Ubezpieczenia są formą zabezpieczenia przed skutkami nieprzewidzianych zdarzeń losowych oraz rodzajem zabezpieczenia finansowego na starość. Podobnie jak w przypadku podatków, jest ich wiele rodzajów, a także form. Ubezpieczenia dotyczą zarówno nas samych i naszej rodziny, jak też firmy i jej pracowników.

W ramach systemu ubezpieczeń wyróżnia się ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne. Szczególne znaczenie mają ubezpieczenia obowiązkowe, np. obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne i emerytalne dla osób pracujących, wynikające ze stosunku pracy. Składają się one na system gwarantujący opiekę zdrowotną dla ludności oraz zabezpieczenie finansowe na starość w postaci emerytur.

Ubezpieczenia społeczne, wraz z pomocą (opieką) społeczną, stanowią podstawowy instrument polityki socjalnej państwa (działalności mającej na celu m.in. pomoc materialną i medyczną dla najbiedniejszych grup społecznych). System ubezpieczeń społecznych obejmuje pracowników najemnych i inne osoby, np. prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą.

Ubezpieczeniom społecznym (wraz z przysługującymi z tego tytułu prawami) podlega się od dnia nawiązania stosunku pracy lub nabycia praw z innych przyczyn (np. żona pracownika nabywa prawa z tytułu ubezpieczeń społecznych, podobne jak jej mąż) do dnia ich ustania, na podstawie zgłoszenia dokonanego przez płatnika składek ubezpieczeniowych (np. pracodawcy ubezpieczają pracowników). Osoby prowadzące działalność gospodarczą ubezpieczają się indywidualnie i są zobowiązane do płacenia składek na własne ubezpieczenie

Składki ubezpieczeniowe są obowiązkowe, a ich wysokość jest zróżnicowana i zmienna. W 2006 r. Stawki ubezpieczeń wynoszą:

• Ubezpieczenia emerytalne: 19,52% podstawy wynagrodzenia;

• Ubezpieczenia rentowe: 13,0% podstawy wynagrodzenia;

• Ubezpieczenia chorobowe: 2,45% podstawy wynagrodzenia;

• Ubezpieczenia wypadkowe: 0,97–3,86% podstawy wynagrodzenia (w zależności od zagrożeń i ich skutków).

Szybko rosnąca liczba emerytów i związany z tym wzrost wysokości świadczeń emerytalnych, stawiały pod znakiem zapytania dalsze funkcjonowanie systemu emerytalnego. Stary system opierał się wyłącznie na świadczeniach wypłacanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Emerytury wypłacane przez ZUS w całości pochodziły ze składek pobieranych od pracujących oraz z budżetu państwa.

W 1999 r. zaczęto wprowadzać nowy system emerytalny. W nowym systemie wysokość emerytury w znacznym stopniu zależy od nas samych. Składa się ona z trzech części, tzw. filarów. Składki na pierwsze dwa filary są obowiązkowe, natomiast trzeci to wszelkie dodatkowe kwoty zgromadzone przez nas na konto przyszłej emerytury, o których wysokości decydujemy sami.
Pierwsze dwa filary systemu emerytalnego są obowiązkowe dla wszystkich objętych ubezpieczeniem emerytalnym, urodzonych po 31 grudnia 1968 r. Urodzeni po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., mogą na własny wniosek przystąpić do nowego systemu lub pozostać w starym. Urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. są objęci starym systemem emerytalnym.

Ubezpieczenia zdrowotne są finansowane z obowiązkowych składek płaconych przez pracowników i przedsiębiorców. Wysokość składki w 2006 r. wynosi 8,75% podstawy wynagrodzenia. Z części tych pieniędzy finansowane było funkcjonowanie służby zdrowia.

Ubezpieczenie zdrowotne daje możliwość korzystania z bezpłatnej opieki lekarskiej i bezpłatnego leczenia szpitalnego.
W 1999 r. rozpoczęto reformę służby zdrowia. Jej celem miała być poprawa usług medycznych, większa dostępność do lekarza i wyspecjalizowanych usług medycznych. Reformę rozpoczęto od utworzenia regionalnych kas chorych, których umowy zawierane z lekarzami i zakładami opieki zdrowotnej miały na celu również poprawę efektywności ekonomicznej całego systemu opieki zdrowotnej. Od 1 kwietnia 2003 r. obowiązki kas chorych przejął Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ).

Świadczenia z ubezpieczenia zdrowotnego są powszechne (obejmują pracowników, pracodawców i ich rodziny) i wielozakresowe (gwarantują uzyskiwanie świadczeń pieniężnych, np. rent, i rzeczowych, np. leków).

Świadczenia, jakie przysługują ubezpieczonym to:

• świadczenia zdrowotne służące przywracaniu, zachowaniu, poprawie i promocji zdrowia, ratowaniu życia (np. pobyt w sanatorium),

• diagnoza stanu zdrowia,

• opieka nad kobietami w ciąży i noworodkami,

• zaopatrzenie w leki i inne materiały medyczne (częściowo lub całkowicie odpłatne),

• leczenie sanatoryjne (częściowo lub całkowicie odpłatne),

• leczenie stomatologiczne.

Do praw ubezpieczonego należą:

• wybór lekarza rodzinnego,

• pokrycie przez NFZ wydatków poniesionych przez ubezpieczonego w nagłych wypadkach,

• kontrola jakości świadczeń zdrowotnych.

W razie nagłego zachorowania za granicą obywatel Polski ma prawo skorzystać z publicznej pomocy medycznej w każdym z państw członkowskich Unii Europejskiej.
W przypadku wyjazdu za granicę (np. na wakacje) konieczne jest uzyskanie (w oddziale Narodowego Funduszu Zdrowia) i zabranie ze sobą Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego lub, w przypadku niektórych państw członkowskich, certyfikatu zastępującego Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego.