14. 10. 2008

Wychowanie w Sparcie

1) Idea wychowania w Sparcie (efebia).
2) Etapy wychowania spartańskiego
3) Program – poziomy nauczania.

Wychowanie w Atenach

1) Idea wychowania ogólnego (muzyczne, umysłowe, fizyczne, moralne)
2) Sofiści i ich poglądy na wychowanie
3) Przedmioty i metody nauczania Sokratesa
4) System wychowawczy Platona (akademia)
5) Stopień poznania i etapy nauczania Arystotelesa (liceum)

I Wychowanie spartańskie

•

Grecja dzieliła się na szczepy doryjskie i jońskie

•

Doryjczycy to głównie Spartanie

•

Wolni Spartanie 6-9 tysięcy, niewolników zaś 250 – 1000 tyś

Odznaczali się:

•

szorstkością usposobienia

•

cenili tylko siłę

•

zamiłowanie do życia wojowniczego

•

pragnienie władzy i zdobyczy

•

nie dbali o wartości umysłowe i estetyczne

•

zbierali się tylko w celach militarnych

•

dzieci były szalone w ten sam jednolity sposób

Tylko dzięki surowej dyscyplinie, gotowości militarnej i wysoko rozwiniętej świadomości stanowej
moich współobywateli mogli utrzymać się u władzy. W Sparcie urządzono wychowanie młodzieży
tylko dla celów państwa i wojny nie uwzględniając żadnych potrzeb indywidualnych. Wychowanie
gromadne, bezosobowych sług idei państwowej.

Likurg uważany za twórcę prawodawstwa w Sparcie.

Dzieci były własnością państwa i ich wychowanie należy do państwa. Przydatne były tylko dla
państwa zdrowe dzieci i silne. Chore i ułomne wyrzucano z góry

Tajgetos

. Specjalne domy, w których

karmiono dzieci, aby one nie przywiązywały się do matek. Dzieci w zimnie, kłuto je aby były
przyzwyczajone do bólu od małego.

Sparta- 2 królów,

Geruzja/Rada Starszych/=Eforowie

W 7 roku życia

państwo odbierało dzieci rodzinie (chłopców, dziewczęta). Obie płci były chowane

według tego samego systemu. Tylko kobieta dobrze rozwinięta fizycznie mogła urodzić zdrowych
synów.

W 7 roku życia

– zrobić posłanie z trzciny, traw, ale bez narzędzi, zerwać dłońmi.

Pajdonomos

– stał na czele edukacji w Sparcie.

•

Chłopców umieszczano na 23 lata w swego rodzaju koszarach.

•

Nie zajmowano się jednostkami (ich potrzebami, zdolnościami).

•

Brak różnic finansowych. Kąpiel 2-3 razy do roku.

•

Wszystkich obowiązywały te same zabawy, ćwiczenia, wspólne posiłki.

•

Żyli w bardzo surowych warunkach – spartańskie.

1

•

Raz do roku prowadzono ich do

Świątyni Artemidy

, gdzie ich chłostano (bez płaczu, nie

mogli pokazać bólu.

•

Dzieci dzielono na

kompanie

. Na ich czele stali najdzielniejsi z młodzieży

– Iren

–

młodzieniec dojrzały, 18 – 20 lat, surowa kara, jeśli wydał złe rozkazy, spędzał karę w
odosobnieniu . Pajdonomos czuwał nad Irenem. Rozkazy i kary były wykonywane bez słowa
– szkoła posłuszeństwa.

•

Dzięki żelaznej dyscyplinie utrzymywano młodociane kompanie w ryzach.

•

Pływanie, polowanie, tańce i ćwiczenia gimnastyczne wyrabiały sprężystość fizyczną.

Warunki w obozie były bardzo surowe, chłopców karmiono skąpo (część musieli kraść z magazynów
w tak sprytny sposób, aby nie złapali ich strażnicy). Odziewano ich w jedną szatę, którą nosili przez
cały rok. Spali razem w grupach na jakie byli podzieleni (częsty homoseksualizm). W grach
uczestniczyli nago, strzyżono im włosy i przyzwyczajano ich do chodzenia na boso. Kładziono nacisk
na zdobycie sprawności fizycznej, odporności na głód, zimno i ból, wytrzymałość, umiejętność walki
w szyku hoplickin. Ćwiczono ich w marszach i we władaniu bronią.

W osiemnastym roku życia młodzież wchodziła w okres Efebii.

Obowiązkiem Efebów było:

•

odbywanie ćwiczeń wyłącznie wojennych

•

spędzanie życia obozowego

Po dwuletniej było dziesięciolecie służby wojskowej. Dopiero w wieku 30 lat Spartan otrzymywał
prawa obywatelskie.

Cechy które dawały obywatelowi Sparty szacunek i rozgłos

:

•

obojętność na wygody ciała

•

pogarda dla miękkości i zniewieściałości

•

trzeźwość i skromność

•

hart w cierpieniach

•

niewzruszona odwaga w niebezpieczeństwach

•

jędrność i zwięzłość rozmów – lakoniczne powiedzenia

Krypteje

– rodzaj inicjacji, młodzi Spartanie zostawiani nago, jedynie ze sztyletem, zmuszeni do

zabijania niewolników.

Kształcenie umysłu w Sparcie:

•

czytania uczono niewiele i tylko prywatnie

•

uczono się tyle, by ułatwić zapamiętywanie i zrozumienie poezji

•

znał na pamięć wiele pieśni

•

wielu nie musiało rachować

•

najbardziej ceniony był śpiew liryczny (przydatny do marszu)

•

znali na pamięć ustawy ojczyste, znał historię swoich członków rodu, przodków

Wychowanie toczyło się w jednolitym duchu- zapewnić państwu dzielnych żołnierzy.

Ujemne skutki wychowania spartańskiego:

•

szorstkość zewnętrzna i wewnętrzna

•

monotonność życia i zajęć

•

ciasnota duchowa

•

brak indywidualności w społeczeństwie

•

ograniczony horyzont

•

obojętność dla zagadnień umysłowych (literatura, malarstwo, sztuka)

2

W III wieku przed Chrystusem upadło państwo spartańskie z powodu degeneracji, głównym powodem
był jednostronny system wychowawczy.

Podział niewolników:

•

heloci – z upadniętych miast, a którzy się buntowali, żadnych praw

•

periojkowie – z napadniętych miast, poddawali się władzy Spartan, lepiej traktowani

Jeżeli dziecko miało niedowagę, polewano je winem, jeśli siniało skazywano na śmierć.

II Wychowanie w Atenach

Odmienny od szczepu doryjskiego jest szczep joński. Szczep joński – mieszkańcy wysp Egejskich,
wybrzeże Azji Mniejszej, Ateńczycy.

Odznaczali się:

•

niezwykłą ruchliwością

•

błyskotliwość i ciekawość

•

zamiłowanie do piękna i tężyzny fizycznej

•

pociąg do ruchu umysłowego

•

pociąg do zagadnień kulturalnych, naukowych i artystycznych

•

przedsiębiorczość i obrotność w interesach

Obywatele jońscy, uważali, że indywidualność i prawo są towarem ludzkim, który istnieje by dać
szczęście i dobrobyt.
By tak właśnie było trzeba zostawić obywatelowi swobodę.
Dlatego też nie mogło się utrzymywać wychowanie gromadne, na wzór Sparty.

Obywatele jońscy, uważali, że:

Kalokagatia = ideał wychowania (kultura fizyczna lub intelekt)

•

czytać musiał umieć każdy

•

rodzice i nauczyciele posiadali swobodę w wychowaniu

•

Ateńczyków nie różniły duże różnice stanowe

•

Zgromadzenie Narodowe i urzędy nie ingerowały

•

Ubożsi musieli się ograniczać do elementarnego stopnia wykształcenia

•

Tylko wychowaniem gimnastycznym interesowało się państwo (względy militarne)

,, Kto nie umiał pisać i czytać, tego nie uważano za człowieka’’

3 okresy wychowania w Atenach:

1) lata dzieciństwa spędzone na łonie natury
2) lata szkolne, u dowolnie wybranych mistrzów
3) okres efebii, ujęty przez organizację państwową

Nie wyrzucano chorowitych dzieci, niemowlę przechodziło od matki do matki.

Do 6 roku życia – dziecko bawiło się w domu

•

rodzice nie interesowali się zbytnio dzieckiem

•

bardzo swobodnie, bez większych obaw o jego przyszłość

Od 7 roku życia - chłopiec szedł do szkoły ( do 18 lat)

3

•

był pod szczególnym nadzorem pedagoga – zwykle zaufany niewolnik

•

pedagog zajmował się głównie kształceniem obyczajów, zwłaszcza zachowanie przy stole i na
ulicy

•

Pedagog = ,,Pais’’ chłopiec, ,,Ago’’- prowadzić. Pedagog również prowadził chłopca do
szkoły niosąc jego książki.

Pierwsze 7 lat – tzw. wychowanie muzyczne (elementarne, poetyckie, muzyczne)

•

grammatistes (wraz z lutnistą) – nauczyciel elementarny

•

brodaty nauczyciel przyjmował indywidualnie chłopca, siadał na wysokim krześle i nauczał
przemawiając do ucznia

•

nauka rozpoczynała się od alfabetu ( najpierw wyuczenie nazw potem kształt)

•

po zapoznaniu z alfabetem rozpoczynało się sylabizowanie

•

po czytaniu przychodziła kolej na pisanie (zajmowało to 3 lata)

•

uczono się też najprostszych działań rachunkowych

Trzeba było biegle władać tabliczką mnożenia.

Od 10 roku życia – przychodził gramatysta, do lektury poetów:

•

dzieci słuchały deklamowanego wiersza i uczyły się go w ten sposób na pamięć, dopiero po
czasie uczył się wierszy napisanych

•

celem nie było jak dziś rozwijanie smaku i wrażliwości artystycznej lecz kształcenie moralne,
wpajanie cnotliwości

•

dla Greków poeta był przewodnikiem w życiu, istotnym wychowawcą

•

najwyżej ceniono poematy, które w najprostszy sposób przynosiły materiał kształcący prawdy
moralne, ujęte w jasne sentencje

Prawdziwym wychowawcą narodowym był Homer. Gramatysta korzystał także z tekstów tragików i
prozaików. Po nauczeniu się czytania poezji zaczynało się nauczanie muzyczne, czyli gra na
siedmiostrunowej lutni. Uczyło to pobudzenia szlachetnych uczuć, łagodzenia namiętności,
urozmaicenia czasu.

Od 14. roku życia – przechodził do Pedotriby – nauczyciel gimnastyki

•

większość gimnastyki, dużo ćwiczeń

•

Palestra – miejsce ćwiczeń, ogrodzone boisko, prywatny zakład

•

Zajęcia : zabawa w obręcz, gra w piłkę

Po klęsce pod Cheroneą (338r.) wychowanie to przeszło w ręce państwa jako Efebia. Efebem był
każdy Ateńczyk ze stanu obowiązkowego do służby wojskowej przez dwa lata, 18-20 lat.

•

Kosmeta – utrzymywał nadzór nad efebami, wyznaczony urzędnik przez państwo

•

Gimnazja- miejsce ćwiczeń

•

Gimnazjarcha – sprawował pieczę nad gimnazjami

•

Safronista – nadany przez państwo, otrzymał nadzór

Dowódca uczestniczył w układaniu ćwiczeń. Młodzieniec rozpoczynający Efebię składał przysięgę,
Po niej stawał się własnością państwa i wchodził w życie publiczne.

I rok efebii – upływał na walce bronią, odbywanie honorowej straży przy uroczystościach, a kończył
uroczystym przeglądem szeregów w teatrze.
II rok efebii – marsze i obozowanie w polu pod kierownictwem sofistów, strażowanie w twierdzy

Po efebii Ateńczyk zostawał obywatelem.

4

Platon (428/427 – 347 p.n.e w Atenach)

Urodził się w rodzinie arystokratycznej, a do jego przodków zalicza się

prawodawca Solan. W wieku 20 lat został uczniem Sokratesa. O początkach
nauki Platona pisze później Arystotelesa. Platon nadto studiował idee
presokratyków, Heraklitów, pitagorejczyków oraz eleatów. Po śmierci Sokratesa,
spędził krótki czas na wygnaniu w Megarze. Platon rozpoczął pisanie swoich
dzieł prawdopodobnie między rokiem 390, a 380 r. p.n.e. Z wyjątkiem ,,Obrony
Sokratesa’’ i trzynastu listów, wszystkie pisma utrzymane są w formie dialogu.
We wszystkich też, z wyjątkiem ,, Praw’’, dużą rolę odgrywa postać Sokratesa.

Nauka: Punktem wyjścia nauki Platona jest krytyka panujących wówczas
stosunków politycznych i stanu ówczesnej wiedzy. Platon krytycznie odnosi się

do sofistów, a zwłaszcza do relatywizacji prawdy w ich naukach i poziomu prezentowanej wiedzy.

Przeciwstawia im swoją naukę o ideach, w której to nie człowiek jest miarą wszechrzeczy, a ideą
prawdy, piękna i dobra. Podobnie krytycznie odnosi się do współczesnych porządków państwowych,
postulujących zasadę państwa idealnego, w którym władzę powinni sprawować filozofowie.

Platon uważa człowieka za więźnia zmysłów, wolność może dać mu jedynie rozum dzięki któremu
będzie mógł on dostrzec więcej niż świat postrzegany zmysłowo. Na szczycie świata stoi zasada
dobra, najwyższa idea, która jest przyczyną wszystkiego.

Nauka o poznaniu: człowiek poznaje idee za pośrednictwem duszy. Dusza istnieje w świecie idei
jeszcze zanim wejdzie w ciało człowieka. Jednakże wraz z tym wcieleniem wiedza o ideach ulega
zatarciu. Można ja jednak wydobyć na nowo jeśli spełnione zastaną odpowiednie warunki. Dlatego nie
wszyscy ludzie posiadają tą samą wiedzę. Trzeba oczyścić duszę od wpływu zmysłów. A sposobem
jest dialektyka, sztuka mądrych rozumów.

Nauka o duszy: dusza dla Platona jest nieśmiertelna i jedynie przejściowo zamieszkuje ciało jakiegoś
człowieka. Dusza składa się z trzech części:

•

rozumnej; właściwej tylko człowiekowi, której siedzibą jest głowa

•

szlachetnej; czyli odwagi, którą posiadają także zwierzęta

•

niższej, zmysłowej; właściwej tylko roślinom.

Roztropność, męstwo i umiarkowanie są cnotami, do których należy dążyć. Razem ze
sprawiedliwością tworzą one tak zwane cnoty kardynalne. Nieśmiertelna jest tylko rozumna część
duszy.

Etyka: dobrem jest ład, który człowiek może pojąć, gdy oprze się żądzom, gdy żyje wstrzemięźliwie,
gdy podporządkowuje się rządzom duszy. Dobro jest naczelną spośród wszystkich idei –
przewyższającą prawdę i będącą celem wszelkiego dążenia.

Akademia:

•

została założona przez Platona w roku 387 p.n.e.

•

Była ,, pierwszym uniwersytetem Europy’’. Nazwa pochodzi od miejsca gdzie miała siedzibę,
a mianowicie do gaju platanów i drzew oliwnych, poświeconego herosowi Akademosowi.

•

Akademia nie była tylko miejscem nauczania, ale i badań naukowych. Kształcenie służyło
celom na wskroś praktycznym, takim jak przygotowania do służby państwowej.

•

Szczególną uwagę przykładano do nauczania matematyki. Nad wejściem ponoć widniał napis
zabraniający wstępu do Akademii osobom nie znającym geometrii. Przyczyną mogły być
naciski chrześcijańskich biskupów lub chęć zagarnięcia majątku

5

Arystoteles ( 384/383 p.n.e. w Stagirze – 322 p.n.e. w Chalkis)

•

Trzeci wielki grecki filozof okresu klasycznego. Podchodził z prowincji z
zamożnej rodziny.

•

Uczył się w Akademii, gdzie zapoznał się z systemem filozoficznym
Platona oraz zgłębił całą ówczesną wiedzę i naukę.

•

W 343 r.p.n.e. kiedy filozof przebywał w Lesbos, król macedonski Filip II
wezwał go na swój dwór w Pelli. Poszukiwał nauczyciela dla swojego 14-
letniego syna i przypuszczalnie następcy Aleksandra.

•

Arystoteles był wszechstronnym uczonym, zajmował się kosmologią,
astronomią, meteorologią, fizyką, geologią, biologią, psychologią,

ekonomią, retoryką, liryką.

Nauka: ,,Przyjacielem mi Platon, ale większą przyjaciółką prawda’’ – tak podobno miał powiedzieć
Arystoteles. W celu dochodzenia do prawdy rozwinął logikę, ustalając reguły naszego myślenia .
Arystotelesa uważa się za TWÓRCĘ LOGIKI. Wyodrębnił ją jako oddzielną dyscyplinę.

Logika: Arystoteles nazywał ją analityką, jest nauką o prawidłowym myśleniu. Jako nauka formalna,
która pokazuje jak należy myśleć, ma ona podstawowe znaczenie dla nauk przyrodniczych.

Metafizyka: traktuje o tym co istnieje w sposób oczywisty. O bycie który jest niezmienny, w
przeciwieństwie do przedmiotów fizycznych, będących przedmiotami zmiennymi i niestałymi.
Odrzuca naukę Platona o istnieniu świata rzeczywistego oraz świata idei. Dla Arystotelesa tym co
niezmienne jest forma. Nie widzimy jej w rzeczach, ale gdy ją odrzucić, rzecz nie jest już
jednostkowym bytem. Tylko forma jest rzeczywista.

Etyka: najwyższym dobrem człowieka jest szczęście, eudajmonia, czyli doskonałość jednostki.
Uważał, że można osiągnąć doskonałość, a zatem szczęście, jedynie poprzez dobre wykształcenie,
wykorzystanie właściwych i danych mu możliwości – poprzez działanie zgodne z rozumem i cnotliwe.
Do osiągnięcia eudajmonii niezbędne człowiekowi jest także zaspokojenie potrzeb cielesnych.

Arystoteles wyróżnia dwa rodzaje cnót:
- intelektualne, których można się wyuczyć, ale nie można ich posiąść w sposób doskonały,
ostateczny (wiedza, mądrość)
- moralne, nabywane przez wychowanie, takie jak męstwo czy wielkoduszność.

Liceum:

•

została założona przez Arystotelesa w IV wieku p.n.e.

•

nazwa pochodzi od greckiej nazwy Likejon, gdzie zbudowano liceum, w gaju przy
sanktuarium Appolina Likejosa.

•

W liceum prowadzono po raz pierwszy zespołowe badania naukowe, zwłaszcza w zakresie
przyrodoznawstwa i humanistyki. Koncentrowano się na naukach szczegółowych, nie na
dedukcyjnych.

•

Przechadzano się prowadząc naukowe dyskusje. Stąd wzięła się nazwa szkoły
,,perypatetycy’’- ,, przechadzający się’’.

6

Sokrates (470r. p.n.e. w Atenach – 399r. p.n.e. w Atenach)

•

Brał udział w bitwach podczas wojen peloponeskich (431-430 oraz 424 p.n.e.).

•

Żył bardzo skromnie, ożeniony z Ksantypą, której imię przeszło do historii jako
synonim kłótliwej żony, miał z nią 3 synów.

•

Swoją działalność, jako nauczyciel, prowadził, chodząc codziennie po Atenach,
boso i skromnie ubrany, oraz prowadząc z uczniami i napotykanymi
przechodniami rozmowy, przypominające grę w pytania i odpowiedzi.

•

W roku 399 p.n.e. Sokrates został skazany na śmierć pod zarzutem braku
poszanowania dla bogów państwowych oraz złego wpływu na młodzież. Filozof
bowiem, chociaż nie założył żadnej szkoły zebrał wokół siebie dużą grupę
zwolenników. Skazano go na śmierć poprzez wypicie trucizny – cykutę.

Dzieła: Sokrates nie zostawił po sobie żadnego dzieła. Przekazy na jego temat dostarcza Platon, w
jego wszystkich dziełach (oprócz jednego) pojawia się postać Sokratesa.

Nauka:

•

Celem Sokratesa było uświadamianie ludziom, jak to, co mówią, ma się do faktycznej wiedzy
i działania.

•

Istnieją dla niego wartości, których odkryć może jedynie rozum.

•

Przyświecał mu jeden cel : poszukiwanie prawdy.

•

Metoda jaką się posługiwał, nazywana jest sokratyczną. Był to sposób dyskusji. Metoda
składała się z dwóch części:

- metody elenktycznej (negatywnej, krytycznej) polegała na pokazaniu rozmówcy fałszywości
tezy poprzez sprowadzenie jej do absurdu, przez stawianie odpowiednich pytań. Tak prowadził
rozmowę, aż rozmówca sam doszedł do wniosku sprzecznego ze swoją tezą
- metody majeutycznej (pozytywnej, konstruktywnej) [,,położnicy’’, jego matka była akuszerką]

•

Sokrates stawiał odpowiednie pytania, pomagając rozmówcy dojść do prawdy, wydać na
świat myśli, i wydobywał z niego wiedzę.

•

Tak Sokrates dowodził uczniom jak niewiele wiedzą.

•

Sprawdzała się tym samym najbardziej znana jego myśl ,,Wiem, że nic nie wiem’’.

28.10. 2008r.

Szkolnictwo i system wychowawczy w Starożytnym Rzymie:

1) Stosunek Rzymian do tradycji i kultury Grecji
2) Wychowanie w czasach republiki i cesarstwa rzymskiego
3) Narodziny 7 sztuk wyzwolonych (M.Capella)
4) Szkoły elementarne i średnie w Starożytnym Rzymie.
5) Wychowanie retoryczne (M.F. Kwintylian)

Szkolnictwo kościelne w okresie średniowiecza:

1) Sytuacja oświaty i szkolnictwa w okresie wczesnego średniowiecza
2) Wpływ św. Augustyna i św. Tomasza na wychowanie
3) Rodzaje szkół kościelnych: katedralne, kolegiackie, parafialne, klasztorne
4) Stosunek kościoła do 7 sztuk wyzwolonych
5) Szkolnictwo kościelne w średniowiecznej Polsce

7

Margan Capella

•

Nauczyciel z północnej Afryki,

•

napisał dzieło pt.: ,, O zaślubinach Merkurego i Filologii’’ opracowane w I wieku, obejmuje 5
ksiąg.

•

Dwie pierwsze omawiają uroczystości weselne Merkurego, któremu Apollo sprowadził z
ziemi narzeczoną, Filologię w towarzystwie 7 druhen, reprezentujących gramatykę,
retorykę, dialektykę, geometrię, astronomię i muzykę. Gramatyka np. trzymała w dłoniach
przyrząd do rozwiązywania języków dzieci.

Rzymianie, a tradycja i kultura grecka

•

Pierwsze kontakty z olbrzymim dorobkiem umysłowym klasycznej Grecji wyrobiły w przywódcach

rzymskich przekonanie, że ani zręczne władanie armią ani dobra polityka nie pozwolą w pełni opanować
dalszych terenów hellenistycznej kultury. Jeżeli Rzym nie zbliży się do niej swoim poziomem umysłowym, a
przede wszystkim jeżeli przynajmniej część społeczeństwa nie nauczy się języka greckiego.

•

Pod względem znaczenia bogactw najbardziej zbliżonym do patrycjuszowskich rodów senatorskich

byli ekwici, stan wywodzący się z plebejuszów, który na dostawach wojennych dzierżawach i różnego
rodzajach operacjach finansowych dorobili się olbrzymiej fortuny, przewyższając tym arystokrację
ziemiańską. Ten na pół użyteczny i snobistyczny prąd umysłowy doprowadził do powszedniego niemal w
bogatych domach nauczania języka greckiego i literatury oraz do powstania pierwszych średnich szkół
prywatnych, prowadzonych przez nauczycieli greckich.

Kwintylian

•

Stworzył dzieło, w całości poświęcone sprawom wychowania.
Pochodził z Hiszpanii, adwokat z zawodu, poważany jako mówca,
pierwszy poważany nauczyciel retoryki w Rzymie, płatny z kasy
państwowej.

•

Dzieło swoje zatytułował ,, O wychowaniu mówcy’’. Zgodnie z
ideałem rzymskim, doskonałego człowieka widzą tylko w
wykształconym mówcy.

•

Kwintylian jest optymistą, co do uzdolnienia człowieka, mało jest ludzi niezdolnych do
nauki.

•

Był stanowczym zwolennikiem wychowania publicznego. Przyznawał nauczaniu domowemu

pewne zalety, które stwarzały większą możliwość uwzględniania indywidualnych cech dziecka oraz ochronę
przed złymi wpływami otoczenia. Otwarcie jednak twierdził, że w szkole publicznej dzieci uczą się zasad
współżycia społecznego, rozwija się w nich ambicja, która w wieku dojrzałym może zaowocować pięknymi
czynami i cnotami moralnymi. Praca w grupie działa także motywująco na nauczyciela.

•

Kwintylian nie zalecał tworzenia szkół ze zbyt dużą liczbą dzieci. Miało to na celu wniknięcie

anonimowości uczniów.

•

Nie był również zwolennikiem kar cielesnych. Uważał, że dzieci trzymane w zbyt dużej

dyscyplinie tracą wiarę we własne możliwości. Stosowanie kar może być również powodem nienawiści
uczniów do wychowawcy.

•

Chciał, aby węzłem łączącym obie strony była miłość i przyjaźń. Większa ilość uczniów pobudza

nauczyciela do gorliwszej pracy, umożliwia mu wydobycie z siebie większej energii i zapału.

Szkoły średnie

Rzymianie dążyli do realizacji w szkole średniej wysuniętego przez kulturę hellenistyczną programu 7 sztuk
wyzwolonych. Obejmowało ono: - gramatykę

8

- retorykę
- dialektykę
- astronomię
- muzykę
- geometrię
- arytmetykę

W praktyce ten program wydał się Rzymianom za obszerny. Usunęli dialektykę, muzykę i taniec. Z
nieukrywaną pogardą odnosili się do wychowania fizycznego w szkole. Rzymianie stronili od systemów
filozoficznych, uznawali w całości jedynie filozofię stoicką widząc w niej duże podobieństwo z własną
surowością moralną. Dobry mówca stanowił najwyższy ideał człowieka, uosobienie wszystkich cnót
moralnych i obywatelskich, synonim wielkiej wiedzy i głębokiej mądrości. Nauka dostępna tylko dla warstw
uprzywilejowanych, była ona znacznie mniej rozpowszechniona, ale bardziej potrzeba niż szkoła
elementarna. Nauczającego w szkolę gramatystę otaczano powszechnym szacunkiem i lepiej wynagradzano.
Najważniejszą częścią programu była lektura i objaśnienie utworów poetyckich ( Homer, Horacy,
Wergiliusz). Znajomość poezji uważano za podstawę wykształcenia średniego i za podstawę do
przygotowania do nauki retoryki. W początkach cesarstwa retoryka oddzieliła się ostatecznie od szkoły
średniej i dała początek szkolnictwu wyższemu zbliżonemu do dzisiejszych szkół zawodowych.

Szkoły elementarne

Do nauki elementarnej państwo jak i dawniej się nie mieszało, zostawiając swobodę rodzicom, u bogatszych
niewolnik wprowadzał dzieci w naukę czytania i pisania, dla spoufalenia ich z alfabetem dawano im do
zabawy litery rzeźbione z drzewa lub kości słoniowej, ubożsi uczęszczali do szkółki. Los nauczycieli
elementarnych utrzymujących własne szkółki bywał z zasady mizerny, państwo nie miało dla nich żadnych
względów i traktowano ich jak rzemieślników, ale mimo to było ich bardzo dużo. Liczne ślady stanowią, że
za czasów cesarstwa szerokie masy umiały czytać i pisać: w wojsku rozkazy aż do najniższego podoficera
podawane były na piśmie.
Kwintylian uważał za błędną praktykę, która uczyła nazw liter i całego alfabetu, nie pokazując liter i ich
kształtu. Szczególny nacisk kładł Kwintylian właśnie na pisanie, zamiast prowadzenia ręki piszącego radzi
pisać wzory na woskowej tabliczce i kazać uczniom wodzić rylcem po gotowych zagłębieniach.

Katon Starszy – żył w VII/VI w p.n.e. reprezentant arystokracji rzymskiej, polityk

•

Do 7 roku życia wychowaniem zajmowała się sama matka, od 7 roku życia chłopiec przechodził pod

opiekę ojca, zwracano uwagę na rozwój fizyczny, znajomość prawa

•

Nauka historii ojczystej, zwracano uwagę na bohaterów, czyny przodków

•

Nauka postępowania z niewolnikami

Wychowanie – republika i cesarstwo

W ostatnich wiekach cesarstwa widzimy oddzielanie się wyższego typu szkół od średniego, powstanie
niejako szkolnictwa uniwersyteckiego. W imperium nie wytworzyła się jednolita zasadnicza koncepcja
szkolnictwa wyższego. Ciężar utrzymywania szkół wyższych składali cesarzowie na zarządy miast. Pomimo
to nadzór nad szkołami zastrzegali swoim namiestnikom.

Cesarstwo rzymskie nie wniosło zasadniczych zmian ani metod wychowawczych do programu szkolnego.
Odnosi się to szczególnie do szkoły elementarnej, która w czasach cesarstwa stała się wyłącznie instytucją
kształcącą biedne dzieci. Zewnętrznym wymiarem tych zmian był zanik szkół w centralnych dzielnicach
miasta i przeniesienie ich na przedmieście. Rozszerzył się nieco ich program oraz wprowadzono elementy
geografii i astrologii.

9

Średniowiecze

Filozofia św. Augusta (354r. w Tagaście – 430r. w Hipponie)

•

Znamy dobrze jego życie, co zawdzięczamy jemu samemu. Swą

biografię spisał w ,,Wyznaniach’’.

•

Ojciec był poganinem, a matka chrześcijanką. Matka ze wszystkich sił

starała się nawrócić rodzinę i wkrótce to osiągnęła.

•

Otrzymał wykształcenie klasyczne (studiował sztukę wymowy)

•

Silne wrażenie wywarło na nim zaginione dzieło Cycerona

,,Hortensius’’. To ono poprowadziło go ku filozofii.

•

Był przeciwko kształceniu młodzieży w naukach pogańskich ,,które

zanurzają nas w morzu kłamstw’’. Piętnował sztuki wyzwolone jako zbiór bezbożnych
bajek poetów, zuchwałych kłamstw retorów i wykrętnych gadanin filozofów. To znów
chcąc stworzyć podporę dla wiedzy, zalecał studium nauk świeckich i sam zabrał się do

tworzenia podręczników gramatyki, retoryki, dialektyki i muzyki.

•

W swym dziele ,, O kształceniu uczonego chrześcijanina’’ rozwijał konieczność utrzymania nauk

szkolnych jako przygotowania do stadium Pisma Świętego.

•

Przez pewien czas pracował jako nauczyciel retoryki, kierował szkołą w Mediolanie. Dialog ,, De

Magistro’’ poświęcony skuteczności i celowości pracy nauczyciela w procesie zdobywania wiedzy przez
młode umysły.

•

Poznanie jest tylko możliwe przez oświecenie duszy przez Boga. Do poznania bowiem prawd

wiecznych dochodzi bez rozumienia, na podstawie jedynie intuicji, którą otrzymuje od Boga. Prawdziwym i
jedynym nauczycielem człowieka, a zarazem jedynym źródłem wiedzy jest Bóg.

Filozofia św. Tomasza ( 1224/1225r. w Roccasecca – 1274r. w Fassanuova)

•

Urodził się na zamku w pobliżu Neapolu.

•

Jego wychowanie powierzono benedyktynom z pobliskiego klasztoru

Monte Cassino. Następnie w Neapolu kształcił się w sztukach wyzwolonych. Gdy tylko
wstąpił do dominikanów, zakon wysłał go na Uniwersytet Paryski, gdzie Tomasz został
uczniem Alberta Wielkiego.

•

Ostatnie lata życia poświęcił Tomasz na organizowanie dominikańskiej

uczelni w Neapolu – tzw. studium generale. Zmarł podczas podróży na II sobór
lyoński.

•

Poglądy pedagogiczne – określane mianem ,,pedagogiki wieczystej’’,

do dziś filar pedagogiki katolickiej. Pedagogika ta rozróżnia, lecz nie rozdziela wychowania ciała, w skład
którego wchodzi przede wszystkim wykształcenie umysłu, wyrabianie woli, charakteru, przygotowanie do
wypełniania obowiązków wynikających z prawa boskiego i kościelnego.

Szkolnictwo we wczesnym średniowieczu

•

Ustawiczne napady barbarzyńskich plemion pustoszyły ziemię i wprawiały w stan ciągłego postrachu

ich mieszkańców, którzy z rezygnacją przyjęli upadek cesarstwa i powstanie na jego gruzach nowych państw
barbarzyńskich. Wśród napływu nowych hord szybko kurczyła się dawna cywilizowana kultura rzymska.
Zburzenie miast spowodowało nagły zanik szkół.

•

Skromną rolę jedynego piastuna oświaty pełnił tylko Kościół. Wraz z nadejściem nowej epoki

zmieniły się ideały. Nierozwój indywidualności, ale zaprzeczenie własnej osobowości znamionowało ideał
chrześcijański, uczucie pokory, a nawet pogardy dla samego siebie. Taka treść nowych poglądów musiała
kształtować ideały wychowawcze.

•

Przede wszystkim usunięto wszelką myśl o wychowaniu ciała ( ćwiczenia fizyczne, kąpiel, ruch,

zabawa), która kłóciła się z poglądem na ciało jako siedzibę żądz zmysłowych. Ciało należało uwrażliwiać,
aby zmusić je do zmuszenia swych potrzeb i wyłącznego poddania się duchowi. Stąd wyszedł kierunek

10

ascetyczny: biczowanie się, twarde łoże, włosiennice na ciele, szpecenie się. Umartwianie ciała zmierzało do
tego by człowiek umiał lekceważyć wszelkie pokusy ziemskie.

Znajomość nauk, sztuk, autorów wydawała się obojętna. Wobec Boga, każda dusza była jednakowa. Wszyscy
powinni być równie wychowywani w cnotach i pobożności.

W IV w. klasztory greckie (bazyliańskie) zaczęły gromadzić chłopców po owych klasztorach, poddawać ich
systematycznemu oddziaływaniu pedagogicznemu. Urabiano ich charakter, uczucia, wolę, przyzwyczajano
do ascetycznego trybu życia, wprawiano w pracę ręczną, ale także kształcono umysł, aby rozumiał zasady
religii. Uczono religii chrześcijańskiej, czytania i orientacji w języku. Zaczęto tworzyć encyklopedię,
podręczniki skupiające niezbędną wiedzę. Wyrażano pogardę dla nauk świeckich.

Kassiodor

Chrześcijanin wykładał nauki świeckie, nie interesowały go same przez się, miały być one jedynie środkiem
do studiowania Pisma Świętego. Twierdził, że wykształcenie kleru przyczyni się do rozwoju oświaty. Radził
w nauce korzystać z fragmentów dzieł starożytnych tłumaczonych na łacinę. Jako pierwszy scharakteryzował
program nauczania na bazie 7 sztuk wyzwolonych. Wprowadził nazwy:

*trivium (3 drogi)- gramatyka, retoryka, dialektyka
*quadrivium (4 drogi) – arytmetyka, muzyka, geometria, astrologia

Dla tych, którzy chcieli poznać lepiej poszczególne przedmioty, wskazuje Kassiodor dzieła szczegółowe,
zadręczając tym samym zagłębienie rozbudzonej już ciekawości naukowej. Jednak ta próba nie została od
razu przyjęta przez Kościół, dopiero późniejsze pokolenia doceniły jego inicjatywę. Po zelżeniu pierwotnej
podejrzliwości, w VII zaczęły rozwijać się szkoły klasztorne.

Szkoły klasztorne

•

Zakonnicy zaczęli tworzyć w domach swych szkoły klasztorne, aby wykształcić przyszłych braci. W

klasztorach tych nie tylko uczono chłopców przeznaczonych do reguły zakonnej, ale także gromadzono
skarby wiedzy, zapomnianych pisarzy starożytnych przepisywano podręczniki i stare rękopisy.

•

Rozkwit szkół klasztornych przypada na wiek IX. Wówczas uprawiano naukę świecką i szerzono

zamiłowanie do wiedzy. Ale w następnym wieku zaczęły upadać pod wpływem chaosu politycznego jak i
barbarzyńskich obyczajów. Trzy drogi nauczania. (trivium)

Szkoły katedralne

•

Miejsce podupadających szkół klasztornych zajęły szkoły katedralne. Rozwój ich był tak powolny i

nierównomierny, ponieważ zależał od gorliwości i kultury umysłowej biskupa każdej diecezji.

•

Wielu biskupów nie zdawało sobie sprawy z powagi sprawy, zarządzali dobrami, ale nie kwapili się

do nauk. Już w X wieku cieszyły się rozgłosem szkoły katedralne w Rzymie, Magdeburgu.

•

Pierwotnie kierownikiem był sam biskup i często osobiście nauczał. Z czasem pod jego

zwierzchnictwem przejmował kierownictwo jeden z kanoników tzw. scholastyk, który dobierał nauczycieli.
W tych szkołach mistrzowie i uczniowie uważali się za jedną rodzinę, uczniowie przez całe życie odczuwali
łączność nazywając się braćmi mlecznymi.

•

Główną metodą nauczania była

metoda scholastyczna

polegająca na uczeniu się na pamięć bez

zrozumienia, a główną metodą wychowawczą były kary cielesne.

•

Zajmowano się analizą lektur szkolnych, gruntowna znajomość łaciny, żywoty świętych, nauka

retoryki, dialektyki, logiki, pisania urzędowych dokumentów. Quadrivium

11

Szkoły parafialne

•

Zakładać je nakazał sobór w 853r. za papieża Leona, rozwijały się one bardzo opornie, najwięcej

powstawało ich we Włoszech, w innych krajach warunki lokalne nie pozwalały jeszcze ani na zrozumienie
potrzeby ani na umożliwienie egzystencji tego typu szkoły.

•

Miały za cel kształcenie wiejskich proboszczy. Uczono śpiewania psalmów, czytania, pisania. Duży

nacisk na czytanie tekstów na nabożeństwo. Początki gramatyki łacińskiej, znajomość śpiewów kościelnych i
kalendarza.

Szkoły kolegiackie

•

Zakładano je przy katedrach, kościołach parafialnych, miastach, wsiach.

•

Zakładało je duchowieństwo świeckie i zakonne. Biskupi wydawali przepisy o ich urządzeniu i

sprawowali nadzór.

•

Głównym celem szkoły było wychowanie i nauczanie religijne.

•

Dziewczęta pobierały nauki w domach lub zakonach żeńskich.

•

W szkołach nauczali proboszczowie lub wyręczali się klerykami. Proboszcz mógł również zatrudnić

świeckich nauczycieli o stopniu bakałarza, magistra, kantora lub organisty.

•

W zimie przerywano naukę ze względu na brak opału. W dostępie do szkoły nie było ograniczeń

stanowych, jedynie zabronione było uczenie się wspólne chłopców i dziewcząt.

Szkolnictwo w średniowiecznej Polsce

•

Spodziewaćby się należało, że gdzie powstawały klasztory i biskupstwa, tam powinny tworzyć się

szkoły. W Polsce jednak tak nie było. Pierwsze zakony przyszły z Włoch, Francji i Belgii, nie pielęgnowały
nauki, otaczali się współrodakami i gospodarowali na dużych przestrzeniach rolnych. Polacy dążąc do wiedzy
musieli udawać się za granicę, głównie byli to przyszli władcy.

•

Dopiero za Bolesława Krzywoustego widzimy uczonych księży pochodzenia miejscowego. W roku

1110 na Wawelu spotykamy bibliotekę potrzebną do studiów szkolnych, do gramatyki, poetyki, dialektyki,
teologii, prawa kanonicznego. Szczególnie pomyślnym okresem dla oświaty było panowanie Kazimierza
Sprawiedliwego. Ogniskami jej są krajowe szkoły katedralne. Powstają szkoły przy kolegiatach, a zarazem
zaczyna tworzyć się szkolnictwo parafialne.

•

W 1248 roku synod wrocławski podjął decyzję, że księża mają uczyć pacierza po polsku. Co

niedziela modlitwy mają być wygłaszane po polsku.

•

Nakaz powoływania na rektorów szkół klasztornych, katedralnych i innych tylko osób znających

język polski. Szkoły parafialne ścieśniano do nauk elementarnych, właściwe kształcenie kleru rezerwując dla
szkoły katedralnej, w której jedynie można udzielać nauk wyzwolonych.

25.11.2008

12

Wychowanie świeckie i stanowe w dobie średniowiecza.

1)

Stosunek Kościoła do wiedzy i szkolnictwa świeckiego

2)

Działalność Karola Wielkiego

3)

Wychowanie rycerskie

4)

Wychowanie mieszczańskie i rzemieślnicze

5)

Powstanie i rozwój średniowiecznych uniwersytetów

6)

Powstanie Akademii Krakowskiej

Działalność Karola Wielkiego

•

Wydawał kapitularze

•

Stworzył wielkie państwo Frankowskie o ustroju wczesno – feudalnym

•

Zaciekawienie oświatą wynikało z żywości umysłu Karola Wielkiego

•

Domagał się od uczonych wiedzy i państwie i wzorowego zarządzania majątkami

•

Chciał utrzymać rządy centralistyczne, za pomocą pisemnych zarządzeń, tzw. kapitularzy i
przy pomocy urzędników

•

Postanowił uczynić chrześcijaństwo czynnikiem cementującym poszczególne prowincje

•

Uważał, że kler i religię należy podporządkować ściśle władzom świeckim i uczynić z nich
posłuszne narzędzie jego monarchii

Wychowanie rycerskie

Ideał rycerza:

•

Człowiek czynu, żołnierz, dworzanin, a równocześnie szlachetny chrześcijanin, lojalny wobec

zwierzchników, łaskawy dla poddanych i oddany sługa Kościoła

•

W średniowieczu nie było szkół, w których wychowywano rycerzy, a więc o ich wykształcenie dbały

dwory feudalne (wychowanie dworskie)

Średniowieczne wychowanie dworskie obejmowało 3 etapy:

1)

7 rok życia chłopca, który uprzednio przebywał pod opieką matki, przyzwyczajał się do

grzeczności wobec starszych i posłuszeństwa dla zwierzchników, oddawano go na dwór pana feudalnego,
zostawał tam Paziem i zajmował miejsce wśród najniższych członków dworu. Świadczył on różne usługi
swojemu panu i jego małżonce, towarzyszył w spotkaniach, ucztach, podróżach, odwiedzinach, turniejach itp.
Zapoznając się z obyczajami dworskimi, przyzwyczajał się do honorowego (zachowania) postępowania,
ćwiczono go w biegach, władaniu bronią, zapasach

2)

14- 15 rok życia Paź otrzymywał uroczyście godność Giermka. Kapłan pod ołtarzem

wręczał mu poświęcony miecz, a chrzestni srebrne ostrogi i ostatni wymierzony w twarz, bez obrazy
policzek. Odchodził pod nadzór właściciela dworu albo jednego z najdzielniejszych rycerzy, uczył się nadal
zawodu rycerskiego przez udział w wyprawach wojennych, turniejach rycerskich i polowaniach. Nabywał 7
cnót rycerskich: jazda konna, pływanie, rzut oszczepem, szermierka, gra w warcaby, śpiewanie z
układaniem pieśni ku czci swego pana lub damy serca, myślistwo. W okresie tym wybierał sobie damę serca,
miał być jej zawsze oddany, nawet gdy ożeni się z inną.

3)

Około 21 roku życia dostępował pasowania na Rycerza, po uprzednim wykazaniu się na

polu bitwy lub podczas turnieju, oznaczało to, że opanował wszystkie umiejętności rycerskie. Składał
przysięgę. Książe, na którego dobrze wychowywał się giermek przypasowuje mu miecz i pas, otrzymywał
ostrogi, zbroję i konia. Potem otrzymywał od pana feudalnego ziemię, przed pasowaniem udawał się do
kościoła na spowiedź.

Dwa okresy rycerskie zachodniej Europy.

13

•

I okres trwał od połowy XII w., uważany za okres bohaterski (rycerz zobowiązany był do
służby krajowi, bezwzględnego posłuszeństwa królowi i ofiarnego wypełniania wszystkich
zadań feudalnych zwierzchników

•

II okres rycerskiej kultury dworskiej: charakterystyczne cechy można stwierdzić u bogatego
rycerstwa południowej Francji. Były one owocem wypraw krzyżowych. Cnoty rycerskie
uległy powoli zapomnieniu pod wpływem zdobytych bogactw zamiast prostoty i surowości w
życiu rycerza pojawiła się galanteria troska o piękny wygląd oraz zamiłowanie do przygód.

Wychowanie mieszczańskie

Naukę zawodu rozpoczynali chłopcy w 7 roku życia w warsztacie mistrza – jako terminatorzy. Nauka
była bez zapłaty, uczeń najczęściej był źle traktowany. Po nabyciu pełnej wprawy i po samodzielnej
pracy, którą wykonał, nadawano mu godność mistrza. Aby nie dopuścić do zbytniej konkurencji. Rada
była bardzo ostrożna w nadawaniu tego tytułu.

Wychowanie rzemieślnicze

Polegało ono głównie na przekazywaniu z ojca na syna umiejętności i tajemnic zawodowych oraz na
naśladownictwie. Głównym celem organizowania cechów była troska o jakość i zapobieganie
nadprodukcji:

Terminowanie

– ośrodek przygotowania chłopców do określonego zawodu.

Stopnie wychowania

•

Stopień terminatora

- zaczynał się w 7 lub 8 roku życia, trwał od 3 do 11 lat, spisywano

umowę wg. Której chłopiec był przez majstra uczony rzemiosła, czytania, pisania, majster
troszczył się o wychowanie morale, a chłopiec obiecał zachować tajemnicę zawodu.

•

Stopień czeladnika

- mógł swobodnie wybierać sobie patronów lub podróżować po różnych

krajach, wynajmować się do pracy w charakterze dziennego robotnika u majstrów za
wynagrodzeniem ustalonym przez władze cechowe

•

Stopień majstra

- gdy młody człowiek potrafił wykazać przed cechami zdobyte umiejętności i

wykonał popisową pracę stawał się członkiem cechu, jako pełnowartościowy rzemieślnik
mógł wtedy otworzyć warsztat rzemieślniczy, ewentualnie sklep, przyjmować na naukę
terminatorów oraz czeladników

Warunki przyjęcia do terminu:

•

Wykazanie się prawnym pochodzeniem

•

Określone wyznanie

•

Należyte zachowanie się

Akt wpisania się na rzemieślnika w obecności świadków cechowych do cechu, przy akcie tym uczeń
składał opłatę do cechu.

