:

- politykę tworzenia prawa (realizowana przez prawodawcę)

- p. stosowania prawa (realizowana przez organy administracji)

- p. korzystania z przyznanych uprawnień i kompetencji prawnych

Toczy się spór o naukowość metody: z jednej strony ma ona charakter empiryczny (badanie zjawisk społecznych), z drugiej aksjologiczny (wybór celów jest podporządkowany jakimś wartościom)

Podstawowe ujęcia prawa (powstałe jako wynik sporu między naturalizmem a antynaturalizmem, który toczył się o użyteczność wypracowanych w przyrodoznawstwie metod badawczych, inaczej: spór między wyjaśnieniem i zrozumieniem w n. społecznych):

- antynaturalistyczne ujęcie prawa - nie uznaje obserwacji jako wystarczającej metody badawczej nauk społecznych, a postuluje to tym, że za pomocy obserwacji nie można uchwycić całości rzeczywistości kultury (do niej należy także prawo), która jest dwupłaszczyznowa: ma charakter sensybilny (substraty materialne) i intelligibilny (znaczenie); antynaturalista uwzględnia w badaniu świata społecznego problematykę aksjologiczną

- naturalistyczne ujęcie prawa - uznaje, że obserwacja (metoda poznawcza przyrodoznawstwa) jest wystarczającą metodą w badaniu zjawisk społecznych, zakłada więc obiektywizm i bezstronność w humanistyce (naukach społecznych)

2

---