Swobodny przepływ siły roboczej na obszarze państw członkowskich był na początku i przez długie lata głównym bodźcem dla rozwoju wspólnotowej polityki społecznej. Z czasem coraz istotniejszą rolę na tym polu zaczęło odgrywać: dążenie do zapewniania ochrony przed nieuczciwą konkurencją na rynku europejskim, potrzeba zrównoważenia procesów gospodarczych i społecznych, dążenie do wspólnego rozwiązywania takich kwestii społecznych jak bezrobocie, nierówności i dyskryminacja, wykluczenie społeczne, czy niepełne respektowanie praw człowieka.
Znaczenie polityki społecznej z biegiem lat i wraz z osiąganiem ekonomicznych celów integracji nieustannie rosło. Przybywało nie tylko regulacji prawnych, ale także innych działań Komisji Europejskiej i Rady Ministrów, jak również orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości bezpośrednio i pośrednio odnoszących się do tej sfery.
W rozwoju polityki społecznej można wymienić kilka okresów( posłużę się periodyzacją wg W Anioła) kt wyróznia 4 okresy:
- faza pierwsza lata 1957- 1973 W Traktacie Rzymskim (1957 r.) pojawiły si ogólnikowe zapisy o harmonizacji systemów socjalnych pastw sygnatariuszy, jednak spełniały one role drugoplanową. Jedna z przyczyn takiego stanu rzeczy był fakt, e pastwa załoycielskie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej reprezentowały podobny poziom rozwoju gospodarczego oraz posiadały zblione systemy socjalne. W TR socjalne zapisy ograniczyły się do do usuwania społecznych barier w swobodnym przepływie pracowników a także znalazł się zapis o”harmonizacji systemów socjalnych”. W 1957 r. na mocy art. 123 Traktatu powstał Europejski Fundusz Społeczny (EFS), który praktyczna działalność rozpoczął w 1960 r Dosło take do zawarcia pierwszych porozumie w sprawach wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych, bezpieczestwa i higieny pracy oraz w kwestii najwaniejszej – zabezpieczenia społecznego migrujcych pracowników i ich rodzin. W tej ostatniej przyjto w 1971 r., obowizujce do dzisiaj, rozporzdzenie w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego wobec osób zatrudnionych i członków ich rodzin przemieszczajcych si na obszarze Wspólnoty (1408/71/EWG)……….
W Turynie 18 padziernika 1961 r. została uchwalona przez Rad Europy Europejska Karta Socjalna zwana take Socjaln Kart Turysk. EKS jest gwarancj praw oraz wolnoci obywatelskich i politycznych bez dyskryminacji ze wzgldu na ras, kolor i płe, religi, pogldy polityczne,pochodzenie narodowe lub społeczne. Oywienie Wspólnoty w zakresie praktycznego realizowania polityki socjalnej nastpiło na pocztku lat 70-tych. Było ono efektem dojcia do władzy partii socjaldemokratycznych w wikszoci pastw członkowskich. W 1971 r. Komisja zaproponowała przyjcie dokumentu o nazwie Zarys programu wspólnej polityki społecznej, w którym za głowne cele uznano trzy kwestie: pełne zatrudnienie i poprawę warunków życia, zwiększenie sprawiedliwości społecznej oraz poprawę jakości życia. na szczycie szefów pasńtw i rządów EWG w Paryżu w 1972 r. uznano działania w sferze socjalnej za równie ważne jak rozwój gospodarczy. Dotychczasowe postępy w kształtowaniu polityki socjalnej uznano za niezadowalające. Zalecono organom Wspólnoty pilne opracowanie programu działa w tym obszarze na najblisze lata. Wówczas to, po raz pierwszy w historii Wspólnoty, na forum szczytu paryskiego opowiedziano si za intensyfikacją działań socjalnych. Inicjatorem tego procesu był ówczesny kanclerz RFN Willy Brandt.
Lata 1974 –1984
Rada Ministrów EWG w 1974 r. uchwaliła Program Działa_ Społecznych (PDS), którego
celami były:
• pełne i lepsze zatrudnienie,
• poprawa, wyrównywanie i humanizacja warunków życia i pracy,
• zwiększenie udziału partnerów społecznych w ekonomicznych i politycznych decyzjach
EWG,
• zwiększenie udziału pracowników w decyzjach dotyczących zatrudniających ich
przedsiębiorstw.