Powstanie Uniwersytetów

•

Powstały w Europie

•

Posiadały 3 przywileje :

autonomię, prawo strajku, monopolu.

•

4 wydziały: niższy – sztuk wyzwolonych (14-20lat)

wyższy –prawo, medycyna (20- 25lat), teologia (po ukończeniu 35lat)

•

Wiek XIII rozkwit uczelni

•

Profesorowie materialnie uzależnieni od kościoła

•

Uniwersytety w zachodniej Europie:

PARYSKI, W PADWIE, CAMBRIDGE,

BOLOŃSKI, OXFORD

14

Akademia Krakowska – 1364r

Przyczyny:

•

Kazimierz Wielki dostrzegł zapotrzebowanie na dobrze przygotowanych urzędników administracji

państwowej i w szkolnictwie

•

Stworzono szansę na kształcenie prawników

•

Uniwersytet mógł sam decydować o organizacji uczelni (był bardziej autonomiczny)

•

Został oparty na Uniwersytecie Bolońskim

•

Śmierć Kazimierza Wielkiego spowodowała upadek uczelni i jej zamknięcie

Odnowieniem i reorganizacją zajął się Władysław Jagiełło 1400r. reaktywacja uczelni na wzór uniwersytetu
praskiego i paryskiego, wiodącym wydziałem teologia.

Jagiełło zabiegał o umocnienie swojej pozycji międzynarodowej. Uniwersytet zyskał dobrą opinię w Europie,
posiadała wysoki poziom wiedzy i nauczania. Podstawową formą nauczania były wykłady.

40% studenci zagraniczni
50% studenci pochodzenia chłopskiego

Cechy średniowiecznych wykładów

•

Prowadzili profesorowie i magistrowie

•

Częśc wykładów była obowiązkowa, a część nie

•

Obowiązkowe- zajęcia zwyczajne, prowadzone przez profesorów

•

Nieobowiązkowe- zajęcia nadzwyczajne, prowadzone przez magistrów

•

Najczęściej wykłady czytano

•

Podstawą dyskusji było konsekwentne postrzeganie reguł logicznego dowodzenia

Osiągnięcia

•

Utworzenie szkolnictwa wyższego (zaczęto kształcić nauczycieli)

•

Pierwsza próba wprowadzenia w Europie obowiązku szkolnego (Karol Wielki)

•

Zespolenie celów nauczania i wychowania

•

Początki opieki nad dziećmi opuszczonymi

Wady

•

Metoda nauczania o charakterze typowym (nauczyciel czyta i komentuje, uczeń słucha i zapamiętuje)

•

Kary cielesne (stosowano nie tylko jako karę, ale jako doping, profilaktykę)

9.12.2008

15

Odrodzenie

1)

Prekursorzy odrodzenia w Europie:

a) Erazm z Rotterdamu
b) Jan Ludwik Vives
c) Tomasz Morus
2) Reformacja – Marcin Luter
3) Kontrreformacja – zakon Jezuitów i jego działalność

1a) Erazm z Rotterdamu (1465- 1536)

•

Starał się on ukrywać wolny związek rodziców i usprawiedliwiać go
różnymi argumentami.

•

Zaliczany do najwybitniejszych uczonych kultury humanistycznej i
nazywany ,,uczonym uczonych’’.

•

Jego działalność zamykała się w ramach prac filologicznych i
dydaktycznych napisał podręcznik łaciński, używany we wszystkich
szkołach europejskich. W ramach filologicznej działalności mieściły się
też jego prace filologiczno – moralne i polityczno- społeczne.
Wszystkie miały na celu przebudowę życia, zerwanie z tradycjami i

urządzeniami średniowiecza, wyzwolenie zmysłów z ram filozofii scholastycznej.

•

Erazm zapatrzony w starożytność, postulował powrót do dawnych ideałów, do oparcia
pracy umysłowej oraz zasad moralnych na wskazaniach literatury klasycznej i Biblii.

•

Religia w pojęciu Erazma nie polegała na mistycznej wierze, lecz jest sprawą rozumu.
Głęboka wiara w rozsądek i rozum kierowała jego zainteresowania do klasyków,
które umożliwiają zreformowanie wychowania, religii, a nawet całego życia.

•

Erazm z Rotterdamu był kosmopolitą XVI w. Mimo, że życie jego upłynęło we
Francji, Anglii, Włoszech i Szwajcarii, nie uczył się ich języków, nie interesował się
ich narodowym piśmiennictwem.

•

Jego ideałem było stworzenie w Europie jednolitej kultury, wspólnej dla wszystkich
narodów, a opartej na dorobku starożytnych.

,,Pochwała głupoty’’ – wydana po raz pierwszy we Francji 1511

•

Ukazuje krytyczne podejście Erazma do panujących

•

Satyryczne ataki godzą w kler rycerstwo, w szkoły nauczycieli

•

Atakował nadużycia kleru

•

Drwił z nieuctwa księży i zakonników

•

Wykazywał moralny upadek mnichów, ich pasożytnicze życie

•

Piętnował niewłaściwe postępowanie i dążenia polityczne papiestwa

Erazm był zwolennikiem udostępniania oświaty i szkoły zarówno bogatym jak i biednym, w
jednakowym stopniu, kobietom i mężczyznom. Podkreślał, że jedynym czynnikiem, który może
decydować o sumie wiedzy, powinny być jego zdolności, a nie bogactwo, płeć czy pochodzenie.

,, O wczesnym rozpoczynaniu kształcenia chłopców’’

•

Dzieci już na kolanach matki powinny uczyć się dobrego zachowania, higieny, czytania,
pisania, rysunków

•

By nie przemęczyć dziecka, radził uciekać się do pomocy bajek, obrazków i gier

•

Wszystkie czynności wychowawcze należy prowadzić z łagodnością i niezwykłą
wyrozumiałością

•

Nauczyciel powinien osiągnąć swoje cele przez rozwijanie ambicji dziecka, a nie przez bicie

•

Nauczanie przez bicie jest sprzeczne z wszelkimi zasadami

16

,,Nauka pisania i czytania jest dość żmudna, nauczyciel powinien osłodzić jej uciążliwość

przez stosowanie metody uprzyjemniającej.’’

Program szkoły średniej wg. Erazma:

•

Potępiał nauczanie dzieci filozofii scholastycznej, dialektyki, zagadnień teologicznych, a
nawet zbyt drobiazgowe nauczanie gramatyki łacińskiej

•

W traktacie ,, O sposobie studiów’’ Erazm domaga się ograniczenia nauki gramatyki do
najzbędniejszych zasad. Wprawę bowiem w posługiwaniu się językiem człowiek zdobywa
poprzez rozmowę, a nie przez ,,kucie reguł’’

•

Propagowany przez Erazma program szkoły średniej (szlachta, bogate mieszczaństwo) opierał
się na językach łacińskim i greckim, należało równocześnie rozpocząć naukę tych języków od
reguł gramatycznych i szybko przejść do lektury dzieł

•

Dla lepszego zrozumienia tekstu Erazm zalecał również naukę mitologii, geografii, rolnictwa,
architektury, różnych zagadnień wojskowych, wiadomości o przyrodzie, astronomii, muzyki,
historii

Poglądy na wychowanie

•

Wyróżniał 3 czynniki, od których zależy rozwój umysłowy:

1) natura
2) ćwiczenia
3) praktyka

Nie zapominał także o indywidualnych zdolnościach dzieci. Uważał jednak, że uczeń może otrzymać
dobre wyniki w przedmiotach, które nie są jego dobrą stroną jeżeli wychowawca zastosuje
odpowiednie metody.

•

Podkreślał wielką rolę wychowania domowego oraz zasad wpajanych dziecku na
łonie rodziny

•

Przypominał, że rodzice powinni pamiętać o obowiązkach dziecka wobec zbiorowości

•

Podkreślał, że duży obowiązek spoczywa na państwie i kościele, którzy powinni
dobrze przygotowywać późniejszych nauczycieli

•

Przyczyną niskiego nauczania jest brak troski o należyte przygotowanie przyszłych
nauczycieli

•

Dziewczęta powinny uczyć się robót ręcznych, ażeby na wszelki wypadek miały na
utrzymanie

•

Dla dziewcząt z bogatych domów doradzał stworzyć szkoły średnie oparte na
programie klasycznym

Działalność Erazma z Rotterdamu cieszyła się dużą popularnością wśród Polaków. Utrzymywali
z nim ożywione stosunki tacy przedstawiciele kultury jak:

o Decjusz
o Andrzej Radwan Zebrzydowski
o Andrzej Krzycki
o Piotr Tomicki
o Jan Dantyszek

Szczególnie zaś ród Łaskich, Jan Łaski pragnąc pomóc materialnie Erazmowi, zakupił za dużą sumę
jego bibliotekę pozwalając mu korzystać z niej do końca życia. Erazm chcąc odwdzięczyć się
Polakom za pomoc, dedykował im i Zygmuntowi Staremu swoje dzieła.

