STRUKTURA I CELE PAŃSTWA I RODZINY W UJĘCIU ARYSTOTELESA.

RODZINA:

• łączenie istoty męskiej i żeńskiej w celu płodzenia à pod wypływem naturalnego popędu jak u zwierząt

• pełna rodzina składa się z niewolników i wolnych (władza nad żoną i dziećmi dotyczy osób wolnych)

Trzy rodzaje stosunków:

1. Pan i niewolnik:

• niewolnik jest żywą własnością, żywym narzędziem niezbędnym do życia, pomocnikiem w dziedzinie działania

• pan do niewolnika nie należy, ale niewolnik do pana tak

• człowiek, który z natury nie należy do siebie, a do kogoś innego jest z natury niewolnikiem

• władanie i służenie jest nie tylko potrzebne, ale i pożyteczne (także fakt, ze istnieją niewolnicy jest nie tylko sprawiedliwy, ale i słuszny), już po urodzeniu rozgranicza się ludzi do rządzenia i do usługiwania

• niewolnik nie posiada zdolności do rozważania

• niezbędna niewolnikowi nieznaczna cnota, by nie zaniedbywał obowiązków

• pan powinien nauczać niewolnika

2. Mąż i żona:

• władza nad żoną ma charakter władzy kierownika wolnego państwa

• mężczyzna jest z natury bardziej uzdolniony do władania aniżeli kobieta

• kobieta posiada zdolność rozważania, ale bez właściwej siły

3. Ojciec i dzieci:

• władza nad dziećmi ma charakter władzy królewskiej

• rodziciel włada na zasadzie miłości i starszeństwa

• dziecko posiada zdolność rozważania, ale nierozwiniętą w pełni

PAŃSTWO:

• celem państwa jest szczęśliwe życie, a reszta to środki do niego wiodące (piękne uczynki),

• państwo jest wspólnotą rodów i miejscowości dla doskonałego i samowystarczalnego bytowania

• Państwo to wspólnota zdolna do samowystarczalności życia

• do istnienia państwo potrzebuje współdziałania wszystkich członów

• łączenie się istot, które bez siebie żyć nie mogąà kobieta i mężczyzna; pan i niewolnik

• zdani na siebie ten, kto włada z natury i ten, kto mu jest z natury poddany (potrafi tylko wykonywać zlecenia)

• z obu wspólnot powstaje dom, czyli rodzina

• domem (rodziną) jest istniejąca wspólnota utrzymująca się trwale dla codziennego współżycia

• wspólnota większej liczby rodzin dla zaspokojenia potrzeb stanowi gminę wiejską (kolonia rodziny)

• pełna wspólnota stworzona z większej ilości gmin jest państwem (powstaje dla umożliwienia życia, a istnieje, aby życie kształtować)

• każde państwo powstaje na drodze naturalnego rozwoju

• osiągnięcie celu (państwa) jest zdobyciem pełnej doskonałości (samowystarczalność à cel i doskonałość)

• państwo jest tworem natury, bo człowiek jest stworzony do życia w państwie à zoon politikon; „kto nie żyje w polis jest albo zwierzęciem, albo bogiem”

• najgorszy jest człowiek, który się wyłamie spod prawa

ASPEKTY PAŃSTWA (społeczeństwa):

• Samowystarczalność: zaspokojenie ogółu potrzeb, które są warunkiem koniecznym szczęśliwego życia

• Wspólnota moralna: wspólne dążenie do cnoty

• Różnorodność i komplementarność części: „państwo składa się z osób różnorodnych…”

ZADANIA PAŃSTWA:

• żywność

• umiejętności techniczne

• broń

• zasoby pieniężne

• służba boża

• sądy

WIELOWYMIAROWOŚĆ STRUKTURY SPOŁECZNEJ:

• Stany

• Konglomerat rodzin

• System klas ekonomicznych (bogaci- biedni)

• Układ grup statusowych

• wspólnota istot umiejących odróżnić dobro od zła, sprawiedliwość od niesprawiedliwości staje się podstawą rodziny i państwa

