OPRACOWANIE Turowski - Naród jako społeczność ideologiczno - kulturowa w
„Socjologia. Wielkie struktury społeczne”
ROZDZIAŁ VII
Naród- jedna ze społeczności (lub jedna z grup społ.) składających się na dane społ. historyczne lub społeczność ideologiczno- kulturowa, twór społ. świadomościowy.
Postaci społeczności narodowych:
społ. jednonarodowe- prawie wszyscy mieszkańcy danego kraju (poza cudzoziemcami, obcokrajowcami) czują się członkami jednego, tego samego narodu
społ. względnie jednorodne- zawierające mniejszości narodowe- ludność przybyła z sąsiedniego kraju żyje i mieszka na innym terytorium narodowym czy państwowym, zachowując w różnym zakresie elementy innego, własnego narodu (np. mniejszość niemiecka) lecz związana stosunkiem obywatelskim z państwem, na którego terytorium zamieszkuje, traktując posiadane mienie, miejscowość, okolicę, region jako tzw. ojczyznę prywatną, lokalną, regionalną
społ. wielonarodowościowe lub wielonarodowe:
wielonarodowościowe - w granicach 1 państwa żyje i rozwija w pewnych zakresach swe kultury wiele narodów- tzw. narodowości- gdyż nie dążą do tworzenia własnej, odrębnej organizacji państwowej, ale na zasadach równorzędności współistnieją dobrowolnie, akcentując lub tworząc te same wspólne instytucje państwowe, współkształtują różne wspólne formy życia kulturalnego
wielonarodowe- wiele narodów o wykształconych, odrębnych kulturach narodowych
społ. wieloetniczne- składające się z wielu grup etnicznych (grupa etniczna- coś innego niż nowożytny naród).
Grupa etniczna- integracja ludności dokonująca się na podstawie częściowej odrębności kulturowej. 2 rodzaje:
autochtoniczne (np. Indianie w Ameryce)
imigracyjne (polska, włoska emigracja w USA)
gr. Etniczne- odrębności: języka, rasowa, regionalna, pochodzenia narodowego, obyczajów i zwyczajów, wyznaniowa. Utrzymują swe odrębności, lecz żyją w obrębie wspólnego państwa, tworząc elementy kultury i ponadetniczne instytucje kulturalne.
Cecha ogólna wszystkich postaci życia narodowego- współistnienie narodu i państwa w każdym społeczeństwie i występujące utożsamianie narodu ze społ. ogólnym (globalnym) i państwem.
Koncepcje narodu.
Naturalistyczna- naród- grupa genetyczna, uwarunkowana biogennie- twór uwarunkowany właściwościami środowiska geograficznego, w jakim pewna grupa rasowa mieszkała i żyła na przestrzeni wieków, przekazując swe właściwości psychofizyczne następnym pokoleniom.
F.Znaniecki- naród- wytwór cywilizacji, a nie naturalna całość, bez podstaw biologicznych i geograficznych, bez rasowej solidarności jednostek pochodzącej od wspólnych przodków, bez wspólnych cech organicznych, bez więzów zewnętrznych narzuconych przez wspólne otoczenie naturalne.
K. politologiczna- naród- wspólnota polityczna- wspólnoty plemienne rozrastając się tworzą instytucje państwowe (odrębne od organizacji plemiennej) obejmujące często wiele grup postplemiennych. Takie państwo dąży do integracji tych grup pod względem jednorodnego systemu wierzeń, obyczajów, wspólnych tradycji, przede wszystkim jednocząc je gospodarczo, tworząc wspólny system oświaty, wspólne instytucje kulturalne- utrwalanie wspólnoty kult. i polit. i odrębność w stosunku do innych państw- narodów.
R.Dmowski- Naród- twór życia państwowego, bez państwa żaden naród by nie powstał. Tożsamość narodu i państwa.
K. kulturowa (F.Znaniecki, J.Chałasiński, S.Ossowski)- istota narodu- w kształtowaniu się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę i w których członkowie narodu uczestniczą w tej kulturze narodowej, obejmującej język, obyczaje, sztukę i naukę, działalność gospod., tradycję i inne.
Naród- wspólnota kultury.
Ossowski- naród- wspólnota kulturowa faktyczna, ideologiczna- bo w tworzeniu kultury narodu, ludzie kierują się ideałami narodowymi, wizją, ideologią, aspiracjami w różnych dziedzinach kultury, jaką ten naród powinien osiągnąć. Świadomość narodowa- istotna.
Naród jako społeczność.
Społ. plemienne |
Społ. narodowe (narody) |
Powstawanie |
|
Na zasadzie pokrewieństwa |
Poprzez rozległe przemiany społeczne |
Więzi |
|
Podstawa- przekonanie o wspólnym pokrewieństwie- poczucie wzajemnych obowiązków i solidarnych działań zbiorowych |
Więź grupowa- powstaje na zasadzie życia i tworzenia wspólnej kultury i wspólnego w niej uczestnictwa |
System komunikacji i współdziałania |
|
Opiera się na stycznościach bezpośrednich, tworzenie i uczestnictwo w kulturze- pokaz bezpośredni i przekaz ustny między generacjami |
Opiera się na stycznościach pośrednich (pismo, druk, itd.)- wtedy powstaje kultura narodowa i naród |
Cechy społeczności |
|
Głębokie poczucie odrębności, i jej ochrona i antagonistyczne odosobnienie, skrajny entocentryzm, plemię- cały świat, wrogość do innych plemion współzamieszkujących teren |
Świadome uczestnictwo w utrzymaniu i rozwoju nadindywidualnego zasobu kultury, heterogeniczność kulturowa, różnorodność, zróżnicowanie, zgodność współistnienia i współdziałania pomimo różnic np. religijnych, ideologicznych, etnicznych |
Wspólnotowość- gdy, jednostki w swej świadomości (poglądach, wyobrażeniach i aspiracjach) identyfikują się z narodem, w kulturze którego uczestniczą.
Może zachodzić zjawisko niesymetryczności więzi w narodzie- 3 rodzaje:
dot. jednostek- gdy jedne czują uważają się za członków narodu, inne zaś pomimo życia w kulturze danego narodu, nie przynależą do niego wewnętrznie (nie czują)
dot. ludności pogranicznej- gdy elity obydwu sąsiadujących ze sobą narodów uznają ich za swoich członków oraz gdy toczą spory lub współzawodnictwo o ich przynależność narodową
dot. niespójności między aspektem strukturalnym i świadomościowym- tzn. pewne części czy grupy ludności mogą czuć się członkami danego narodu i być za nich uznawane, choć obiektywnie (obyczaje, język) kulturowo należą do innego- tzw. fałszywa świadomość
język- jednoczy naród, ale i też odróżnia go od innych narodów. Jest środkiem komunikacji- bez niego nie może się odbywać życie zbiorowe, jest warunkiem tworzenia kultury. Może również być podstawą tworzenia się wielu kultur narodowych (np. USA), także- kilka języków może być uznawane za ojczyste(np. Szwajcaria).
Terytorium narodowe- ziemia ojczysta, ojczyzna- uznanie za taką pewnego obszaru, zamieszkiwanego dłuższy czas przez członków danego narodu, skupienie na tym obszarze dorobku kulturalnego.
S.Ossowski- rozróżnienie na:
ojczyznę prywatną- stanowi wieś, miasto, miejscowość, region, z którym jednostka jest związana emocjonalnie. Obejmuje ograniczone otoczenie najbliższe- rodzinę, sąsiadów, znajomych, z którymi jednostka obcuje. Styczności bezpośrednie.
ojczyznę ideologiczną- stanowi całe terytorium narodowe wraz ze wszystkimi członkami narodu (rodakami). Styczności pośrednie, duchowe, intelektualne, brak bezpośredniego kontaktu.
Patriotyzm- system postaw względem ojczyzny, zdeterminowanych przez komponent emocjonalny postawy, tj. uczucie miłości, przywiązania do ojczyzny; normatywnie- zestaw norm, określających obowiązki członków społeczności narodowej: obowiązek miłości, ochrony, poświęcenia się w obronie ojczyzny.
Czynnik integracyjny- przekonania o wspólnym pochodzeniu (wspólnota dziejów)- sięgają do historii narodu i mają charakter mitów i stereotypów. Leży to u podstaw moralnego poczucia odpowiedzialności i kontynuacji dziejów przez następne pokolenia.
F.Znaniecki i J.Chałasiński- kultura narodowa-podstawa egzystencji narodu- bo społ. narodowa ma za zadanie zachowanie, tworzenie i upowszechnianie kultury w różnych jej dziedzinach. Zakres pojęcia kultury- wartości wspólne- język, ziemia ojczysta, ojczyzna, tradycje wspólnych dziejów. Każdy naród- ma swoje osiągnięcia w dziedzinie kultury- identyfikowanie osiągnięć kultury wytworzonych przez rodaków, oraz związek treściowy dzieła z narodem, jego historią, życiem danej społeczności, - np. Chopin, Mickiewicz.
S.Ossowski- nacisk na cechy różnicujące kultury- ideały, idee narodowe w tych kulturach formułowane.
P.Rybicki- narody różni dorobek kulturowy (różne dorobki zazębiają się- dzieła i oddziaływania uznawane za wspólne dobra dla różnych narodów.
Inny postulat- wartość łącząca w narodzie- życie narodowe w ramach własnego państwa, niezależność, niepodległość.
Geneza narodu.
Znaniecki- rozwój kultur narodowych- dokonywał się dzięki działalności przywódców kulturalnych, twórców różnych sfer kultury- „przodownicy kultury”- rola różna od roli przywódcy politycznego (bo brak stosowania środków przymusu- cel swój osiągali poprzez rozwijanie wzorów, wartości dzieł lokalnych, itp. i upowszechnianie ich- były wspólne dla różnych odrębnych grup ludności).
Przodownicy kultury:
pisarze- bo rozwinęli języki literackie z tradycyjnych czy regionalnych dialektów
duchowni- bo upowszechniali światopogląd i religijny, chrześcijański wspólny system wartości- szerzenie się poczucia tożsamości w zróżnicowanej etnicznie ludności (unifikacja wartości, norm)- poprzez- tłumaczenie i wydawanie książek religijnych w językach miejscowych
uczeni (głównie historycy)- opisy dziejów, dorobku, wspólnej przeszłości- samowiedza o sobie (danym narodzie) i poczucie jedności
ideologowie narodowi- działacze społ.-polit., organizatorzy, publicyści, myśliciele, filozofowie- formułowanie wspólnych ideałów określających przyszłość, wizje dla narodu.
Ideologia-:
zawiera ideały ogólne- wizje przyszłego stanu narodu, podstawowe cele, kryteria, co dobre, co złe
odwołuje się do określonych wydarzeń w dziejach narodu- przełomowych (np. Konstytucja 3 Maja
określa przedmioty czci i ochrony- wpływ na postawy patriotyczne (Wawel)
określa wybitnych twórców narodowych- wzory osobowościowe dla współczesnych (Mickiewicz, Kościuszko)
tworzy symbole czci narodowej( sztandary, znaki, stroje, itp.)- zewnętrzne oddanie treści ideologii i oddziaływanie emocjonalne
rola ideologii:
selektywna- podziały członków społ. na zwolenników danej ideologii
integracyjna- w relacji do społ.- przyciąga jednostki do rzeszy zwolenników, wewnętrznie- w odniesieniu do zwolenników- integracja, poczucie przynależności, podstawa identyfikacji, podstawa organizowania się partii polit.
Wychowawcza- nauczanie historii narodu, propagowanie systemu wartości i norm zachowań do naśladowania, określenie przedmiotów czci- kształtowanie osobowości.
Pluralizm światopoglądowy- członkowie danego narodu są zwolennikami różnych ideologii narodowych.
Nacjonalizm- 2 rozumienia- wywodzi się z ideologii narodowej:
pewien system postaw światopoglądowo- politycznych jednostek
pewna orientacja i ruch społeczno- polityczny.
Różne idee nacjonalizmu:
dany naród posiada specyficzne cechy, dzięki którym odgrywa szczególną rolę i może dominować nad innymi
naród- wartość najwyższa, interes narodowy- ostateczne kryterium i źródło polityki państwa
idea jedności narodowej- eliminowanie różnic religijnych, społ., polit., w narodzie za pomocą siły i przemocy, a nie dialogu, porozumienia, tolerancji.
Nacjonalizm- system postaw i jako ruch społ.- nieufność, obcość, wrogość do innych narodów i narodowości, dążenie do hegemonii w stosunkach międzynarodowych, wewnętrznie w narodzie- zasada etnicznej czystości- nie uznawanie w państwie narodowym żadnych mniejszości narodowych.
Rozwój instytucji kulturalnych.
średniowieczne dwory książęce i królewskie- patronat i pomoc twórcom kultury, upowszechnianie ich dzieł, prowadzące do ujednolicenia kulturowego wielu grup etnicznych i regionalnych
organizacje kościelne i klasztory- zakładanie szkół klasztornych i katedralnych- kształcenie w teologii i ośrodki rozległych studiów naukowych- prawo, medycyna, historia
średniowieczne autonomiczne miasta- wiek XV-XVII- ośrodki bujnie rozwijającego się rzemiosła, handlu, zamożności, ściągały licznie twórców sztuki, pisarzy i naukowców- pozwalało na upowszechnianie wynalazków i rozprzestrzenianie się dzieł sztuki na szersze obszary
średniowieczne gildie- zrzeszały rzemieślników i twórców sztuki- dzieła na zamówienie (rzeźby, obrazy, gmachy publiczne, pałace, itp.)- elementy kultury narodowej
akademie literackie - wiek XVI i XVII- Włochy i Francja (Akademia Francuska)- ustalały i rozwijały język narodowy, uznawany za wspólny dla wielu grup etnicznych, organizowały twórczość literacką, propagowanie dzieł o najwyższych wartościach, unifikacja języka (wypieranie dialektów), lansowanie odrębnych wzorów życia
uniwersytety:
I- Włochy Bolonia- 1119r., Rawenna- 1110-1130r.
II- Francja- Sorbona- 1200r.
Anglia- Cambrigde- 1203r., Oxford- 1214r.
Polska- Kraków- 1364r.
Ich rola- rozwijanie nauk, bo od nich zależał postęp, kształcenie przyszłych twórców kultury, formowanie elit intelektualnych, kadry inteligencji na najwyższym poziomie w różnych dziedzinach życia narodowego, prowadzenie badań naukowych.
Powstanie nowoczesnego narodu.
Nowoczesny naród- taki stan i stopień rozwoju społeczności narodowej, w którym:
wszystkie stany, warstwy, klasy społ. - poczucie przynależności narodowej, świadomość narodowa
upowszechnienie wszystkich tworów kultury narodowej(obyczaje, kultura, literatura, sztuka, nauka) wśród wszystkich warstw
posiada własną organizację państwową, lub drogą walki narodowowyzwoleńczej dąży do uzyskania niepodległości (walki masowe i trwałe)
powstawanie nowoczesnych narodów- związane z rewolucjami republikańsko- demokratycznymi i ruchami wolnościowymi i niepodległościowymi (Anglia- rewolucja demokrat.- 1645-1648; Wielka Rewolucja Francuska- 1789, wojny napoleońskie, Wiosna Ludów- XIX w.)- zniesienie podziału stanowego, lud- podmiot władzy politycznej, niepodległość, suwerenność państw.
Kilka wielkich procesów wpływających na to:
przeobrażenia techniczno- ekonomiczne:
rozwój przemysłu fabrycznego i gospodarka towarowo- pieniężna
rozwój rynku krajowego i światowego
rozwój środków transportu (koleje), szybka komunikacja
przemiany struktury społecznej:
załamanie podziału stanowego
rozrost mieszczaństwa
nowe warstwy społ.- robotnicy fabryczni, przedsiębiorcy, właściciele kapitału finansowego, bankierzy- burżuazja
znoszenie przeszkód w handlu- tworzenie się gospodarstwa krajowego i jedności narodowej
uprzemysłowienie:
włączenie się w życie gospodarcze ludności robotniczej i chłopskiej
rozwój szkolnictwa i oświaty- szerzenie się świadomości narodowej
zmiany w sposobach i środkach komunikacji
rozwój masowych środków przekazu- rozwój przemysłu poligraficznego- upowszechnianie symbolicznej kultury narodowej.
Relacje naród- państwo.
Odrębności, bo:
naród- wspólnota ideologiczno- kulturowa
państwo- społeczność polityczno- administracyjna- P.Rybicki- często wyprzedzała kształtowanie się w jego ramach narodu, poprzez swoje instytucje admin. lub polit.- wspomaganie kształtowania się kultury i świadomości narodowej lub tłumienie ich (zależy od fazy rozwoju kultury narodowej)
odrębne instytucje.
F.Znaniecki- naturalne pierwszeństwo wytworzenia się kultury narodowej i narodu w stosunku do powołania niepodległego państwa (przynależności państwowe- drugorzędne )
Ze względu na rozdział funkcji- komplementarność funkcji:
naród- do pełnego rozwoju potrzebuje państwa
państwo- by spełniać wszystkie funkcje- potrzebuje narodu (rozwój twórczości kult. W różnych dziedzinach, nauka, sztuka, technika) i partycypacji członków społ. w tej kulturze.
Państwo- zabezpiecza byt narodowy (f. Zewnętrzne- reprezentowanie na arenie międzynarodowej i zapewnienie bezpieczeństwa narodowi, f. Wewnętrzne- zapewnia ład społ., możliwości rozwoju jednostkom)
Brak strukturalnej sprzeczności między funkcjami państwa i narodu.
Trudności i konflikty:
naród- nie monolit- różne ideologie, różne wizje kultury i przyszłości narodu- powstają na tym tle różne partie polit., chcące opanować i kierować instytucjami polit. I administracyjnymi państwa
zróżnicowanie strukturalne- str. społ.-zawodowa, demograficzna- klasy, warstwy, grupy społ.- zawodowe- wszystkie mają swoje interesy, często sprzeczne i niezgodne- wtedy- konflikty między instytucjami kulturalnymi (szkoły, uniwersytety, itp.) a instytucjami polit. Państwa- wtedy- dążenie do wzajemnych konsultacji i uzgodnień.
Pomieszanie i przekraczanie kompetencji, nakładanie się niezgodnych decyzji, niewykonywanie swych obowiązków przez określone instytucje administracyjne (- np. inst. polit. przez swych urzędników zajmują się tworzeniem i ocenianiem dzieł i wartości kultury- biurokratyzacja kultury)
Instytucje powinny się wspierać i uzupełniać.
1