WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE FILOZOFII I ETYKI
EUDAJMONIZM-cały szereg koncepcji etycznych według których najwyższym dobrem moralnym jest szczęście.
SOFISTA – uczony, biegły, pierwsi humaniści, nauczyciele, wpadli na pomysł żeby zrobić fach z zawodu nauczyciela; zajmowali się człowiekiem jego praktycznym życiem w społeczeństwie demokratycznym, uczył jak odnosić sukces w danej sytuacji, uważali że najważniejsze jest skuteczne działanie. Sofiści nauczali retorykę(umiejętność pięknej wymowy i przekonywanie do swoje racji).
POGLĄDY
1.SCEPTYCYZM(poznawczy i etyczny)-wątpienie co do możliwości poznania prawdy i dobra. Uważali że najlepiej zawiesić sąd
2. AGNOSTYCYZM- przekonanie o niepoznawalności pewnych prawd najczęściej dotyczy to rzeczywistości poza zjawiskowej(niedostępnej zmysłami, której nie można dowieść empirycznie) np; Bóg, dusza
Agnosta – nie wie że się nie da
Radykalizm agnostycy - Gorgiasz i jego teza:
Nic nie istnieje
Nawet gdyby coś istniało i tak nie można by było tego poznać
Nawet gdyby można było to poznać to i tak nie można by było przekazać drugiemu człowiekowi.
3. RELATYWIZM-to jest przekonanie że wszelkie wartości prawdy mają charakter względny. Są one prawdą dla kogoś lub na coś (co jest prawdziwe dla jednej osoby nie musi być prawdziwe dla drugiej osoby) Protagoras powiedział ,, Anthropos metron” czyli człowiek miarą .
,,Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy, istniejących że istnieją i nieistniejących że nieistnieją” - Chodzi tu o to że wszystko mierzymy i oceniamy z perspektywy człowieka.
SOKRATES – uważał że są 2 światy
świat idei
świat materii
Powiedział: „Wiem że nic nie wiem”
nauczał za darmo ,jego uczniowie Platon ,Arystoteles.
Miał żonę Ksantypę , żył w ubóstwie, miał dzieci .Sokrates stał na rynku i lubił zaczepiać ludzi np.: lekarzy, polityków.
Sokrates miał sprawę w sądzie i przegrał został skazany na śmierć. Ateńczycy zarzucali mu że wyznawał innych bogów, co było nieprawdą. Przebywał 30 dni w areszcie i został skazany na śmierć poprzez wypicie trucizny (cykuty).
POGLĄDY SOKRATESA
1.ROZMOWA
Sokrates jest mistrzem rozmowy. Zaczynał od pytania, upatrzył sobie polityka i zadawał pytanie w formie kokietowania ( ,, ironia sokratejska”)
Metoda eleuktyczna ( sztuka zbijania) zbijanie kogoś z tropu pytaniami?
Metoda majeutyczna (sztuka położnicza ) wspólne dochodzenie do wiedzy razem z rozmówcą. Sokrates powiadał że każdy człowiek ma przyrodzoną ( naturalną ) skłonność rozumienia prawd filozoficznych , jeżeli zacznie używać swojego rozumu.
2. INTELEKTUALIZM ETYCZNY – przekonanie że prawdziwa wiedza prowadzi do właściwego działania tzn. człowiek dobry to ten który wie co to jest dobro, umieć to stosować w praktyce. W dochodzeniu do wiedzy wspiera nas dajmonion – wewnętrzny boski głos w człowieku który jest odpowiednikiem chrześcijańskiego sumienia.
ARETE – dzielność etyczna ,Sokrates mówi że ,,do szczęścia potrzebne jest arete .Tchórz nie może być szczęśliwy.