• państwo jest ponad jednostką i rodziną (całość musi być ponad częścią)

• sprawiedliwość jest znamieniem państwa

• czy ten, co jest podległy posiada te same cnoty, co władca?- jeśli tak, to czemu jeden włada, a drugi nie? à jeden i drugi koniecznie winien wykazywać pewną doskonałość bądź cnotę

• wszyscy musza posiadać cnoty etyczne, ale z różnicami zależnymi od zadania, jakie każdemu przypada do spełnienia (władający powinien posiadać pełnię doskonałości etycznej, natomiast pozostali tylko tyle, ile wymaga tego ich zadanie

CZĘŚCI SKŁADOWE PAŃSTWA (stany):

• Ludność produkująca żywność

• Rękodzielnicy

• Kupcy

• Wyrobnicy

• Żołnierze

• Zamożni

• Wysocy urzędnicy i radcy

• Członkowie rady i sędziowie

• Mężowie stanu

Lub podział na bogatych i ubogich (dwie główne części składowe państwa) à te dwie części są nieproporcjonalne (jednych jest dużo, a drugich mało), więc są przeciwstawione sobie i według przewagi jednego lub drugiego określa się ustroje (demokracja lub oligarchia)

TYPOLOGIA USTROJÓW

Podstawowe, wyróżnione przez Arystotelesa ustroje, to: monarchia, oligarchia, demokracja, arystokracja (+ politeja, jako coś pośrodku).

DEMOKRACJA (cztery rodzaje):

1. Przeprowadzona została zasada równości,

• bogaci nie górują nad biednymi i na odwrót, ani też nie skupiają jednostronnie całej władzy

• wszyscy mają równy podział w kierowaniu państwem

2. Urzędy zależą od cenzusu majątkowego, ale ten jest niski,

3. Wszyscy nieposzlakowani obywatele biorą udział w rządach,

4. Wszyscy mają dostęp do urzędów, jeśli tylko są obywatelami; najlepsi z obywateli grają przewodnia rolę.

ARYSTOKRACJA A OLIGARCHIA:

Rodzaje oligarchii:

• uzależnienie dostępu do rządów od tak wysokiego cenzusu majątkowego, ze ubodzy nie mają do nich dostępu

• dostęp do urzędów zależy od wysokiego cenzusu, a piastujący je sami dobierają następców na opróżnione miejsce

• gdy syn obejmuje urząd w miejsce ojca

• stosowana jest dziedziczność urzędów a włada nie prawo, lecz urzędnicy à rządy wielmożów

Arystokracja:

• ustrój, który oddaje rządy ludziom bezwzględnie najlepszym pod względem moralnym

• dobry człowiek i dobry obywatel to, to samo

POLITEJA:

Mieszanina oligarchii i demokracji (przechyla się ku demokracji)

Sposoby zespolenia oligarchii i demokracji:

• z obu ustrojów trzeba wziąć to, co jeden i drugi stanowi w pewnej dziedzinie: w oligarchii nakłada się grzywnę na bogatych uchylających się od obowiązków, ale ubogim nie przyznaje się za ich pełnienie żadnej zapłaty, w demokracji jest zapłata dla ubogich, ale nie ma kary dla bogatych

• należy iść pośrednią drogą w przyjmowaniu tego, co jedna i druga strona zarządzi: jedni uzależniają udział w zgromadzeniach od małego, albo żadnego cenzusu, drudzy od bardzo wysokiego. W takim przypadku nie przyjmuje się żadnego, lecz cenzus pośredni

• połączenie dwóch zarządzeń wyjętych częścią z ustawodawstwa oligarchicznego, częścią z demokratycznego: z demokracji: urzędy obsadza się przez losowanie; oligarchia: obowiązuje cenzus a politeja: urzędy obsadza się przez wybór, ale nie ma zastrzeżenia cenzusowego

TYRANIA:

• władza tyrana jest zbliżona w pewnym stopniu do władzy królewskiej (mają prawną podstawę)

