Wcześniej – różnice indywidualne (jednostki różnią się pod względem każdej poszczególnej cechy)
Problematyka temperamentu
Dziś: inteligencja i zdolności
Kiedy mówimy o zdolnościach mówimy o czymś co przypomina zjawisko ciepła. Ni widzimy zjawiska i na podstawie czego wnioskujemy są skutki. Czynnikami które wpływają dystraktory (czynniki fizyczne które nam przeszkadzają). Dużą rolę odgrywa motywacja. Jeżeli ludzie mają wyrównany poziom motywacji to różnicę w skutkach oceniamy na podstawie zdolności. Wynika z tego że zdolności są podstawowym czynnikiem decydującym o sprawności działania.
Przykłady:
Zdolność – właściwość która tłumaczy różnice indywidualne w sprawności i efektywności działania. Określa się ją jako właściwość która tłumaczy szybkość i skuteczność uczenia się. Właściwości które tłumaczą jakość ludzkiego działania. Potencjalna możliwość człowieka, potencjał który może się rozwinąć i warunkować sprawność działania w jakiejkolwiek dziedzinie.
Człowiek dysponuje potencjałem ale jeśli się nie przeradza on w skuteczność; pod pewnymi warunkami dokonuje się rozwój:
środowisko sprzyjające rozwojowi
własna aktywność podmiotu
jeśli to nie ma miejsca potencjał nie rozwija się, albo rozwija się słabo. Zdolności są związane z potencjałem warunkującym sprawność działania jednostki. Jeśli ujmiemy to jako potencjał który może się rozwinąć to pytamy czy może się przekształcić w rzeczywiste zdolności albo pozostanie potencjałem? Jeżeli przekształci się to zakres wpływu zdolności na zachowanie będzie różny -> mówimy o zdolnościach ogólnych/inteligencja (odnoszą się do wszystkich zachowań człowieka) albo zdolnościach specjalnych/specyficznych albo uzdolnienie (wpływają tylko na pewne zachowania).
W jaki sposób rozumiana jest inteligencja? Osoby z wysokim poziomem inteligencji gorzej sobie radzą w sytuacjach społecznych albo z problemami technicznymi. Zbiór zdolności przystosowujących do środowiska, ogólna zdolność uczenia się. Układ wew. warunków które przejawiają się w efektywności działania wymagającego użycia typowo ludzkich procesów poznawczych tj. myślenia i rozumowania.
Inteligencja to stan czy proces? Część badaczy twierdzi że istnieje wiele rodzajów inteligencji:
ogólna (czynnik G/zdolność poznawcza)
matematyczna
emocjonalna
społeczna – zbiór zdolności odpowiedzialnych za właściwe i mądre postepowanie z innymi ludźmi; zdolność rozpoznawania intencji, emocji innych osób, rozpoznawanie osobowości na podstawie obserwacji zachowania, rozpoznawanie relacji międzyludzkich, przewidywanie zachowań i relacji przeszłych i przyszłych, właściwe postępowanie z innymi
praktyczna – wykorzystywany w codziennych sytuacjach, oparty na wiedzy i doświadczeniu
inteligencja to coś co mierzą testy inteligencji tj inteligencja psychometryczna/inteligencja typu C. żaden test inteligencji nie bada rzeczywistych możliwości człowieka, c więcej bada przejawy owych możliwości w specyficznych sytuacjach.
Część badaczy uważa że mnożenie rodzajów inteligencji i różnych definicji do niczego nie prowadzi. Dlatego też od początku XX wieku pojawiają się tendencje do zastępowania definicji inteligencji opisywaniem jej struktury tj. jak jest zbudowana. Okazało się że jest to bardzo efektywne. Punktem wyjścia do takich rozważań była:
koncepcja Spearmana: zwrócił uwagę na to że inteligencja to potencjał mózgowy, który przejawia się we wszystkim co robimy, czynnik ‘g’ czyli ogólny przenikający wszystko. Są też czynniki ‘s’ czyli specyficzne które ujawniają się w konkretnych sytuacjach. Każde zachowanie człowieka to interakcja tych dwóch czynników. Od czynnika ‘g’ wzięły początek inne koncepcje inteligencji:
koncepcja Vernona: czynnik ogólny jest ogólną zdolnością ale w rzeczywistości obejmuje on dwie grupy czynników: werbalno-szkolne i przestrzenno-mechaniczne (praktyczne działanie). Każda z tych grup obejmuje cały szereg czynników specyficznych
dwa rodzaje inteligencji: czynnik ‘a’/inteligencja płynna – bilogicznie uwarunkowana z właściwości mózgu sprawnośc funkcjonowania