CZTERY PODSTAWOWE SZKOŁY
| CYNICY | CYRENAICY | STOICY- | EPIKUREICZYCY |
|---|---|---|---|
| przeciwstawne obozy | przeciwstawne obozy | ||
„Żyj jak pies”
|
Założyciel szkoły Arystyp z Cyreny mówi że do szczęścia prowadzi jak największe doznanie przyjemności cielesnych. Hedonizm- przekonanie że dobre jest to co przyjemne i że przyjemność jest jedynym dobrem. Arystyp mówi ,,Przyjemność od przyjemności różni się tym że jedna od drugiej jest przyjemniejsza”. |
|
1.Niespełnienia –ukierunkowane rozumem. 2.Cierpienie- jeżeli jest silne to krótkotrwałe, gorszy od cierpienia jest lęk przed cierpieniem 3.Przed Bogami-nie przejmują się człowiekiem. 4.Przed śmiercią -,,zło najstraszniejsze śmierć nie dotyka nas wcale bo dopóki my jesteśmy nie ma śmierci, a kiedy jest śmierć nie ma nas” |
XIX WIECZNE WERSJE EUDAJMONIZMU
W średniowieczu o szczęściu się nie mówiło. Wtedy było wskazane myśleć o tym jak udoskonalić życie społeczne. Dopiero w drugiej połowie XIX w. wrócono do refleksji nad szczeń ściem, zapanował duch pozytywny(praca organiczna, praca u podstaw). W 1776 r Tomasz Jefferson w preambule do konstytucji USA zawarł te słowa: ,,Człowiek ma prawo do: wolności ,własności i podążania ku szczęściu.”
POZYTYWIZM z łac.- positvus (uzasadniony , oparty) postawa zdrowego rozsądku i ufności do faktów. Pozytywista stawia na to co:
Rzeczywiste
Pożyteczne – polepszenie życia
Pewne- to co można udowodnić
Ścisłe- co można odnieść do nauki, poprzeć eksperymentalnie
Pozytywne – praca pozytywna , nie tylko krytyka ale także wskazówki pozytywne
Pozytywistyczny- kreowanie pozytywnego światopoglądu
Scientyzm (Darwin)- zaufanie do nauki
Metoda pozytywizmu- pozytywista stwierdza najpierw fakt, potem ustalamy stałe związki jakie zachodzą między faktami , jeśli znamy prawa to możemy przewidywać
Fakty Prawa Przewidywanie
Koncepcja Filozofii - skoro znamy fakty to nie ma co dociekać, należy zebrać, zestawić je oraz opracować światopogląd(ogląd świata)
ETYKA POZYTYWIZMU –naczelne hasło etycznego pozytywizmu ,,Żyj dla innych” . U pozytywistów ważne jest społeczeństwo – myślenie pozytywistyczne = naczelna wartość. August Comte przedstawiciel radykalnego humanizmu
UTYLITARYZM- (z łac. utilitas - korzyść) to przekonanie że dobre jest to co przynosi korzyść i co służy realizacji określonych celów, najczęściej celem tym jest szczęście. Jest to nurt filozofii brytyjskiej. Dwóch przedstawicieli utylitaryzmu: Jeremi Bentham i John Stuard Mill wywodzą się z empiryzmu brytyjskiego.
J.Bentham mówi tak:,, Każdy człowiek dąży do szczęścia i tak być powinno skoro tak jest. W życiu społecznym nie wystarczy zabiegać wyłącznie o własne szczęście ale w imię tego własnego szczęścia trzeba starać się o jak największe szczęście jak największej liczby osób”
J. Stuard Mill mówi tak: ,, Szczęście każdego jest dobrem dla każdego i wobec tego szczęścia ogół jest dobrem dla ogółu ludu” - szczęście ogółu jest dobre dla jednostki . Nie można być szczęśliwym w otoczeniu nieszczęśliwych. Ulitaryści brytyjscy są przekonani że możliwe jest altruistyczne postępowanie ludzi dążących do własnego (egoistycznego) szczęścia. Dążenie do przyjemności może być jak najbardziej szlachetne.
Liberalny indywidualizm- to przekonanie że wszyscy ludzie w równym stopniu mają prawo być wolni. J.S.Mill mówił: „Prawo równe wszystkim wolności” - jako pierwszy opowiedział się za prawem kobiet do wolności i głosowania „Kobiety do urn”. Każdy ma prawo do wolności, zagrożenie widział w tyranii politycznej .
