WYKŁAD I
Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne
09.10.08r.

Temat: „Organizacja systemu ubezpieczeniowego w Polsce.”

Schemat organizacyjny:
- Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,
- Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
- Ministerstwo Zdrowia.

W roku 2008 wysokość składki zdrowotnej wynosi 9% a nie jak wcześniej 13%.

Bezrobocie, świadczenia, pomoc społeczna:
- Wojewódzkie i Powiatowe Urzędy Pracy,
- Wojewódzkie wydziały Polityki Społecznej,
- Regionalne Ośrodki Pomocy Społecznej.

Emerytury, renty, wypadki, choroby:
- Zakład Ubezpieczeń Społecznych - oddziały, inspektoraty, biura terenowe,
- KRUS - oddziały regionalne, oddziały terenowe,
- NFZ.

Działy administracji rządowej:
Ustawa z dnia 4 września 1997r. o działach administracjo rządowej.

Ramy prawne systemu zabezpieczenia zdrowotnego:
- na ten system składa się:
* system ubezpieczenia społecznego,
* system ubezpieczenia zdrowotnego,
* system świadczeń na wypadek bezrobocia,
* system pomocy społecznej.
- Obowiązek zabezpieczenia na wypadek określonych ryzyk oraz gwarancje świadczeń w przypadku zaistnienia danego ryzyka zawarte są w wielu aktach prawnych.

Najważniejsza Konstytucja:
W Preambule do Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997r. mowa jest o „zasadzie pomocniczości”.

Art. 67.
Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.

Art. 68.
Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska. Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.

- Ustawa z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
- Ustawa z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
- Ustawa z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

Do przepisów dotyczących emerytów należy ustawa z dnia 28 września 1997r.

Prawo Ubezpieczenia Społecznego:
Prawo Ubezpieczenia Społecznego w Polsce nie jest skodyfikowane choć osiągnęło już znaczny stopień spójności sprowadzający się do uregulowania każdego rodzaju tego ubezpieczenia.

Zadania z zakresu zabezpieczenia społecznego realizują:
- ZUS - świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego,
- KRUS - świadczenia z ubezpieczenia społecznego dla rolników,
- MPiPS - świadczenia na wypadek bezrobocia, świadczenia rodzinne,
- NFZ - ubezpieczenia zdrowotne,
- OFE - gromadzą i inwestują środki na sfinansowanie części nowej emerytury.

Na emerytury składa się:
I Filar - ZUS,
II Filar - OFE,
III Filar - Nasze oszczędności.

Definicja „systemu”:
System Zabezpieczenia Społecznego zapewniający ochronę przed utratą dochodów w sytuacji ryzyka socjalnego oraz powszechny dostęp do usług opieki zdrowotnej i oświaty jest jednym z najważniejszych elementów ładu społeczno-ekonomicznego kraju.

Wszystkie definicje systemu oparte są na założeniu że każdy dorosły człowiek społeczeństwa ma możliwość i jest obowiązany zapewnić własną pracą (majątkiem) zaspokojenie potrzeb swoich i najbliższej rodziny, a prawu zabezpieczenia społecznego przypada definiowanie społeczne uchwytnych wyjątków od tej reguły.

Charakterystyka Systemu Ubezpieczeniowego:
- Ochrona:
* Powszechna (obejmuje wszystkich obywateli),
* Pełna (obejmuje wszystkie zdarzenia zagrażające niezdolności do pracy i uzyskiwania środków utrzymania).

Zabezpieczenie społeczne może być realizowane na 3 sposoby:
1) za pomocą ubezpieczeń społecznych,
2) metodą zabezpieczenia społecznego,
3) za pomocą opieki społecznej.

