Zapalenie trzustki

Jeśli dolegliwości przybierają formę ostrego, długo utrzymującego się bólu w nadbrzuszu, mogą być objawem zapalenia trzustki - choroby, która może nawet zagrozić życiu.

Trzustka to nieparzysty narząd w kształcie gruszki umiejscowiony w górnej części jamy brzusznej. Jest położona z tyłu za żołądkiem i niedaleko dwunastnicy. Pełni zasadniczo dwie funkcje: dostarcza do jelita cienkiego enzymów umożliwiających trawienie pożywienia (białek, węglowodanów i tłuszczów) oraz produkuje hormony regulujące poziom glukozy we krwi (głównie insulinę). Enzymy te znajdują się w tzw. soku trzustkowym wydzielanym przez ten narząd. Sok dociera do dwunastnicy poprzez przewód trzustkowy, który uchodzi do jelita razem ze wspólnym przewodem żółciowym transportującym żółć z wątroby i pęcherzyka żółciowego.

Przyczyny choroby

Zapalenie trzustki rozwija się zwykle około 40. roku życia, a mężczyźni chorują na nie częściej niż kobiety.

Jedną z przyczyn tej choroby (zazwyczaj jej ostrej formy) są kamienie żółciowe i inne przeszkody utrudniające przechodzenie soku trzustkowego do jelita cienkiego, w wyniku czego w trzustce uczynniają się enzymy i zaczynają niszczyć tkankę, w której powstały. Rozwija się zapalenie trzustki, które w ciężkich przypadkach może stać się przyczyną krwawienia, ciężkiego uszkodzenia narządu, zakażenia i wytworzenia torbieli. Enzymy mogą również przedostawać się do krwi i poważnie uszkodzić inne narządy, np. serce, płuca czy nerki.

Schorzenie to może być także rezultatem nadużywania alkoholu, co powoduje przewlekłe zapalenie trzustki. Choroba rozwija się często po wielu latach nałogu.

Zapalenie trzustki może wywołać również infekcja wirusowa (np. świnka), niektóre leki (np. niektóre środki moczopędne, przeciwpadaczkowe czy sterydy) oraz urazy brzucha. Rzadko spotykaną przyczyną może być też nadczynność gruczołów przytarczycznych, czyli przytarczyc (nie wiadomo, dlaczego rozwija się taka postać tej choroby). Niezwykle rzadko zapalenie trzustki powstaje w wyniku skłonności dziedzicznych.

Zapalenie ostre i przewlekłe

Najważniejszym objawem zapalenia trzustki jest przeszywający ból w górnej części brzucha (w nadbrzuszu). Może on promieniować od pleców i utrzymywać się przez kilka dni. Gdy napady bólu występują we wczesnym okresie rozwoju choroby, nie wiadomo, czy mamy do czynienia z zaostrzeniem przewlekłego zapalenia trzustki, czy też z jej ostrą postacią. Objawy mogą być takie same. Z drugiej strony uszkodzenie trzustki spowodowane alkoholem może nie wywoływać żadnych objawów przez wiele lat, dopóki nagle nie wystąpi atak ostrego bólu.

W ostrym zapaleniu trzustki charakterystyczne są nagłe napady połączone z bardzo nasilonym bólem, po których trzustka może jeszcze wrócić do normalnego stanu.

W tej formie zapalenia uczynnienie enzymów trzustkowych sprawia, że zaczynają one trawić własne białko i tłuszcze. Gdy trzustka funkcjonuje prawidłowo, przedostają się one do przewodu pokarmowego (dwunastnicy), gdzie są aktywowane i uczestniczą w trawieniu składników pokarmowych dostarczanych z pożywieniem. W czasie ataku choroby ich niszczycielska siła może doprowadzić do całkowitego strawienia narządu. Oprócz bólów w nadbrzuszu chory ma gorączkę i żółtaczkę, odczuwa nudności, wymioty oraz bolesność mięśni. Następuje odwodnienie organizmu. Obserwuje się u chorego szybkie tętno i spadek ciśnienia oznaczające wstrząs. Czasami pojawia się krwawienie i zakażenie.

Chociaż ostre zapalenie trzustki może prowadzić do formy przewlekłej, to jednak u wielu pacjentów rozwija się ta ostatnia bez wcześniejszych epizodów postaci ostrej.

U chorych z przewlekłym zapaleniem trzustki dochodzi do poszerzenia światła pęcherzyków, z których składa się trzustka oraz małych przewodzików. Pojawia się w nich bezpostaciowa substancja, która zatyka ich światło i przyczynia się do tworzenia zwapnień. Wokół pęcherzyków powstaje zwłóknienie. W rezultacie cały narząd ulega stopniowej degradacji.

