Psychologia rozwoju człowieka

Ćwiczenia 2

Okres prenatalny

Od zapłodnienia do urodzenia dziecka

Rozwój prenatalny dzieli się na trzy trymestry (równe)

• Pierwszy trymestr (pierwsze trzy miesiące) – to okres najbardziej intensywnego rozwoju. Z zapłodnionej kom jajowej powstaje starta przypominająca człowieka wyglądem miniaturowego człowieka ze wszystkimi podstawowymi, zaczynającymi funkcjonować narządami wewnętrznymi.

Rozwój fizyczny

Pierwszy miesiąc

• Okres szybkich podziałów zapłodnionej komórki

• Kończy się faza jaja płodowego, a rozpoczyna się faza zarodkowa (embrionalna)

• Zarysowuje się okolica głowy

• Tworzą się oczy

• Od 21 dnia pracuje serce

• Tworzy się zamknięty system naczyń krwionośnych

• Powstają zaczątki 33 kręgów

• Pojawia się jama ustna, zawiązki narządów wewnętrznych, kończyn, oczu i nosa oraz 40 par mięśni

• Kończąc pierwszy miesiąc zarodek ludzki jest zwinięty w łuk ma ponad 0,5 cm długości i waży poniżej 1g

Drugi miesiąc

• Okres tworzenia się podstawowych narządów

• Pojawiają się zawiązki dłoni i stóp, gruczołów rozrodczych rozród narządów płciowych

• Twarz nabiera bardziej ludzkiego wyglądu

• Głowa staje się największą częścią ciała

• Pojawiają się zawiązki zębów

• W zawiązku oka powstaje barwnik widoczny przez przezroczystą skórę dziecka

• Serce, szczęka i żuchwa są całkowicie uformowane

• Wytwarza się podniebienie i przewód nosowo-łzowy

• Wątroba podejmuje wytwarzanie komórek krwionośnych

• Tworzą się wargi i zawiązek języka

• Małżowina uszna przybiera kształt odziedziczony po rodzicach

• Drogi moczowo-płciowe i przewód pokarmowy oddzielają się od siebie

• Kostnieją żebra i kręgi

• Gałki oczne nabierają pigmentu tworzą się powieki

• Na dłoniach pojawiają się główne linie papilarne

• Nast. Rozwój dokrewnych oraz kubków smakowych

• U dziewczynek rozpoczyna się deformowanie łechtaczki, u chłopców – moszny

• Kończąc drugi miesiąc dziecko mierzy 3 cm

• Dziecko kończy zarodkowy okres rozwoju

Trzeci miesiąc

• Rozpoczyna się płodowy okres życia

• Dziecko jest coraz bardziej aktywne, przejawia już indywidualne cechy w wyglądzie i zachowaniu

• Grubieje skóra i mięśnie

• Na skórze wyrasta meszek płodowy

• Powieki przykrywają oczy

• Na kończynach pojawiają się zawiązki paznokci

• Twarz ma już proporcje dziecięce

• Powstaje otwór odbytowy i gruczoły wytwarzające ślinę

• Nerki produkują mocz, kora nadnerczy wydziela hormony

• Rozwijają się struny głosowe

• Dziecko ma 7,5 cm wzrostu i waży 14 g

• Drugi trymestr (drugie trzy miesiące) – dziecko rośnie i jego narządy wewnętrzne ugruntowują się; charakteryzuje go intensywny wzrost dziecka oraz duże trempo rozwoju układu nerwowego

Rozwój fizyczny

Mózg osiąga pełną liczbę neuronów, które intensywnie się rozwijają

Czwarty miesiąc:

• Intensywny przyrost długości ciała do 25 cm i ciężaru do 20 dag

• Główka zajmuje 1/3 ciała, dzięki rozwojowi mięśni karku trzyma się prosto

• Na palcach pojawiają się poduszeczki dotykowe a na nich linie papilarne

• Serce przepompowuje ok. 30 l krwi

• Tarczyca asymiluje jod i wydziela tyroksynę

• Organizm syntezuje białka

• Magazynowana jest brunatna tkanka tłuszczowa która zostaje przekształcona bezpośrednio w energię

• Zwiększa się ilość płynu owodniowego, który zapewnia utrzymanie stałej temp, łagodzi wstrząsy skutki urazów fizycznych matki

• Mózg dynamicznie dojrzewa na jego powierzchni pojawiają się bruzdy i zwoje

• Uformowany jest móżdżek

• Powstają nowe połączenia nerwowe

• W przedniej części kory mózgowej tworzy się mapa ruchowa i czuciowa ciała.

Piąty miesiąc

• Dziecko osiąga do 30 cm długości i do 40 dag wagi

• Porost włosów brwi i rzęs pojawienie się paznokci

• Wysłuchiwane tony serca

• W mózgu uwidacznia się bruzda czołowa ciemieniowo-potyliczna i ostrogowa oraz spoidła

• Stopniowo aktywność dziecka staje się regularna i cyklicznie zmienia się -> faza czuwania, snu; w tym momencie bardzo dużo zależy od temperamentu a także stylu życia matki

Szósty miesiąc

• Ciało dziecka powoli stają się proporcjonalne

• Wzrost: do 35 cm, waga do 50-70 dag

• Wytwarzają się więzadła stawowe

• Szkielet intensywnie kostnieje

• Dziecko magazynuje substancje potrzebne po urodzeniu: wapń, żelazo, białko, ciała odpornościowe

• Dojrzewają narządy wewnętrzne

• Kończy się wzrost liczby komórek i zwojów nerwowych

• Gęstnieje sieć wiązań nerwowych

• Trzeci trymestr (trzecie trzy miesiące) – najbardziej charakterystyczną cechą tego okresu jest wzrastająca możliwość przeżycia poza organizmem matki. Jeśli urodzi się ono po 28 a przed 36 tyg ciąży, nazywamy go wcześniakiem i jego szanse prawidłowego rozwoju zależą m.in. od płci (większa przeżywalność dziewczynek) wagi ciała, wad, lub chorób wrodzonych.