Duch utylitaryzmu przenika najbardziej amerykańską z doktryn filozoficznych, która nazywa się PRAGMATYZM- (z łac. pragma – działanie) jest to przekonanie że wszelka teoria ma sens jeżeli ,,działa” tzn. jeżeli jest praktycznie użyteczna umożliwia skuteczne działanie.
SOREN KIERKEGAARD(Kirkegor) filozof egzystencji - filozofuje z własnego życia.
Na biografii zaciążyły:
Kompleks ojca –ojciec wychowywał go w rygorze ,surowa pobożność , narzucał dzieciom pobożność. Soren w wieku 23 lat zwątpił w swoją wiarę i zaczął hulaszcze życie, skończył studia
Zawód miłosny- mając 27 lat poznał 15-letnią R. Olsen, zaręczył się z nią ale później ona z nim zerwała.
Najważniejsze dzieła Sorena:
prowadził dziennik
,,Albo-albo” 1843
(dziennik uwodziciela)
,,Bojaźń i drżenie”
,,Stadia na drodze życia
,,Pojęcie lęku” 1844
Kirkegor uważa że bez wiary człowiek nie może być człowiekiem ,, To stosunek do Boga powoduje że człowiek staje się człowiekiem”.
1.Skończoność i nieskończoność- w istnieniu człowieka ,człowiek jest syntezą skończoności i nieskończoności czasowości i wieczności, konieczności i wolności. Jest to synteza antytez.
2.Analiza pojęcia rozpacz
Rozpacz- jest początkiem filozofii, jest to stan w którym człowiek gubi się w sobie samym, jest to stan załamania się. Kirkegor uważał że rozpacz jest chorobą duszy. Może doprowadzić do duchowej śmierci. Formy rozpaczy: nieuświadomiona(nie jest rozpoznana), świadoma, nieskończoności i skończoności, możliwości, konieczności.
Popadnięci w którąkolwiek rozpacz prowadzi do załamania syntezy, ale mówi też że rozpacz mimo wszystko można przełamać np.: przez odniesienie jej do Boga i przez zawierzenie Bogu.
Elementem duchowości człowieka jest niekiedy rozpacz, poprzez załamanie – człowiek się rozwija
3.Trzy stadia na drodze życia - w człowieku toczy się nieustannie walka między skończonością a nieskończonością , życie jest miotaniem się między 3 sferami egzystencji. Przejście z jednej do drugiej dokonuje się przez przeskok(rozpacz) jakim jest rozpaczliwa sytuacja egzystencjalna.
1 STADIUM) ESTETYCZNY
Don Juan (poeta, uwodziciel ,artysta)
To taki człowiek, który bawi się życiem, pożąda przyjemności, nie czuje obowiązk
Lęk - sytuacja egzystencjalna - i przeskok na kolejne stadium
2 STADIUM ETYCZNE
Człowiek jest odpowiedzialny, stabilny, obowiązkowy, pogłębiony dąży do dobra a unika zła. Człowiek odnosi się do Boga ,bo Bóg jest gwarancją stabilności zasad etycznych .
Lęk – rozpacz - i przeskok na kolejne stadium
3 STADIUM RELIGIJNE - stadium osobistego zaangażowania wiary w Boga – „skok w Boga”
4.Prawdziwa religijność i ,,niedzielne chrześcijaństwo”
Soren mówi że są dwa typy religijności.
prawdziwa religijność
rytualna – formalna ,pusta
Kirkegor uważał że autentyczna religijność nie polega na zewnętrznym przestrzeganiu zwyczajów i obowiązków formalnych nakładanych przez instytucje kościoła .Nie wystarczy co niedziela chodzić do kościoła i bezmyślnie odmawiać modlitwę aby być chrześcijaninem. Autentyczna religijność powinna się wyrażać w życiu codziennym
5. Pragnienie wieczności obawa przed nią - człowiek pragnie wieczności ale boi się jej, uświadamiamy sobie że nie możemy żyć bez wiary.
INTUICJONIZM –Bergsona 1859-1941 nauczyciel, pedagog ,wykładowca, filozof francuski
Poglądy Bergsona
1.Trwanie – zafascynowany nauką Zenona z Elei – zajmował się zagadnieniem czasu, czas jest złudzeniem.
