EUMETAZOA

DEUTEROSTOMIA

SZKARŁUPNIE

ECHINODERMATA

LILIOWCE

CRINOIDEA

JEŻOWCE

ECHINOIDEA

STRZYKWY

HOLOTHURIOIDEA

WĘŻOWIDŁA

OPHIUROIDEA

ROZGWIAZDY

ASTEROIDEA

ECHINODERMATA

* boczna linia rozwojowa zwierząt wtóroustych, które utraciły pierwotną symetrię dwuboczną i wtórnie

stały się organizmami o symetrii pięcioramiennej

* żyją wyłącznie w morzach o pełnym zasoleniu

* związane z dnem zbiorników lub rzadziej unoszące się w toni wodnej

POCHODZENIE

* grupa reliktowa (szczyt świetności w paleozoiku)

* najstarsze szczątki znamy z kambru

* przodkami najprawdopodobniej były robakokształtne zwierzęta mające wtórną jamę ciała

(celomę) podzieloną na segmenty

* zwierzęta te następnie przeszły do osiadłego trybu życia, tracąc przy tym dwuboczną symetrię

* z nich rozwinęło się wiele niezależnych grup szkarłupni osiadłych (prawie wszystkie wymarły

pod koniec paleozoiku i pozostały jedynie liliowce)

* pozostałe szkarłupnie poruszające się na dnie wywodzą się od swych osiadłych przodków, którzy

powtórnie przeszli do aktywnego trybu życia (pojawiły się na początku paleozoiku)

BUDOWA CIAŁA I WYBRANE CZYNNOŚCI ŻYCIOWE SZKARŁUPNI

BUDOWA CIAŁA

* pięcioramienna symetria ciała

* brak wyodrębnionej głowy u osobników dorosłych

* larwy są dwubocznie symetryczne, co wskazuje na pochodzenie szkarłupni od zwierząt o takiej właśnie symetrii

* niektóre jeżowce i strzykwy wtórnie utraciły promienistą symetrię ciała i znów stały się dwubocznie symetryczne

WAPIENNY SZKIELET

* składa się z licznych płytek o porowatej strukturze, tworzących sztywny pancerz otaczający całe zwierzę

* nie jest to typowy szkielet zewnętrzny, bo tworzące go płytki są wytworem skóry właściwej (pochodzą z mezodermy), a nie entodermalnego naskórka (jak u stawonogów)

* płytki pancerza są często zaopatrzone w kolce, u jeżowców poruszane za pomocą mięśni

OTWÓR GĘBOWY I ODBYTOWY

* u przemieszczających się szkarłupni otwór gębowy położony jest po spodniej stronie ciała a odbytowy po grzbietowej (wyjątkiem są strzykwy, leżący jakby na boku, które otwór gębowy mają z przodu a odbytowy z tyłu ciała)

* otoczony wieńcem czułków otwór gębowy liliowców skierowany jest ku górze, a jelito tworzy pętlę, tak że otwór odbytowy znajduje się obok gębowego

ODDYCHANIE

* słabo wykształcone narządy oddechowe przybierają postać wyrostków skórnych (jeżowce) lub specyficznych worków połączonych z końcową częścią jelita (płuca wodne u strzykw)

* wiele nie ma w ogóle narządów oddechowych

UKŁAD KRWIONOŚNY

* bardzo uproszczony zwany układem hemalnym

* składa się z systemu zatok i kurczliwego naczynia zastępującego serce

* układ ten jest zdublowany przez specyficzny dla szkarłupni układ wodny (ambulakralny)

* składa się on z kanałów rozgałęziających się po całym ciele, w których krąży woda morska

* kanały te tworzą wiele drobnych wypustek, które wystają na zewnątrz ciała w postaci wydłużonych banieczek (nóżek ambulakralnych)

* nóżki służą do poruszania się (skurcze mięśni powodują wtłaczanie lub odprowadzanie wody z nóżek, a przez to ich ruch), zwiększają powierzchnię wymiany gazowej oraz spełniają funkcje przyssawek i narządów dotykowych