W tej formie zapalenia trzustki w przeważającej liczbie przypadków ból ma ciągły charakter, a ataki znacznie upośledzają normalne funkcjonowanie chorego. Czasami ból ustępuje wraz z postępem choroby, gdyż trzustka przestaje produkować enzymy odpowiedzialne m.in. za pojawienie się tego objawu (niekiedy zdarza się, że w niektórych przypadkach choroby pacjent nie odczuwa w ogóle bólu).

U chorych może następować spadek masy ciała, mogą się pojawić cuchnące, luźne stolce (tzw. biegunki tłuszczowe), wymioty, nieznaczne zażółcenie powłok oraz rozwój cukrzycy, ponieważ, jak już wspomnieliśmy, trzustka wydziela insulinę odpowiedzialną za gospodarkę węglowodanową, a uszkodzenie tego narządu upośledza równocześnie wydzielanie insuliny. Spadek ciężaru ciała występuje nawet przy dobrym apetycie. Powodem jest brak wystarczającej ilości enzymów trawiących pożywienie, dlatego też składniki pokarmowe (m.in. tłuszcze) nie są normalnie przyswajane; stąd charakterystyczne biegunki tłuszczowe, o bardzo przykrym zapachu.

W przewlekłej postaci zapalenia chory przechodzi powtarzające się ataki zaostrzeń. Te napady stopniowo doprowadzają do zniszczenia trzustki, a narząd nie wraca już do stanu sprzed zaostrzenia.

Badania i rozpoznanie

Jednym z podstawowych badań umożliwiających rozpoznanie zapalenia trzustki jest oznaczenie amylazy (jeden z enzymów trzustki) w surowicy krwi i w moczu. Jej zwiększone stężenie oznacza zazwyczaj chorobę tego narządu.

Na zwykłym, przeglądowym zdjęciu rentgenowskim jamy brzusznej można dostrzec zwapnienia charakterystyczne przede wszystkim dla przewlekłej formy zapalenia związanej z nadużywaniem alkoholu. Dużym ułatwieniem w diagnostyce jest również wykonanie ultrasonografii i tomografii komputerowej, co pozwala na bezpośrednie uwidocznienie trzustki. Ultrasonografia pozwala również na ustalenie przyczyny zapalenia np. kamicy pęcherzyka żółciowego oraz przewodów żółciowych, a także powikłań tej choroby, którymi mogą być np. torbiele trzustki.

Specjalistycznym badaniem przeprowadzanym w szpitalu jest wsteczna endoskopowa cholangiografia, w czasie której za pomocą specjalnego przyrządu wstrzykuje się do przewodu trzustkowego kontrast, dzięki któremu możliwe jest dokładne zobrazowanie przebiegu tego przewodu i jego kształtu. W ostrej postaci zapalenia trzustki wykonuje się wiele innych badań.

Leczenie farmakologiczne i operacja

Ostre zapalenie trzustki wymaga umieszczenia chorego w szpitalu. Podaje się mu wtedy leki uśmierzające ból, a także zmniejszające wydzielanie soku trzustkowego (z groźnymi enzymami). W tym celu stosuje się również odżywianie pozajelitowe (do żyły), a choremu zaleca się całkowitą głodówkę. Niekiedy niezbędne jest odsysanie treści żołądkowej zgłębnikiem założonym przez nos. Jeśli lekarz podejrzewa infekcję, może zastosować antybiotyki.

Podczas leczenia należy ciągle kontrolować stan organizmu: układ krążenia i krzepnięcie, stan nerek, płuc itp. Szkodliwe enzymy trzustkowe i inne toksyny przedostają się bowiem do pozostałych narządów.

Często przed podjęciem innych działań należy wyprowadzić chorego ze wstrząsu. W niektórych ośrodkach stosuje się tzw. dializę płynu otrzewnowego, która polega na przepłukiwaniu jamy otrzewnej i usuwaniu szkodliwych wydzielin.

Niekiedy konieczna jest operacja.

Leczenie przewlekłej postaci zapalenia różni się w zależności od konkretnego przypadku. Czasami wystarczy zastosować tylko dietę niskotłuszczową (zniszczona trzustka ma kłopoty z trawieniem tłuszczów) i powstrzymywanie się od picia alkoholu.

W większości przypadków choremu podaje się enzymy trzustkowe (w tabletkach), których chora trzustka nie jest w stanie wytworzyć w dostatecznie dużej ilości. Enzymy te mają również inną ciekawą właściwość - zmniejszają wydzielanie soku trzustkowego i ciśnienie w przewodach trzustkowych, co - jak się uważa - jest jedną z głównych przyczyn rozwoju zapalenia i pojawienia się bólu.