Bergson mówi że czas nie jest sznurem pereł, czas to jest ruchoma i płynna rzeka. Nie można poznać rzeki za pomocą kroplomierza .Bergsonowi chodzi o rzeczywistość ludzką.
2. Intuicja (przeczucie) - Bergson uważa że rzeczywistość , wszystko jest jak rzeka która trwa w przepływie to trwanie można ująć tylko wewnętrznym doświadczeniu , które nazywa intuicją .
Intuicja wg Bergsona – jest to zdolność bezpośredniego i całościowego ujmowania rzeczywistości w jej zmienności i dynamizmie.
Bergson wywodzi intuicję z naturalnego biologicznego instynktu czyli dostosowania się. Intuicja pozwala odzyskać współbrzmienie z życiem z trwaniem i kosmosem.
3.Jażń powierzchowna i głęboka. Ludzka świadomość także jest jak rzeka ,która ma swoje powierzchnie i głębie
Powierzchowna- jest ona narzucona przez świat zewnętrzny. Odbicie tych opinii które mają o nas inni. Przesłania w nas jaź głęboką. Powierzchnia jest jak lustro ,które odbija świat zewnętrzny
Głęboka- wewnętrzne życie strumienia świadomość trwania w stawaniu się .Głębia toczy się , życie trwa w przepływie i ciągle staje się na nowo.
4.Wolność – Bergsona jesteśmy wolni wtedy gdy nasze działania wypływają z naszej jaźni głębokiej tzn. gdy wyrażają naszą własną osobowość. Cała powaga ludzkiego życia wywodzi się z wolności. Trzeba kształcić człowieka o umyśle otwartym zdolnego do rozwijania się w wielu kierunkach.
5.Elan vital (pęd życiowy) i ewolucja twórcza - Bergson wyobrażał sobie przyrodę na podobieństwo ludzkiej jaźni jako trwanie w stawaniu się jako samorzutny twórczy rozwój który wypływa z zewnętrznych sił istot organicznych sił, z ich życiowego dynamizmu(pędu życiowego).W tej przyrodzie dokonuje się ewolucja twórcza. Ruch ewolucyjny w przyrodzie polega na pękaniu granatu każdy odłamek staje się kolejnym granatem. Ruch ewolucji odbywa się w 3 kierunkach: życia roślinnego, zwierzęcego, rozumnego
6.Dwa źródła moralności i religii
MORALNOŚĆ
statystyczną
celem tej jest utrzymanie stałych form istnienia poprzez wytwarzanie norm i zakazów
później ich przestrzeganiu
wszystko co nowe odrzuca
jest rygorystyczne i dogmatyczne
statystyczna religia
wypływa z dołu z pierwotnych podstawowych potrzeb
jest reakcją obronną
dynamiczna
celem będzie dążenie do rozwoju i tworzenie nowych wartości
dzięki niej powstaje „społeczeństwo otwarte”
w takim społeczeństwie przewodzą jednostki twórcze
dynamiczna religia
jest próbą wzniesienia w górę.
Wyraża, przynosi ulgę w cierpieniu
wyraża się w przeżyciach mistycznych
JAK EGZYSTENCJA POPRZEDZA ESENCJĘ CZYLI O EGZYSTENCJALIZMIE SARTA
Jean-Paul Sartre 1905-1980 ,filozof, dziennikarz jego dzieło to ,,Byt i nicość”
Pojęcie egzystencjalizmu – (z łac. existencia - istnienie) refleksja nad egzystencją tzn. nad istnieniem właściwym człowiekowi .Egzystencjalista całym swoim istnieniem oddaje się całym sobą. Egzystencjalizm narodził się pod wpływem doświadczeń dwóch wojen światowych. Nie jest jednorodny dzieli się na 2:
teistyczny – K. Jaspers ,G. Marcel idea Boga
ateistycznych - Sartre ,Camus, Haidegger nicość
1 .Istnienie ludzkie (bycie dla siebie) i pozaludzkie( bycie w sobie)
Sartre mówi że ,,U człowieka i tylko u niego egzystencja poprzedza esencje”. Człowiek najpierw istnieje (egzystuje) a dopiero potem definiuje, określa. Człowiek jest rozdarty pomiędzy rzeczywistością a ideałem Rzeczywistość ideał spełnienie marzenie byt nicość Właśnie dzięki temu rozdarciu egzystencja ludzka jest możliwa .Po egzystować to wykraczać poza to co jest. Sartre mówi że: ,,Człowiek nie jest tym ,czym jest i jest tym czym nie jest ‘’ . Idea będzie zawsze na odległość marzenia, człowiek zawsze dąży do ideału i ważne jest owo dążenie.
