TEORIA WYCHOWANIA, JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA

Nauka: dziedzina społecznej aktywności człowieka: przyrodnicze i społeczne; teoretyczne i praktyczne; dedukcyjną i indukcyjną.

Nauka o wychowaniu człowieka: pedagogika to nauka zajmująca się całokształtem działań, nauka o wychowaniu człowieka

Wychowanie: proces celowego, świadomego, zamierzonego przygotowania człowieka do społeczeństwa

Socjalizacja: jest pojęciem obszerniejszym niż wychowanie

Teoria wychowania: skuteczne metody wychowania

PEDAGOGIKA:

• Teoria wychowania

  • Wychowanie ukierunkowujące (wychowanie wąsko – rozumiane)

  • Emocjonalno – wolicjonalna

  • Cechy kierunkowe osobowości (postawy, poglądy, normy, wartości, ideały)

• Teoria nauczania (dydaktyka)

  • Wychowanie usprawniające

  • Sfera intelektualno – sprawnościowa

  • Cechy instrumentalne (wiedza, umiejętności, sprawności, nawyki)

HISTORIA TEORII WYCHOWANIA:

• 1945 – 1948

  • Nie przyjmowano wszystkich założeń

  • Pajdocentryzm (dziecko w środku)

  • Naturalizm (Russo) „dziecko na łonie natury”

  • Wczesna manipulacja radziecka

• 1949 – 1956

  • Pedagogika radziecka jedynym źródłem inspiracji

• 1956 – 1989

  • Nadal manipulacja ze wschodu (cenzura państwowa)

  • Odwolywanie do pedagogiki zachodniej

TRZY SPOSOBY UPRAWIANIA TEORII WYCHOWANIA:

• Gromadzenie obszernych materiałów z różnych dyscyplin pokrewnych związanych z pedagogiką, analizowanie zgromadzonej wiedzy np. skutki przemocy

• Przeprowadzenie badan dotyczących procesu wychowawczego i niektórych jego uwarunkowań

• Sięganie do własnych doświadczeń w zakresie wychowania dzieci i młodzieży

TRZY ORIENTACJE BADAWCZE:

• Weryfikacyjne

• Diagnostyczne

• Ilościowe i jakościowe

POJĘCIA WYCHOWANIA I JEGO CECHY:

Szerokie rozumienie socjalizacji – wchodzenie jednostki w kulturę i kształtowanie się jej osobowości społecznej to dwa aspekty tego samego procesu, zaczynającego się u małego dziecka od przyswajania sobie zachowań zgodnych z elementarnymi wymogami kultury i tworzenia odpowiadających im postaw osobowości.

Wąskie rozumienie socjalizacji – socjalizacja to wpływ życia społecznego na jednostkę, a jednocześnie skutek tego wpływu w postaci zachodzących w niej zmian, także w sferze osobowości; Proces włączania jednostki w społeczeństwo, umożliwiający integrację z nim, czyli zaadoptowanie przyjętego w danym społeczeństwie sposobu myślenia i odczuwania oraz zgoda na obowiązujący w nim system wartości, łącznie z powszechnie głoszonymi tam opiniami, przekonaniami, wierzeniami, ideami.

Inkulturacja – przejmowanie przez człowieka dziedzictwa kulturowego poprzednich pokoleń; Jest to proces uczenia się kultury lub wrastania w nią, proces kulturowego przystosowania. Wskazuje na dostosowywanie się ludzi do kultury, czyli całokształtu materialnego i duchowego dorobku ludzkości, przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Ogółem przez inkulturację rozumie się proces wchodzenia przez jednostkę w życie kulturalne danego społeczeństwa, czyli wrastanie w charakterystyczną dla niego kulturę. Dzięki temu jednostka „staje się integralnym członkiem tego społeczeństwa i nosicielem jego kultury”.

Wychowanie – podobnie jak wąsko rozumiana socjalizacja ma na celu „adaptację do społeczeństwa” i „adaptację do kultury” jak w procesie inkulturacji. Inne wspólne cechy wychowania, socjalizacji i inkulturacji to: złożoność, interakcyjność, relatywność i długotrwałość.

PODOBIEŃSTWA MIĘDZY SOCJALIZACJĄ, INKULTURACJĄ I WYCHOWANIEM

Socjalizacja i inkulturacja niemal stale towarzyszą procesowi wychowania. Podobnie jak w wyniku oddziaływań wychowawczych oczekuje się od nich, że pomogą człowiekowi w dostosowaniu się do wymagań stawianych mu przez społeczeństwo i kulturę, a także wprowadzeniu go w ogół spraw szeroko rozumianego życia społecznego i kulturalnego.