Siódmy miesiąc

• Dziecko osiąga ok. 40 cm wzrostu i waży 90-135 dag

• W dalszym ciągu rosną włosy i paznokcie

• U chłopców jądra z jamy brzusznej zsuwają się do moszny

• Zmniejsza się przestrzeń wokół dziecka co utrudnia swobodne poruszanie się

• Powstają wzorce pamięciowe ruchów

• Większość odruchów wrodzonych jest już widoczna (np. odruch ssania, poszukiwania pokarmu, kroczenia czy chwytania)

7/8 miesiąc

• Pojawia się intensywna aktywność kory mózgowej

• Układ nerwowy sprawniej koordynuje ruchami ciała, zawiaduje czynnościami myśleniem i uczuciami

• Dziecko coraz częściej przybiera pozycję główkową w dół

• Wytwarza się zdolność lewej półkuli mózgowej do przyjmowania dźwięków mowy, a prawej – muzyki.

8 miesiąc

• Dziecko waży ok. 180-220 gad

• Skóra się wygładza i różowieje

• Ciało przybiera kształt bardziej zaokrąglony

• Nadal dojrzewają narządy wewnętrzne, zwłaszcza układ oddechowy

Dziewiąty miesiąc

• Na 2 tygodnie przed urodzeniem dziecko przestaje rosnąć

• W jelicie grubym gromadzą się martwe komórki przewodu pokarmowego oraz połknięte włoski utraconego meszku płodowego

Czynniki zaburzające rozwój prenatalny

Czynniki które mogą zaburzyć prenatalny rozwój dziecka są szczególne : nikotyna, alkohol, narkotyki, leki, promieniowani, skażania środowiska, niewłaściwa dieta, choroby i stres matki. Silne i długo trwałe negatywne przeżycia psychiczne matki a zwłaszcza stres i niepokój są rozpoznawanymi czynnikami mającymi wpływ na pojawienie się problemów zdrowotnych u dziecka.

Okres niemowlęcy

Okres wczesnego dzieciństwa obejmuje przedział wiekowy od urodzenia do 3 rż, Wyodrębniamy w nim dwie fazy: pierwszą przypadającą na 1 rż która jest nazywana wiekiem niemowlęcym, oraz drugą od 2-3 rz określaną jako wiek poniemowlęcy.

W okresie niemowlęcym wyróżnia się:

Miesiąc życia jako okres przystosowawczy do życia w nowym, pozamacicznym środowisku. Dziecko musi przystosować się do:

• zmiany temperatury

• nowego sposoby oddychania

• nowego sposobu przyjmowania pokarmu i wydalania

Charakterystyczne cechy noworodka

charakterystyczne proporcje (duża głowa z małą częścią twarzową stanowi 30% masy ciała długi tułów UW i krótkie kończyny

Drugi podział

1.Wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego

• Odruch źrenicowy

• Mruganie

• Ssanie

• Połykanie

2. występujące tylko u noworodka

• Odruch babińskiego (unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy)

• Odruch toniczno-szyjny – zmiana pozycji niemowlęcia, kiedy głowa jest odwrócona w jedną stronę: następuje wówczas wyciąganie przed siebie ręki po tej samej stronie i skurczenia ręki po przeciwnej stronie co przypomina postawę szermierza.

• Odruch moro – reakcja dziecka na utratę oparcia dla głowy lub głośny dźwięk składająca się z gwałtownego wyprostowania rąk i palców po których następuje przytulenie zaciśniętych piąstek do piersi.

• Odruch chwytny- chwytnie przez niemowlę obiektu który dotyka wewnętrzna strona dłoni

• Odruch marszu automatycznego ( przy zetknięciu stóp z podłożem dziecko wykonuje ruchy chodzenia)

Noworodek funkcjonuje w cyklu aktywnego i spokojnego snu, który powtarza się co 50-60 min. Cykl ten jest skoordynowany z cyklem czuwania, który pojawia się raz na 3-4 godz. Niemowlęta stopniowo przyzwyczajają się do 24 godzinnego cyklu światło – ciemność. Okresy snu stają się w nocy dłuższe a okresy czuwania dłuższe w ciągu dnia, przy czym dłuży

Niemowlę rośnie nierównomiernie

• Przyrost masy ciała 1 m-cu ok. 600g

• Przyrost ciała w 2 m-cu 800-900g

• Tempo przyrostu co miesiąc stopniowo maleje

• 5 m-cu podwaja

• A ok. 12 m-ca potraja urodzeniową masę ciała

• Przyrost długości ciała – 1 rż 23-25 cm

• Przyrost masy ciała – 1 rok życia o 7 kg

• 6 m-cu życia – pierwsze zęby mleczne

• 12 m-cu życia – 6 zębów mlecznych

Rozwój lokomocji

• 3 mce – obroty w pozycji leżącej z pleców na bok

• 5 mcy – obroty w pozycji leżącej z brzucha na plecy

• 6 mcy- obroty w pozycji leżącej z pleców na brzuch

• 8 mcy – samodzielne siadanie i pełzanie

• 10-11 mc – prowadzi do raczkowania

• 12-13 mc – chodzenie

• Zasady i sekwencje rozwoju motorycznego

• W 2 miesiącu życia dziecko wyciąga ręce zdecydowanie w kierunku danego obiektu

• W wieku 4 mcy potrafi czasem uchwycić dany przedmiot ruchem który wydaje się celowy ale używa do tego całej dłoni, nie kontroluje tej czynności za pomocą poszczególnych palców. Stopniowo następuje koordynacja palców

• W wieku 6 mcy niemowlę chwyta klocek jedną ręką przy czym palce są wyprostowane. Kiedy trzyma przedmiot może go podnieść z ręki do ręki wykręcając przy tym nadgarstek

Emocje:

• 1 mc- dziecko reaguje na niepokój osoby która je karmi i odmawiają przyjęcia pokarmu

• 2 mc – dziecko ożywia się w kontakcie z dorosłymi uspokaja pod wpływem pieszczotliwego przemawiania

• 3 mc – niemowlę odwzajemnia uśmiech dorosłego

• 4 mc- dziecko wyraża niezadowolenie kiedy dorosły nie zwraca na nie uwagi

• 5 mc- reaguje strachem na nieznane osoby

• 7-8 mc- próbuje zwrócić na siebie uwagę dorosłego – płacząc lub gaworząc

• 10 mc- niemowlę naśladuje ruchy dorosłego i włącza się do wspólnej zabawy

• Postawę wzajemnej relacji dziecko – dorosły jest umiejętność wyrażania przeżyć i odczytywania zewnętrznych emocji

• 1 mc wyraża mimiczne (uśmiechem) – radość lub zadowolenie

• 3-4 mc – mimicznie wyraża złość i smutek

• 7 mc – strach

• Pod koniec 1 rż – nieśmiałość i wstyd

Przywiązanie:

Dla prawidłowego rozwoju dziecka niezbędne jest przywiązanie. Rozwija się od chwili urodzenia ale wyraźnie jego przejawy w postaci nieufności wobec obcych a także śmiałości przejawianej w obecności opiekuna czy protestu przeciwko rozstaniu z matką obserwować Można w drugim półroczu 1 rż

Istnieją 3 typy przywiązania:

1. Dzieci lękowe – (kiedy matka we wczesnym etapie życia dziecka unikała go, zajmowała się tylko wtedy kiedy było trzeba nakarmić, przewinąć itp.) unikające nie przejawiają negatywnych emocji w czasie rozstania z matką a kiedy wraca unikają jej

2. Dzieci ufnie przywiązane – wykazują negatywne Emo przy rozstaniu z matką i okazują radość przy jej powrocie

3. Dzieci lękowo ambiwalentne – (raz matka reaguje z miłością, a drugi raz z niechęcią) wykazują silne emocje negatywne w trakcie rozstania z matką, reagują agresją przy jej powrocie.

Okres poniemowlęcy

Jest to okres pomiędzy 1 a 3 rż. Tempo rozwoju somatycznego jest teraz znacznie wolniejsze, mniejsze jest zapotrzebowanie na pokarmy, znika podskórna tkanka tłuszczowa, dziecko staje się szczuplejsze, ale za to sprawniejsze. Dziecko doskonali swoją motorykę i mowę, przez co staje się bardziej niezależne, samodzielne, poznaje otoczenie.

Rozwój fizyczny

Prawidłowy rozwój dziecka wyraża się odpowiednim do wieku powiększeniem się jego wagi oraz wzrostu

Najitntensywniejszy rozwój ma miejsce w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym.

• Miedzy 1 a 3 rż dziecka obserwuje się poważne zwolnienie przyrostu wagi przy nadal szybko postępującym wzroście.

• W 1 rż – 7,5 kg

• W 3 rż obwód klatki piersiowej staje się wyraźnie większy od obwód głowy

• Postępuje proces kostnienia. Ciemię wielkie zmniejsza się w okresie niemowlęcym , zarastają c w ok. 18 m-cy życia

• W wieku poniemowlęcym ustalają się fizjologiczne krzywizny kręgosłupa, a obręcz biodrowa poważnie się wzmacnia

• Pod koniec 3 rż mleczne uzębienie dziecka jest już w pełni skompletowane umożliwiając mu prawidłowe żucie pokarmu.

• Chwytanie zdolność uchwycenia przedmiotów kształtuje się jako efekt sekwencyjnych form rozwoju związanych z kontrolą neuromięśniową i koordynacją ruchów ręki i oka. Wytwory sztuki dziecka ilustrują te wzrastająca zdolność. Ręczność – preferencja do używania i dominacji jednej ręki – kształtuje się ok. 2 rż. Okazało się że na dominację jednej ręki składają się zarówno czynniki środowiskowe jak i genetyczne.

Rozwój lokomocji

• 2 rż – ustala się ostatecznie u dziecka postawa stojąca (postawa zasadnicza ciała) a chód to podstawowy sposób przemieszczania się ciała w przestrzeni

• Początkowo kroki dziecka są krótkie i regularne. W 2 rż wydłużają się oraz zwiększa się liczba ruchów kończyn górnych i tułowia.

• Pod koniec 2 i na początku 3 rż. Dziecko umie już dobrze chodzić, nawet nieźle biega. W tym czasie uczy się pokonywać różne przeszkody W wieku 2-3 lat samodzielnie powinno wejść i zejść ze schodów.

• W wieku mniej więcej 2 lat i 6 m-cy dziecko osiąga już ten stopień automatyzacji chodu i koordynacji ruchowej który pozwala np. nieść naczynie napełnione wodą, trzymając je oburącz

• Pod koniec 3 rż – jeździ na 3 kołowym rowerku, przechodzi przez rowerek, zręcznie omija przeszkody, potrafi przejść po desce, krawężniku itp.

Osobowość i rozwój społeczny

• W pierwszych latach życia osobowość i rozwój społeczny kształtuje się głównie w rodzinie i przez rodzinę. Dzięki wczesnym interakcjom z rodzicami dzieci zyskują lepsze rozumienie siebie i swojego otoczenia społecznego. Kształtuje się emocjonalne przywiązanie pomiędzy opiekunem a niemowlęciem. Prawdopodobnie podstawowymi bodźcami dla rozwoju przywiązania są selektywny uśmiech społeczny, lęk przed obcymi i lęk przed separacją.

• Kształtuje się rozwój odpowiednich ról płciowych.

• Na rozwój osobowości i rozwój społeczny wpływ zabawa.