Jeśli podczas zapalenia trzustki rozwinie się cukrzyca, włącza się także równolegle odpowiednie leczenie tej choroby (łącznie z podaniem insuliny).

Czasami w przewlekłym zapaleniu trzustki lekarz decyduje się na leczenie podobne jak w ostrym zapaleniu tego narządu. W wybranych przypadkach ulgę może przynieść leczenie chirurgiczne - usunięcie części trzustki łagodzi albo znosi przewlekle utrzymujący się ból. Taki ból zlikwidować może również drenowanie (usuwanie zawartości) poszerzonych przewodów trzustkowych.

Trzustka (łac. pancreas) jest gruczołem składającym się zarówno z części wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej) jak i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej).
Trzustka jest położona w jamie brzusznej.
Składa się z głowy, objętej pętlą dwunastnicy, trzonu i ogona odchodzącego w sąsiedztwo śledziony i nerki lewej. Drogi wyprowadzające sok trzustkowy, będący produktem zewnątrzywdzielniczej częsci trzustki uchodzą jako przewód trzustkowy główny (przewód Wirsunga) na brodawce dwunastniczej większej (brodawka Vatera), najczęściej łącząc się tam z drogami żółciowymi (przewód żółciowy wspólny). Możliwe jest istnienie przewodu trzustkowego dodatkowego (przewód Santoriniego), który albo uchodzi do dwunastnicy na brodawce dwunastniczej mniejszej lub łączy się z przewodem Wirsunga.
Komórki wchodzące w skład części trzustki produkującej hormony są zgromadzone wskupiskach nazywanych wyspami trzustkowymi lub wyspamiLangerhansa. Liczbę wysp ocenia się na 1-3 milionów, a stanowią one zaledwie około 2% całkowitej masy tego narządu.
Komórki wchodzące w skład wysp trzustkowych :

• komórki B (beta) - produkują insulinę

• komórki A (alfa) - produkują glukagon

• inne typy komórek produkujące somatostatynę

Enzymy trawienne wydzielane przez trzustkę to :

• amylaza trzustkowa

• trypsyna

• chymotrypsyna

• elastaza

• lipaza

• nukleaza

Najczęstsze schorzenia trzustki:

• ostre i przewlekłe zapalenie trzustki

• rak trzustki (część zewnątrzwydzielnicza) i hormonalnie czynne nowotwory części wewnątrzwydzielniczej (wyspiaki)

• torbiel trzustki

• kamica przewodów trzustkowych

Chorób o znaczeniu ogólnoustrojowym takich jak cukrzyca i mukowiscydoza nie zalicza się dochorób tego narządu. Chorobami trzustki zajmuje się gastroenterologia.

Trzustka (łac. Pancreas)  jest gruczołem, zaliczanym do struktur układu pokarmowego, składającym się z dwóch części, spełniających dwie odrębne role:
Część zewnątrzwydzielnicza trzustki - wydzielająca enzymy trawienne, biorące udział w trawieniu pokarmu.  Sok trzustkowy wydzielany jest przewodem trzustkowym, który przed wyjściem do dwunastnicy, łączy się po drodze z przewodem żółciowym (którym płynie żółć wydzielana przez wątrobę).
Część wewnątrzwydzielnicza trzustki - odpowiedzialna za wytwarzanie hormonów, regulujących gospodarkę cukrową organizmu - m.in. insulinę i glukagon.  Zaburzenie czynności tej części może spowodować m.in. cukrzycę.
Do najczęstszych chorób części zewnątrzwydzielnyczej należy ostre zapalenie trzustki, przewlekłe zapalenie trzustki i rak trzustki.

Mukowiscydoza (zwłóknienie torbielowate trzustki, cystis fibrosis, CF)  jest chorobą wrodzoną, dziedziczoną recesywnie Jest to najczęstsza choroba z grupy chorób genetycznych, występuje u 1 osoby na 2500 urodzeń.
 Przyczyną choroby jest upośledzenie czynności kanałów chlorkowych błon komórkowych nabłonka. Organizm chorego produkuje nadmiernie lepki śluz, który powoduje zaburzenia we wszystkich narządach posiadających gruczoły śluzowe (głównie w układzie oddechowym, pokarmowym i rozrodczym).

Rak trzustki występuje rocznie u 1/10 000 osób. Średni wiek zachorowania to 70 lat, częściech chorują mężczyźni. Usadawia się przeważnie w głowie trzustki.

