Struktura rodziny + rodzeństwo
Rodzina jest grupą społeczną, w której występują najsilniejsze powiązania emocjonalne. Współcześnie powiązanie te (tj. miłość między partnerami) są głównym powodem zawierania związku małżeńskiego, a zatem zakładania rodziny. W nowo założonej rodzinie obserwuje się silne pozytywne powiązania emocjonalne. Na ogół rodzice darzą także pozytywnymi uczuciami swe dzieci, te z kolei uczą się kochać rodziców.
W prawidłowo funkcjonującej rodzinie powiązania wzajemne między jej członkami są pozytywne, a interakcje między rodzicami a dziećmi częste. Im rodziny są mniejsze , tym więcej powiązań między rodzicami a dzieckiem, im zaś większe, tym więcej interakcji wzajemnych między dziećmi, a stosunkowo mniej między dziećmi a rodzicami.
W rodzinach posiadających troje dzieci stwierdzono bardziej pozytywne więzi uczuciowe między rodzeństwem tej samej płci. Wzajemne powiązanie emocjonalne między rodzeństwem zależy od wielu czynników. Czynniki te to płeć, różnica wieku i stosunki między rodzicami a dziećmi. Jeśli między kolejno rodzącymi się dziećmi różnica wieku wynosi ok. 2lat, obserwuje się często zjawisko zazdrości przejawianej przez starsze dziecko w stosunku do młodszego. Starsze dziecko jest zbyt małe aby mogło zrozumieć, że skoncentrowanie się uwagi rodziców na niemowlęciu wynika z wyłączności ich uczuć względem niego. Niekiedy mimo dobrego przygotowania przez rodziców i wyrażanej przez starsze dziecko radości z faktu urodzenia się braciszka czy siostrzyczki obserwuje się narastającą niechęć do młodszego dziecka, czasem agresywne wobec niego zachowanie. Kiedy indziej zauważa się w zachowaniu starszego dziecka jakby nawrót do okresu wcześniejszego dzieciństwa. Chce ono upodobnić się do niemowlęcia aby przyciągnąć uwagę rodziców. Objawy zazdrości mogą z czasem ustąpić (zwłaszcza w sytuacji, gdy rodzice starają się aby ich starsze dziecko nie czuło się mniej kochane) bądź też mogą się nasilić i rzutować ujemnie na dalsze kontakty między rodzeństwem.
Z badań przeprowadzonych w Zakładzie Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej UJ wynika, że stosunki emocjonalne między rodzeństwem zależą od wzajemnych stosunków między rodzicami. Im stosunki te są bardziej pozytywne, tym relacje między rodzeństwem bardziej prawidłowe.
Rodzina jest dla jednostki grupą podstawową, tzn. taką, w której członkowie pozostają ze sobą w bliskim kontakcie i wzajemnie ze sobą współdziałają. Rodzina należy do najważniejszych grup podstawowych. Zaspokaja ona wszystkie potrzeby biologiczne i psychiczne dziecka. Najważniejszymi funkcjami rodziny są funkcje rodzicielskie i społeczno – wychowawcze, a także funkcje ekonomiczne, które polegają na zapewnieniu członkom rodziny możliwości egzystencji.
W rodzinie wielodzietnej występuje wyraźny podział funkcji i obowiązków między dziećmi , starsze dzieci niekiedy przejmują od rodziców funkcje opiekuńczo – wychowawcze , zajmując się młodszym rodzeństwem. Dzieci szybciej przystosowują się do zmiennych warunków życia i sytuacji trudnych, mają lepsze warunki do rozwoju samodzielności, umiejętności współdziałania i współpracy. Inaczej przebiega to wszystko w rodzinach małych, w których rodzice sami poświęcają wiele czasu wychowaniu dziecka. Jednak gdy obydwoje pracują to mają problem z zapewnieniem opieki dziecku.
Typ rodziny, w którym rolę dominującą pełnił najstarszy męski członek rodziny nazywamy rodziną patriarchalną. W jego rękach skupiała się cała władza, on także zarządzał i dysponował majątkiem rodzinnym. W rodzinie patriarchalnej żona była we wszystkim podporządkowana mężowi. Do niej należało jednak pełnienie funkcji opiekuńczo – wychowawczych wobec dzieci. W takiej rodzinie istniał wyraźny podział obowiązków na męskie i żeńskie. Wyraźnie także ustalone były obowiązki dzieci względem rodziców i innych członków rodziny. Posłuszeństwo i szacunek dla rodziców były dzieciom wpajane od najmłodszych lat.
We współczesnej rodzinie kobieta i mężczyzna mają zasadniczo równe prawa ale nie zawsze równe obowiązki. Na ogół oboje pracują, często oboje zajmują się wychowaniem dzieci i prowadzeniem domu. Zdarza się , że większość ról domowo – rodzinnych pełni kobieta ale w odróżnieniu od rodziny patriarchalnej jej udział w decyzjach i ustaleniach dotyczących rodziny jest taki sam, a niekiedy większy niż mężczyzny. Rodzina egalitarna jest na ogół rodziną małą. Tworzą ją rodzice i dzieci. Rozluźnia się związek między pokoleniami. Silniejsze więzi występują między rodzicami i dziećmi. Dzieci mają nie tylko obowiązki ale i prawa.
W dalszym ciągu do matki należy troska o zapewnienie dziecku możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb, jednak w wielu rodzinach, zwłaszcza rodzinach młodych, ojciec włącza się w całokształt zabiegów związanych z wychowaniem dziecka. Rola, jaką pełni ojciec wobec dzieci ulega daleko idącym przeobrażeniom. Ojciec w rodzinie patriarchalnej był źródłem władzy i autorytetu. Między nim a dziećmi panował duży dystans. Ojciec nie okazywał swym dzieciom uczuć, dawał im jednak poczucie bezpieczeństwa i pewności. Współcześnie ojciec coraz częściej przebywa z dziećmi już od ich wczesnego dzieciństwa i pełni wobec dzieci wiele czynności, tradycyjnie uważanych za kobiece.
Bibliografia:
M. Przetacznik – Gierowska, G. Makiełło – Jarża: „Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego”.
M. Ziemska: „Rodzina a osobowość”.