Rozwój ruchowy rąk

• W 2 rż wzrasta precyzja ruchów wykonywanych palcami rąk (możliwe dzięki koordynacji wzrokowo – ruchowej) np.:

• Układanie klocków z wieży

• Nauka zapinania i odpinania guzików

Rozwój mowy

• Początku mowy kontekstowy - uniezależnienie się mowy od aktualnych czynników sytuacyjnych wykraczanie poza aktualne działanie i dane spostrzeżeniowe

• Posługiwanie się słowami stanowiącymi znaki o charakterze pseudopojęć

• Opanowanie podstaw języka (części mowy, formy gramatyczne, konstruowanie zdań różnego rodzaju)

• Wzrost artykulacji – mowa staje się zrozumiała dla innych ludzi

• Dzieci w tym wieku są przekorne, nie zgadzają się z rodzicami, przeciwstawiają się im mówią o sobie, używając zaimków : ja, mnie, moje

• Dziecko w okresie poniemowlęcym odkrywa że jest odrębną istotą. Próbuje podejmować wiele działań. Bada na co może sobie pozwolić. Robie rzeczy wbrew woli rodziców

Rozwój emocji i uczuć

• W okresie poniemowlęcym procesy emocjonalne są bardziej skomplikowane. Nadal zauważalny

• Emocje: strach, gniew, uczucie przywiązania, radości, ciekawość

Strach

• Powiększa się liczba możliwych odmian i odcieni tej emocji

• Różnicuje się jakość przeżyć, gdyż dziecko rozpoznaje już różnorodne ich źródła oraz subtelniejsze stają się stopnie natężenia reakcji

• Dziecko jest narażone na częste przezywanie różnych odmian strachu, kiedy środowiska będą popełniały błędy lub dopuszczały się zaniedbań wychowawczych np. nie będą chroniły

Gniew

• Przeważnie w postaci tzw. odruchu agresywnego – zachowanie dość gwałtowne i impulsywne.

• Wyróżnić można 3 główne postacie reakcji:

• Łagodna – dziecku się coś nie pozwoli, nie poda – dziecko się dąsa

• Demonstracyjno – prowokacyjna – próba otoczenia – na ile mu pozwolą

• Ostra – kiedy jest pokazana ostra reakcja.

Uczucie przywiązania

Dalszy etap rozwoju emocjonalnych więzi jaka łączy dziecko z najbliższymi mu osobami a także z niektórymi przedmiotami.

Uczucie radości

Tak jak w poprzednim okresie występują te same źródła, tylko teraz istnieje więcej sposobności do jej przeżywania; duże znaczenie dla radosnych nastrojów dziecka mają dobre wzajemnie kontakty Emo

Ciekawość

Ciekawość świata oraz siebie samego

• Osiągnięcia tego okresu mają wpływ na to jak kształtuje się osobowość

• Zaufanie do mamy i taty – przekłada się na późniejsze więzi Emo

• Umiejętność orientacji w otoczeniu – dziecko musi mieć przestrzeń gdzie może się poruszać, musi znać otoczenie by czuć się bezpiecznie

• Umiejętność rozróżniania dobra i zła

• Sukcesy i porażki które dziecko ma decydują o podejściu do różnych sytuacji

Rozwój sprawności w życiu codziennym

Dziecko uczy się jeść, zgłaszać potrzeby fizjologiczne, posługiwać się przyborami

Okres średniego dzieciństwa ( od 4 do 6 roku życia) – wiek przedszkolny

Rozwój somatyczny i aktywność ruchowa:

Dziecko wkraczające w ten okres:

• Posiada wszystkie zęby mleczne

• Swobodnie porusza się chodząc i biegając

• Jest dość samodzielne w samoobsłudze

• Zmiany w zakresie wzrostu i wagi nie są już tak intensywne jak w poprzednim okresie

Wydłużenie ciała pod wpływem szybszego rośnięcia kończyn

Ok. 5 rż nieznacznie powiększa się mózgowa część czaszki, rozrasta się część twarzowa

	Chłopcy	Dziewczynki
3 rok życia	95,5 cm 14,8 kg	94,5cm 14,5kg
4 rok życia	117,8 cm 21,8 kg	116,1cm 20,9kg

W układzie nerwowym zachodzą 4 rodzaje zmian:

1. Podstępująca mielinizacja włókien nerwowych (szczególnie w płatach czołowych)

2. Wzrost liczby synaps, tworzenie się nowych połączeń między neuronami, wzrost neuroprzekaźników (przewodzenie impulsów)

3. Zmiany w zakresie formy aktywności mózgu

4. Wzrasta synchronizacja aktywności w różnych polach mózgu

Zmiany te sprawiają że dzieci są zdolne do kierowania swojej uwagi, tworzenia planów do refleksji, nad własnym zachowaniem, rozwiązywanie problemów (np. matematycznych)

• Doskonalenie ruchów i czynności

• Nowe umiejętności (proste ruchy, łączone w kombinacje ruchowe np. biegi i podskok)

• Nauka jazdy na rolkach, rowerze, łyżwach, tańczyć pływać)

• „Głód ruchu” (ciągła potrzeba ruchu) – potrzeba wymyślania zabaw ruchowych

• Dzieci stają się samodzielne w ubieraniu, załatwianiu potrzeb oraz jedzeniu

• Komponują obrazki wieloobiektowe

Procesy poznawcze

Sprawności percepcyjne:

• Pismo

• rozpoznawanie liter (całościowo)

• Odróżnianie pisma od nie pisma

• Trudności przy kopiowaniu figur geometrycznych jak i liter

• Nie umieją dokładnie wielkości i proporcji

Później:

• Trudności sprawiają litery o podobnym kształcie (np. E i F)

• Oraz litery tzw. odbicia lustrzane (np. b i d)

• Lepszy słuch muzyczny (rozpoznawanie melodii)

• Orientacja w czasie i przestrzeni

• Najpierw orientuje się w porach dnia, roku a potem w dniach tygodnia a później w godzinach