17

1b) Jan Ludwik Vives (1492 – 1540)

o

Urodzony w Hiszpanii, był w latach młodości zwolennikiem filozofii
scholastycznej. Dopiero studia w Paryżu, w Lowarium i Oxfordzie
spowodowały całkowity przewrót jego poglądów. Wyrazem tego była
wydana w 1512r. rozprawa ,,Na pseudodialektyków’’, gdzie poddał
krytyce całą wiedzę scholastyczną oraz pedagogikę.

o Przyjaźnił się z Erazmem i Tomaszkiem Morusem
o W 1523r. wyjechał do Londynu, gdzie został wychowawcą córki

Henryka VIII, księżniczki Marii.

,, O naukach’’

– pełny wobec średniowiecznej kultury

,, O duszy i życiu’’

- sprawy psychologiczne oraz wpływ psychologii na nauczanie i wychowanie

Krytyczna postawa wobec średniowiecznej kultury

 Starał się dotrzeć do korzeni zła średniowiecznej kultury
 Przyczyną braków średniowiecznej wiedzy było stanowisko uczonych uznających

istnienie powszechnych pojęć i ogólnie uznawanych idei

 Należy porzucić fałszywe przekonania, na rzecz istniejących faktów, opartych na

doświadczeniach

 Prawdziwą metodą naukową jest indukcja, droga naukowego poznania prowadzi do

zmysłów i wyobraźni do rozumu

 Język średniowiecza hamował rozwój literatury
 Łacina była tylko wypaczeniem tego języka
 Upadek obyczajów nauczycieli (nieoświeceni, zdeprawowani, chciwi)

System pedagogiczny Vivesa

 Uwzględniając olbrzymi wpływ miast na stosunki społeczno- ekonomiczne Flandrii, Vives

ograniczył się do potrzeb mieszczaństwa

 Domagał się, aby szkoła była w każdym mieście
 Twierdził, że powinno kształcić się tylko tych chłopców, którzy mają zdolności umysłowe i

odznaczają się zamiłowaniem do nauki

 Domagał się ostrej selekcji w szkołach
 Selekcji tej mieli dokonywać rodzice, szkoła, która miała obserwować ucznia przez określony

czas oraz decydować o dalszych losach

 Oceny uczniów powinni dokonywać wszyscy nauczyciele na organizowanych kilka razy do

roku specjalnych konferencjach nauczycielskich

 Budynki szkolne radził umieszczać z dala od hałasu miejskiego w okolicy zdrowej, ale nie na

odludziu, aby uczniowie mieli kontakt ze społeczeństwem

 Odpowiedni dobór nauczycieli i wychowawców, ponieważ we wczesnym okresie rozwoju

wychowanek bezkrytycznie naśladuje dorosłych

 Zwracał uwagę rodzicom, aby ci unikali rubasznych słów, piosenek i hucznych biesiad, bo to

może wypaczać młode umysły

 Żądał od kandydatów na nauczycieli zaświadczenia o walorach moralnych
 Uczeń powinien kochać nauczyciela jak ojca, będzie chętniej pracował, a to wpłynie

zachęcająco na nauczyciela

 Nauczyciel powinien odznaczać się głęboką wiedzą, postępować rozważnie, sprawiedliwie, w

stosunku do początkujących powinien unikać nagan, a częściej chwalić

18

,,Strach to najgorszy strażnik obowiązku, jeżeli jest mocno w sercu zakorzeniony, czyni

człowieka niewolnikiem.’’

 Przeciwnik kar cielesnych, jedynie w ostateczności, ale tak aby nie uszkodzić ciała i nie

poniżyć chłopca

Wskazania pedagogiczne Vivesa

•

Codzienne uczenie się czegoś na pamięć, wpływa to na pamięć

•

Uczeń powinien zapisywać to co mówi nauczyciel, powtarzać rano to czego nauczył się
wieczorem

•

Nauczyciel powinien wprowadzać przerwy, np. gry ruchowe na powietrzu

•

Należy poświęcać więcej uwagi indywidualnym cechom umysłowym chłopca, co
doprowadziło do stworzenia specjalnych programów dla dzieci zaniedbanych i kalekich

1c) Tomasz Morus ( 1478- 1539 w Londynie)



Pochodził z rodziny prawników angielskich. Jego ojciec był jednym z sędziów wyższego sądu
królewskiego. Interesował się zagadnieniami ekonomicznymi oraz niedomaganiami
gospodarczymi, które gnębiły ówczesny świat



Studiował na Oxfordzie, gdzie zgodnie z planami ojca miał oddać się nauce prawa
angielskiego, ten jednak zaczął studia humanistyczne.



Ojciec odwołał go i umieścił w londyńskiej szkole prawniczej. Stał się głośnym adwokatem



Później rozpoczął karierę polityczną, został posłem mieszczaństwa londyńskiego do Izby
Gmin. Wraz z popularnością adwokacką rosła również jego sława jako uczonego humanisty.



Niezwykłą serdecznością otaczał dzieci, dużo czasu poświęcał kształceniu trzech córek
własnych i jednej przybranej.

,,Utopia’’ 1516r. wydana w języku łacińskim, zakładała przebudowę świata pod względem
ideowym i społecznym.



Henryk VIII ofiarował mu różne godności. Morus jednak odrzucał je w obawie przed
gwałtownością króla, wkrótce przyjął je.



Mianowany początkowo tajnym radcą, następnie strażnikiem skarbu królewskiego, w 1532r.
został ministrem skarbu oraz spikerem Izby gmin, a niebawem lordem – kanclerzem państwa.



Nie mogąc pogodzić się z polityką Henryka VIII przeszedł do opozycji, zrzekł się godności.



Niebawem został uwięziony pod fałszywym zarzutem spisku przeciw królowi, zginął z ręki
kata w 1535r.

Idee społeczne ,,Utopia’’

 Pomysł napisania zrodził się pod wpływem przeczytania ,,Rzeczpospolitej’’ Platona i

opowiadań współpracownika Arengo Vespucci

 Wystąpił przeciwko szerzącej się tyrani (wyzysk biednych, niskie płace)
 Główną krzywdą w przekonaniu Morusa była własność prywatna
 Utopia była wizją państwa ludzi szczęśliwych

Wychowanie na wyspie Utopii



Funkcję wychowawczą spełniała szkoła i cała organizacja życia społecznego

19



Prawa Utopijczyków były tak zredagowane, aby odstraszyły od popełnienia zbrodni, ale
zachęcały do pielęgnowania cnót za które były nagrody



Szczególnie zasłużonym stawiano posągi aby młodzież ich naśladowała



System powszechnej oświaty zarówno chłopcy jak i dziewczęta



Głównym zadaniem szkoły było wychowanie moralne



Wpajanie zamiłowania do pracy, zapoznanie uczniów z pracą na roli i zachęcano do
wybierania zawodów rzemieślniczych

 Przysposobienie wojskowe
 Całkowita swoboda wyboru zawodu
 Szkoła Utopijczyków dawała również wykształcenie ogólnokształcące
 Poza nauką czytania, program trivium i quadrivium
 Usunął gramatykę i retorykę
 Wykształcenie wyższe tylko nieliczni, tajne głosowanie dorosłych, zwolnieni z pracy

fizycznej, aby później objąć funkcje przywódcze

2) Reformacja – Marcin Luter ( 1483- 1546)

•

1517r. przybił na drzwiach kaplicy uniwersyteckiej w Wittenberdze swoje zasadnicze
oskarżenia wobec kościoła katolickiego

•

Cieszył się niemal poparciem całego narodu

•

Luter podkreślał, że jego kościół jest niezależny, nie służy interesom innych lecz
wyłącznie potrzebom religii

•

Potępiał wszystkie przedmioty szkolne, metody nauczania i podręczniki średniowieczne,
bo całe szkolnictwo związane było z kościołem katolickim

•

Coraz więcej rodziców zabierała dzieci ze szkół i kierowała ich do handlu

•

Przetłumaczył ,,Biblię’’ na język niemiecki, co sprawiło, że stała się dostępna, więc
uczenie się łaciny w szkole jest zbędne

•

Nauka wbija ludzi w dumę, rozwija chciwość, skłania do oszukiwania niewykształconych

•

Przestały działać stare szkoły jak i uniwersytety

•

Zaczęto domagać się od Lutra odbudowy szkolnictwa

•

Propagował przymus szkolny, dotyczył on synów bogatych rodziców, którzy mieli się
kształcić w szkołach łacińskich

•

Program obejmował łacinę, grekę, język hebrajski, polecał czytać dzieła pisarzy
chrześcijańskich oraz dzieła historyczne

Przyczyny reformacji:

1) religijno – ideowe:

 przyjmowanie komunii świętej w dwóch postaciach
 zniesienie celibatu duchownych
 rezygnacja Kościoła z posiadania majątków

2) rozpowszechnienie przez Lutra tez dotyczących odpustów

20

3 )Kontrreformacja – zakon Jezuitów i jego działalność

Jezuici :

 zakon, który wychowanie młodzieży w duchu potrzeb młodzieży uważał za

główne zadanie.

 Założycielem zakonu był hiszpański szlachcic Ignacy Loyola ( 1491-1556),

który w młodości był żołnierzem, odniósł poważną ranę na polu bitwy.
Postanowił przez resztę życia szerzyć religię (nawrócenie pogan i zniszczenie
herezji).

Cele zakonu:

•

walka o wzmocnienie autorytetu papieża

•

zachowanie wierności dla papiestwa

•

zabicie wszelkich przejawów samodzielności myślenia

Zakon swój Loyola nazywał ,,pułkiem Jezusa’’. Wymagał posłuszeństwa, bezwzględnego

utrzymywania poleceń nawet wtedy, gdy było to wbrew zasadom danego jezuity.