Efektem wejścia w życie PDS było m.in. znaczące zwiększenie środków na finansowanie
projektów Europejskiego Funduszu Socjalnego. Większość środków wykorzystywano na
projekty związane z tworzeniem nowych miejsc pracy, przekwalifikowaniem pracowników
i innymi projektami nakierowanymi na walkę z bezrobociem.
Powołano do życia działające w ramach Wspólnoty Europejskie Centrum Kształcenia Zawodowego w Berlinie Zachodnim oraz Europejską Fundację Poprawy Warunków Życia i Pracy w Dublinie. Koniec lat 70-tych zaowocował przyjęciem licznych dyrektyw wspólnotowych sankcjonujących równouprawnienie kobiet i mężczyzn, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, regulujących zagadnienia zwolnień grupowych, transferu przedsiębiorstw, czy w końcu zabezpieczeniem pracownika przed niewypłacalnością pracodawcy.
Zmiany u sterów władzy w większości krajów Wspólnoty spowodowały pod koniec lat 70-tych spowolnienie rozwoju polityki społecznej. Nastąpił nawrót liberalizmu i deregulacji w gospodarce i polityce społecznej. Duży wpływ na opóźnienia w przyjmowaniu nowych regulacji miała wówczas Wielka Brytania pod rządami premier M. Thatcher.
Lata 1985- 1997
Kolejne 12 lat pomiędzy 1985 a 1997 rokiem przyniosły wyraźny postęp
w podejściu do polityki społecznej. Trzy kolejne traktaty: Jednolity Akt Europejski (1986 r.), Traktat z Maastricht (1992 r.) oraz Traktat Amsterdamski (1997 r.)wprowadziły zmiany kompetencyjne i proceduralne Wspólnoty w zakresie polityki społecznej. W 1989 r. na szczycie przywódców państw EWG w Strasburgu 11 państw członkowskich (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii) podpisało Kartę Podstawowych Praw Społecznych Pracowników. Wraz z podpisaniem Karty uruchomiono kolejny Program Działań
Społecznych wyznaczający 47 zadań i inicjatyw na poziomie wspólnotowych, również legislacyjnych, związanych z realizacją rynku jednolitego. Podobnie jak w przypadku Wspólnotowej Karty Społecznej 11 państw z wyłączeniem Wielkiej Brytanii podpisało Porozumienie w sprawie polityki społecznej.
Porozumienie dawało Radzie Ministrów Wspólnoty możliwość rozstrzygania większości głosów kwestii związanych z warunkami pracy, zasadami BHP, informowaniem i konsultowaniem pracowników, równouprawnieniem kobiet i mężczyzn na rynku pracy oraz integracją osób z tego rynku wykluczonych.
Kolejno, w latach 1992 i 1993 przyjęto dokumenty, posiadające duże znaczenie
dla dalszego kierunku rozwoju polityki społecznej. Były to Księga Zielona- zawierająca 65 pytań odnoszących się do dalszego rozwoju tej polityki i Księga Biała wytyczająca kierunki działań na przyszłość. Należały do nich:
1. tworzenie nowych miejsc pracy,
2. inwestowanie w zasoby ludzkie,
3. wspieranie wysokich standardów w zakresie warunków pracy, wspomagających konkurencyjność Wspólnoty,
4. stworzenie wspólnego europejskiego rynku pracy, który eliminowałby eksport bezrobocia oraz turystykę socjalną
5. usankcjonowanie równości kobiet i mężczyzn,
6. „aktywne społeczeństwo dla wszystkich” poprzez politykę i ochronę socjalną, zwalczanie wykluczenia społecznego i dyskryminacji,
7. aktywna polityka ochrony zdrowia,
8. partnerstwo i dialog między związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców i organizacjami pozarządowymi,
9. współpraca międzynarodowa z organizacjami i krajami spoza Wspólnoty,
10. efektywne stosowanie wspólnotowego prawa socjalnego.