RÓŻNICE MIĘDZY SOCJALIZACJĄ, INKULTURACJĄ I WYCHOWANIEM

Wychowanie stanowi przede wszystkim próbę świadomej i celowej interwencji w procesy socjalizacyjno- inkulturacyjne. Tym samym jest zawsze procesem przewidzianym z góry, a więc zamierzonym i nierzadko zaplanowanym. Natomiast socjalizacja i inkulturacja pozbawione są wszelkiej intencjonalności w wywieraniu wpływu na dzieci, młodzież i dorosłych. Są procesami bezdecyzyjnymi, czyli przez nikogo na ogół niekierowanymi i niesterowanymi.

WYCHOWANIE A SOCJALIZACJA

Socjalizacja jest to ogół działań ze strony społeczeństwa zmierzający do uczynienia z jednostki istoty społecznej a także ogół zmian zachodzących w jednostce poddawanej tym oddziaływaniom. Zmiany te pozwalają jednostce na stopniowe stawanie się równoprawnym członkiem społeczeństwa. Granice między wychowaniem a socjalizacją są płynne. Wychowanie w pedagogice, to wpływy celowe i zamierzone jednakże pozostają one w ścisłym związku z oddziaływaniem otoczenia. Wg Muszyńskiego socjalizacja jest pojęciem szerszym od wychowania obejmującym zarówno wpływy zamierzone (wychowanie) i niezamierzone (socjalizację właściwą)

WYCHOWANIE A OPIEKA

Opieka wg Okonia to ogół działalności podejmowanej przez instytucje lub osoby w celu zaspokojenia codziennych potrzeb dzieci oraz wszechstronnego rozwoju ich osobowości. Wychowanie i opieka są pojęciami bliskoznacznymi, uzupełniającymi się wzajemnie. H Radliska proponuje pojęcie procesu opiekuńczo -wychowawczego bez dzielenia go na opiekę i wychowanie (Łobocki) Mocne rozgraniczenie między opieką i wychowaniem ukazuje Z Dąbrowski: Działania opiekuńcze wyprzedzają i warunkują działania wychowawcze. Zadaniem opieki jest zapewnienie ciągłości gatunku a wychowania przekazania dorobku kulturowego w szerokim pojęciu.

WYCHOWANIE W ŚWIETLE KONCEPCJI PSYCHOLOGICZNYCH
I PEDAGOGICZNYCH:

WG KONCEPCJI BEHAWIORYSTYCZNEJ:

Zachowanie człowieka zależy od uwarunkowań zewnętrznych, a wychowanie jest bezpośrednim oddziaływaniem na wychowanków w formie np. rożnego rodzaju manipulacji i indoktrynacji połączonych z bogatym zestawem nagród lub kar albo jednocześnie jednych i drugich.

Skrajna koncepcja behawiorystyczna:

• Przeżycia wewnętrzne jednostki są jej osobistą sprawą i nie powinny interesować innych

• Wszelkie zachowanie człowieka jest w istocie reakcja na bodźce z zewnątrz

• Pozbawienie wychowanka prawa do własnej decyzji

• Podmiotowe traktowanie – człowieka traktuje się, jako tworzywo pozbawione własnych kompetencji, aspiracji, oczekiwań, wartości

• Wychowankowie pozbawieni są własnej aktywności i samodzielności w procesie ich rozwoju i wychowania

Umiarkowana koncepcja behawiorystyczna:

• Warunkowanie instrumentalne – stosowanie wzmocnień pozytywnych (wzmacniają tendencje do powtórzeń reakcji pożądanych np. pochwały, uznania, nagradzanie) i negatywnych (zahamowanie np. nagany, kary).

• Manipulowanie wzmocnieniami (nagrodami i karami)

WG KONCEPCJI HUMANISTYCZNEJ:

• Człowiek ma swoje własne życie i własną tożsamość. Nie stanowi niczyjej własności. Ma pełne prawa do własnej aktywności i samodzielności tj. podejmowania różnych zadań, samodzielnego myślenia i rozwiązywania własnych problemów.

• Człowiek ma prawo i obowiązek ponoszenia odpowiedzialności za własny rozwój

• W postępowaniu z wychowankiem zaleca się patrzeć na niego z jego punktu widzenia „jego oczami”

• Potrzeba aktualizowania tkwiących w jednostce możliwości. W ich odkryciu i wykorzystaniu można mu pomóc poprzez stwarzanie odpowiednich warunków sprzyjających samorealizacji.

• Wychowanie wyklucza wszelkiego rodzaju narzucenia i celowo rezygnuje z form przymusu w tym także posłuszeństwa, podporzadkowania się dorosłym.