• Orientacja poprzez kolejność występowania zdarzeń, przewidywania ich

• Dziecko potrafi wiele miejsc i opowiadać o nich

• Miejsce wiąże z osobami, zdarzeniami, obiektami

• Poznawanie przestrzeni poprzez działanie

• Rozpoznawanie przestrzeni na obrazkach

• Rozumieją komunikaty przestrzenne jednak nie potrafią ich powtórzyć

Zmiany rozwojowe pamięci:

• Pojemności pamięci

• W miarę dojrzewania potrafi zapamiętać coraz większą liczbę liter i słów

• 4-5 rż dziecko zapamiętuje szereg 4 cyfrowy

• W 6rż: szereg 6 cyfrowy

• Nowo poznane informacje łączą się z już wcześniej poznanymi

• Czas wydobywania treści z pamięci zmniejsza się

• Zwiększa się efektywność intelektualna

• Stare gie pamięciowe

• Powtarzanie

• Kierowanie się dźwiękowym podobieństwem wyrazów

• Skojarzenia sytuacyjne (rym)

• Czynności prestrategiczne tj. podejmowanie na cel a nie zapamiętanie

• Odtwarzanie i zdobywanie informacji w sposób przemyślany

• Meta pamięci

Już u dzieci 5 letnich można stwierdzić pewien stopień zapamiętywanie. Doświadczenia z życia.

Czynności myślowe:

• Szeregowanie

• Małe szeregi ( np. mała piłka i duża piłka)

• Szeregowanie empiryczne ( np. wg wzrastające – malejącej wielkości; jednokierunkowo)

• Szeregowanie empiryczne (wielokierunkowo)

• Porównywanie

Dzieci porównują rzeczy do siebie. Wyłapują to co różni przedmioty od siebie

• Klasyfikowanie

Grupowanie przedmiotów wg równoważników. Wykrywanie podobieństw jest trudniejsze niż różnic.

• Zbiory figuratywne – talerz i łyżka, młotek i gwóźdź, kwadrat + trójkąt = domek), obrazowy charakter

• Klasyfikacja multiplikacyjna – więcej niż jedno kryterium oceny (np. kolor, kształt)

• Klasyfikacja hierarchiczna – porównywanie zbiorów i podzbiorów ( np. ptaków jest mniej niż zwierząt)

• Myślenie synkretyczne (tj. globalne np. noga + bucik) w konsekwencji powstaje myślenie kompleksowe

• Rozwój obrazów umysłowych

Traktowane jako narzędzie wiedzy

Forma kopii rzeczywistości

Zindywiidualizowany sposób ich symbolicznego wyrażania

Ok. 1/5 dzieci w wieku 5-7 lat popełnia błedy przy reprodukowaniu wyglądu obiektu (np. długość pręta) liczba błędów wzrasta przy przemieszczeniu obiektu (np. pręta)

• Dziecięce rozumowanie przyczynowo skutkowe

Dziecko jest zdolne do rozumowania przyczynowo skutkowego.

Rozwój funkcji symbolicznej

• Zdolność myślenia o przedmiotach bez bezpośredniego kontaktu z nimi oraz zdolność do działań symbolicznych stanowi istotny przełom w rozwoju dziecka

Dziecko dzięki temu może :

• Wyrażać siebie

• Swoje przeżycia

• Idee dzięki symbolom i znakom

• Przekazywać z pokolenia na pokolenie swoje życiowe doświadczenia

Zabawa symboliczna

Rozwija się biorąc początek z prostszych form aktywności i zawsze zakłada zastępowanie jednych przedmiotów drugimi. Rekwizyty w zabawie otrzymują nowe znaczenie. Zabawa ta służy ćwiczeniu wyobraźni.

Sprawności językowe i komunikacyjne

Słownictwo:

Do 6 rż dziecko opanowuje średnio dziennie 9-10 słów. Tworzenie również własne słowa tzw. NEOLOGIZMY, w sytuacjach gdy dziecko nie znajduje w zasobie posiadanych słów.

Kompetencja narracyjna:

Dziecko nabiera umiejętności opowiadania. W wieku przedszkolnym doskonali się i bogaci struktura opowiadań. Historie dzieci w wieku 6 lat posiadają wyraźną kompozycje: przebieg zdarzeń, zapowiedź, rozwiązania akcji, opis tła akcji. Dzieci opowiadają o zdarzeniach codziennych. Starsze dzieci potrafią opowiadać zdarzenia fikcyjne (np. brać czynny udział w przedstawieniach przedszkolnych)

Umiejętności konwersacyjne:

Doskonali się umiejętność prowadzenia konwersacji. Dziecko uczyc się odbierać punkt widzenia odbiorcy, wyraża swoje prośby, pytania, zaprzeczenia. Uczy się słuchać i analizować i odpowiednio reagować na wypowiedzi partnera.

Rozwój emocjonalny:

• Dziecko zdobywa umiejętność ekspresji własnych Emo

• Rozmawia o nich wyraża je

• Zna przyczyny swoich podstawowych emocji

• Potrafią przewidzieć emocje rówieśnika

• Uczą się manipulować zachowaniem i uczuciami innych (np. przytulanie się)

• Rzadsze wybuchy złości

Rozwój społeczny

1. Jako integrowanie się z grupą społeczną (socjalizacja)

2. Jako kształtowanie się jednostki w grupie, czyli dochodzenie do unikatowych wzorów przezywania, myślenia, działania w różnych sytuacjach

Poznawanie ról społecznych poprzez zabawę

Zabawa służy poznawaniu przez dziecko społecznych ról dorosłych .Dzieci wcielają się w różne role społeczne: rodzinne, zawodowe.

Kontakty z rówieśnikami, dziecięce przyjaźnie

• Zabawa jest okazją do nawiązania kontaktów z rówieśnikami Dzieci starsze zdolne SA do zabaw zespołowych z konkretnym celem i planem osiągnięcia go.

