Środowisko - ogól elementów przyrody ożywionej i nieożywionej, a także krajobraz naturalny bądź tez użytkowany i zmieniany przez człowieka.
Sozologia - dziedzina wiedzy opisująca zmiany w środowisku przyrodniczym (zanieczyszczenia wód, gleby), zachodzące zwłaszcza pod wpływem czynników postępu technicznego i sposoby zapewniające trwałość jego użytkowania.
Ekologia - nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, badająca wzajemne zależności pomiędzy organizmami oraz ich zespołem a środowiskiem.
Populacja- zespół organizmów należących do jednego gatunku zamieszkujących ten sam obszar.
Biocenoza (zespół ekologiczny) - zespół populacji różnych gatunków żyjących w określonej przestrzeni środowiska, powiązanych różnymi zależnościami biologicznymi (głównie zależności pokarmowe - troficzne).
Biotop- to obszar o określonych warunkach ekologicznych będących środowiskiem dla biocenozy.
Ekosystem - zespół ekologiczny (biocenoza) wraz z zajmowanym przez niego środowiskiem, czyli biotopem.
Biom - zespół ekosystemów.
Biosfera (ekosfera) - sfera, w której może istnieć życie, czyli zespół wszystkich występujących na ziemi ekosystemów.
Łańcuch troficzny - szereg organizmów ułożonych w takiej kolejności, że każda poprzedzająca grupa (ogniwo) jest podstawą pożywienia następnej,
np. wydra - okoń samogłowy -poczwarki -glony.
Poziom troficzny - organizmy zawierające taką samą pozycje w łańcuchu pokarmowym.
Konsumenci - org. Cudzożywne - zwierzęta przystosowane do pobierania gotowej materii organicznej :
Zwierzęta roślinożerne (fitofagi),
Zwierzęta mięsożerne (zoofagi),
Szczątkojady (saprofagi),
Pasożyty.
Destruenci - Reducenci - rozkładają i redukują substancje organiczną i powodują jej mineralizacje:
organizmy heterotroficzne,
bakterie,
grzyby.
Nisza ekologiczna - zespół reakcji, pomiędzy organizmem a środowiskiem.
Czynniki abiotyczne - oddziaływanie nieożywionych elementów środowiska:
klimatyczne (temp, woda, światło, ciśnienie, wiatr);
edaficzne (gleba - jej struktura i składniki chemiczne).
Czynniki biotyczne - żywe składniki środowiska (rośliny, zwierzęta, człowiek).
Tolerancja ekologiczna - zdolność organizmów do przystosowania się do zmian danego czynnika.
Prawa opisujące tolerancję organizmów:
prawo minimum Liebiega- możliwość rozwoju i wzrostu organizmów określa ten składnik, którego jest najmniej w stosunku do zapotrzebowania,
prawo tolerancji Shelforda - (jest rozszerzeniem prawa minimum) - mówi, że możliwość bytowania organizmów określają minimum i maksimum danego czynnika.
Produktywność (produkcja) ekosystemu - ilość substancji organicznej wytwarzanej w jednostce czasu lub intensywność magazynowanej energii w związkach organicznych. Produktywność dzieli się na:
Pierwotną;
Wtórną.
Sukcesja ekologiczna - uporządkowany, stopniowy proces ukierunkowanych zmian biocenozy, powodujący przeobrażenie się prostych ekosystemów w bardziej złożone. W warunkach naturalnych zmiany te wiążą się głównie z przekształceniem środowiska, prowadzącym do rozwinięcia się nowej biocenoz, środowiska, w którym panuje stan równowagi, zwanej klimaksem.
Sukcesja pierwotna- dotyczy terenów dotąd nie zmienionych przez działalność organizmów żywych, a więc terenów niekorzystnych dla życia np. pustynie.
Sukcesja wtórna- zachodzi na obszarach zajętych przez inna biocenozę, w więc tam, gdzie są już warunki sprzyjające rozwojowi innych organizmów np. sukcesja łąki, stawy, jeziora.
Litosfera- zewnętrzna warstwa kuli ziemskiej, grubości 10-200 km, obejmującą skorupę ziemską i górną część płaszcza ziemi.
Atmosfera- powłoka gazowa otaczająca ziemie, składa się z mieszaniny gazów zwanych powietrzem.
Hydrosfera- wodna powłoka ziemi przenikająca skorupę ziemską i atmosferę, obejmująca wodę występującą w przyrodzie w stanie ciekłym, stałym, gazowym(morza, rzeki, jeziora).
Podział zasobów przyrody:
zasoby niewyczerpalne - eksploatacja których nie zagraża wyczerpaniu
zasoby wyczerpywalne - wyniku których eksploatacji mogą ulec całkowitemu wyczerpaniu i zniszczeniu
zasoby nieodnawialne - wykorzystywanie ich powoduje stałe ubywanie prowadzące do całkowitego wyczerpania
zasoby odnawialne - mimo użytkowania ulegają samo odtworzeniu w toku naturalnych procesów zachodzących na ziemi.