• Człowiek z natury jest dobry

WG KONCEPCJI PSYCHOSPOŁECZNEJ:

• Na kształtowanie osobowości szczególny wpływ mają uwarunkowania społeczne

• Człowiek jest istotą społeczną, zależną od ludzi. O jego zachowaniu decyduje sytuacja społeczna. Podlega wpływom stosunków międzyludzkich

Wg H. S. Sullivana:

• Decydującym czynnikiem rozwoju człowieka są stosunki interpersonalne z innymi ludźmi, bezpośrednie lub pośrednie

• Charakter interpersonalny maja takie zjawiska jak: spostrzeganie, myślenie, zapamiętywanie, marzenia senne

• Konieczność otwartej i szczerej wymiany opinii i stanowisk wzajemnego porozumiewania się

Wg E. Fromma i K. Horney:

• Bez kontaktów człowiek czuje się samotny i wyobcowany

• Potrzeby miłości, braterstwa, tożsamości, transcendencji (wykraczania poza siebie), układu odniesienia i czci

• Człowiek powinien być twórczy i wolny

• Pozbawienie poczucia bezpieczeństwa i nadmiar lęku wzmacnia skłonność do odsuwania się i izolowania od ludzi lub niechętnego i wrogiego występowania przeciwko ludziom

WG KONCEPCJI PEDAGOGICZNYCH:

Wg J. Korczaka:

• Prawo dziecka do szacunku, prawo do tego by było, kim jest, prawo do radosnego dzieciństwa, prawo do współdecydowania o własnym losie, prawo do niepowodzeń i łez, prawo do posiadania rzeczy i tajemnic.

• Troska o rozwój samorządności (sąd koleżeński, rada samorządowa, sejm dziecięcy)

• Uważał każde dziecko za wartościowego człowieka, który zasługuje na taki sam szacunek jak dorosły

Wg A. Kamińskiego:

• Wykorzystanie doświadczeń harcerskich

• Nauka poprzez przeżywanie

• Skuteczność procesu dydaktycznego zależy od osobowości nauczyciela

• Cztery sposoby organizacji lekcji: zabawy dydaktyczne, zajęcia w grupach, lista umiejętności i swoista atmosfera wychowawcza

• Wartości moralne: dzielność, altruizm, poczucie odpowiedzialności, przyjaźń, braterstwo, panowanie nad sobą, sprawiedliwość.

Wg C. Freineta:

• Nauka poprzez przeżywanie

• Zapewnienie uczniom swobodnej ekspresji (komunikowanie innym własnych uczuć i myśli, wyrażanie siebie), konsekwentne realizowanie idei samorządności(różnorodna działalność dla dzieci zgodnie z ich zainteresowaniami) i odpowiednie wyposażenie klas szkolnych.

• Metody freinetowskie: opracowanie swobodnych tekstów (swobodna ekspresja słowna związana z życiem), sporządzanie gazetek szkolnych, prowadzenie korespondencji międzyszkolnej, techniki swobodnej ekspresji: plastycznej, muzycznej, tanecznej, teatralnej

Wg A. S. Neilla:

• Dziecko jest z natury dobre i ma wszelkie dane by być szczęśliwym

• Wychowanie w swobodzie – każdy może robić, co chce pod warunkiem, że nie ogranicza swobody pozostałych kolegów i dorosłych

• Ramowy rozkład dnia – regulował życie w szkole i internacie. Klasy 3 – 4 uczniów

• Rozwój samorządności i samorządu

• Wysokie wymagania stawiane wychowawcom i nauczycielom

• Zabiegał nie tylko o rozwój intelektualny, lecz także o bogate życie emocjonalne

Wg ks. J. Bosko:

• Wielostronny rozwój młodzieży, jako uczciwych obywateli i dobrych chrześcijan

• Wysoko ceni prowadzenie dialogu, poszukiwanie prawdy, zabieganie o poprawne stosunki międzyludzkie

• System opiera się na trzech filarach: miłość, rozum i religia

  • Miłość – głęboka przyjaźń z wychowankiem, okazywanie im zaufania i szczerości i gotowości do bezinteresownego wspomagania

  • Rozum – regulamin, wszelkie nakazy, polecenia powinny być uzasadnione; niemotywowane strachem

  • Religia – pogłębienie u młodzieży prawdziwej religijności; przywiązywał dużą wagę do bojaźni Bożej (np. dekalog)

Wg W. A. Suchomlińskiego:

• Wychowywać w harmonii z naturą, w kontakcie z przyrodą

• Przeżywanie na sobie np. wycieczki do lasu, do muzeum, filharmonii

• Koncentrowania się na wychowaniu moralnym w pracy dydaktyczno – wychowawczej z uczniami

• Rozwijanie dobroci u uczniów odbywa się poprzez okazywanie im szacunku i wyrozumiałości, tworzenie atmosfery serdeczności oraz za sprawą wygłaszania pogadanek o podstawowych normach moralnych

WARTOŚCI ŹRÓDŁEM WYCHOWANIA:

WARTOŚCI:

• Jest wiele sposobów rozumienia wartości

• Wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki, społeczeństwa i godne pożądania, dostarcza pozytywnych przeżyć, mobilizuje do działania

• Wyrażają to, co być powinno, czego pragniemy, wpisują pewien sens ostateczny, ukazują to, co istotne, to, do czego warto dążyć

• Są filarami, na których opiera się życie społeczne, osobiste, wspólnotowe

• Dwa podzbiory wartości: pozytywne i negatywne jak dobro i zło, prawda i fałsz

Teoria obiektywistyczna:

• Wartości są traktowane, jako właściwość przedmiotów istniejąca niezależnie od tego jak ludzie je oceniają

• Charakter absolutny i powszechnie obowiązujący (są niezależne od wewnętrznych przeżyć człowieka, jego pragnień, potrzeb i uczuć)np. dobro, prawda, piękno

Teoria subiektywistyczna:

• Wartości są właściwościami ukonstytuowanymi przez człowieka w zależności od jego potrzeb, pragnień i dążeń

• Pojawiają się, jako rezultat subiektywnych doznań

Teoria obiektywno – subiektywna:

• Wartość ma w sobie coś istniejącego niezależnie od osoby oceniającej i coś przez nią zdeterminowanego

Skrajna teoria wartości

• Jeżeli w czymś widzę sens to to jest ważne, jeżeli nie dostrzegam sensu to to nie jest wartością

KLASYFIKACJA WARTOŚCI:

Wg E. Sprangera:

• Wartości teoretyczne

• Wartości ekonomiczne

• Wartości estetyczno – artystyczne

• Wartości społeczne

• Wartości polityczne

• Wartości religijne

Wg M. Rokeacha:

• Wartości ostateczne, odnoszące się do najważniejszych celów w życiu człowieka oraz wartości instrumentalne dotyczące najogólniejszych sposobów postępowania. Każdej z tych grup podporządkowuje się osiemnaście różnych wartości.

• Pierwsza grupa wskazuje na cele, które ludzie czynią przedmiotem swych dążeń

• Druga odnosi się do sposobów postępowania i cech osobowości, dzięki którym cele te da się zrealizować

Wg J. Homplewicza:

• Wyróżnił transcendentne i naturalne wartości wychowania, które podporządkował Wartości Nadrzędnej, jaką jest Bóg

• Transcendentne wartości wychowania

  • Powszechny imperatyw czynienia dobra i unikania czynienia zła

  • Postawę wiary, nadziei i miłości

  • Ideę dziecięctwa Bożego i łączności z Bogiem

• Wartości transcendentne są uosobieniem wewnętrznych wartości etycznych wychowania odnoszących się do wartości związanych z osobowością człowieka, z wszechstronnym rozwojem, z jego postawą i czynami.

• Naturalne wartości wychowania

  • Szacunek dla człowieka

  • Godność człowieka

  • Dojrzałość intelektualna i emocjonalna, tolerancja

Wg R. Jedlińskiego:

• Transcendentne (Bóg, świętość, wiara, zbawienie)

• Uniwersalne (dobro, prawda)

• Estetyczne (piękno)

• Poznawcze (wiedza, mądrość, refleksyjność)

• Moralne (bohaterstwo, godność, honor, miłość, przyjaźń, odpowiedzialność, sprawiedliwość, skromność, szczerość, uczciwość, wierność)

• Społeczne (demokracja, patriotyzm, praworządność, solidarność, tolerancja, rodzina)

• Witalne (siła, zdrowie, życie)

• Pragmatyczne (praca, spryt, talent, zaradność)

• Prestiżowe (kariera, sława, władza, majątek, pieniądze)

• Hedonistyczne (radość, seks, zabawa)

Patrząc na skale R. Jedlińskiego zbudować skalę wartości współczesnej młodzieży około 20/25 lat

1. Prestiżowe

2. Pragmatyczne

3. Hedonistyczne

4. Społeczne

5. Moralne

6. Estetyczne

7. Poznawcze

8. Uniwersalne

9. Witalne

10. Transcendentne

ROLA WARTOŚCI W WYCHOWANIU:

Wychowanie do wartości w świecie współczesnym

• Destruktywne wpływy współczesnej cywilizacji

• Postępująca sekularyzacja (moralne wsparcie w religii)

• Relatywizm moralny (wychowanie do wartości)

• Brak odnowy moralnej

Wychowanie do wartości w społeczeństwie pluralistycznym

• Społeczeństwo pluralistyczne (wolność, demokracja) antytezą kolektywizmu (akcentuje rolę grup i wspólnot)