System Ubezpieczeniowy:
- zabezpieczenie realizuje się przez tworzenie wspólnot ubezpieczeniowych osób narażonych na podobne zdarzenia losowe (np. pracownicy, rolnicy, uczniowie),
- fundusz na świadczenia jest gromadzony ze składek ubezpieczeniowych dostosowanych do rozmiaru ryzyka,
- świadczenia są zróżnicowane od wysokości składki, (SKŁADKA = UBEZPIECZENIE),
- rodzaj świadczenia i wysokość jest ustalana ustawowo, a świadczenia wypłacane niezależnie od posiadanych środków własnych,
- prawo do świadczeń jest prawem podmiotowym - świadczenie przysługuje z mocy prawa po stwierdzeniu zajścia określonego zdarzenia, jeżeli zostaną spełnione warunki wymienione w ustawie.

System Zabezpieczeniowy:
- system zabezpieczenia obejmuje na ogół całą ludność kraju bez względu na aktywność zawodową, udzielając pomocy osobom, które znalazły się w potrzebie,
- środki pochodzą ze środków publicznych (budżet lub podatek),
- świadczenia są w zasadzie jednolite i mają zapewnić każdemu w jednakowym stopniu zaspokojenie podstawowych potrzeb, uznanych za niezbędne minimum utrzymania,
- prawo do zaopatrzenia jest prawem podmiotowym, ale może być uzależnione od faktu nieposiadania innych środków utrzymania.

System Pomocy Społecznej:
- obejmuje całą ludność - wszystkich, którzy znajdują się w potrzebie niezależnie od ich aktywności zawodowej, obywatelstwa itp.,
- świadczenia przyznaje się ze źródeł publicznych bez pobierania jakichkolwiek dodatkowych opłat,
- prawo do świadczeń jest zależne od oceny dokonanej przez organ opiekuńczy, czy zachodzi taka potrzeba,
- zainteresowanym służy skarga na decyzje organu,
- są administrowane przez lokalne organy publiczne.

Zasady polskiego systemu ubezpieczeniowego:
- powszechność (każdy pracujący i jego rodzina są ubezpieczeni),
- obligatoryjności (istnieje obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne),
- redystrybucji świadczeń poprzez budżet państwa.