Krajobraz- zewnętrzny obraz środowiska naturalnego i kulturowego człowieka, wynik oddziaływania przyrody.
Oblicze powierzchni Ziemi lub jej części o charakterze, wyglądzie i strukturze będące sumą wszystkich elementów przyrodniczych i antropogenicznych, które pozostają we wzajemnych zależnościach jako układ ekologiczny.
ATMOSFERA:
Podział atmosfery ziemskiej- według rozkładu temperatury w zależności od wysokości na:
troposferę (temp. maleje niemal jednostajnie ze wzrostem wysokości);
stratosferę (w dolnej jej części temp. prawie nie zmienia się z wysokością, w górnej- rośnie);
mezosferę (temp. maleje ze wzrostem wysokości);
termosferę (temp. rośnie ze wzrostem wysokości);
Powierzchnie rozgraniczające te warstwy to:
tropopauza,
stratopauza,
mezopauza.
Naturalne źródła zanieczyszczeń powietrza - wulkany, pożary lasów, sawann, stepów; bagna, powierzchnie mórz i oceanów (parowanie soli), gleby i skały ulegające erozji, burze piaskowe, tereny zielone z których pochodzą pyłki roślinne.
Źródła antropogeniczne - zanieczyszczenia sztuczne w wyniku działalności człowieka:
energetyka (spalanie paliw),
przemysł,
komunikacja głównie transport samochodowy,
źródła komunalne.
Podstawowe zanieczyszczenia atmosfery:
dwutlenek siarki SO2 (spalanie paliw stałych),
tlenki azotu NO, NO2 (procesy spalania, ruch samochodowy),
tlenek węgla CO (czad - procesy spalania),
węglowodory (ruch samochodowy),
metan (na plantacjach ryżu i w obszarach intensywnych hodowli zwierząt).
Metody oczyszczania gazów:
absorpcja - polega na pochłanianiu zanieczyszczeń gazowych przez ciesz - absorbent, są to np.: woda, roztwory kwasów, zasad,
adsorpcja - polega na wydzielaniu i zatrzymywaniu składników gazu na powierzchni zew i wew. ciała stałego,
kondensacja - usuwa z gazów odlotowych substancje o niskim ciśnieniu par w umiarkowanie podwyższonych temp,
proces spalania bezpośrednio,
metody katalityczne.
Efekt Cieplarniany - wzrost temperatury planety spowodowany zwiększoną koncentracją dwutlenku węgla (lub innych gazów nieprzezroczystych dla podczerwonego promieniowania - tzw. gazów cieplarnianych), jeden z negatywnych skutków skażenia środowiska naturalnego.
HYDROSFERA:
Cechy fizyczne - temperatura, gęstość, lepkość, barwa, przewodnictwo elektryczne właściwe, mętność, potencjał oksydacyjno-reducyjny, napięcie powierzchniowe, koncentracja zawiesin opadających oraz smak i zapach
Cechy chemiczne - określone są przez skład chemiczny
Cechy biologiczne wody - organizmy zasiedlające wodę określają jej właściwości biologiczne. Mogą być przyczyną chorób ludzi i zwierząt.
Skażenie wody - oznacza, ze ma ona w składzie substancje, które nie występują w warunkach naturalnych.
Zanieczyszczenie wody - oznacza, ze woda ma właściwości, które powodują, że nie nadaje się ona do użytku lub jej użyteczność jest ograniczona.
Zatrucie wody - jest ona w takim stopniu zanieczyszczona, ze pogorszeniu ulega jej zdolność do podtrzymywania życia organizmów właściwego danemu ekosystemowi. Wskaźniki zanieczyszczeń wody to: fizyczno- chemiczne, tlenowe, biologiczne.
Klasy czystości wód:
Klasa I- wody czyste, nadające się do picia, do korzystania przez przemysł spożywczy, farmaceutyczny, do hodowli ryb łososiowatych
Klasa II- wody przeznaczone do bytowania w warunkach naturalnych ryb innych niż łososiowate, chowu i hodowli zwierząt gospodarczych, celów rekreacyjnych, uprawiania sportów wodnych
Klasa III- do zaopatrzenia zakładów innych niż zakłady wymagające o jakości wody do picia oraz wody do nawadniania terenów rolniczych , ogrodniczych oraz upraw pod szkłem.
Ścieki - wody zużyte przez gospodarstwa domowe i zakłady przemysłowe, oraz wody spłukujące z powierzchni terenów miejskich i rolniczych, różnego rodzaju nie-
czystości. Występują w nich ponadto wirusy, bakterie, promieniowce i grzyby oraz jaja robaków pasożytniczych.