Mówiąc o przemianach jakim poddawana była w tamtym okresie polityka społeczna Wspólnoty, trudno jest nie wspomnieć o czołowej postaci wpływającej na jej kształt. Pełniący przez dwie kadencje funkcję przewodniczącego Komisji Jacques Delos opracował strategię polityki społecznej, która oparta była o następujące założenia i tezy:
1. Potrzeba integracji europejskiej – wymuszają to realia globalizacji, ograniczanie zdolności politycznych państw narodowych.
2. Potrzeba ekonomicznej liberalizacji – miała przynieść wzrost konkurencyjności rynku europejskiego wobec zewnętrznych rynków i partnerów gospodarczych.
3. Potrzeba regulacji rynku, wspólnej polityki ekonomicznej, walutowej, regionalnej redystrybucji, wdrożenia programów wspierających edukację oraz działań innowacyjnych w przemyśle.
4. Potrzeba społecznej solidarności, dialogu pomiędzy partnerami społecznymi,
wykorzystanie funduszy strukturalnych dla celów społecznych
Aktem kończącym omawiany okres jest przyjęcie na szczycie Rady Europejskiej w Luksemburgu w 1997 r. założeń Europejskiej Strategii Zatrudnienia.
Europejska Strategia Zatrudnienia zakładała, że państwa członkowskie określając i realizując politykę zatrudnienia zmierzać będą do realizacji wspólnych celów wynikających ze Strategii.
Rada Europejska raz w roku zobowiązana była do dokonania oceny sytuacji na rynku pracy (Wspólny Raport o Zatrudnieniu) oraz opracować Wytyczne w sprawie zatrudnienia. Na podstawie tych wytycznych każdy kraj członkowski zobowiązany był opracować Narodowy plan działania na rzecz zatrudnienia i co roku składać Komisji Europejskiej raport z realizacji polityki zatrudnienia. Na podstawie tych raportów Komisja opracowywała następny Wspólny Raport o Zatrudnieniu. Na jego podstawie Rada Europejska mogła kierować do państw
członkowskich zalecenia dotyczące polityki zatrudnienia, gdyż takie właśnie otrzymała kompetencje. Pierwsze Wytyczne w sprawie zatrudnienia przjęte zostały podczas wspomnianego szczytu Rady Europejskiej w Luksemburgu w 1997 r. i dotyczyły:
• poprawy zdolności do uzyskiwania i utrzymania zatrudnienia poprzez rozwój jakości zasobów ludzkich,
• rozwój przedsiębiorczości,
• poprawę zdolności adaptacyjnych przedsiębiorstw i pracowników,
• wzmocnienie polityki równości szans na rynku pracy
Okres po 1997 r.
Okres po 1997 r. nazywany jest nowym podejściem. Pod koniec lat 90-tych w 13 spośród 15państw Unii Europejskiej rządy sprawowały lub współrządziły ugrupowania socjaldemokratyczne, co musiało mieć przełożenie na wspólnotową politykę społeczną. W 1998 r. głoszono średniookresowy Program Działań Społecznych obejmujący lata 1998 –2000. Na rynku pracy zarysowały się zjawiska, które wymagały wzmożenia działań: Należały do nich: wysokie bezrobocie, ubóstwo i wykluczenie społeczne oraz zmiany w środowisku pracy. Program zakładał następujące kierunki działań: 1. tworzenie miejsc pracy, podnoszenie kwalifikacji, zwiększenie mobilności siły roboczej;
2. skuteczną adaptację do zmieniającego się środowiska pracy (unowocześnienie form organizacji pracy, przyspieszenie restrukturyzacji firm, wykorzystanie szans jakie stwarza społeczeństwo informacyjne, podnoszenie poziomu BHP);
3. tworzenie społeczeństwa skonsolidowanego opartego na solidarności i równości, gwarantującego wysoki standard życia i zdrowia.
Kolejnym istotnym dokumentem wyznaczającym cele wspólnotowej polityki społecznej była Europejska Agenda Społeczna przyjęta na posiedzeniu Rady Europejskiej w Nicei w 2000 r. Obejmowała plan działań do 2005 r.