Historia Ubezpieczeń Społecznych:
Początki ubezpieczeń
Około 2500 p.n.e wśród egipskich kamieniarzy istniała forma wzajemnej pomocy w pokrywaniu kosztów pogrzebu. Później pojawiły się porozumienia zawierane pomiędzy organizatorami karawan na Bliskim Wschodzie, których celem było wspólne ponoszenie szkód losowych powstałych wskutek padnięcia, rozszarpania przez drapieżniki lub rabunku wielbłądów.
Starożytność
W czasach starożytnych Grecy i Fenicjanie tworzyli zrzeszenia, aby wspólnie pokrywać szkody wynikłe wskutek rozbicia lub rabunku statku. W krajach zajmujących się handlem morskim występowały pożyczki morskie mające charakter transakcji kredytowo- handlowej, polegającej na tym, że obowiązek spłacenia długu i odsetek od pożyczki zależał od pomyślnego zakończenia wyprawy morskiej, na którą pożyczkę zaciągnięto. Jeżeli statek zatonął lub został porwany przez korsarzy, to pożyczkobiorca zwolniony był od jej zwrotu.
W transporcie lądowym zaczęły się rozwijać umowy fikcyjnego kupna- sprzedaży, na mocy której osoba przyjmująca na siebie ryzyko związane z podróżą, nabywała zagrożone przedmioty, z tym, że wypłata sumy kupna była odroczona. Jednocześnie zawierano dodatkową umowę, która przewidywała, że w razie pomyślnego wyniku podróży umowa kupna sprzedaży staje się nieważna. Wypłata odszkodowania stanowiącego tu określoną w umowie sumę, za jaką zostały nabyte utracone przedmioty, następowała po zajściu nieszczęśliwego wypadku. Natomiast opłatę za ryzyko kupujący (ubezpieczyciel) otrzymywał z góry w ustalonej kwocie, a nie w postaci zwiększonych odsetek z tytułu udzielnej pożyczki.
Średniowiecze
W średniowieczu w Anglii, a następnie w krajach germańskich powstawały tzw. gildie (zrzeszenia) kupieckie i rzemieślnicze, które miały na celu wzajemną pomoc na wypadek zdarzeń losowych.
W późniejszym średniowieczu pojawiły się kasy i bractwa czeladnicze, które organizowały pomoc wzajemną w razie choroby, niezdolności do pracy i śmierci.
W XV i XVI wieku tworzyły się ze związków chłopskich kasy ogniowe (Feuerkassen), których głównym celem było udzielanie swoim członkom wsparcia w naturze lub formie pieniężnej. Kasy ogniowe powstawały początkowo dobrowolnie, a z biegiem czasu również przymusowo na mocy decyzji władz.
W średniowieczu występowała też transakcja kupna renty dożywotniej, czym zajmowały się klasztory lub bogate miasta. Osoba chcąca nabyć rentę wpłacała określoną sumę lub przekazywała wartości majątkowe klasztorowi. W zamian za to, aż do śmierci otrzymywała pewną kwotę pieniężną.
Wiek XVII
Prymitywne ubezpieczenia przekształciły się w instytucje odznaczające się cechami ubezpieczeń współczesnych.
Powstał nowy dział w matematyce- rachunek prawdopodobieństwa, który zaczął znajdować zastosowanie w kalkulacjach ubezpieczeniowych.
Najbardziej charakterystyczną cechą ubezpieczeń stał się ich handlowy charakter i odejście od "wzajemnej pomocy" w kierunku firmy "towarowej". Zakłady ubezpieczeń zaczęły się przekształcać w przedsiębiorstwa handlowe, co miało związek ze zmianami stosunków społeczno- produkcyjnych następujących w tym okresie. Zaczęli również znikać jednostkowi ubezpieczyciele, a ich miejsce zajmowały akcyjne towarzystwa ubezpieczeniowe. W Niemczech, Anglii i Francji tworzyły się publicznoprawne zakłady ubezpieczeń z inicjatywy władz państwowych w celu udzielania ochrony ubezpieczeniowej przede wszystkim ludności wiejskiej. Najbardziej rozwinęły się one w Niemczech w formie lokalnych związków ogniowych, łączących się stopniowo w większe jednostki obejmując większy obszar kraju. W ten sposób w 1677 roku w Hamburgu powstał pierwszy publiczny zakład ubezpieczeń budowli od ognia. Za jego przykładem zaczęto tworzyć podobne zakłady zwane socjetami. W krajach Skandynawskich wprowadzono przymusowe ubezpieczenia nieruchomości od ognia.
W 1667 roku w Anglii założono Ogniowe Towarzystwo Ubezpieczeń- The Fire Office, przekształcone następnie w Phoenix Office. Impulsem do jego powstania był wielki pożar, który miał miejsce w Londynie w 1666 roku.