Podział ścieków:
miejskie i bytowo-gospodarcze: pochodzą one z zakładów pralniczych, gastronomicznych, szpitali, domów mieszkalnych, itp. Ścieki miejskie, oprócz zagrożenia biologicznego organizmów wodnych, stanowią poważne zagrożenie higieniczne, a nawet epidemiologiczne. Wraz z obiegiem wody rozprzestrzeniać się może dur brzuszny, czerwonka, wąglik, wirus Heinego Medina i żółtaczki zakaźnej;
rolnicze: pochodzą ze spływu z podwórzy, gnojowisk, większych zakładów hodowli drobiu, tuczu świń. Ich działanie jest podobne do ścieków bytowo-gospodarczych;
radioaktywne: pochodzące z zakładów naukowych, leczniczych, reaktorów atomowych itp. Są szczególnie groźne. Zatapia się je w tak zwanych mogielnikach lub betonowych skrzyniach.
przemysłowe: pochodzące z procesów produkcyjnych i przetwórczych prawie wszystkich dziedzin przemysłu. Składają się głównie z kwasów mineralnych, zasad, soli metali ciężkich, cyjanków, substancji organicznych, olei mineralnych i tłuszczy.
Źródła zanieczyszczenia wody - obszarowe (dostarczają zanieczyszczeń na dużym obszarze, są to opady atmosferyczne, rolnictwo, wysypiska i składowiska odpadów, obszary zurbanizowane), punktowe (dostawa zanieczyszczeń do środowiska dokonuje się w jednym miejscu; są to zrzuty ścieków, wycieki z różnego rodzaju przewodów, rurociągów i zbiorników), liniowe (zanieczyszczają środowisko wzdłuż pewnej linii np. drogi.
Substancje zanieczyszczające wody (pochodzenie):
ołów (może pochodzić z wietrzenia minerałów zawierających ołów),
rtęć (wietrzenie skały, gazy uwalniane w procesach wulkanicznych, palenie paliw kopalnianych, środki grzybobójcze),
kadon (elektroenergetyka, kopalnictwo, przemysł tworzyw sztucznych, oświetleniowy),
substancje radioaktywne (pochodzenia naturalnego- skały lub sztucznego składowanie nieprawidłowe) są to np. rad, radan.
LITOSFERA:
Wietrzenie - polega na połączonym niszczącym działaniu fizycznych i chemicznych czynników na skały. Czynnikami powodującymi takie zmiany są: promieniowanie słoneczne, woda, gazy, świat organiczny.
Łączne działanie powoduje utworzenie zwietrzeliny.
Wietrzenie mechaniczne - polega na zmianach spoistości które powstają wskutek pękania, kruszenia, rozsypywania się i rozdrabniania materiału skalnego.
Wietrzenie chemiczne - polega na oddziaływaniu chemicznym na skały co powoduje zmiany w samym składzie chemicznym skał.
Fizyczne: zmiany temperatury, mechaniczne działanie organizmów, działanie wiatru, działanie lodowców, działanie innych czynników
Chemiczne: woda, gazowe składniki atmosfery np. CO2, związki chemiczne wytwarzane przez rośliny i będące produktami rozkładu mniej trwałych minerałów.
Gleba - jest to biologicznie czynna powierzchnia Ziemi powstała z utworu geologicznego zwanego skałą macierzystą, w wyniku wietrzenia fizycznego, chemicznego, biologicznego.
Poziomy glebowe - są warstwami składającymi się na pionowy profil glebowy. Wyróżnia je oddzielny skład chemiczny i struktura.
Poziomy glebowe:
ściółki (powstały z obumarłych roślin)
próchniczy (akumulacyjny) - jest bogaty w substancje organiczną przez co tworzy się humus
ługowania(wymycia) mało wodorotlenków żelaza i substancji organicznej
osadzani (wymycia) nagromadzenie wodorotlenków
Barwa - może być uwarunkowana bezpośrednio przez macierzyste skały podłoża, np. czarna barwa obecność substancji organicznych, czerwona barwa świadczy o obecności tlenków żelaza.
Skład mechaniczny(uziarnienie) określony przez procentowy udział w glebie cząstek o wielkości piasku, pyłu, iłu.
Struktura gleby - obecność, charakter (kształt, rozmiary, trwałość) agregatów składających się z poszczególnych ziaren.
Od struktury gleb zależy:
łatwość uprawy,
podatność na erozje,
łatwość przesączania wody.
Główne typy struktur gleby to:
bryłkowa,
płytkowa,
pryzmatyczna,
sferyczna (ziarnista).
Degradacja gleby - pomniejszenie lub zniszczenie ekologicznej i produkcyjnej wartości gleby, np. zakwaszenie, zasolenie.
Dewastacja gleby - techniczne zniszczenie gleby i szaty roślinnej.