Główne cele określone w Agendzie to:
• osiągnięcie pełnego zatrudnienia;
• rozwiązanie problemu starzenia się społeczeństw;
• wzmocnienie społecznej spójności;
• wzrost społecznego znaczenia procesu globalizacji.
Cele te realizować poprzez realizację zadań, spośród których sześć miało znaczenie priorytetowe:
• stworzenie dużej liczby wysokiej jakości miejsc pracy;
• osiągnięcie równowagi pomiędzy elastycznością rynku pracy a bezpieczeństwem socjalnym pracowników;
• zwalczanie ubóstwa, wszelkich form wykluczenia społecznego oraz dyskryminacji;
• unowocześnienie systemów ochrony socjalnej (emerytalnego, ochrony zdrowia);
• wzmocnienie polityki społecznej w kontekście rozszerzenia i stosunków zewnętrznych Unii Europejskiej.
Omawiając proces ewolucji wspólnotowej polityki społecznej nie można pominąć procesu lizbońskiego, który zmierza do umocnienia i modernizacji europejskiego modelu społecznego łącząc ekonomiczne i społeczne cele Unii Europejskiej. Mowa tu o Strategii Lizbońskiej przyjętej na posiedzeniu Rady Europejskiej w marcu 2000 r. w Lizbonie. Strategia Lizbońska uznaje za strategiczny cel UE stworzenie do 2010 r. najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej, opartej na wiedzy gospodarki na świecie, zdolnej do trwałego wzrostu, zapewniającej coraz więcej lepszych miejsc pracy oraz większą
Spójność społeczną.
ZATRUDNIENIE
Zasadniczy przełom w podejściu UE ds. zatrudnienia nastąpił po włączeniu polityki zatrudnienia do kompetencji Unii na mocy Traktatu Amsterdamskiego z 1997 r. ( w nowym Tytule VIII „ Zatrudnienie”, art. 125- 130 TWE) {np. wcześniej Biała Karta, Strategia z Essen}. Jako główny cel stawia osiągnięcie wysokiego poziomu zatrudnienia oraz stworzenie rynków pracy reagujących na zmiany gospodarcze. Traktat Amsterdamski powoływał też do życia Komitet ds. Zatrudnienia. Jest to ciało o charakterze doradczym powoływane przez Radę po konsultacji z Parlamentem Europejskim. Każde z państw członkowskich oddelegowuje do Komitetu Zatrudnienia po dwóch członków. Do zadań Komitetu zatrudnienia należy:
• śledzenie rozwoju sytuacji zatrudnienia i polityk zatrudnienia w państwach członkowskich i Wspólnocie;
• formułowanie na żądanie Rady lub Komisji opinii.
Na pierwszym specjalnym szczycie Rady Europejskiej na temat zatrudnienia w Luksemburgu w 1997 r. sformułowano po raz pierwszy cały szereg wytycznych pod adresem krajowych polityk zatrudnienia w ramach czerech głównych (zadań) filarów o charakterze strategicznym:
- zwiększenie szans i rozszerzenie możliwości uzyskania pracy
- pobudzanie przedsiębiorczości
- wspieranie procesów dostosowawczych w przedsiębiorstwach oraz wśród pracowników
- umacnianie polityki równości szans.
Problematykę zatrudnienia uznano za jeden z głównych obszarów współdziałania także w tzw. Strategii Lizbońskiej, przyjętej na szczycie UE w 2000r. Zawarte postulaty odnoszą się do:
- zwiększania zdolności do zatrudniania
- rozwoju przedsiębiorczości
- wzrostu adaptacyjności i mobilności zasobów pracy
- ograniczania dyskryminacji i wykluczeń na rynku pracy
Flexicurity (idea socjalna, Złoty trójkąt[1]) – socjalny model zatrudnienia oparty na łatwym procesie zatrudniania oraz zwalniania pracowników przez pracodawcę, a także wysokich zabezpieczeniach socjalnych dla bezrobotnych.
Jest to model łączący elastyczność i bezpieczeństwo dla pracowników i przedsiębiorstw, który ma sprzyjać konkurencyjności, zatrudnieniu i zadowoleniu z pracy.