Do czynników predysponujących występowaniu raka trzustki należą:
- palenie tytoniu
- przewlekłe zapalenie trzustki
- wywiad rodzinny - rak trzustki występujący u krewnych,
- spożywanie dużych ilości tłustych pokarmów

Rak trzustki na leży do tych nowotworów, które na początku nie dają żadnych objawów, a kiedy te pojawiają się, bardzo często jest już za późno na leczenie.  Jako nowotwór należący do złośliwych, rak nie ogranicza się tylko do trzustki, ale nacieka okoliczne narządy oraz daje przerzuty odległe (układem chłonnym,  krwią) głównie do wątroby, płuc, kości, mózgu i nerek.

Objawy:
- bóle w nadbrzuszu, z promieniowaniem do pleców - charakterystyka podobna po zapalenia trzustki
- zmniejszenie masy ciała, nudności, wymioty
- może występować żółtaczka
- czasami pojawiają się zaburzenia metabolizmu glukozy (trzustka jest narządem w którym powstaje m.in. insulina)
- może dojść do ostrego/przewlekłego zapalenia trzustki

Rozpoznanie stawia się przede wszystkim na podstawie badań obrazowych.Do podstawowego badania obrazowego należy USG jamy brzusznej.  W wątpliwych przypadkach wykonuje się badanie TK (tomografia komputerowa) lub NMR (rezonans magnetyczny).

Stosuje się również  ECPW - Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna - polegająca (w uproszczeniu) na oglądnięciu dróg żółciowych przy pomocy przystosowanego do tego celu endoskopu.

Badania laboratoryjne - nie ma charakterystycznego markeru nowotworowego dla raka trzustki. Podwyższony jest marker CA 19-9 właściwy ogólnie dla nowotworów przewodu pokarmowego. Dodatkowo podwyższone są enzymy trzustkowe wskazujące na toczący się stan zapalny oraz enzymy wątrobowe i bilirubina w przypadku współistniejącej żółtaczki mechanicznej.

Leczenie: w 80-90% przypadku w chwili rozpoznania raka trzustki jest już za późno na radykalne leczenie operacyjne (czyli resekcję nowotworu).  Często jedynym sposobem postępowania jest leczenie paliatywne, czyli doraźne zapobieganie powikłaniom choroby nowotworowej - zmniejszanie bólu, zapobieganie wymiotom, operacje paliatywne (polegające na przykład na udrożnieniu zatkanych procesem nowotworowym przewodów żółciowych, itp.).

Rokowanie niekorzystne. 80% osób umiera w ciągu 1-2 lat.

Trzustka

Trzustka jest gruczołem trawiennym, który znajduje się w tylnej części jamy brzusznej. Ze względu jej na budowę, możemy wyróżnić głowę, trzon oraz ogon trzustki. Trzustka jest zauważalnie mniejsza od wątroby, jej wielkość oscyluje wokół kilkunastu, maksymalnie 30cm.

Rola trzustki w organizmie

Funkcje trzustki w organizmie człowieka można podzielić na wewnątrzwydzielnicze, polegające na wydzielaniu hormonów (m.in. insulina) oraz zewnątrzwydzielnicze, opierające się na wydzielaniu i transporcie soku trzustkowego do dwunastnicy.

Trzustka

wydziela sok trzustkowy o odczynie zasadowym (ok. 2 l na dobę), który dostaje się do dwunastnicy.

W skład soku trzustkowego wchodzi:

 lipaza - to enzym, który hydrolizuje tłuszcze do glicerolu i kwasów tłuszczowych

 α-amylaza - to enzym rozkładający wielocukry do dwucukrów

 rybonukleaza - enzym rozkładający kwas rybonukleinowy

 deoksyrybonukleaza - to enzym trawiący kwas deoksyrybonukleinowy

 trypsynogen i chymotrypsynogen - to enzymy proteolityczne, które są nieaktywne.

Wyspy trzustkowe Langerhansa zawierają dwa typy komórek:

 komórki A - to komórki wydzielające glukagon, który zwiększa stężenie glukozy we krwi oraz przyśpiesza proces glikogenolizy

 komórki B - to komórki wydzielające insulinę i amylinę. Insulina jest hormonem odpowiedzialnym za obniżenie zawartości glukozy we krwi, ale również zwiększa syntezę kwasów tłuszczowych oraz zmniejsza wytwarzanie mocznika, natomiast amylina zwiększa stężenie glukozy we krwi oraz hamuje syntezę glikogenu w mięśniach

 komórki D - wytwarzają somatostatynę, która hamuje wydzielanie insuliny

 komórki F - to komórki wydzielające trzustkowy polipeptyd.

---