• Zalety społeczeństwa pluralistycznego

  • Osobista odpowiedzialność za losy narodu i państwa

  • Wolność i równość wobec prawa

• Wychowanie w społeczeństwie wielokulturowym

  • Ogół ludzi należących do odmiennych nacji i ras

  • Wyznawcy różnych religii, sekt

  • Członkowie opcji politycznych i światopoglądowych

  • Ludzie uczą się akceptować, rozumieć i szanować osoby pochodzące z innych kręgów kulturowych

Wychowanie do wartości uniwersalnych

• Wartości uniwersalne podstawowym przedmiotem wychowania

• Drugorzędne znaczenie wartości materialnych w wychowaniu

• Wartości uniwersalne w wychowaniu

WARTOŚCI PREFEROWANE W WYCHOWANIU:

Altruizm

• Troska o dobro konkretnej osoby lub grupy osób

• Utożsamia się z niesieniem różnego rodzaju pomocy lub wsparcia jednej, kilku, a niekiedy i więcej osobom; z uświadomieniem sobie potrzeby okazywania im swojej troski; z bezinteresownością tego typu doświadczeń; z pełną ich dobrowolnością.

• Niesienie pomocy jest możliwe w sferach: materialnej, cielesnej, informacyjnej, moralnej, motywacyjnej, emocjonalnej.

• Bezinteresowne świadczenie na rzecz innych

Tolerancja

• Uznawanie prawa innych ludzi do wyrażania własnych poglądów i do używania odmiennych od naszych sposobów postępowania, jeśli nie sprzeniewierzają się one dobru wspólnemu i godności jednostki

• Nie oznacza akceptacji zła

• Mimo odmienności nie ma szkodliwości

Odpowiedzialność

• Wg R. Ingerdena z odpowiedzialnością mamy doczynienia w czterech różnych sytuacjach:

  • Gdy ktoś ponosi odpowiedzialność za coś

  • Gdy ktoś podejmuje odpowiedzialność za coś

  • Gdy ktoś jest za coś pociągany do odpowiedzialności

  • Gdy ktoś działa odpowiedzialnie

• Przez odpowiedzialność moralną rozumie się świadome i dobrowolne podejmowanie czynów, zgodnych z zasadami i normami moralnymi, przy czym niespełnienie tych czynów pociąga za sobą sankcje

Wolność

• Wychowanie do wolności:

  • Zdolność dokonywania trafnych wyborów moralnych

  • Wysoko cenić wartości podstawowe

  • Nauka przestrzegania niezbywalnych praw (naturalne prawa: prawo do życia, pracy, własnych przekonań, osobistego rozwoju, założenia rodziny i decydowania o wychowaniu własnych dzieci)

Sprawiedliwość

• Czyn sprawiedliwy zakłada wyświadczanie każdemu jedynie należnego mu dobra lub należnego mu zła

• Sprawiedliwość wymienna – „każdemu to samo”

• Sprawiedliwość rozdzielcza – „każdemu według jego zasług”

CELE WYCHOWANIA:

• Zgodność celów wychowania

• Uwzględnianie aspektu rozwojowego, społecznego, kulturowego, religijnego

• Określanie celów nadrzędnych i podrzędnych

• Określanie celów długoterminowych i krótkoterminowych

• Dostosowywanie celów do zaistniałych sytuacji wychowawczych

• Rezygnacja z nadmiernej ilości celów wychowania

CELE:

• Pewien postulowany stan osiągany w wyniku oddziaływań wychowawczych

• Są to standardy(normy) wychowawcze wskazujące na pożądane społecznie i moralnie zachowania i postawy oraz inne cechy osobowości wychowanków.

• Określają one pożądane i oczekiwane zmiany, jakie pod wpływem respektowania odpowiednich metod, środków i warunków kształtują się w osobowości wychowanków w postaci poglądów, postaw, nawyków oraz innych cech osobowości

  • Zmiany mają charakter poznawczo – instrumentalny (poznawanie świata, ludzi i wartości łącznie z wywieraniem na nich własnego wpływu) jak i motywacyjno – emocjonalny (formowanie stosunku wychowanka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, systemu wartości i celu życia)

• Są wyrazem określonych wartości

Cele formalne (instytucjonalne) – cele na gruncie wychowania instytucjonalnego np. szkoła

Cele nieformalne (własne) – cele w środowisku naturalnym np. rodzina

Rodzaje celów wychowania:

• Cele kreatywne np. wywołać nowe zainteresowania

• Cele optymalizujące np. zwiększyć wrażliwość

• Cele minimalizujące np. osłabić agresję

• Cele korekcyjne np. zmienić postawę przekonania

Uzasadnianie celów wychowania:

• Wykazywanie zgodności celów z wartościami: poznawczymi, moralnymi, estetycznymi (prawdy, dobra, piękna)

• Poszukiwanie podobieństwa celów do norm moralnych

Rodzaje norm moralnych (M. Ossowska)