• Przyjaciel – to ten który blisko mieszka / z którym można się pobawić

Zachowanie dzieci w wieku przedszkolnym

Prospołeczne:

Empatia (rozumienie potrzeb, Emo itd. Innych) - pozytywne

• Udzielania pomocy

• Dzielenie się z innymi

• Współdziałanie

Negatywne

• Agresja

• Brak posłuszeństwa

Osobowość dziecka i identyfikacja płci

• W średnim dzieciństwie ujawniają się takie charakterystyki osobowości jak: skąpstwo, uległość, chęć podobania się innym. Rozwój osobowości postępuje równocześnie rozwojem społecznym, Emo, poznawczym.

• Proces ustalania tożsamości płciowej przypada właśnie na wiek przedszkolny. Poprzez procesy takie jak: różnicowanie i integracja, obserwacja i naśladowanie czy poznanie.

Zdolność do samokontroli

Samokontrola = Powstrzymywanie się od:

1. Natychmiastowego działania

2. Ujawniania emocji

3. Szybkiego wyprowadzania wniosków

4. Dokonywania wyborów bez rozważenia sytuacji

Obraz własnej osoby

• Rozwój przekonań o własnych cechach

• Składają się na niego:

• Imię

• Posiadane rzeczy

• Zachowania codzienne

• Kształtuje się również samoocena, czyli zespołów sądów o własnej wartości (często bardzo wysoka)

J. PIAGET – etapy rozwoju poznawczego – zrobił badania na swoich dzieciach :

1. Okres sensoryczno – motoryczny (inteligencji praktycznej)

• Od urodzenia do ok. 2 r.ż

• Przedmiotem poznania są stosunki przestrzenne między przedmiotami w otoczeniu dziecka.

• Schematy które kształtują się w tym okresie:

1. Schemat stałego przedmiotu (założenie o jego istnieniu mimo zniknięcia z pola widzenia)

2. Schemat uniwersalnej przestrzeni (niezależnej od doznań czuciowych)

3. Schemat następstwa czasowego (umożliwiający rejestrowanie kolejności zdarzeń)

4. Schemat przyczynowości (system umożliwiający osiągania pożądanych stanów rzeczy)

• Stopniowy wzrost świadomości sensorycznej i motorycznej

• Dominacja czynności odruchowych, głównym osiągnięciem rozwojowym jest powstanie struktury umożliwiającej przemieszczanie się z miejsca na miejsce „praktyczne grupa przekształceń”

• Słabo rozwinięta pamięć

• Kształtujące się wyodrębnianie siebie od środowiska

• Kształtowanie się pojęcia istnienia

1. Okres wyobrażeń przedoperacyjnych (inteligencji reprezentującej)

• Od 2-7 roku życia

• Myślenie konkretno – wyobrażeniowe (za pomocą obrazów) intuicyjne i impulsywne

• Intensywny rozwój języka

• Rozwój pojęć

• Przyswajanie znaków i symboli

• Rozumowanie oparte na zdarzeniach zewnętrznych (a nie na operacjach logicznych , które cechuje :

• Nieodwracalność – brak zdolności przekształceń

• Egocentryzm

• Cent racja – koncentruje się na jednym szczególe

• Animizm

• Artyficjalizm

• Autropomorfizm – nadawanie cech ludzkich przedmiotom nieożywionym

• Sprawiedliwość immanentna

• Interioryzacja (uwewnętrznienie) – przekształcanie czynności faktycznych w umysłowe, polega na :

• Odroczonym naśladownictwie

• Zabawie symbolicznej

• Wyobrażaniu siebie – wywoływanie obrazów umysłowych

• Mowie wewnętrznej

• Kształtująca się zdolność do antycypowania przyszłości

1. Okres operacji konkretnych od ok. 7 do 12 r.ż

• Myślenie słowno – logiczne

• Wykształcone pojęcie stałości ilości

• Odwracalność operacji umysłowych

• Przyswojenie pojęć logicznych oraz zdolności do klasyfikacji hierarchicznej

• Brak myślenia abstrakcyjnego

• Możliwość dokonywania kategoryzacji

• Rozumienie relacji

1. Okres operacji formalnych od ok. 12 r.ż

• Nie każdy go osiąga

• Myślenie hipotetyczno – dedukcyjne

• Rozwój myślenia abstrakcyjnego

• Dominacja inteligencji werbalnej (słownej)

Okres późnego dzieciństwa (młodszy wiek szkolny)

• Od 7 do 10-12 r.ż

• Stanowi pomost między dzieciństwem a adolescencją

• Klasa I szkoły podstawowej bywa traktowana jako etap przejściowy między wiekiem przedszkolnym a szkolnym. Klasa VI stanowi przejście o fazy dzieciństwa do fazy dorastania, czyli okresu wczesnej adolescencji.

• Charakterystyka zmian:

1. Przekształcenie dotychczasowej aktywności dziecka z głównie spontanicznej i zdominowanej przez zabawę, w system działań sterowanych przez stałe zadania, obowiązki i normy społeczne.

2. Dalszy rozwój funkcji psychicznych i ich integracja umożliwiająca dostosowanie się do nowych sytuacji, zadań i wymagań

3. Trwałe wejście w nowe środowisko (szkoła staje się instytucją wychowawczą i miejscem spotkań z rówieśnikami) poza bezpośrednim wpływem rodziców, oznacza to poddanie się innym rodzajem wpływów społecznych, odmiennych od rodzinnych, ale często tak samo ważnych.

