v

EUMETAZOA

PROTOSTOMIA

PŁAZIŃCE

(PLATYHELMINTHES)

WIRKI

(TURBELLARIA)

SKRZELOWCE

(DIGENEA)

PRZYWRY WNĘTRZNIAKI

(MONOGENEA)

TASIEMCE

(CESTODA)

* zwane są robakami płaskimi

* zwierzęta o dwubocznej symetrii i ciele spłaszczonym grzbietobrzusznie

* zbudowane z trzech warstw komórek (trzech listków zarodkowych) ekto-, endo- i mezodermy

* ich jama ciała wypełniona jest komórkową perenchymą

* w ich ciele wyróżniamy wyspecjalizowane narządy tworzące układy

* żyją w wodach słodkich i słonych (wirki)

* wiele prowadzi pasożytniczy tryb życia (przywry wnętrzniaki, tasiemce)

POCHODZENIE:

* wolno żyjące wirki wydają się bezpośrednimi potomkami najprymitywniejszych pierwoustych zwierząt tkankowych (ich przodkowe mogli być podobni do planuli), które jak się przypuszcza, są również przodkami wszystkich zwierząt trójwarstwowych

* pozostałe grupy wywodzą się z pierwotnych wirków (są to wyspecjalizowane pasożyty)

* ich ewolucja związana była z filogenezą żywicieli

* przejście wolno żyjących zwierząt do pasożytnictwa odbywało się stopniowo, a etapem przejściowym był komensalizm (współbiesiadnictwo)

* przodkowie pasożytów żyli w przewodach pokarmowych bądź jamach skrzelowych pierwotnych strunowców i mięczaków, żywiąc się resztkami jedzenia

* potem zaczęły ewoluować w stronę coraz ściślejszych związków z organizmem-żywicielem, powoli przekształcając się w pasożyty

BUDOWA PŁAZIŃCÓW

BUDOWA ZEWNĘTRZNA

* wydłużone ciało

* wyróżniamy (bez wyodrębnionej głowy) tył oraz stronę brzuszną i grzbietową

* ciało pokryte jednowarstwowym nabłonkiem entodermalnym (u wirków urzęsiony, u pozostałych komórki nie urzęsione, zlewające się w jednolitą warstwę - syncytium)

* pod nabłonkiem znajdują się mięśnie gładkie pochodzenia mezodermalnego (u wirków tworzą kilka warstw - okrężne, ukośne, podłużne)

* nabłonek wraz z mięśniami tworzy zewnętrzną okrywę ciała (wór powłokowo-mięśniowy), nadającą zwierzęciu kształt

* wewnętrzna jama ciała pomiędzy worem powłokowo-mięśniowym a jelitem (zocel) wypełniona jest luźną tkanką złożoną z różnokształtnych komórek połączonych wypustkami

* jest to prymitywna forma tkanki łącznej (perenchyma), która służy go gromadzenia substancji odżywczych i jednocześnie bierze udział w rozprowadzaniu ich po całym organizmie

PASOŻYTY

* szczególnie wydłużone są tasiemce (osiągają do 20m), które są dodatkowo podzielone na segmenty (człony) zwane proglotydami

* mają zazwyczaj różnego typu urządzenia czepne zapobiegające przypadkowemu wypłukaniu z ciała żywiciela (np. przyssawki, bruzdy przylgowe, haki, kolce)

* u przywr i tasiemców urządzenia czepne znajdują się z przodu ciała

* nabłonek dodatkowo pokryty bezpostaciowym oskórkiem (przywry i tasiemce chroni przed strawieniem przez enzymy gospodarza)

* mięśnie gładkie zredukowane do pojedynczych włókien

UKŁAD POKARMOWY

* w pierwotnej formie (u części wirków) rozpoczyna się otworem gębowym położonym po brzusznej stronie ciała

* za otworem znajduje się spora, mięsista gardziel (entodermalna), która może zostać wynicowana na zewnątrz w postaci rurki czy rękawa (służy niektórym wirkom do polowania jako narząd chwytający zdobycz, może się przy tym bardzo rozciągać)

* za gardzielą rozpoczyna się proste lub rozgałęzione jelito (zawsze ślepo zakończone, bez otworu odbytowego)

* wszelkie resztki usuwane są przez otwór gębowy

* u przywr i skrzelowców układ jest podobny (nie ma tylko wysuwanej gardzieli)

* tasiemce w ogóle nie mają takiego układu, ponieważ żyjąc w jelicie są całe zanurzone w strawionym pokarmie i mogą chłonąć całą powierzchnią swego płaskiego ciała

UKŁAD ODDECHOWY

* nie występuje

* zapotrzebowanie na tlen zaspokajane jest przez wymianę gazową bezpośrednio przez powierzchnię ciała

* u pasożytów wewnętrznych (mających utrudniony dostęp do tlenu) podstawowym procesem dostarczającym energii jest oddychanie beztlenowe

UKŁAD KRĄŻENIA

* nie występuje

* substancje odżywcze przenoszone są za pośrednictwem płynu wpełniającego przestrzenie międzykomórkowe w perenchymie

* u niektórych transport ułatwia silnie rozgałęzione jelito

UKŁAD NERWOWY

* ma prostą budowę

* występuje tu „centrum dowodzenia” w postaci dwóch zwojów nerwowych (głowowych/mózgowych) położonych zazwyczaj w przedniej części ciała

* od tych zwojów odchodzą parzyste pnie nerwowe (nerwy) do przedniej i tylnej części ciała, zazwyczaj połączone poprzecznymi spoidłami

* u wolnożyjących wirków najsilniej rozwinięte są dwa pnie położone po brzusznej stronie ciała

* występują u nich też dość dobrze wykształcone narządy zmysłów (receptory chemiczne, dotykowe, proste oczka /fotoreceptory/ w liczbie od jednej do kilkunastu par)

* niektóre morskie wirki mają też statocysty

* pasożyty mają słabo rozwinięty układ nerwowy i pozbawione są wyspecjalizowanych narządów zmysłów (występują jedynie komórki czuciowe i proste receptory chemiczne)

UKŁAD WYDALNICZY

* ma postać kanalików rozmieszczonych w perenchymie, zakończonych komórkami o specyficznej budowie

* komórki te mają liczne gwieździste wypustki oraz skierowany do światła kanalika ruchliwy pęczek rzęsek przypominający płomyk świecy (komórki płomykowe)

* taki układ wydalniczy, zamknięty od strony jamy ciała, nazywamy układem protonefrydialnym

* układ usuwa uboczne produkty metabolizmu (których z powodu małej intensywności metabolizmu jest niewiele)

* jego główną funkcją jest osmoregulacja (utrzymywanie odpowiedniego stężnia płynów tkankowych)

* świadczy o tym m.in. brak układu wydalniczego u niektórych wirków morskich

* kanały wydalnicze większości pozostałych wirków tworzą dwa podłużne ciągi uchodzące na zewnątrz jednym lub kilkoma otworkami po grzbietowej stronie ciała

* układ wydalniczy pozostałych płazińców jest podobny

PLATYHELMINTHES

ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ PŁAZIŃCÓW

* na ogół zwierzęta obojnacze (hermafrodyty), czyli każdy osobnik ma komplet narządów rozrodczych żeńskich i męskich, często uchodzących do wspólnej kieszonki - przedsionka płciowego

* zapłodnienie najczęściej krzyżowe - równoczesna wymiana gamet męskich pomiędzy osobnikami przystępującymi do rozrodu

* bardzo różna jest liczba jaj produkowanych przez płazińce (wolno żyjące wirki - ok. 200 przez całe życie, wewnętrzne pasożyty - miliony sztuk)

* rozwój jest zróżnicowany

* większość wirków nie ma larwy (rozwój prosty), a z jaj wylęgają się osobniki zbliżone do form dorosłych

* przywry wnętrzniaki i tasiemce mają rozwój złożony, nieraz z kilkoma odrębnymi pokoleniami larwalnymi, które dodatkowo mogą się rozmnażać bezpłciowo

* zdarza się czasami, że różne pokolenia larw pasożytują w kilku organizmach różnych żywicieli

* płazińce mają wielką zdolność do regeneracji, która w wyjątkowych wypadkach może prowadzić do rozmnażania się zwierzęcia

* około 3tys gatunków

* głównie wolno żyjące, o ciele spłaszczonym i wydłużonym (ich długość waha się od 5mm do 50zm u niektórych gatunków glebowych)

* nabłonek pokryty rzęskami ułatwiającymi poruszanie się

* pomiędzy komórkami nabłonka występują drobne pałeczki zwane rabditami (służą one do obrony lub ataku, z chwilą wyrzucenia na zewnątrz pęcznieją i śluzowacieją, krępując uchy potencjalnego napastnika)

* większość to drapieżniki

* zazwyczaj żyją w wodach słonych, nieliczne w słodkich i wyjątkowo wilgotnej glebie

* ich szczegółowy podział opiera się na budowie gardzieli i liczbie rozgałęzień jelita:

- bezjelitowe - spotykane w Polsce

- prostojelitowe

- trójjelitowe (wypławki) - spotykane w Polsce (WYPŁAWEK BIAŁY ma do 2,5cm długości, WYPŁAWEK CZARNY/WIELOOCZKA CZARNA ma do 1,25cxm długości)

- wielojelitowe

* pasożyty wewnętrzne kręgowców o ciele nieczłonowatym i „listkowatym”

* ich wielkość waha się w granicach kilku cm

* mają dwie przyssawki - okołogębową i brzuszną

* jelito zazwyczaj rozgałęzia się na dwa główne ramiona

* mają złożony cykl rozwojowy z co najmniej dwoma żywicielami (jednym z nich jest zazwyczaj mięczak)

* MOTYLICA WĄTROBOWA

- pasożyt ssaków roślinożernych (krowy, owce, kozy) oraz człowieka (głównie w Ameryce Południowej)

- postać dorosła pasożytuje m.in. w wątrobie powodując jej uszkodzenia

- rozwój larwy odbywa się w ciele wodnego ślimaka (zazwyczaj błotniarki stawowej)

* PRZYWRA KRWI

- poważny pasożyt krajów tropikalnych

- jej dojrzała postać żyje w naczyniach krwionośnych jamy brzusznej człowieka

- jest rozdzielnopłciowa (WYJĄTEK), a nawet występuje u niej wyraźny dymorfizm płciowy

- samica jest długa, walcowata i stale przebywa w rynience utworzonej przez krótszego, za to szerszego samca

- żywicielem pośrednim są wodne ślimaki

- jej cerkarie nie czekają biernie na zjedzenie, lecz potrafią aktywnie wniknąć do tkanek i naczyń krwionośnych człowieka (często dochodzi do tego u osób pracujących na polach ryżowych)

- jest przyczyną wielu stanów zapalnych u zarażonych, niekiedy prowadzi do śmierci

PRZEGLĄD I ZNACZENIE PŁAZIŃCÓW

* pasożyty wewnętrzne w postaci dorosłej żyjące najczęściej w jelicie kręgowców

* choroby przez nie wywoływane nazywamy tasiemczycami (cestodozami)

* ciało najczęściej bardzo wydłużone, utworzone z połączonych ze sobą segmentów (członów/proglotydów)

* człony są zróżnicowane wiekowo (najmłodsze powstają ciągle w rejonie tzw. szyjki, a najstarsze, wypełnione zapłodnionymi jajaki, odrywają się z przeciwległego końca „tasiemki”)

* przypomina to proces strobilizacji, dlatego ciało tasiemca nazywamy strobilą

* wypłukaniu tasiemca z przewodu pokarmowego żywiciela zapobiega zespół narządów czepnych zwany skoleksem/główką, znajdujący się przed szyjką (w jego skład mogą wchodzić przyssawki, bruzdy przylgowe, wieńce haczyków itp.)

* tasiemce są „zwielokrotnionymi” obojnakami (w każdym członie z osobna rozwija się komplet narządów rozrodczych męskich i żeńskich)

* męskie zazwyczaj rozwijają się wcześniej, aby zmniejszyć ryzyko samozapłodnienia w obrębie jednego proglotydu

* może dochodzić do zapłodnienia pomiędzy członami z przedniej i tylnej części strobilu

* najkorzystniejsze jest zapłodnienie pomiędzy dwoma członami dwóch różnych tasiemców (dochodzi wtedy do rekombinacji materiału genetycznego)

* rozwój jest złożony, najczęściej występuj kilka pokoleń larwalnych i przynajmniej jeden żywiciel pośredni