Zalety systemu podkreślane przez jego promotorów:
łatwość w podejmowaniu pracy;
pracodawca może łatwo pozyskać nowych pracowników;
łatwość w poszerzaniu kwalifikacji;
system motywujący bezrobotnych do poszukiwania pracy;
koncepcja flexicurity zakłada potrzebę uzgodnienia stanowisk związków zawodowych i organizacji pracodawców, tak aby upowszechniać rozwiązania korzystne dla obu stron stosunku pracy i akceptowane przez obie strony;
upowszechnia nietypowe formy zatrudnienia;
poparcie Unii Europejskiej.
Wady:
wzmocnienie pozycji związków zawodowych osłabia pracodawców i ich konkurencyjność na rynku;
wysokie świadczenia dla bezrobotnych zniechęcają ich do poszukiwania i podejmowania zatrudnienia
KARTA PRAW PODSTAWOWYCH
Karta Praw Podstawowych ustala generalne zasady praw człowieka i obywatela, a także obowiązki Unii w zakresie realizacji tych praw. Prawa socjalne znajdują ochronę w Karcie Praw Podstawowych w rozdziale zatytułowanym „Solidarność”. Karta Praw Podstawowych to podstawowy dokument
w dziedzinie ochrony praw jednostki w UE. Karta, przygotowana przez specjalnie powołany w tym celu Konwent składający się z przedstawicieli rządów państw członkowskich, instytucji wspólnotowych a także parlamentów krajowych została uroczyście proklamowana przez Radę, Komisję i Parlament Europejski w 2000 r. w Nicei. Karta zawiera kompilację różnych praw, zawartych zwłaszcza w innych dokumentach (umowach międzynarodowych, konwencjach) jak Europejska Konwencja Praw Człowieka, Pakty Praw Człowieka, Europejska Karta Socjalna, a także prawa wynikające z tradycji konstytucyjnej państw członkowskich.
Przez kolejne lata sprawą nierozstrzygniętą pozostawała kwestia charakteru prawnego oraz mocy obowiązującej tego aktu. Nie było jednoznacznym, czy traktować Kartę jako kolejny akt tak zwanego prawa pierwotnego UE, obok traktatów założycielskich Unii czy też traktatów akcesyjnych, czy też pozostawać miałaby ona jako rodzaj deklaracji politycznej.
W pierwszym przypadku Karta miałaby charakter umowy międzynarodowej i jako taka prawną moc wiążącą dla jej stron – państw członkowskich UE. Musiałaby zatem być przez nie stosowana i wzajemnie egzekwowana na zasadzie obowiązku prawnego.
W drugim przypadku Karta, jako deklaracja o charakterze moralno-politycznym nie miałaby mocy prawnie wiążącej dla jej stron, a realizacja jej postanowień uzależniona byłaby od woli i decyzji politycznych poszczególnych państw.
Chociaż problem mocy wiążącej Karty nie został ostatecznie rozstrzygnięty traktowano ten dokument raczej jako prawnie niewiążący.
Aby te wątpliwości ostatecznie rozwiać, Konwent Europejski opracowujący tekst Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy, umieścił tekst Karty Praw Podstawowych, jako II część owego Traktatu, co wskazywało wyraźnie na wysoką rangę, jako zamierzano nadać postanowieniom Karty. Miała ona stać się integralną częścią aktu, który miał gruntownie zreformować całą Unię Europejską, a prawa człowieka, wartości i zasady demokracji oraz poszanowanie praw obywateli, w tym ich praw socjalnych miały stać się także prawnie wiążącym, a nie tylko politycznym fundamentem Unii.
Jak wiadomo, Traktat Konstytucyjny nie wszedł w życie z uwagi na fiasko procesu jego ratyfikacji, a co za tym idzie także i status Karty Praw Podstawowych nie uległ zmianie.
Opracowując projekt nowej reformy struktur unijnych, nazwanego Traktatem Reformującym, podjęto jednak ponownie kwestię nadania Karcie statusu jednoznacznie wiążącego aktu prawnego. Taki status został Karcie nadany na podstawie Traktatu Reformującego, podpisanego w Lizbonie, 13 grudnia 2007.
Karta zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2009, pod warunkiem, że wszystkie państwa członkowskie UE ratyfikują Traktat Reformujący.