• W obronie biologicznego istnienia

• W obronie godności

• W obronie niezależności (brak przymusu zewnętrznego)

• W obronie prywatności

• Służące potrzebie zaufania

• Strzegące sprawiedliwości

• Wobec konfliktów społecznych

KONTROWERSJE WOBEC CELÓW WYCHOWANIA:

• Niedokładność wobec celów wychowania

  • Zarówno wartości, normy i cele wychowania są wyrazami bliskoznacznymi, zawierają w sobie więcej podobieństw niż różnic

• Ogólność w formułowaniu celów wychowania

  • Indywidualne rozumienie podstawowych celów wychowania (dowolna interpretacja, zależna od własnych opcji filozoficznych, światopoglądowych, ideowych, politycznych, religijnych)

  • Cele mało precyzyjne i wielkoznaczne

• Wielość celów wychowania

  • Zbyt duża liczba celów nie jest korzystna gdyż każdy z nich można uznać za równie wartościowy

  • Niebezpieczeństwo może wystąpić, gdy realizuje się cele bez wewnętrznego przekonania o ich słuszności, gdy następuje protest wychowanków

W POSZUKIWANIU WIARYGODNYCH CELÓW WYCHOWANIA:

Cele wychowania wg Brezinki

• Uwzględnia wychowanie w aspekcie:

  • Rozwojowym

    • Wspomaganie w rozwoju fizycznym i psychicznym

    • Opiekuńcza funkcja wychowania (troska o naturalny przebieg rozwoju)

    • Ochrona przed nadmiarem stresów i frustracji

    • Dbanie o poczucie bezpieczeństwa, samopoczucie, zdrowie psychiczne

  • Społecznym

    • Przystosowanie wychowanka do warunków i sytuacji, w jakich przyjdzie mu żyć

    • Przyswajanie systemu wartości i norm swoich wychowawców

  • Kulturowym

    • Przyswajanie materialnego i duchowego dorobku ludzkości

    • Oczekuje się, aby wychowankowie posiedli wiedzę o życiu i świecie, poprawnie myśleli, wzbogacili wewnętrznie całą osobowość

    • Wyzwalanie ciekawości i zainteresowania kulturą

  • Religijnym

    • Umożliwia odpowiedź na problemy egzystencjalne

    • Pomaga w chwilach rozczarowań, porażek, samotności, przynosi ulgę w cierpieniu moralnym, chorobie, łagodzi lęk przed śmiercią

    • Znalezienie sensu własnej egzystencji

• Zróżnicowanie celów wychowania:

  • W rodzinie

    • Zaufanie do życia i świata (poczucie własnej egzystencji)

    • Gotowość do kierowania się instynktem samozachowawczym (wysiłek pracy, zadań)

    • Rozsądne rozumienie świata i siebie samego

    • Kultura serca

    • Samodyscyplina

  • W szkole

    • Rozwijanie poczucia przynależności do większej grupy

    • Kształtowanie postaw patriotycznych

    • Rozsądne rozumienie świata i siebie samego

    • Gotowość do usamodzielnienia się i samodyscypliny

Różne rodzaje celów wychowania:

• Kreatywne

• Optymalizujące

• Minimalizujące

• Korekcyjne

Cele wychowania w świetle trzech nurtów w moralności

• Nurt mądrości życiowej (Postawa wobec otaczającego świata)

  • Konieczność przynoszenia ulgi w ludzkim cierpieniu

  • Głównym celem jest asekurowanie się przed cierpieniem i nabywanie umiejętności bezbolesnego znoszenia

  • Zabieganie o wartości duchowe (wiedza, czystość sumienia)

  • Brak przywiązania do rzeczy materialnych

• Nurt perfekcjonistyczny (Postawa dążąca do własnej doskonałości)

  • Troska o własną doskonałość (walka ze skłonnościami, rozwijanie cech wartościowych)

  • Poczucie przewagi nad innymi (godność, honor, kwalifikacje moralne, dobre maniery, dobre urodzenie)

  • Skupienie na sobie samym

  • Zgodność czynów i myśli z uznanym wzorem doskonałości

• Nurt społeczny (Postawa czuła na krzywdę ludzką, ofiarność, solidarność, humanitaryzm)

  • Wysoko ocenia się czyny przyczyniające się do dobra wspólnego

Godne preferencji cele wychowania

• Rozwój społeczno – moralny

  • Aktywność samowychowawcza (uczciwość, pilność, kreatywność)

• Dwutorowość oddziaływań wychowawczych (samowychowanie i kierowanie z zewnątrz)

• Uwewnętrznienie u wychowanków:

  • Altruizmu (zabieganie o dobro drugiego człowieka w sposób świadomy, bezinteresowny)

  • Tolerancji (wyrozumiałość wobec innych ludzi)

  • Poczucia odpowiedzialności

  • Wolności (odpowiedzialność za swe postępowanie)

  • Sprawiedliwości (przestrzeganie prawa)

• Troska o zdrowie psychiczne

• Wartości uniwersalne

Potrzeba stanowienia celów wychowania

• Pluralizm

• Wielokulturowość

• Intencjonalność

PODSTAWOWE ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZE

Rodzina – jest jednym z naturalnych środowisk wychowawczych, jest pierwszą i fundamentalną grupą w życiu dziecka. Związek intymnego, wzajemnego uczucia, współdziałania i wzajemnej odpowiedzialności, w którym akcent pada na wzmacnianie wewnętrznych relacji i interakcji.