* BRUZDOGŁOWIEC SZEROKI

- z jaja wydalonego wraz z kałem żywiciela do wody wylęga się swobodnie pływająca, orzęsiona larwa - koracidium

- gdy zostanie zjedzona przez pierwszego żywiciela pośredniego (planktonicznego skorupiaka) przekształca się w jego ciele w drugą postać larwalną - procerkoid

- gdy taki zarażony skorupiak zostanie zjedzony przez rybę, w jej mięśniach procerkoid przekształca się w plerocerkoid

- gdy rybę zje jakiś drapieżny ssak lub człowiek, w jego jelitach larwa przeobraża się w dorosłego tasiemca, osiągającego do 20m długości

* TASIEMIEC NIEUZBROJONY

- najpospolitszy w Polsce tasiemiec pasożytujący w jelicie człowieka, gdzie może osiągać do kilkunastu metrów

- w jego rozwoju nie ma stadium swobodnie pływającej larwy i występuje tylko jeden żywiciel pośredni

- wypełnione jajami człony, które zostały usunięte wraz z kałem z organizmu żywiciela ostatecznego, muszą być zjedzone bezpośrednio przez żywiciela pośredniego (bydło zjadające zanieczyszczoną trawę)

- w jelicie krowy z jaja wylęga się pierwsza postać larwalna - kulista onkosfera, mająca 6 charakterystycznych haczyków

- larwa ta przedostaje się przez ścianki jelita do naczyń krwionośnych i z krwią wędruje do mięśni, gdzie przekształca się w wągra/cysticerkusa (ma kilka milimetrów, kształt pęcherzyka z uwypuklonym do środka skoleksem)

- żywicielem ostatecznm jest człowiek, który zaraża się zjadając surową albo półsurową wołowinę z wągrami (np. tatar albo słabo przywędzona kiełbasa)

- w jelicie człowieka główka dotychczas wypuklona do wnętrza wągra, wynicowuje się na zewnątrz, przyczepia do ścianki jelita i rozpoczyna produkcję członów

* TASIEMIEC UZBROJONY

- podobny cykl rozwojowy do nieuzbrojonego, ale żywicielem pośrednim jest świnia

- człowiek (żywiciel ostateczny) zaraża się przez zjedzenie niedosmażonej lub niedogotowanej wieprzowiny

- mniejszy od nieuzbrojonego (ok. 4m długości)

- jego nazw pochodzi od dodatkowego wieńca haczyków na skoleksie

* TASIEMIEC BĄBLOWCOWY

- człowiek jest żywicielem pośrednim

- dorosły tasiemiec jest niewielki (do 5mm) i żyje w jelicie psa, wilka lub lisa

- najczęściejej żywicielami pośrednimi są przeżuwacze (świnie, rzadziej konie, które zjadają trawę zanieczyszczoną psimi odchodami)

- człowiek zaraża się nieprzestrzegając zasad higieny w kontakcie z psami

- z połkniętego jaja wylęga się onkosfera, która przedostaje się najczęściej do wątroby lub płuc i przekształca się w wągra (bąblowca/echinokok)

- wągier jest olbrzymi, może dochodzić do rozmiarów ludzkiej głowy i zawiera w sobie liczne drobne pęcherzyki z tysiącami główek tasiemca

* TASIEMCZYCE

- człowiek chory odczuwa bóle brzucha, nudności i osłabienie

- zakażenie może prowadzić do wychudzenia i ogólnego wyniszczenia organizmu

- bruzdogłowiec charakteryzuje się dużym zapotrzebowaniem na witaminę B12, której niedobory w organizmie ludzkim mogą się objawić poważną anemią

- gdy człowiek jest żywicielem pośrednim skutki obecności larw w jego organizmie są poważniejsze

- wągry osadzające się w mięśniach powodują ból i upośledzenie ich czynności

- mogą się też zagnieździć w innych narządach (mięsień sercowy, wątroba, płuca, siatkówka oka czy mózg) i spowodować ich uszkodzenie lub śmierć chorego na tasiemczycę

- szczególnie niebezpieczny jest tasiemiec bąblowcowy (w Polsce zarażonych jest ok. 5% psów)

TURBELLARIA

DIGENEA

CESTODA

---