Ćwiczenia II: Metody, techniki i narzędzia diagnostyczne

Metody diagnozowania

Metoda, od greckich słów meta- wzdłuż, odos- droga, meta hodos- droga do celu. Jasny, jednoznaczny oraz skuteczny sposób postępowania badawczego, który powinien być działaniem zorganizowanym i systematycznym

Reguły metod badawczych

1. Każda metoda powinna być zdeterminowana i ukierunkowana

(cel -> metoda, przedmiot badania-> metoda)

2. Metody badawcze powinny być efektywne i niezawodne

( dokładne wyniki, wysoka wiarygodność)

3. Metody powinny być odtwarzalne

( nieograniczony czas, każdy diagnosta)

4. Metody powinny być jasne, zrozumiałe i poznawalne

( dla praktyki)

Metody diagnozowania stosowane w pedagogice

1. Monografia pedagogiczna

2. Sondaż diagnostyczny

3. Eksperyment pedagogiczny

4. Metoda indywidualnych przypadków

Monografia pedagogiczna

Monografia pedagogiczna, określana jest również mianem badań terenowych. Jej podstawowym zadaniem jest opis i wyjaśnianie poszczególnych, jednostkowych faktów, polega na traktowaniu układu społecznego jako pewnej całości i dąży do zanalizowania układu relacji między częściami tej całości, zasad jej funkcjonowania i dynamiki (S.Nowak, metody badań pedagogicznych)

Cechą która najbardziej wyróżnia monografię jest jej ścisła lokalizacja instytucjonalna, tzn , że badaniu podlegają konkretne:

• Instytucje społeczne o charakterze dydaktycznym, wychowawczym, opiekuńczym, kulturalnym

• Instytucjonalne formy działalności opiekuńczo-wychowawczej, interwencyjnej, socjalizacyjnej

• Organizacje społeczne

Monografia pedagogiczna

1. Przedmiot badań: instytucje wychowawcze, lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej

2. Sposób badania: sięgnięcie w głąb danej instytucji, zbadanie jej wielostronnego funkcjonowania.

3. Techniki: obserwacja uczestnicząca i nieuczestnicząca, analiza wytworów respondentów, dokumentoskopia, techniki socjometryczne, techniki psychometryczne, rozmowa kierowana, wywiad

Struktura monografii pedagogicznej:

1. Geneza instytucji i jej struktura

2. Cele i zakres działania instytucji

3. Funkcje instytucji

4. Zasoby ludzkie i materialne

5. Etapy rozwoju instytucji

6. Zmieniający się program

7. Zmieniająca się kadra

8. Absolwenci

9. Powiązania ze środowiskiem lokalnym

10. Diagnoza mocnych i słabych stron instytucji

11. Osiągnięcia/ niepowodzenia

12. Perspektywa rozwoju, koncepcja ulepszeń i prognoza rozwoju.

Sondaż diagnostyczny

Sondaż diagnostyczny, metoda badań, której przedmiotem są fakty, opinie, poglądy, dotyczące różnorodnych procesów, zjawisk, osób i czynników mających bezpośredni lub pośredni związek z szeroko pojętym wychowaniem, gromadzone przez respondentów na podstawie skierowanych doń ustnych lub pisemnych pytań.

Sondaż diagnostyczny

1. Przedmiot badań: zjawisko o znaczeniu istotnym dla wychowania, stany świadomości społecznej i poglądy, oceny, problemy określonych grup społecznych, patologie społeczne

2. Sposób badania: funkcjonowanie psychospołeczne diagnozowanej populacji, potrzeby i oczekiwania jej poszczególnych członków, dynamika zjawisk i procesów społecznych, tendencje rozwojowe dotyczące badanego społecznego problemu

3. Techniki: ankieta, wywiad, obserwacja, test.

Eksperyment pedagogiczny

Metoda ta ma charakter eksperymentu naturalnego. Podczas jej przeprowadzania badacz oddziałując zmienną niezależną, wywołuje interesujące go zjawiska w naturalnych warunkach życia uczniów/podopiecznych/wychowanków.

Istotą eksperymentu jest: podjęcie działania, obserwacja skutków działania, zmierzenie wpływu zn na zz. W praktyce oznacza to, że badacz porównuje efekt działania w grupie eksperymentalnej i kontrolnej

1. Przedmiot badań: eksperymenty diagnostyczne: jakościowe, ilościowe i pomiary, eksperymenty pozwalające wykrywać zależności jakościowe i ilościowe, eksperymenty rozstrzygające.