Rekultywacja gleby - nadanie gruntowi walorów użyteczności- nie oznacza to przywrócenie glebie stanu wyjściowego.
Substancje toksyczne w glebie:
azotany
metale ciężkie, do których zaliczyć można rtęć i ołów
związki organiczne, do których zaliczamy związki ropopochodne oraz pestycydy.
Erozja - proces rozmywania lub rozwiewania powierzchniowej warstwy gleby.
Naturalną erozję gleb nasilają (przyczyny):
niewłaściwy wypas bydła i wadliwy dobór roślin uprawnych
nieprawidłowe melioracje wodne i niszczenie maturalnej szaty roślinnej
Przeciwdziałanie zapobieganie erozji:
tarasowanie stromych stoków
prowadzenie dróg małymi spadami
prawidłowy kierunek upraw
zaprzestanie nadmiernego wyrębu drzew
zakładanie ochronnych pasów zieleni
eliminacja ciężkich maszyn rolniczych
unikanie monokultur
Odpady - uboczne produkty działalności człowieka, nieprzydatne w miejscu i czasie, w którym powstały, szkodliwe lub uciążliwe dla środowiska przyrodniczego.
Podział ze względu na pochodzenie:
Komunalne- powstałe na terenach zamieszkałych; są związane z bytowaniem ludzi;
Przemysłowe- związane z działalnością gospodarcza.
Podział ze względu na uciążliwość dla środowiska :
odpady niebezpieczne - wprowadzone w małych ilościach natychmiast powodują trwała degradację
odpady szkodliwe - wprowadzone w większych ilościach powodują degradacje
odpady uciążliwe - nie zawierają substancji powodujących procesy degradacji, ale niekorzystnie wpływają na walory estetyczne środowiska.
Unieszkodliwianie odpadów:
selektywne gromadzenie, podział odpadów
składowanie odpadów na wysypiskach
kompostowanie
spalanie
zintegrowane systemy unieszkodliwiania odpadów( recykling- wykorzystanie odpadów lu zużytych
elementów do wytwarzania nowych produktów).
Kategorie odpadów promieniotwórczych:
Stan skupienia: stały ciekły gazowy
Stopień promieniotwórczości:
Niski - poziom promieniowania nie więcej niż 1000 razy przewyższa poziom dopuszczalny
Średni- poziom promieniowania przewyższa poziom dopuszczalny od 1000-1000000 razy
Wysoki- przewyższa o ponad milion razy
Odpady o niskiej promieniotwórczości:
kopalnie uranu,
naturalna emisja z promieniotwórczego podłoża skalnego,
elektrownie jądrowe,
laboratoria badawcze,
szpitale,
różne dziedziny przemysłu jądrowego.
Odpady o średniej promieniotwórczości:
niektóre elementy wyposażenia elektrowni jądrowych,
ciecze stosowane w elektrowniach jądrowych,
pojemniki używane do transportu paliwa.
Odpady o wysokiej promieniotwórczości:
odpady z elektrowni jądrowych,
odpady ciekłe,
zużyte pręty paliwowe.
Usuwanie odpadów:
spalanie
zabezpieczanie w szczelnych pojemnikach
składowanie w rowach odpadów na niewielkiej głębokości
zalewanie betonem, zamykanie odpadów w szczelnych bębnach i zatapianie w głębiach
Hałas - to są występujące w środowisku dźwięki niepożądane lub szkodliwe dla zdrowia człowieka. Miarą hałasu jest poziom dźwięku wyrażony w dB .
Wibracja - drgania mechaniczne, które są przenoszone na konstrukcję budynku bądź ciało człowieka jako rezultat bezpośredniego kontaktu mechanicznego między źródłem drgań i odbiorcą.
Źródła hałasu:
urządzenia komunalne /pompy, windy, transformatory,
komunikacja,
transport.
Ze względu na źródło i miejsce występowania hałasu wyróżnia się hałas:
przemysłowy
komunikacyjny
komunalny
mieszkaniowy
Skutki hałasu i wibracji:
uszkodzenia słuchu
choroba wibracyjna
nasilenie stanów irytacji i napięć emocjonalnych
spowolnienie reakcji psychomotorycznych
zakłócenia koncentracji uwagi
obniżenie zdolności koordynacji ruchowej
Ochrona przed hałasem i wibracjami realizowana jest przez:
wprowadzenie w zakładach tłumików akustycznych
dobór mało hałaśliwej technologii produkcji
zastosowanie automatyzacji, robotyzacji, hermetyzacji produkcji hałaśliwej
wykonanie zabezpieczeń antywibracyjnych
stosowanie obudów dźwiękoszczelnych
optymalizacje warunków pracy
wykorzystanie płyt dźwiękochłonnych z wełny mineralnej, gumy piankowej