ANALIZA STRUKTUR SPOŁECZNYCH - WYBRANE PRZYKŁADY
Mikrostruktury. Rodzina
Jest podstawową mikrostrukturą społeczną. Występowała od najdawniejszych czasów w różnej postaci. Zawsze realizowała funkcje prokreacji (zachowanie ciągłości biologicznej), socjalizacji (przekazywania dziedzictwa kulturowego) i miłości.
Rodzina realizuje nstp. Cele: obcowanie płciowe, tworzy instytucjonalną formę małżeństwa, określa stosunki pokrewieństwa i dziedziczenia, daje utrzymanie i opiekę, przygotowuje do samodzielnego życia, tworzy jedno gospodarstwo domowe.
Istnieją dwie perspektywy w badaniach rodziny
filogenetyczne - rodzina jako gatunkowa forma życia społecznego na pewnym etapie dziejów, np. rodzina szlachecka, chłopska
ontogenetyczne - analiza kolejnych faz życia rodzinnego: narzeczeństwo, małżeństwo, wychowywanie dzieci; dot. pojedynczej rodziny
Grupa tworząca rodzinę ma: wspólne nazwisko, mieszkanie, własność i ciągłość kulturową oraz ciągłość biologiczną.
Rodzina jest podstawową instytucją społeczną. Pełni wiele funkcji niezbędnych do rozwoju społeczeństwa. Funkcje te zmieniają się wraz z przemianami kulturowymi.
Istnieją trzy aspekty struktury rodziny:
psychologiczny - układ więzi emocjonalnych
społeczny - pozycja członków oraz struktura wewnątrzrodzinnej władzy
kulturowy - wzory stosunków, normy i wzory pełnienia ról społecznych w rodzinie
Klasyfikacje małżeństwa i rodziny:
Liczba partnerów: monogamia i poligamia (poligynia - wiele kobiet, poliandria - wielu mężczyzn)
Zakres wybory małżonka: endogamia i egzogamia
Typ władzy: matriarchat (matka i żona), patriarchat (ojciec i mąż), partnerstwo
Dziedziczenie: matrylinearyzm (w linii matki), patrylinearyzm (w linii ojca)
Miejsce zamieszkania: małżeństwo matrylokalne (dom rodzinny żony), patrylokalne (męża), neolokalne
Wielkość: mała-nuklearna (rodzina i ich potomstwo), duża-wielopokoleniowa (dwie lub więcej rodzin), współczesna rodzina rozszerzona (związek nuklearnych w jakiś zależnościach - opieka nad dziećmi itp.)
Miejsce zamieszkania i źródło utrzymania: wielkomiejska, chłopska, robotnicza, inteligencka, rzemieślnicza, itp. Oraz podział na wytwórców i konsumentów.
Przemiany rodziny pod wpływem uprzemysłowienia i urbanizacji: rozluźnienie więzów pokrewieństwa, podstawy więzi małżeńskiej, miejsce pracy oddzielone od zamieszkania, pozycje i role straciły dawny układ zależności (pozycja ojca), ruchliwość przestrzenna i społeczna, zróżnicowanie klasowe rodziny, jednostka ponad rodziną, zanik tradycji przekazywania zawodu i in. W konsekwencji kryzys rodziny w społeczeństwach nowoczesnych, popularność związków nieformalnych, kohabitacji i in.
Mezostruktury. Społeczność lokalna
1. „Zbiorowość lokalna” - ludzie związani z miejscem zamieszkania, z określonym osiedlem, miastem, wsią, lecz nie występuje między nimi spójność społeczna.
2. „Społeczność lokalna” - zbiorowość lokalna, w której występuje spójność społeczna.
3. W definiowaniu społeczności ważny jest wymiar przestrzenny i społeczny.
4. Ideologia lokalizmu zwiera ideę samorządności lokalnej, krytykę scentralizowanego państwa, ograniczającego i kontrolującego życie społeczności lokalnych.
5. W społeczeństwie tradycyjnym występowały zamknięte społeczności lokalne: świat zewn. wrogi i obcy, silna więź między sobą, identyfikacja z miejscem zamieszkania, autorytety lokalne, izolacja od procesów zachodzących w społeczeństwie globalnym.
6. W pluralistycznym porządku społecznym - model społeczności samorządowej: samorząd lokalny niezależny od struktur państwowych, stowarzyszenia i społeczności lokalne.
7. W społeczeństwie masowym - zbiorowość sieciowa: elity wyłaniane przez masy, wysoka ruchliwość społeczna i przestrzenna, jednostka zachowuje się biernie.
8. W społeczeństwie totalitarnym - zbiorowość agencyjna: niedostępność pozycji elitarnych dla przeciętnych ludzi, brak konkurencyjnych ideologii i stowarzyszeń, organizacje masowe.
9. Struktury pośrednie - mezostruktury to podstawowe elementy struktury społecznej. Funkcje: transmisja treści kulturowych z góry w dół, to agendy centrów decyzyjnych.
10. W społecznościach lokalnych występuje uwarstwienie społeczne - wg kryterium zamożności, zawodu, prestiżu, pochodzenia etnicznego czy stopnia zasiedziałości.
11. Community development - aktywizacja i rozwój społ. lok. to: proces, metoda działania, program lub ruch społeczny; działania ludzi chcących zaspokoić potrzeby, poprawić warunki życia itp.