4. Pojęcie nowej roli społecznej ucznia.

Nowe zadania okresu późnego dzieciństwa:

1. Wzbogacenie i uporządkowanie posiadanej wiedzy o świecie i o samym sobie, zarówno pod względem opisowym jak i wartościującym i normatywnym

2. Opanowanie umiejętności potrzebujących do nabywania i organizowania wiedzy oraz do posługiwania się nią w różnych sytuacjach

3. Opanowanie czytania i pisania

4. Wejście w grupę rówieśniczą i znalezienie w niej swojego miejsca

5. Osiągnięcie autonomii osobistej oraz rozwijanie postaw wobec grup i instytucji społecznych

Dojrzałość szkolna:

1. Jest dostatecznie rozwinięta fizycznie i ruchowo, zwłaszcza w zakresie precyzyjnych ruchów rąk i palców

2. Dobra orientacja w otoczeniu oraz określony zasób wiedzy ogólnej o świecie

3. Posiada na tyle rozwinięte zdolności komunikacyjne, aby móc porozumiewać się w sposób zrozumiały dla rozmówców

4. Potrafi działać intencjonalnie, tzn. podejmuje celowe czynności i wykonuje je do końca

5. Jest uspołecznione w stopniu pozwalającym na zgodne i przyjazne współdziałanie z rówieśnikami, liczenie się z chęciami i życzeniami innych oraz wykorzystanie poleceń kierowanych przez dorosłych do całej grupy dzieci

6. Jest na tyle dojrzałe, aby rozstać się z matką na czas pobytu w szkole oraz kontrolować doświadczane emocje (lęk, złość i inne) nie uzewnętrzniając ich w sposób zbyt gwałtowny

Nauka czytania i pisania

• Aby móc nauczyć się czytać, dziecko musi dysponować niezbędnymi zdolnościami w zakresie analizy i syntezy zarówno wzrokowej jak i słuchowej, pozwalającymi na spostrzeganie i odróżnianie od siebie prostych i złożonych znaków graf oraz na prawidłowe rozpoznawanie głosek

• Opanowanie czynności pisania wymaga dobrej sprawności manualnej oraz koordynacji wzrokowo – słuchowej. Dziecko może napisać coś z pamięci po uprzednim dokonaniu analizy słuchowej i wzrokowej wyrazu lub zdania.

• Następnym stadium w nauce pisania jest pisanie ze słuchu a końcowym – samodzielne zapisywanie pomyślanych przez siebie zdań lub ich łańcuchów.

Rozwój procesów poznawczych

Uwaga

• Dzięki uwadze możliwe jest zarówno uzyskanie potrzebnych informacji jak i ich przetworzenie oraz zapamiętanie

• W okresie późnego dzieciństwa następuje postęp w funkcjonowaniu uwagi dziecka. Jest on wynikiem dojrzewania centralnego układu nerwowego oraz efektem uczenia się.

• Kształtuje się uwaga dowolna – skupienie uwagi w sposób świadomy

Pamięć

• Stosowane przez dzieci sposoby zapamiętywania zmieniają się wraz z ich wzrastającą u nich tendencją do porządkowania i kategoryzowania informacji oraz doskonaleniem się możliwości i ich zapisu oraz organizacji

• Dzieci częściej starają się zrozumieć treść tego czego się uczą dokonują samodzielnej analizy przekształcenia i organizacji informacji zawartych w materiale. Wykorzystują przy tym rozmaite strategie pamięciowe : wyliczanie, powtarzanie, sematyczne organizowanie, tworzenie wskazówek, opracowywanie.

• Pod koniec młodszego wieku szkolnego dzieci nie tylko dysponują osobistą wiedzą na temat pamięci i skutecznego zapamiętywania (tzw. Metapamięć) ale stosują ją w ten sposób zróżnicowany, zależnie od rodzaju zadania

Myślenie

• Późne dzieciństwo to okres w którym zgodnie z poglądem Piageta następuje przejście od stadium myślenia przedoperacyjnego do stadium operacji konkretnych. Oznacza to że dziecko osiąga w tym czasie szereg równych zdolności związanych z nabywaniem i przetwarzaniem informacji o świecie i o sobie na poziomie konkretu, np. dzięki wytworzeniu się pojęcia stałości liczby, długości, wagi i objętości, możliwe stały się operacje na pojęciach fizycznych, matematycznych, oraz pojęciach społecznych.

• Jednym z największych osiągnięć tego okresu jest pojawienie się myślenia logicznego, pozwalającego na przeprowadzenie wnioskowania o charakterze przyczynowo – skutkowym.

Charakterystyka działalności

• U dziecka w wieku szkolnym zaczyna się rozwijać świadomość działania

• Życie dziecka koncentruje się wokół trzech sfer aktywności

1. Nauki szkolnej

2. Codziennych zajęć domowych

3. Zabawy

• Działania mają wszechstronne znaczenie:

• Są treningiem sprawności i kompetencji dziecka

• Uczą dyscypliny w wykonywaniu zadań narzuconych przez siebie lub otoczenie

• Są czynnikiem rozwoju samooceny

• Źródłem przyjemności

• Możliwości ekspresji i wypoczynku

• Stymulują rozwój sfery zainteresowań i zdolność

• Późne dzieciństwo przygotowuje dziecko do samodzielnego zmagania się z wymogami zadań czy sytuacji oraz do samodzielnego stawiania celów i prób ich realizacji.

• Jest to okres nabywania trwałych nawyków związanych z pracą i obowiązkowością.

Mowa

• Komunikacja słowna staje się coraz bardziej złożona pod względem

• Semantycznym (wyrażanie treści i ich organizacja)

• Synkretycznym (sposób budowania zdań)

• Stylistycznym (używane zwroty i konstrukcja tekstów)

• Zasobu używanego słownika

• Wzrost umiejętności komunikacyjnych pozwala dziecku na uczestniczenie w bardziej złożonych zadaniach które wymagają uzgodnienia i zaplanowania celu oraz sposobu działania. pogodzenia pragnień i potrzeb innych osób.

Rozumienie reguł

• W późnym dzieciństwie następuje wzrost zdolności do kierowania się regułami rządzącymi działaniem a także wzmożona fascynacja rozpoznawania reguł, kierowaniem się nimi oraz wymyśleniem reguł własnych

• Dzieci chętniej angażują się w zabawy i gry zespołowe o wyraźnej strukturze i czytelnych regułach. Również chętnie uczestniczą w grach o strukturze fabularnej (gry planszowe, komputerowe) z podziałem na role.

