Krzysztof XXXXXXXXX kl IIIbTB

Przyczyny, przebieg i skutki I wojny światowej oraz postanowienia traktatu wersalskiego.

Pod koniec XIX w. państwa europejskie podzieliły świat między swoje strefy wpływów. Kolonie te traktowano jako źródła tanich surowców oraz rynki sprzedaży. Mocarstwa takie jak Włochy i Niemcy powstały już po podziałach koloni, więc przypały im tylko niewielkie terytoria w Azji, Afryce i wyspy Oceanii. Próbowały więc powiększać swoje tereny nie zgadzając się z obowiązującym podziałem wpływów w Europie.

W 1879 r. Niemcy i Austro-Węgry zawarły traktat wzajemnej pomocy, a trzy lata później dołączyły się do nich Włochy. Ten nowo powstały sojusz to trójprzymierze, skierowany przeciwko dotychczasowym mocarstwom europejskim, czyli trójporozumieniu, które tworzyły Francja, Rosja i Wielka Brytania. Te dwa wrogie obozy walczyły między sobą o kolonie, rozwijając w Europie przemysł zbrojeniowy. Do wyścigu zbrojeń doszło między Wielką Brytanią a Rzeszą Niemiecką, głównie na tle floty morskiej. Brytyjczyków niepokoiła zwiększana produkcja łodzi podwodnych typu U-Boot przez Niemców.

Dotychczas panująca na Bałkanach Turcja zaczęła powoli słabnąć, a o wpływy na tych terenach zaczęły rywalizować Austro-Węgry i Rosja. Liczne kwestie sporne m.in. aneksja Bośni i Hercegowiny, doprowadziły do wybuchu dwóch wojen bałkańskich. Wojny te jednak i nie rozwiązały problemów politycznych ani narodowościowych.

28 czerwca 1914 roku doszło w Sarajewie do zamachu na następcę tronu austo-węgierskiego arcyksięcia Ferdynanda i jego żonę Zofię von Chotek. Parę tą zastrzelił członek serbskiej organizacji „Czarna Ręka” Gawriło Princip. W lipcu Austro-Węgry postawiły Serbii surowe ultimatum, które ta odrzuciła mając poparcie ze strony Rosji. W tej sytuacji 28 lipca, Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii, a w ciągu kilku następnych dni Niemcy i Austro-Węgry znalazły się w stanie wojny z Rosją, Francją i Wielką Brytanią. Włochy natomiast początkowo zachowały neutralność. Całkowitą neutralność zachowały: Hiszpania, Holandia, Szwajcaria, Albania, Luksemburg i kraje skandynawskie.

Działania na froncie zachodnim zaczęły się na początku sierpnia 1914 roku. 1 sierpnia Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji, a dwa dni później ich wojska wkroczyły do neutralnej Belgii. Tym sposobem rozpoczynając realizację planu błyskawicznej wojny, której celem było okrążenie wojsk francuskich i zdobycie Paryża w sześć tygodni, zanim z pomocą przyjdą sojusznicy Francji. Po porażkach sił francusko-belgijskich, armia niemiecka podbijała kolejne obszary Francji, aż do rzeki Marna gdzie armie ententy zatrzymały ofensywę, strategia Niemiec musiała ulec zmianie. Po nieudanej próbie blokady portów w północnej Francji i po przystąpieniu Rosji do walk Niemcy musiały prowadzić wojnę na dwa fronty. Na zachodzie działania przekształciły się bitwę pozycyjną, co wykluczało szybkie zwycięstwo którejkolwiek ze stron.

W lutym 1916 r. doszło do bitwy pod Verdun, którego zdobycie pozwoliłoby Niemcom uderzyć na Paryż. Po dziesięciu miesiącach walk linia frontu przebiegała prawie w tym samym miejscu co na początku bitwy, a w walkach zginęło ponad 700tys żołnierzy. W celu odciążenia Verdun w czerwcu rozpoczęła się brytyjsko-francuzka kontrofensywa nad rzeką Sommą. W tej bitwie oddziały ententy miały dość dużą przewagę, a to za sprawą użycia po raz pierwszy brytyjskich czołgów Mark I, których wysłano 49, ale na miejsce walki dotarło tylko 39 maszyn. Po przerwaniu frontu z powodu braku amunicji czołgi musiały się wycofać, a ofensywa przekształciła się w bitwę pozycyjną.