Kartę podpisali przedstawiciele wszystkich krajów UE z tymże, Wielka Brytania i Polska uczyniły to z zastrzeżeniem, nazywanym potocznie tzw. Protokołem brytyjskim, powodującym ograniczenie stosowania tego aktu (tzw. opcja opt-out), o czym będzie jeszcze dalej mowa.
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej składa się z 54 artykułów rozdzielonych między 7 rozdziałów poprzedzonych częścią wstępną (preambułą).
Rozdział I – Godność
obejmuje artykuły 1-5, mówiące o:
ochronie godności ludzkiej; prawie do życia (w tym zakazie orzekania i wykonywania kary śmierci); prawie do integralności cielesnej (w tym zakazie praktyk eugenicznych, zakazie czerpania zysków z ciała ludzkiego jako takiego i jego części, zakazie klonowania w celach reprodukcyjnych); zakazie tortur i poniżającego traktowania lub karania; zakazie niewolnictwa i pracy przymusowej.
Rozdział II – Wolności
obejmuje artykuły 6-19, mówiące o:
prawie do wolności i bezpieczeństwa osobistego; prawie do poszanowania prywatności i życia rodzinnego; ochronie danych osobowych; prawie do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny; wolności myśli, sumienia i religii; wolności przepływu informacji i wyrażania opinii; wolności zgromadzeń i stowarzyszania się; wolności sztuki i badań naukowych; prawie do edukacji; wolności wyboru zawodu i prawie do zatrudnienia w każdym państwie UE; wolności prowadzenia działalności gospodarczej; prawie własności (w tym własności intelektualnej); prawie do azylu; ochronie na wypadek wydalenia i ekstradycji.
Rozdział III – Równość
obejmuje artykuły 20-26, mówiące o:
równości wobec prawa; zakazie wszelkiej dyskryminacji; poszanowaniu różnorodności kulturowej, religijnej i językowej; równości płci, przy jednoczesnym dopuszczeniu „specyficznych korzyści dla płci niedostatecznie reprezentowanych”; prawach dziecka; prawach osób starszych; integracji osób niepełnosprawnych.
Rozdział IV – Solidarność
obejmuje artykuły 27-38, mówiące o:
prawie pracowników do informacji i konsultacji; prawie do układów zbiorowych i wspólnych działań; prawie do pomocy społecznej i mieszkaniowej; prawie do ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem; prawie do dobrych warunków pracy; zakazie pracy dzieci i szczególnej ochronie pracującej młodzieży; zakazie zwolnień z powodu macierzyństwa, prawie do zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego; prawie do pomocy socjalnej; prawie dostępu do służby zdrowia; ochronie środowiska; ochronie konsumentów.
Rozdział V – Prawa obywatelskie
obejmuje artykuły 39-46, mówiące o:
prawie do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego; prawie do głosowania i kandydowania w wyborach samorządowych na podstawie miejsca zamieszkania; prawie do dobrej administracji; prawie dostępu do dokumentów unijnych; prawie składania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich; prawie składania petycji do Parlamentu; prawie przemieszczania się i osiedlania; prawie do ochrony dyplomatycznej i konsularnej.
Rozdział VI – Wymiar sprawiedliwości
obejmuje artykuły 47-50, mówiące o:
prawie do rzetelnego procesu sądowego; domniemaniu niewinności i prawie do obrony; zasadzie legalności i proporcjonalności w procesie karnym; zasadzie ne bis in idem (nikt nie może być sądzony dwa razy w tej samej sprawie).
Rozdział VII – Postanowienia ogólne
obejmuje artykuły 51-54 mówiące o:
zakresie stosowania Karty; zakresie gwarantowanych praw (mogą być ograniczone tylko, jeśli jest to konieczne dla ochrony dobra publicznego lub innego z praw, przy uwzględnieniu zasady proporcjonalności); zakazie interpretacji Karty w sposób uszczuplający prawa człowieka gwarantowane przez inne akty prawa międzynarodowego; zakazie nadużycia praw (nie mogą być interpretowane jako uprawnienie do wydania aktu prawnego niweczącego którekolwiek z praw i wolności).