Poznawcze i emocjonalne aspekty rozwoju sprawstwa i zaradności

• Swoboda poznawcza i praktyczna w połączeniu z możliwościami rozwoju poznawczego pozwala na wytworzenie ok. 12 rż takiego systemu wiedzy o otoczeniu który pozwala widzieć świat w kategoriach wartości możliwości i konieczności związanych z działaniem, oraz traktowanie siebie jako ewentualnego sprawcy różnych działań wraz z ich efektami

• W wyniku podejmowania przez dziecko czynności dochodzi do wzbogacenia wiedzy o sobie, o sposobach rozwiązywania problemów.

Przekonanie o własnej skuteczności

Doznawanie radości z zasłużonego sukcesu staje się źródłem wysokiej samooceny dziecka oraz poczucia że jest sprawcą działania

Sukces osiągany na drodze świadomych ponawianych wysiłków uczy dziecko wytrwałości odporności na niepowodzenia.

Wraz z wiekiem dziecka następują zmiany w zakresie oceny możliwości zrealizowania marzeń realizacji upragnionych zamierzeń

Młodsze dzieci SA bezwarunkowo przekonane że marzenia się spełniają to z upływem lat wzrasta realizm z używaniem słowa „możliwie” oraz spada „realistyczny pesymizm” (mam małe szanse)

Pojawia się te ok. 10 rż „realistyczny optymizm”

W 11 i 12 rż następuje gwałtowny spadek zaufania do siebie i swoich możliwości, wyrażony silnie obniżoną oceną własnej skuteczności

Grupa rozwój umiejętności społecznych

• Rozwój kompetencji społecznych w okresie późnego dzieciństwa obejmuje:

• Lepsze rozumienie sytuacji społecznych

• Poszerzenie wiedzy o ludziach i zjawiskach społecznych

• Rozwój w zakresie wnioskowania społecznego

• Poznawanie oraz trening nowych zachowań i ról

• Grupa odgrywa szczególną rolę w przyswajaniu przez dziecko norm społecznych dotyczących funkcjonowania w układach wzajemnej zależności, takich jak:

• Komunikowanie się

• Okazywanie przyjaźni

• Doświadczanie przyjaźni

• Podporządkowywanie oraz kierowanie się nimi

Kontakty z rówieśnikami a rozwój emocjonalno - społeczny

Stadia w kształtowaniu się kontaktów interpersonalnych między dziećmi:

• Wiek przedszkolny: dzieci mają ulubionych kolegów i potrafią się zaprzyjaźnić

• 6-8 rż : partnerstwo oraz współdziałanie dziecko może przeżywać członkowstwo w różnych grupach rówieśniczych doświadczając poczucia przynależności. Wybór przyjaciół i zrywanie przyjaźni dokonuje się z powodów bardziej zróżnicowanych niż miało to miejsce w wieku przedszkolnym

• 9-12 rż : przyjaźń i wymiana wynikająca z wzajemnego porozumienia. Rozpoczyna się okres nawiązywania bliskich i opartych na stawianiu wymagań, więzi emocjonalnych z przyjaciółmi tej samej płci.

Znaczenie akceptacji ze strony rówieśników

W okresie uczęszczania do szkoły niezwykle ważna staje się dla dziecka pozycja zajmowana w klasie.

Na akceptację ze strony grupy mogą liczyć te dzieci które osiągają sukcesy w zadaniach i sprawnościach cenionych przez nauczycieli, rówieśników i inne osoby.

Rozwój osobowości

Rozwój osobowości to proces kształtowania się świadomości siebie jako podmiotu własnych działań.

Proces ten wiąże się z gromadzeniem i opracowaniem doświadczeń pochodzących z porównywania:

• Siebie z innymi

• Siebie w różnych rolach i perspektywach

Dorastanie - procesem przejścia z dzieciństwa ku dorosłości

• Dojrzewanie fizjologiczne – jego końcowym efektem jest zdolność do posiadania potomstwa

• Rozwój umysłowy – przejście z etapu myślenia konkretnego do etapu myślenia abstrakcyjne (myślenie hipotetyczno – dedukcyjne, czyli pozwalające na podejrzewanie „co by było gdyby”)

• Dojrzewanie Emo – jego efektem jest uzyskanie stałości i równowagi emocjonalnej w miejsce pobudliwości i niestałości

• Dorastanie społeczne – polega na kształtowaniu się ocen, przekonań, postaw moralnych i budowaniu właściwych relacji interpersonalnych.

Cechy emocji dorastających:

Duża intensywność i żywość przeżyć emocjonalnych i uczuciowych

Chwiejność Emo czyli łatwość przechodzenia od smutku do radości często bez wyraźnej przyczyny

Bezprzedmiotowość uczuć polegająca na tym że młodzież często nie potrafi podać przyczyny swego nastroju czy przeżywanej emocji.

Ambiwalencja uczuć polegająca na tym że np. młodzież raz pragnie przebywać w towarzystwie, innym razem stroni od ludzi: raz jest litościwa i dobra, innym razem – okrutna.

Zadania rozwojowe ( Havighurst)

• Osiągnięcie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci

• Akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem

• Ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej

• Osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych

• Przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie

• Przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej)

• Rozwijanie ideologii (sieci wartości) i systemu etycznego kierującego zachowaniem, stworzenie systemu wartości

• Dążenie i rozwijanie postępowania odpowiedzialnego i społeczne akceptowanego

Zasady postępowania rodziców z młodzieżą:

• Zasada miłości i akceptacji

• Zasada wiarygodności

• Zasada poszanowania intymności

• Zasada równych zobowiązań

• Zasada stabilności

• Zasada prośby

• Zasada konsekwencji

• Zasada humoru

• Zasada współdecydowania