W styczniu 1917 roku prezydent Stanów Zjednoczonych Thomas Woodrow Wilson zaproponował walczącym państwom zawarcie bezstronnego pokoju. Jednak Niemcy nie zaakceptowały tej propozycji, mimo znacznego osłabienia. Niemcy chcieli odciąć kraje ententy od zaopatrzenia drogą morską, więc atakowali wszystkie statki pływające na Atlantyku, zatapiając wiele okrętów, w tym pasażerskich. Skłoniło to kongres Stanów Zjednoczonych do wypowiedzenia wojny Niemcom, 6 kwietnia 1917 roku. W tym samym roku w Rosji wybuchła rewolucja co z biegiem wydarzeń doprowadziło do rozejmu Rosji z Niemcami, dzięki czemu Niemcy mogli przerzucić swe oddziały w całości na zachód. Silna kontrofensywa utworzona z oddziałów angielsko-francuzko-amerykańskich dowodzonych przez Ferdynanda Focha, wyparła wzmocnione oddziały niemieckie z nad Marny i Sommy.

Pierwszym z państw centralnych, które się poddało była Bułgaria, która podpisała zawieszenie broni 29 września 1918. Po klęsce na froncie dowództwo niemieckie rozkazało podjąć marynarce wojennej walkę z silniejszą flotą angielską. Czego efektem był wybuch buntu w porcie w Wilhelmshaven. 30 października skapitulowała Turcja. 3 listopada Austro-Węgry poprosiły Włochy o pośrednictwo w zawarciu rozejmu i przysłanie warunków zawarcia pokoju. 4 listopada Austria zawarła rozejm, po którym cała monarchia się rozpadła. Przez porażki na frontach i rozszerzającą się w Niemczech rewolucję cesarz Wilhelm II abdykował, a Niemcy poprosili o zawieszenie broni, które podpisano 11 listopada 1918r. w wagonie kolejowym w Compiegne.

Działania na froncie wschodnim rozpoczęły się 17 sierpnia 1914, kiedy to Rosjanie wkroczyli na teren Prus Wschodnich. Dwa dni później druga armia rosyjska zaatakowała. Z powodu przewagi liczebnej Rosji, generał niemiecki Prittwitz, obawiał się, że nie utrzyma pozycji wobec przeważających sił przeciwnika powiadomił dowództwo, że zamierza się wycofać na linię rzeki Wisły, co doprowadziłoby do oddania bez walki większości Prus Wschodnich. W takiej sytuacji zdecydowano się na zmiany i Prittwitza zastąpił marszałek polny Paul von Hindenburg razem ze swoim szefem sztabu generalnego Erichem Ludendorffem.

Nowi dowódcy zaplanowali przeprowadzenie kontrofensywy przeciwko Rosjanom, przy pomocy sił ściągniętych szybkimi transportami z frontu zachodniego. 27 sierpnia oddziały niemieckie uderzyły znając dokładnie plany Rosjan, za sprawą przechwyconych wiadomości radiowych, które nie były szyfrowane. Wojska rosyjskie zostały pokonane w dwóch bitwach, jednej pod Tannenbergiem, a drugą nad jeziorami mazurskimi.

W południowej części Polski austriacki szef sztabu generalnego Conrad von Hötzendorf rozpoczął natarcie w kierunku północnym na Warszawę. Rosjanie byli jednak dobrze przygotowani, bo skoncentrowali w rejonie uderzenia dobrze zaopatrzone armie, które odparły austriackie natarcie. Oddziały rosyjskie zajęły prawie całą Galicję i zadały duże straty przeciwnikowi. W rosyjskich atakach rozpoznawczych na przełęcze karpackie, znaczący udział po stronie austriackiej miała I i II Brygada Legionów Polskich.

Wiosną 1915r., państwa centralne podjęły potężną ofensywę w Galicji. Po zaciętej walce w okolicach Gorlic przełamano obronę rosyjską i zdobyto całe terytorium Królestwa Polskiego. Pod koniec roku linia frontu biegła od Rygi przez Pińsk i Tarnopol, aż do granicy Rumunii.

Okupowane ziemie zaboru rosyjskiego podzielono na dwa gubernatorstwa wojskowe. Północne ze stolicą w Warszawie podległe Niemcom i południowe ze stolicą w Lublinie podległe Austriakom. Wiosną 1916 r. wojska rosyjskie pod dowodzeniem gen. Aleksieja Brusiłowa podjęły kontrofensywę, w trakcie której armia austro-węgierska doznała licznych porażek, a Rumunia przeszła na stronę trójporozumienia. Niedługo później Niemcy zaatakowali i podbili całe jej terytorium.

Brusiłow, ciągle ponaglany z Petersburga, ponawiał ataki pomimo rosnących strat. We wrześniu ofensywa była kontynuowana, ale śmierć poniosło w jej wyniku milion żołnierzy. Uderzenie zostało powstrzymane po zajęciu Bukowiny w Galicji. To nowo zdobyte terytorium drogo kosztowało Rosjan – ich straty były tak samo wysokie jak w poprzednim roku, gdy zostali sromotnie rozgromieni przez wojska państw centralnych, a to spowodowało znaczące obniżenie się morale wśród żołnierzy. W dodatku przemysł zbrojeniowy nie nadążał już z uzupełnianiem ogromnych niedoborów w sprzęcie.