* rozgwiazdy za pomocą nóżek rozerwać skorupy małży, którymi się żywią

* występuje tu jeszcze trzeci układ krążenia zwany parahemalnym składający się z szeregu połączonych jam i przestworów międzykomórkowych

UKŁAD WYDALNICZY

* nie występuje

* usuwanie zbędnych metabolitów odbywa się głównie na drodze dyfuzji całą powierzchnią ciała

* w układzie hemalnym funkcjonują specjalne komórki (podocyty), które pochłaniają metabolity, a następnie przedostają się do układu wodnego i stąd na zewnątrz ciała

UKŁAD NERWOWY

* składa się z centralnego pierścienia otaczającego jelito (nie jest to jednak obrączka okołogardzielową, pierścień nie zawiera zwojów nerwowych, jest to jedynie układ włókien /szlaków nerwowych/, łączących ze sobą nerwy promieniste) i promieniście odchodzących od niego nerwów

* nie ma mózgu ani wyspecjalizowanych narządów zmysłów

REGENERACJA

* duża zdolność do regeneracji

* niektóre rozgwiazdy mogą z pojedynczego oderwanego ramiona odtworzyć cały organizm

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

* zwierzęta rozdzielnopłciowe

* brak zaznaczonego demorfizmu płciowego

* zapłodnienie zewnętrzne

* rozwój złożony (planktoniczna larwa o dwubocznej symetrii)

PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY I ZNACZENIE SZKARŁUPNI

CRINOIDEA

* najbardziej pierwotna gromada osiadłych szkarłupni

* kształt kieliszków przytwierdzonych do podłoża łodyżką rożnej długości

* otwór gębowy znajduje się pośrodku kielicha, skierowany jest ku górze i otoczony ramionami

* żywią się zawiesiną organiczną

* mają tarczę centralną i odchodzących od niej pięć grubych ramion

* w większości drapieżne, polują na morskie ślimaki, małże, pierścienice i inne bezkręgowce, a nawet

ryby

* nieliczne są detrytofagami (odżywiają się szczątkami - detrytusem)

* poruszają się za pomocą nóżek ambulakralnych

ASTEROIDEA

* ciało składa się z tarczy centralnej i pięciu wyraźnie oddzielonych, ruchliwych i obłych w przekroju

ramion

* ramiona mogą się rozgałęziać

* mułożerne

* nie mają odbytu

OPHIUROIDEA

* kształt kulisty, czasami nieco spłaszczony

* pokryte mocnych pancerzem wapiennym zaopatrzonym w ruchliwe kolce

* do rozcierania pokarmu służy im specyficzny narząd żujący, zwany latarnią Arystotelesa

* niektóre są jadalne

ECHINOIDEA

* ciało wydłużone, wałeczkowate (stąd ich potoczna nazwa ogórki morskie)

* nie mają płytek wapiennych tworzących pancerz, w skórze tkwią jedynie drobne wapienne igiełki

* pięcioramienna symetria zostaje zatarta, co jest związane ze sposobem lokomocji

* otwór gębowy położony z przodu ciała

* odżywiają się planktonem i detrytusem (mułożerne)

* z suszonych i wędzonych strzykw Holothuria edulis przyrządza się w Chinach wyszukaną potrawę

- trepang

HOLOTHURIOIDEA

* filtratory i mułożercy żywiący się szczątkami (detrytusem)

* spełniają ważną rolę czyścicieli w zbiornikach morskich

* niektóre jeżowce i rozgwiazdy (KORONA CIERNIOWA), zjadając polipy koralowców przyczyniają

się do nieszczenia raf koralowych (inwazja tych rozgwiazd w ostatnich latach spowodowała zagrożenie

dla Wielkiej Rafy Koralowej u wschodnich wybrzeży Australii)

* największe znaczenie gospodarcze mają strzykwy, poławiane w celach kulinarnych w wielu

miejscach świata

* kolce niektórych jeżowców i rozgwiazd zawierają jad, przez co zwierzęta te mogą być

niebezpieczne dla człowieka

ZNACZENIE

---