• Rodzina dwupokoleniowa (matka + ojciec + dziecko)

• Rodzina wielopokoleniowa (małżeństwo + inni)

FUNKCJE RODZINY I JEJ TYPY:

• Funkcja prokreacyjna (biologiczna) – zrodzenie potomstwa, zaspokajanie potrzeb
  erotyczno - seksualnych

• Funkcja opiekuńcza – polegająca na udzielaniu konkretnej pomocy członkom rodziny w różnych sytuacjach

• Funkcja gospodarcza (ekonomiczna) – zapewnienie niezbędnych warunków do utrzymania się przy życiu, dostarczenie dóbr – materialnych

• Funkcja wychowawcza (socjalizacyjna) – wprowadzanie członków rodziny w szeroko rozumiane życie społeczne łącznie ze wzorami zachowań i wartościami kulturowymi

• Funkcja stratyfikacyjna – określony status życiowy, wyznaczający przynależność do określonego statusu życiowego

POSTAWY RODZICIELSKIE WG ZIEMSKIEJ:

• ZŁE:

  • Unikająca – rodzice mało interesują się dzieckiem i jego problemami. Unikanie może wiązać się z zewnętrznym brakiem troski o dziecko, zaniedbaniem jego podstawowych potrzeb biologicznych i ekonomicznych.

  • Odrzucająca – rodzice odrzucający dziecko są mu niechętni albo nawet wrodzy. Sporadycznie (można to już nazwać patologią zachowania) niechęć w stosunku do dziecka wyzwala okrucieństwo.

  • Nadmiernie chroniąca – nadmiernie ochranianie dziecka przez rodziców wynika często
    z ogólnie lękowego nastawienia jednego z rodziców lub obojga z nich do otaczającego świata; rodzice tacy a każdej sytuacji życiowej dostrzegają zagrożenie dla dziecka i starają się je przed nim uchronić.

  • Nadmiernie wymagająca – koncentracja na dziecku z tendencjami do stałego korygowania
    i ulepszania wiąże się niekiedy z odrzucaniem dziecka. Nadmiernie korygowanie może jednak wypływać z chęci posiadania dziecka – ideału, a więc z brakiem akceptacji ich dziecka takiego, jakim ono jest.

• DOBRE:

  • Współdziałanie – im młodsze dziecko, tym częściej inicjatywa współdziałania leży w rękach rodziców. Rodzice uczą swoje dziecko, jak współdziałać w zabawie oraz czynnościach dnia codziennego. Im dziecko starsze, tym formy współdziałania stają się bardziej dojrzałe.
    Coraz częściej inicjatywa współdziałania wychodzi od dziecka.

  • Akceptacja – rodzice akceptują dziecko z jego zaletami i wadami. Nie znaczy to, że nie starają się, aby niektóre z wad usunąć w procesie wychowania. Akceptacja nie jest, bowiem jednoznaczna z bezkrytycznym spojrzeniem na dziecko. Akceptujący rodzice lubią swoje dziecko. Chwalą i dostrzegają nawet drobne osiągnięcia, ale ganią, gdy postąpi ich zdaniem źle. Nagana lub kara sygnalizuje, iż rodzice nie akceptują określonego zachowania swojego dziecka, mimo iż w dalszym ciągu akceptują dziecko.

  • Rozumna swoboda – rodzice współdziałając i akceptując swoje dziecko muszą w miarę jak ono dorasta pozwalać mu na coraz większą samodzielność. Dziecko wraz z wiekiem poszerza zakres swojego działania, pragnie poznać wszystko, co je otacza, pokonać różne przeszkody, przebywać w gronie rówieśników. Rodzice muszą z jednej strony chronić dziecko
    przed niebezpieczeństwami, które mogłyby mu zagrażać w związku z przedwczesną samodzielnością, z drugiej jednak strony nie mogą przesadnie hamować aktywności dziecka.

  • Uznanie praw dziecka – oznacza to poszanowanie dla indywidualności dziecka, respektowanie jego małych tajemnic, szacunek dla działalności dziecka.