2.,,Zła wiara” człowieka nieautentycznego
,,Istnienie ludzkie to jest co innego niż pozaludzkie”
,,Zła wiara” jest wtedy gdy człowiek obciąża Boga odpowiedzialnością za swoje czyny taki człowiek jest zdaniem Sartra nieautentyczny. Człowiek autentyczny nie zrzuca odpowiedzialności za własne czyny. 3.Wolność - to sprawa skomplikowana i niemożliwa, z jednej strony wolność jest niezbędna człowiekowi a z drugiej strony jest przekleństwem. Sartre mówi że:,, Jesteśmy skazani na wolność i towarzyszącą jej odpowiedzialność”.
Wolność sama w sobie nie jest wartością ale może być pomocna w realizacji innych wartości. Z tąd wolność można wykorzystać zarówno do dobrego jak i do złego.
4.,,Piekło i inni ‘’- kwestia stosunków międzyludzkich. Sartre uważa że dwie wolności staną naprzeciwko siebie to jedna często będzie chciała dominować”.
HEROIZM ETYCZNY Alberta Camusa 1913-1960 literat, filozof ,aktor(nurt ateistyczny)
1. Doświadczenia absurdu ,, Nie ma miłości życia, bez rozpaczy życia” ,,We mnie było pragnienie miłości podobne do pragnienia łez”.
Camus miał wrażliwość absurdalną .Świat sam w sobie jest obojętny .
Poczucie absurdu rodzi się z konfrontacji .Ludzka potrzeba sensu i bezsensowna obojętność świata (doświadczamy w sytuacjach śmierci kogoś bliskiego). Szukanie wyjścia z absurdu poprzez wiarę. Camus uciekał w religie. Camus uważa że wielkość i godność człowieka objawia się wtedy gdy człowiek ma odwagę spojrzeć na świat ludzkiej egzystencji.
2.Człowiek absurdalny – Camus podaje przykłady człowieka absurdalnego:
a) Don Juan (marzy o absolutnej miłości) ,,Są ludzie stworzeni do życia i są ludzie stworzeni do kochania” b) Syzyf – który wciąż niezmordowanie bierze na siebie swój kamień pomimo iż wie że on spadnie i będzie musiał zaczynać wszystko od początku . Takim Syzyfem może być pedagog który ma powołanie i może być szczęśliwy i ten kamień wznoś w górę ku wartości. C) Aktor – potrzebuje się zagubić aby się odnaleźć d) Prometeusz- poświęca się dla dobra innych a zamiast nagrody spotyka go kara e) Twórca -angażuje się w swoje dzieło i w nim się stać 3.Etyka buntu –Camus nie zatrzymuje się na poczuciu absurdu stwierdza się że należy buntować się przeciwko niemu. Bunt to jest z jednej strony powiedzenie nie przeciwko niesprawiedliwości i z drugiej strony opowiedzenie się za czymś (sprawiedliwością).Camus mówi że: ,,Żeby pozostać prawym i szlachetnym człowiekiem to trzeba się sprzeciwiać jakiemuś złu, niesprawiedliwości .’’ ,,Camus mówi że trzeba unikać absulatyzacji” Filozofia Camusa jest ważna dla zrozumienia kondycji człowieka XXw.
PERSONALIZM (od łac. persona - osoba ,godność)- refleksja nad człowiekiem jako osobą, per Se człowiek jest sam przez siebie ma wartość
1. Osoba – osobowość
G .Marsel ,,Jest się osobą , ma się osobowość‘’
Osoba indywidualny byt natury duchowej ukierunkowany aksjologicznie ( na wartości) i charakteryzuje się zdolnością sprawczą .Osoba ma wymiar tajemniczy, jest centrum spotkania Boga z człowiekiem ponieważ człowiek jest częścią natury i wykracza poza w stronę Boga.
