Tolerancja wymiaru

Wymiarowanie tolerancji

Tolerancja wymiaru – m.

Wymiary pokazywane na rysunku technicznym są wymiarami nominalnymi, pożądanymi przez konstruktora. Ze względu na nieuniknione niedokładności wykonawcze wymiary rzeczywiste odbiegają od nominalnych. Konstruktor projektując element musi sobie zdawać sprawę jaką klasę dokładności będą reprezentować maszyny wykonujące dany element. W wielu przypadkach, dla krytycznych wymiarów wymusza się tolerancję wykonania, dodając wielkość tolerancji do wymiaru (zobacz rysunek techniczny maszynowy Wymiarowanie).

Istnieją jednak przypadki, kiedy odchylenie od wymiaru nominalnego jest pożądane. Ma to miejsce przy wykonaniu otworów oraz elementów cylindrycznych, w celu osiągnięcia odpowiedniego pasowania.

W przypadku otworów mamy do czynienia z tolerancją wymiaru otworu, w przypadku elementów walcowych tolerancją wymiaru wałka.

Tolerancję T określa się jako

T = B – A

gdzie:

A – wymiar graniczny dolny

B – wymiar graniczny górny

Odchyłka górna Es dla otworu lub es dla wałka oblicza się ze wzoru:

Es = B – N

es = B – N

Odchyłka dolna Ei dla otworu lub ei dla wałka oblicza się ze wzoru:

Ei = A – N

ei = A – N

Odchyłki mogą mieć wartości dodatnie lub ujemne w zależności od okoliczności.

Odchyłki tolerancji są znormalizowane.

Polska Norma przewiduje 19 klas dokładności numerowanych cyframi arabskimi:

klasy 1 do 4 – używa się do najdokładniejszych urządzeń precyzyjnych

klasy 5 do 12 – używa się do typowych aplikacji maszynowych

klasy 12 do 17 – używa się do mniej dokładnych urządzeń.

Uwaga: zakresy z pierwszej i drugiej grupy się częściowo pokrywają. Wynika to z nieprecyzyjności klasyfikacji aplikacji w budowie maszyn.

Drugim elementem określenia tolerancji jest łacińska litera, wielka w przypadku otworów i mała w przypadku wałków. Litera koduje położenie pola tolerancji w stosunku do wymiary nominalnego.

Dla otworów:

• tolerancje od A do G, gdy oba wymiary graniczne są większe od nominalnego

• tolerancja H, gdy wymiar graniczny górny jest większy od wymiaru nominalnego, a dolnym jemu równy

• tolerancja J, gdy wymiar nominalny leży pomiędzy wymiarami granicznymi dolnym i górnym

• tolerancja K, gdy wymiar graniczny dolny jest mniejszy od wymiaru nominalnego, a górny jemu równy

• tolerancje od L do Z, gdy oba wymiary graniczne są mniejsze od nominalnego.

Dla wałków:

• tolerancje od a do g, gdy oba wymiary graniczne są mniejsze od nominalnego

• tolerancja h, gdy wymiar graniczny dolny jest mniejszy od wymiaru nominalnego, a górny jemu równy

• tolerancja j, gdy wymiar nominalny leży pomiędzy wymiarami granicznymi dolnym i górnym

• tolerancja k, gdy wymiar graniczny górny jest większy od wymiaru nominalnego, a dolny jemu równy

• tolerancje od l do z, gdy oba wymiary graniczne są większe od nominalnego

Położenia pól tolerancji dla wałków i otworów

Aczkolwiek wszystkie kombinacje położenia pól tolerancji i klas tolerancji są możliwe, w technicznej realizacji normy zalecają stosowanie tylko niektórych z nich.

Podobnie do tolerancji wałków i otworów cylindrycznych definiowane są tolerancje stożkowe. Przy tolerancjach stożkowych za literą kodującą położenie pola tolerancji dodaje się małą literę s, na przykład Js7 lub js7.