STYLE WYCHOWANIA:

• Demokratyczny – jest uważany za najkorzystniejszy styl wychowania dla rozwoju osobowości dziecka. Dziecko bierze udział w życiu rodziny, omawia, dyskutuje i planuje sprawy codziennego współżycia rodzinnego. Zna zakres swoich obowiązków, na które sam się zgodził. Rodzice preferujący ten styl wychowania nie stosują na ogół kar, a raczej wyjaśniają dziecku jak i dlaczego powinno postąpić inaczej, posługują się metodami perswazji i argumentacji.

• Autokratyczny – zakłada wyraźny dystans między rodzicami a dzieckiem. Rodzice kontaktują się z nim w sposób formalny, nie wnikając w jego potrzeby psychospołeczne, zainteresowania, motywy
  i uzdolnienia itp. Starają się kierować " odgórnie", nagminnie wydając polecenia i zakazy. Uznają tylko racje własne, nie tolerują sprzeciwu. Manipulują dzieckiem, nie dopuszczając go do współdecydowania w sprawach rodzinnych. W razie nieposłuszeństwa stosują surowe kary.

• Liberalny – polega na całkowitym niemal pozostawieniu dziecka samemu sobie, a więc nie wtrącaniu się w jego sprawy, tolerowanie aspołecznych zachowań, brak kontroli i opieki ze strony rodziców. Istotną cechą jest zarówno pobłażliwy stosunek do dziecka, jak i przesadna uległość, wyrażająca się m.in. w spełnianiu wszelkich jego zachcianek i życzeń. Często to dziecko kieruje rodzicami, korzysta
  z nadmiernej swobody i przywilejów.

• Niekonsekwentny (okazjonalne) – cechą tego typu wychowania jest zmienność, niejednolitość
  i przypadkowość zabiegów wychowawczych w zależności od samopoczucia rodziców, sytuacji itp. Może polegać to na tym, że jeden rodzic rozpieszcza, a drugi terroryzuje albo oboje nie mogą się zdecydować na podejmowanie konkretnych, stałych działań.

Podział metod wychowania:

• Metoda wpływu bezpośredniego

  • Metoda nagradzania i karania

  • Metoda stawiania metod wychowawczych

  • Metoda modelowania

  • Werbalne metody oddziaływań badawczych (perswazja, sugestia, wyrażanie aprobaty i dezaprobaty)

• Metoda pośrednia

  • Kształtowanie norm i wartości grupowych

  • Powiazań interpersonalnych w grupie

  • Kreowanie przywództwa grupowego

Modelowanie polega na podsuwaniu dzieciom i młodzieży wzorów i wzorców dla naśladowania
i identyfikacji:

• Naśladownictwo – odwzorowywanie zewnętrznych form

  • Instrumentalne – to chęć osiągniecia nagrody

  • Przystosowawcze – to chęć bycia aprobowanym w grupie

• Identyfikacja – odwzorowywanie wewnętrznych stanów psychicznych (poglądów, ideałów)

  • Wyraźna – z bohaterem filmowym, książki

  • Stała – kontakt pomiędzy modelem a obserwatorem, a z więziami
    emocjonalnymi – internalizacja (uwewnętrznienie przekonań i ideałów)

Zarówno w przypadku naśladowania jak i identyfikacji mamy doczynienia z modelem, którego zachowania zewnętrzne albo wewnętrzne stany psychiczne odwzorowujemy. Całość procesów odwzorowania określamy miarą modelowania.

Czynniki skuteczności metody modelowania:

• Właściwości modela

  • Obiektywne

    • Rodzaj postaci będących modelami

      • Realne – fikcyjne

      • Ludzkie – nieludzkie

    • Ilość modeli

  • Subiektywne

    • Pozycja społeczna modela

    • Podobieństwo modela do obserwatora

• Właściwości modelowanej czynności

  • Złożoność

  • Interpretowalność

• Właściwości samego obserwatora

  • Właściwości względnie stałe

    • Wiek

    • Zainteresowania

    • Zdolności i talenty

  • Chwilowe nastawienia poznawcze i emocjonalne

  • Metoda nagradzania wychowawczego

    • Pochwała

    • Werbalna aprobata

    • Przydzielanie funkcji ról i przywilejów

    • Nagrody symboliczne

    • Nagrody materialne

Zasady wychowawczego nagradzania:

• Nagradzaniu powinien dotyczyć komentarz

• Nagroda powinna być dla dziecka (nie dla rodzica)

• Nagroda za wkład pracy

• Realna możliwość osiągnięcia nagrody przez każde dziecko

• Metoda karania wychowawczego

  • Werbalna dezaprobata

  • Zawieszenie możliwości korzystania z przywileju, funkcji

  • Rekompensata wyrządzonego zła

  • Konsekwencja zachowania

  • Kary naturalne – polegają na organizowaniu dziecku kar uczących