Wojna na froncie wschodnim przybrała formę walk pozycyjnych.

Wszystkie te wydarzenia spowodowały, że zarówno w Rosji jak i na Austro-Węgrzech zaczęły powtarzać się wewnętrzne niepokoje. W Rosji bunt, podsycany przez bolszewików i inne organizacje lewicowe, był skierowany przeciwko ustrojowi politycznemu, natomiast w monarchii habsburskiej burzyły się liczne narody ją zamieszkujące, które coraz gwałtowniej domagały się suwerenności. Społeczeństwa tych krajów bardzo odczuły wojnę, szczególnie pod względem ekonomicznym.

Powtarzające się katastrofalne klęski doprowadziły do całkowitego zaniku patriotyzmu wśród żołnierzy. W marcu 1917 dochodziło do otwartych przejawów buntu w oddziałach, które zaczęły odmawiać wykonywania rozkazów. Sytuacja na froncie jeszcze się pogorszyła, gdy z głębi Rosji dotarły wieści o rozszerzającej się rewolucji lutowej, gdy buntowały się nawet oddziały gwardii carskiej.

W lutym, po abdykacji cara doszło do utworzenia Rządu Tymczasowego, który przyjął swój ostateczny kształt gdy na czele stanął Aleksander Kiereński. Kiereński próbował wywiązać się ze zobowiązań sojuszniczych wobec aliantów i zmusił gen. Brusiłowa do podjęcia kolejnej ofensywy przeciwko niemieckiej armii w Galicji. Pomimo najszczerszych chęci generała atak doprowadził jedynie do oczyszczenia terenu z paru rozprzężonych dywizji austriackich, a następnie natrafił na silną obronę niemiecką, która okazała się być nie do przełamania. Później oddziały niemieckie przejęły inicjatywę na froncie, ale ich uderzenie było skierowane praktycznie w próżnię, ponieważ wojska rosyjskie poszły w całkowitą rozsypkę na wieść o wojnie domowej we własnym kraju. W tej sytuacji powstawać zaczęły niezależne polskie formacje wojskowe, najpierw tzw. Legion Puławski, a potem I, II i III Korpus, pierwszy na Białorusi, dwa pozostałe na Ukrainie.

Gdy bolszewicy, w wyniku rewolucji październikowej, przejęli władzę w Rosji, podjęli z Niemcami negocjacje pokojowe. Nie przeszkadzało to wojskom niemieckim w dalszym posuwaniu się naprzód. W końcu bolszewicy doszli do porozumienia z II Rzeszą zawierając z nią 3 marca 1918 traktat w Brześciu Litewskim, gdzie rząd komunistyczny zrzekł się wszystkich terenów na zachód od Ukrainy. Porozumienie to zostało anulowane przez zawieszenie broni z 11 listopada 1918 i nowy rząd w Moskwie wznowił swoją obecność wojskową na poprzednio opuszczonych terenach. Jednym z ostatnich działań bolszewików w tej wojnie były próby indoktrynowania jeńców niemieckich, którzy po przerzuceniu na front zachodni okazali się całkowicie bezużyteczni. Żołnierze ci, po powrocie do kraju, stali się jednym z filarów komunistycznej rewolucji niemieckiej w 1918. Żołnierze z likwidowanych przez Niemców korpusów polskich, stali się w listopadzie 1918 roku głównym elementem nowo tworzonego wojska polskiego.

Ostateczny traktat pokojowy między Niemcami i aliantami podpisano 28 czerwca 1918 roku w Wersalu. Nowemu państwu niemieckiemu – Republice Weimarskiej- postawiono surowe warunki. Niemcy musieli zrezygnować z lotnictwa wojskowego, czołgów i marynarki wojennej, a armia lądowa mogła liczyć do 100tys żołnierzy zawodowych. Alzacja i Lotaryngia wróciły pod władanie Francji, a zagłębie Saary na 15 lat zostało przekazane pod władanie Ligi Narodów. Natomiast pas o szerokości 50km wzdłuż prawego brzegu Renu miał być zdemilitaryzowany. Niemcy utracili także wszystkie kolonie w Afryce i Azji. Republika Weimarska musiała wypłacić zwycięzcom ogromne odszkodowania.

Na mocy tego traktatu w Europie powstały nowe państwa takie jak Austria, Czechosłowacja, Królestwo Węgier, Królestwo Serbów, Chorwatów, Słoweńców, Polska, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia.

Na podstawie ustaleń traktatu wersalskiego wytyczono granicę polsko-niemiecką, a o losach terenów spornych: Górnego Śląska, Warmii i Mazur miał decydować plebiscyt. Radziecka Rosja nie uczestniczyła w obradach w Wersalu dlatego Polska musiała walczyć o swoją wschodnią granicę.