Szybki rozwój żeglugi morskiej i handlu między krajami doprowadził do wykształcenia się niemal współczesnych form ubezpieczeń morskich. Pojawili się również samodzielni pośrednicy w zawieraniu umów ubezpieczenia, zwani maklerami. Działali oni głównie w interesie osób zajmujących się transportem morskim, starając się, aby umowa ubezpieczenia była najkorzystniejsza. Zapewniali oni także ubezpieczycielom dopływ nowych umów ubezpieczenia.
Umowy ubezpieczenia zawierano z reguły na giełdach w miastach portowych, gdzie spotykali się maklerzy, przewoźnicy oraz przedstawiciele firm ubezpieczeniowych. W Londynie w XVII wieku siedzibą jednej z giełd była kawiarnia Edwarda Lloyda. Od jego nazwiska pochodzi nazwa grupy jednostkowych ubezpieczycieli, która zbierała się w tej kawiarni, aby zawierać transakcje ubezpieczeniowe. Z grupy tej rozwinęła się istniejąca po dziś dzień organizacja Lloydów. W 1871 roku uznana została za korporację indywidualnych ubezpieczycieli. Członkowie łączyli się w syndykaty decydujące o zawarciu umowy ubezpieczenia za pośrednictwem osoby do tego upoważnionej. Stronę ubezpieczających reprezentował makler ubezpieczeniowy.
Oprócz ubezpieczeń morskich i ogniowych pojawiają się ubezpieczenia upraw od gradobicia oraz bydła od padnięcia. Pierwsze znaczące towarzystwo wzajemnych ubezpieczeń od gradobicia zostało założone w 1791 roku w Brunszwiku.
Wiek XVIII i XIX- rozwój ubezpieczeń na życie
Rozwój ubezpieczeń na życie został zapoczątkowany już w formacjach przedkapitalistycznych. W niektórych krajach długoterminowe ubezpieczenia były prawnie zakazane, ponadto nie znano wtedy metod kalkulacji składek w zależności od wieku osoby ubezpieczonej.
W XVII -wiecznej Anglii istniały jednak stowarzyszenia wzajemnej pomocy (Friendly Societies), gwarantujące wypłatę zasiłków pośmiertnych rodzinom członków stowarzyszenia, jak również rent tym, którzy utracili zdolność do zarobkowania.
Dopiero w roku 1762 towarzystwo wzajemne Equitable rozpoczęło prowadzenie długoterminowych ubezpieczeń na życie, w których kalkulacje składek oparte były na rachunku prawdopodobieństwa zgonu osób w różnym wieku. Pierwsza znana i udokumentowana polisa ubezpieczenia na życie datowana na dzień 18.06.1853 roku została spisana w Londynie, ubezpieczonym był William Gybbons na sumę 382 funty, 6 szylingów i 8 pensów. Świadczenie miało być wypłacone w przypadku śmierci w ciągu 12 miesięcy od daty podpisania umowy.
We Francji pierwszym towarzystwem prowadzącym działalność w dziedzinie ubezpieczeń na życie było Compagnie Royale d'Assurances. Dekret z roku 1793 podczas toczącej się Wielkiej Rewolucji Francuskiej spowodował likwidację wszystkich instytucji ubezpieczeniowych, a odbudowa działalności ubezpieczeniowej nastąpiła dopiero w połowie XIX wieku. Interesujący jest natomiast rozwój ubezpieczeń rent socjalnego typu nazywanych tontynami (od nazwiska jego twórcy- Lorenzo Tonti). Renty te zorganizowane przez rząd francuski za czasów Mazariniego sprzedawane były obywatelom w celu podbudowania finansów państwa. Osoby, które chciały skorzystać z tontyny wpłacały w zależności od wieku określoną sumę pieniędzy, za co otrzymywały dożywotnią rentę. Wysokość kwoty renty każdego roku zwiększała się w miarę wymierania członków tontyny. Pozostali przy życiu członkowie tontyny otrzymywali renty w coraz większej wysokości.
Tontyny okazały się bardzo atrakcyjne i szybko przeniknęły do innych krajów w tym Holandii, Anglii i Niemiec.
Druga połowa XIX i początek XX wieku
Do najważniejszych cech tego okresu można zaliczyć:
a) Koncentracja działalności ubezpieczeniowej
Rosnąca konkurencja między ubezpieczycielami stała się przyczyną koncentracji działalności ubezpieczeniowej. Ponadto istniała konieczność wzmocnienia siły finansowej towarzystw ze względu na wzrost liczby i wartości ubezpieczanych ryzyk co było związane z rozwojem gospodarczym państw europejskich.