Eksperymentem można posługiwać się na kilka sposobów:

1. Eksperyment z jedną grupą

2. Technika grup równoważnych

3. Technika wyrównywania par

4. Technika rotacyjna

Metoda indywidualnych przypadków

Metoda indywidualnych przypadków- gromadzenie danych o rozwoju i życiu fizycznym, psychicznym i społecznym kilku osób , które powiązane są ze sobą wspólnym przedmiotem badań, choć żaden przypadek nie stanowi repliki innych

Studium indywidualnego przypadku- bardzo dokładna diagnoza tylko jednego, wybranego przypadku, a dotyczy w szczególności określonych zjawisk czy problemów dotyczących jednej osoby w kontekście jej życia

Techniki: wywiady: środowiskowy i pogłębiony, biograficzny, narracyjny, testy projekcyjne, testy psychologiczne, genogram, obserwacja uczestnicząca i nieuczestnicząca, obserwacja bezpośrednia i pośrednia, rozmowa kierowana, testy, dokumenty

Przykładowy schemat MIP lub SIP:

1. Identyfikacja badanej osoby: imię i nazwisko, wiek, miejsce urodzenia i zamieszkania, historia życia osoby badanej:

• Rozwój fizyczny i stan zdrowia diagnozowanego: okres prenetalny, niemowlęcy, przedszkolny, szkolny, przebyte choroby i powikłania, waga, wzrost oraz ogólna ocena stanu zdrowia

• Rozwój umysłowy: inteligencja, procesy poznawcze, poziom rozwoju umysłowego w odniesieniu do wzorca wiekowego

• Rozwój emocjonalny

• Rozwój społeczny (stosunki interpersonalne z rówieśnikami , poczucie odpowiedzialności i niezależności, akceptacja norm moralno- społecznych, pozycja socjometryczna w grupie, stopień przystosowania społecznego, adaptacja społeczna i integracja w odniesieniu do różnych grup społecznych, pełnione role i funkcje, kompetencje i umiejętności społeczne

2. Środowisko rodzinne, opiekunowie, osoby znaczące- relacje interpersonalne, komunikacja pełnione role, zajmowana pozycja, rodzaj oraz charakter i siła związków emocjonalnych w określonej grupie, opis środowiska

3. Identyfikacja problemu- opis i wstępna ocena sytuacji problemowej

4. Geneza i dynamika badanego problemu- historia powstania problemu i jego rozwój w czasie

5. Znaczenie problemu- wpływ badanego problemu na funkcjonowanie psychospołeczne diagnozowanej osoby i jej relacji ze środowiskiem

6. Opis zastosowanych do tej pory form pomocy i wsparcia oraz ich efekty- (kto? dlaczego? kiedy? Jakie metody i techniki interwencyjne? Jakie były ich rezultaty?)

7. Prognoza- przypuszczalna dynamika, kierunki rozwoju i zmian badanego problemu/zjawiska oraz skutki, jakie wywołał ów problem, ewentualne przewidywania odnośnie do skuteczności zastosowanych oddziaływań.

8. Propozycje rozwiązań- sformułowanie celów do których należy dążyć oraz zadań jakie należy realizować w kontekście rozwiązania diagnozowanego problemu.

9. Ustalenie konkretnego planu oddziaływań- opis metod, technik oraz środków jakie pedagog, terapeuta czy pracownik socjalny zastosuje w pracy z badaną osobą po zakończeniu procesu diagnozy wraz z określeniem przybliżonych terminów tychże oddziaływań i ze wskazaniem osób, które będą w tych czynnościach uczestniczyć

10. Wdrażanie oddziaływań- praktyczne zastosowanie opisanych w punkcie 9 działań

11. Sformułowanie wniosku i uwag końcowych- w odniesieniu do uprzedniej koncepcji prowadzenia przypadku oraz w odniesieniu do efektów oddziaływań

Techniki diagnostyczne

Każda metoda badawcza jest ściśle powiązana z realizującymi ją technikami badawczymi. Są to czynności, które pozwalają badaczowi na uzyskanie informacji. Służą realizowaniu określonych celów badawczych

Np.:

Techniki :

1. Ankieta

2. Wywiad i rozmowa

3. Obserwacja

4. Analiza dokumentów i wytworów

5. Pomiar

6. Kwestionariusz

Ankieta

Ankieta: gromadzenie danych polegające na samodzielnym wypełnianiu przez respondentów, odpowiednich, specjalnych kwestionariuszy oraz na pisemnym udzielaniu wypowiedzi na pisemnie postawione pytania.

Typy ankiet:

• Środowiskowa

• Prasowa

• Pocztowa

• Jawna

• Anonimowa

Wywiad i rozmowa

• Wywiad: sposób gromadzenia danych przez bezpośredni kontakt z określonymi osobami, które mogą udzielić informacji na temat interesujących badacza zagadnień.

• Rozmowa: za podstawę rozróżnienia wywiadu i rozmowy przyjmuje się kryterium podmiotu od którego informacje się uzyskuje ( wywiad- osoby postronne, rozmowa-podmiot badany) .Wywiad jest bardziej formalny, natomiast rozmowa jest bardziej swobodna, indywidualna i nieprzewidywalna

Typy wywiadu:

• Jawny

• Nieformalny

• Swobodny

• Indywidualny

• Zwykły

• Psychologiczny

• Ustny

• Ukryty

• Formalny

• Skategoryzowany

• Zbiorowy

• Panelowy

• Środowiskowy

• Pisemny

Technika prowadzenia wywiadu i rozmowy. Wywiad i rozmowę należy prowadzić zgodnie z wypracowanymi w metodologii diagnozy regułami, które wyznaczają: sposób budowania pytań i ich komponowania w całości wywiadu; tworzenia ich sekwencji i całości przebiegu, język, którym posługuje się diagnosta, przyjęty poziom standaryzacji i stopień kierowania rozmową, głębokość i planowanie tematyki oraz rejestracja pozyskiwanych danych, sposób sporządzania protokołu i jego zawartość, a także uwzględnienie ograniczeń i podstawowych warunków poprawności

Budowanie całości wywiadu:

• Logika badającego

• Logika badanego

• Rozpoczynanie wywiadu

• Sekwencja tematów w wywiadzie

• Zmiana tematu

• Zakończenie wywiadu

• Czas trwania wywiadu

• Język wywiadu

Rejestracja przebiegu wywiadu

• Zapis magnetofonowy

• Sporządzanie notatek odręcznych

• Protokół z badań

Warunki poprawności:

• Warunki związane z czynnikami zewnętrznymi

• Przewidzenie zakłóceń ze strony respondenta

• Technika zadawania pytań

• Konstrukcja kwestionariusza

• Znajomość ograniczeń w stosowaniu

Obserwacja

Gromadzenie danych w drodze spostrzegania kierowanego zadaniem poznawczym. Celowe, planowe spostrzeganie rzeczywistości w ich naturalnym przebiegu.

Rodzaje obserwacji:

• Bezpośrednia

• Kontrolowana

• Jawna

• Naturalna

• Potoczna

• Pośrednia

• Niekontrolowana

• Ukryta

• Uczestnicząca

• Naukowa

Cechy dobrze przeprowadzonej obserwacji:

• Wierność

• Obiektywność

• Selektywność

• Wyczerpywalność

• Wnikliwość

Analiza dokumentów i wytworów

Polega na opisie, interpretacji i wnioskowaniu o faktach, wydarzeniach, zjawiskach o własnościach, czy cechach ludzi, grup czy układów społecznych przez ustalenie i opisywanie cech tychże dokumentów lub wytworów rozumianych szeroko

Typy dokumentów:

• Zastane

• Kronikarskie

• Systematyczne

• Oficjalne

• Pisane

• Intencjonalne

• Opiniodawcze

• Okolicznościowe

• Osobiste

• Cyfrowe

Rodzaje analizy dokumentów:

• Analiza zewnętrzna

• Analiza formalna

• Analiza ilościowa

• Analiza wewnętrzna

• Analiza treściowa

• Analiza jakościowa

Pomiar

Sposób pojmowania zjawisk i procesów wychowawczych w kategorii ilościowych, by sprawniej i dokładniej je poznawać, a jednocześnie dokładniej kontrolować ich przebieg i występujące pomiędzy nim zależności

Pomiar może się dobywać na kilku poziomach, różniących się stopniem dokładności uzyskanych danych:

• Poziom nominalny prosty

• Poziom nominalny

• Poziom porządkowy

• Poziom interwałowy

• Poziom ilorazowy

Kwestionariusz

Kwestionariusz należy do podstawowych i najczęściej stosowanych narzędzi badawczych. Często nazywany jest kwestionariuszem ankietowym i w tym przypadku ankieta oznacza to samo co kwestionariusz- w najszerszym ujęciu lista obejmująca większą lub mniejszą liczbę pytań, dotyczących określonego zagadnienia. W psychologii kwestionariusz nazywany jest często inwentarzem, rozumiany jako specyficzne metoda badania, głównie osobowości i wybranych właściwości funkcjonalnych.

Klasyfikacje pytań kwestionariuszowych:

1.Ze względu na kryterium oczekiwanych od respondenta wypowiedzi:

• Pytania o fakty

• Pytania o opinie, postulaty, wnioski

• Pytania dopełnienia

2. Ze względu na sposób konstruowania pytań:

• Pytania otwarte

• Pytania zamknięte

• Pytania półotwarte

3. Ze względu na zagrożenia wynikające z poruszanych kwestii:

• Pytania sugerujące

• Pytania projekcyjne

• Pytania uwikłane

• Pytania progresywne

• Pytania pomniejszające

• Pytania zaskakujące

• Pytania dopuszczające

4. Ze względu na funkcję jaką pełnią w badaniu:

• Pytania pułapki

• Pytania kontrolne

• Pytania filtrujące

• Pytania łączniki