• władza jest despotyczna i kieruje się samowolą

• tyran sam panuje nad ludem wyłącznie dla swych własnych korzyści, nie zaś dla dobra ogółu

PAŃSTWO OPARTE NA STANIE ŚREDNIM:

• najlepsze jest życie, które się trzyma środka możliwego do osiągnięcia przez wszystkich

• w każdym państwie są trzy grupy obywateli: bogaci, biedni i średni

• w zakresie posiadania średnia własność jest najlepsza

• ludzie ze średniej grupy najczęściej kierują się rozumem

• państwo chce posiadać obywateli podobnych i różnych a postulatowi temu najlepiej odpowiada stan średni

• obywatele stanu średniego są w państwie najbezpieczniejsi ( ani nie pożądają jak biedni, ani ich majątek nie jest obiektem pożądania jak u bogatych)

• największym szczęściem jest, jeśli w państwie przeważają ludzie, których majątek jest średni, wystarczający

• gdzie stan średni jest liczny, tam najmniej powstają bunty i rozłamy

Wychowanie najmocniejszą podporą ustrojów - najważniejsze jest przystosowanie do ustroju, wychowanie w duchu ustrojowym. Wychowanie takie polega na robieniu tego, co przysposabia do podtrzymania właściwych rządów

Ze skryptu znalezionego w Internecie:

• bliski swemu mistrzowi Platonowi w stanowisku antyindywidualistycznym i polemicznym w stosunku do sofistów, w centrum uwagi stawiał społeczną całość;

• „najlepszym ustrojem jest z konieczności taki, w którego ramach każdy bez wyjątku najlepiej się czuje i szczęśliwie żyje”;

• człowiek jest „zwierzęciem politycznym”, czyli „stworzonym do życia w państwie” (politikon - nie ma odpowiednika we współczesnym języku: polityczny, społeczny, państwowy, grecy nie rozróżniali społeczeństwa i państwa), człowiek dąży do ustanowienia państwa i jego udoskonalenia, nie jest bowiem zdolny żyć w pojedynkę, najpierw powstaje rodzina, z kilku rodzin powstaje „gmina wiejska” (dziś powiedzielibyśmy „społeczność lokalna”), z kilku gmin państwo;

Aspekty państwa (społeczeństwa) to:

• samowystarczalność - nie jako zdolność zaspokajania bez pomocy z zewnątrz materialnych potrzeb mieszkańców (autarkia gospodarcza), bardziej moralną;

• wspólnota moralna - zbiorowość łączy wspólne dążenie do cnoty (nie sam interes materialny);

• różnorodność i komplementarność części - jedność państwa nie może być posunięta za daleko bo państwo przestałoby być państwem, części współpracując ze sobą wytwarzają harmonię całości.

• obraz struktury społecznej:

• jest wielowymiarowy, jest to konglomerat rodzin, system klas ekonomicznych (bogaci - biedni - ”stan średni”), układ grup statusowych (lud - „ludzie znaczni”), lub zespół swego rodzaju „stanów”;

• dzielił społeczeństwo ze względu na funkcje wykonywane przez grupy: rolnicy, rękodzielnicy, kupcy, wyrobnicy, żołnierze, kapłani, zamożni, wysocy urzędnicy, rządzący, sędziowie;

• podział społeczeństwa na grupy różniące się stopniem zamożności - dwuczłonowy podział klasowy, jest to układ najostrzejszy (nie można być i bogatym i biednym) i ma on największy wpływ na stabilność państwa i jego ustrój, pomiędzy dwiema ekstremami wydzielał „stan średni”.

• wyróżnił trzy właściwe ustroje: królestwo, arystokrację i politeję i trzy ich zwyrodnienia: tyranię, oligarchię i demokrację, przyczyną mnogości ustrojów jest fakt, że każde państwo obejmuje większą liczbę części składowych, które występują w różnych kombinacjach i proporcjach, tworząc zależnie od tego różne ustroje.

---