Osobowość sposób wyrażania się tej osoby, niezgłębionej tajemnicy(zespół cech)
Personaliści uważają osobę jako autonomiczny byt natury duchowej, który jest obdarzony wolnością ale i odpowiedzialnością.
2.Żródła : Sofiści ,Biblia , filozofia św. Tomasza z Akwinu
Personalizm miał ogromny wpływ na współczesną naukę społeczną.
CHARAKTERYSTYKA PERSONALIZM
Wartość i godność człowieka tkwi w nim samym (osoba jest najważniejsza)
Osoba jest zawsze podmiotem i celem
Jest podkreślenie prymatu(pierwszeństwa) życia duchowego człowieka w stosunku do innych sfer życia.
T. Styczeń powiedział ,,Homo homini homo” Człowiek człowiekowi człowiekiem - człowieczeństwo określa nasz stosunek do drugiego człowieka.
3. G. Marsel - twórca personalizmu doszedł do wniosku że filozofia nie może być abstrakcyjna. W 1933 napisał sztukę ,,Rozbity świat” Człowiek staje się skupiskiem różnych funkcji. W takim świecie jest miejsce na problemy a nie ma miejsca na tajemnice. Problem można efektownie rozwiązać. Tajemnica jest kompletacją(miłość ,nadzieja Bóg).
Dwie odmiany personalizmu
Humanizm integralny filozof J.Maritain są dwa porządki jednostki:
1.Humanizm antropocentryczny
2.Humanizm teocentryczny
Personalizm społecznego zaangażowania E.Mounier on zauważa że wymiar osoby przeżywa kryzys . Krytykuje cywilizację mieszczańską .Wyróżnia:
1.Kompleks Narcyza
2.Kompleks Heraklesa
PERSONALIZM POLSKI- w Polsce zadziałał na myślicieli katolickich. Takie czasopisma jak: ,,Znak” ;,,Tygodnik powszechny”. Przedstawiciele: J. Tischner, J. Życiński, K. Wojtyła, T. Styczeń ,M. Gogacz, H.Gulbinowicz
Cechy polskich personalistów
silna indywidualność osobista
wysoka emocjonalność
idee obywatelskiego współrządzenia narodu i państwa
wyczulenie na wolność
K. Wojtyła mówi że,, osoba jest syntezą czyli połączeniem substancji i relacji”
Dzieła: ,,Osoba i czyn” ; ,,Miłość i odpowiedzialność”
1.Osoba niepowtarzalna
2.Tajemnica istnienia
3.Osoba jest światem wewnętrznym o nieskończonych horyzontach
4.Świat wewnętrzny jest poznawany, doświadczany aktualizowany
5.Osoba wyraża się w działaniu
6.Przed osobą stoją różne powinności
7. Naczelnym aktem osoby jest miłość
J Tischner - prowadził działalność publiczną - kapelan Podhalan
Charakterystyka
Hierarchizacja rzeczywistości –
świat jest dla człowieka , ale człowiek nie jest z tego świata;
świuat jest sceną dla człowieka
terryzm – skoncentrowanie Siena doczesności
Metaforyzacja rzeczywistości – świat doczesny daje nam do myślenia, przenosi nas w strone Boga
Myślenie metafizyczne –
podstawą ludzkiej egzystencji jest dramat
człowiek może siebie zbudować lub siebie zgładzić
DRAMAT= CZAS+ SCENA+ DRUGI CZŁOWIEK
Miejsca w których świat nabiera charakteru dramatycznego
dom zadomowienie
praca zakorzenienie
świątynia transcendowanie
cmentarz miejsce dziedzictwa
Człowiek ulega pokusie świata, pożąda dóbr materialnych i drugiego człowieka. To życie wyjawiła człowieka wtedy:
dom kryjówka
praca kategoria
świątynia miejsce zawiści i mściwości
cmentarz ziemia odmówiona
Pokusa świata jest niszcząca.