Łączenie się słabszych finansowo towarzystw lub przejmowanie ich przez większe odbywało się z reguły w formie fuzji. Koncentracja działalności przejawiała się również w zawieraniu różnego rodzaju porozumień w formie karteli, koncernów i innych zrzeszeń.
Kartele zakładano głównie w celu ograniczenia konkurencji. Polegały one na ustaleniu wspólnych zasad działania w zakresie warunków umowy ubezpieczenia, taryf składek, norm prowizyjnych dla pośredników, itp. Kartel nie pozbawiał zrzeszonych w nim zakładów samodzielności, lecz ograniczał jedynie swobodę działania.
Towarzystwa zrzeszone w koncernach nie miały natomiast samodzielności gospodarczej lecz zawierały osobowość prawną.
b) Rozwój reasekuracji
Reasekuracja była stosowana najwcześniej w ubezpieczeniach morskich, już na przełomie XIV wieku, a jej celem był podział dużych rodzajów ryzyka pomiędzy kilka zakładów ubezpieczeń. W połowie XIX wieku pojawiły się ogólne umowy reasekuracyjne, na podstawie których wiele określonych z góry, bezpośrednich umów podlegało reasekuracji.
c) Interwencjonizm państwowy
Interwencjonizm przejawiał się w coraz ściślejszej kontroli, którą państwo roztaczało nad organizacją działalności ubezpieczeniowej oraz wykonywaniem celów tej działalności. Wprowadzano prawne regulowanie stosunków i warunków ubezpieczeniowych, ustalano zakres monopolu i obowiązku ubezpieczenia, popierano rozwój ubezpieczeń, organizowano publiczne i państwowe zakłady ubezpieczeń, udzielano zezwoleń na prowadzenie działalności na terenie danego kraju przez zagraniczne zakłady ubezpieczeń.
d) Nowe rodzaje ubezpieczeń
Obok istniejących ubezpieczeń ogniowych, transportowych i życiowych pojawiają się inne rodzaje ubezpieczeń zaspokajające aktualne potrzeby gospodarcze i społeczne. Do nich można zaliczyć ubezpieczenia mienia gospodarstw rolnych od klęsk żywiołowych, ubezpieczenie majątku przedsiębiorstw handlowych od kradzieży z włamaniem i rabunkiem, ubezpieczenia pojazdów od uszkodzeń itp. Na uwagę zasługuje fakt, że pojawienie się w XX wieku w krajach zachodnich ubezpieczeń społecznych i stopniowe rozszerzenie ich zakresu przyspieszyło rozwój różnorodnych form ubezpieczeń osobowych. Tłumaczy się to tym, że ubezpieczenia społeczne zapewniają wyłącznie pewne minimum socjalne, a wzrastająca zamożność społeczeństw pozwala szerszej grupie ludzi na zakup dodatkowego ubezpieczenia. Zachodzące na świecie gwałtowne zmiany demograficzne charakteryzują się spadkiem przyrostu naturalnego w krajach wysoko rozwiniętych, powoduje to z kolei konieczność odejścia od systemu ubezpieczeń społecznych opartego na umowie pokoleniowej. W tym kontekście indywidualne i grupowe ubezpieczenia na życie, jako dodatkowe zabezpieczenie emerytalne, stają się coraz bardziej koniecznością.
e) Ubezpieczenia typu socjalistycznego
Po drugiej wojnie światowej nastąpił dalszy rozwój ubezpieczeń społecznych oraz pojawiły się ubezpieczenia typu socjalistycznego. W Związku Radzieckim, a następnie po II wojnie światowej- w państwach socjalistycznych Europy Wschodniej i innych części świata utworzony został nowy typ ubezpieczeń, którego cele i założenia w istotny sposób różniły się od ubezpieczeń typu kapitalistycznego.
Działalność ubezpieczeniowa została również upaństwowiona. W nowych warunkach ustrojowych znikły prywatne towarzystwa, a pojawił się jeden lub kilka współpracujących ze sobą, wyspecjalizowanych państwowych zakładów ubezpieczeń. Ich rola miała polegać na doskonalszej ochronie majątku społecznego oraz współdziałaniu w rozwoju gospodarki narodowej i podnoszeniu poziomu życia zgodnie z założeniami planów społeczno- gospodarczych. Nie spełniały one jednak wyznaczonych celów.
XX wiek w krajach kapitalistycznych nie przyniósł zasadniczych zmian w systemie ubezpieczeń gospodarczych. Można tylko zaobserwować rozszerzenie działalności ubezpieczeniowej na nowe dziedziny gospodarki np.: transport morski, samochodowy i lotniczy. Głównym źródłem rosnących funduszy dużych towarzystw były nadal długoterminowe ubezpieczenia na życie.

---