•

Wychowanie jezuickie obejmowało jedynie szkoły średnie i wyższe. Nauczanie
niższych warstw byłoby bardzo pożyteczną akcją charytatywną, ale nie posiadają
takiej liczby nauczycieli. W istocie obawiali się oświaty ludu.

,,Ratio studiorum’’ 1599r. , Klaudiusz Aquaviva powołał grupę sześciu najlepszych pedagogów
zakonnych powierzając im opracowanie dokładnych zaleceń i planów wychowawczych ( jak
nauczyciel ma prowadzić lekcję, egzaminy, czuwać nad robieniem notatek). Zabijały wszelką
inicjatywę w nauczycielu, ponieważ przepisy były bardzo szczegółowe.

Kolegia jezuickie:

Podział na 5 klas:

1) Uczono gramatyki niższej ( początki łaciny i greki)
2) Gramatyka średnia (cała gramatyka)
3) Gramatyka wyższa ( doskonalenie gramatyki i wprowadzenie poetyki)
4) Nauka wymowy (ćwiczenia i retoryka)
5) Doskonalenie wymowy

4) Gimnazjum Jana Struna

•

Jan Strum (1507-1589) – uczył się u Braci Wspólnego Życia w belgijskim Liege. Studiował
na Uniwersytecie w Lowaniu i w Paryżu. Po przejściu na luternanizm w 1537 został rektorem
szkoły w Strasburgu, nadał jej formę klasycznego gimnazjum. Szkołą kierował przez 44 lata.

21

PROGRAM NAUCZANIA

•

nauka języków klasycznych i retoryki

•

nie obejmował nauki języka ojczystego (niemiecki – w 3 klasie był zabroniony)

•

nie liczył się z praktycznymi potrzebami życia

•

wykształcenie głównie z książek starożytnych autorów

•

religia, łacina, greka, logika, lektura utworów klasycznych

•

w klasach początkowych uczono się katechizmu Lutra na pamięć w języku niemieckim

•

religii uczono w niedzielę – w innych dniach tygodnia śpiewali pieśni religijne

CELE KSZTAŁCENIA

•

wpojenie uczniom podstawowych zasad wyznaniowj religii

•

nabycie umiejętności wypowiadania swych uczuć i myśli w j. Łacińskim

•

pobożność rozumna i wymowa

ORGANIZACJA

•

3 dwuletnie klasy podzielone na III stopnie
- elementarny – pisanie, czytanie (po łacinie) dla chłopców od 5-6 r.ż
- średni – obejmował naukę gramatyki, opanowanie ogromnej ilości słówek i zwrotów
łacińskich z tekstów literatury klasycznej
- wyższy – dalszy ciąg lektury autorów klasycznych zespolone z nauką wymowy (retorską)

•

Stopnie zostały podzielone na klasy:
- I stopień – 2 klasy
- II stopień – 4 klasy
- III stopień – 4 klasy
10 KLAS = 10 LAT NAUKI (każda klasa 1 rok)

•

Warunkiem przejścia do następnej klasy było zdanie egzaminu, czyli całego opanowanego
materiału

•

Wprowadzenie ćwiczeń polegających na wygłaszaniu z pamięci mów łacińskich i poematów,
zaczęto także przedstawiać klasyczne dramaty i komedie. Sturm dał początek teatrowi
szkolnemu.

•

Każda klasa dzieliła się na sekcję po 10 uczniów, kierowane przez dekurianów
(najzdolniejszych uczniów) – odpytywali oni innych ze znajomości słówek, cytatów, sentencji
i zwrotów, trafnych powiedzeń i wierszy

•

Szkoła przewidywała nagrody za wysokie wyniki w nauce.

17.02.2009

22

1) Krytyka wychowania humanistycznego
2) Postępowy charakter pedagogiki Jana Amosa Komeńskiego
3) Koncepcja pedagogiczna Johna Locke’a
4) Naturalizm pedagogiczny J.J Rousseau.

1)

Krytyka wychowania humanistycznego



jako pierwszy Michał Montaigne, XXI wiek, zamożny szlachcic z Francji



nienawidził jałowej edukacji, erudycji (gruntowna i rozległa wiedza)



zarzucał szkole, że pracuje tylko dla pamięci

PROGRAM WYCHOWANIA MONTAIGNE

:

 wychowywać młodzież dla potrzeb życia
 szkoła ma wychowywać ludzi praktycznych, nie literatów czy uczonych
 wychowanie ogólne, które przyda się każdemu
 szkoła powinna rozwijać rozsądek, charakter, morale

 poszczególne przedmioty nie mają wartości, pomagają jedynie osiągnąć cel
 studia, które nie rozwijają rozumu i moralności należy pominąć
 nie kształcić się jedynie przez książki
 człowieka kształci doświadczenie, obcowanie z ludźmi, obserwacje
 trzeba rozbudzać ciekawość w wychowanku
 częste podróże i nauka języków obcych

 kobiety nie powinny pobierać nauk, bo to szkodzi ich wdziękom

2) Postępowy charakter pedagogiki Jana Amosa Komeńskiego

•

uczony czeski pedagog

•

wychowywał się w rodzinie należącej do sekty braci czeskich

•

wcześnie stracił rodziców

•

dopiero w 16 r.ż. zaczął chodzić do szkoły średniej

•

będąc dojrzałym uczniem poczynił wiele obserwacji

•

w 20 r.ż. wyjechał na studia teologiczne do Niemiec, gdzie studiował pod
kierownictwem Jana Altsteda (,,Encyklopedia powszechna’’)

•

duże zainteresowanie reformą szkolną ( wyjechał do Holandii)

•

po powrocie pełnił obowiązki nauczyciela i duchownego

•

studiował dzieła Kopernika, Keplera, Galileusza

•

1628r. opuścił kraj i udał się do Polski, ze względu na nakaz ze strony Habsburgów

Okres dzieciństwa

- Do 6 r.ż – szkoła dzieciństwa, szkoła macierzysta

Okres chłopięctwa

- Od 6 – 12 – szkoła elementarna z językiem ojczystym, chłopcy i dziewczęta

Okres młodzieńczości

– 12 – 18 – szkoła języka łacińskiego i szkoła średnia, gimnazjum, uczyc

może się każdy, w każdym mieście

23

Okres dojrzewającej męskości

– 18 – 24 – Akademia, ci którzy mają być uczonymi. W każdym

państwie.

Działalność Komeńskiego w Polsce

 Zamieszkał w Lesznie, pod opieką magnackiego rodu Leszczyńskich
 Nauczał w szkole w Lesznie, objął stanowisko nauczyciela i zastępcy rektora
 Prowadził badania naukowe, dzięki czemu stworzył własny system wychowania
 Pracował nad encyklopedia, zarysem przedmiotów wykładanych w szkole
 Usiłował opracować własny podręcznik dydaktyki (rewizja własnych poglądów i wywodów

Ratichiusa)

 Studiował dzieła Bacona, dydaktyka powinna być oparta na obserwacji zjawisk natury i

rządzonych nimi prawami

 Podręcznik ,,Dydaktyka’’

•

Staranna opieka na dziećmi i młodzieżą

•

Warstwa plebejska przynajmniej w zakresie elementarnym

•

Wiedza jest niezbędna, bez względu na zawód czy pochodzenie



Opracował dla działaczy politycznych memoriał oraz rzeczy, które mogą przynieść korzyść w
dalszym życiu (chłopcy, dziewczęta, biedni, bogaci)

 Okres obowiązkowego uczęszczania obejmuje 6 lat
 Zdolna młodzież po 6-letniej szkole elementarnej powinna uczęszczać do 6 letniej szkoły

średniej przygotowując się w niej do studiów uniwersyteckich

Cele ,,Pansofii’’ - Wszechwiedza



Pragnął opracować dzieło obejmujące cała dotychczasową wiedzę ludzką



Miało być dostępne dla całego świata



Chciał przetłumaczyć na większość języków świata



Propagowanie demokratyzmu w dziedzinie oświaty



Należy uczyć dzieci zdolne, mało zdolne



Nieograniczony dostęp do nauki powinien mieć każdy naród



Aby udostępnić wiedzę wszystkim narodom, należy wszystkie księgi przetłumaczyć na języki
poszczególnych ludów



Proponował zakładać szkoły we wszystkich miejscowościach



Pragnął powołać międzynarodowe kolegium uczonych z siedzibą w Londynie – mieli
przygotować program szkół, opracować podręczniki do każdego przedmiotu oraz ich
tłumaczenie

,,Drzwi języków otworzone’’ – ,,Janua linguarum reserata’’



Podręcznik do języka łacińskiego



Odrzuca naukę gramatyki

 Wprowadza naukę o świecie, człowieku, przyrodzie
 Po raz pierwszy budowa ciała, jego funkcjonowanie
 Gruntowna reforma gimnazjum w Lesznie, wkrótce został rektorem
 Napisał podręcznik do astronomii, geometrii, kosmografii, historii powszechnej itp.

Organizacja i program wychowania

•

Szkoła musi posiadać :

 Dobre podręczniki

24

 Dobrych nauczycieli
 Dobre metody nauczania

•

Powinna przypominać plac zabaw (dzieci potrzebują ruchu, współzawodnictwa)

•

Wychowanie musi objąć każde dziecko, aby stało się ono człowiekiem

•

Poświęcał wiele wychowaniu przedszkolnemu – szkoła macierzyńska

•

Omawiał tryb życia kobiet ciężarnych- wychowanie fizyczne

•

Dobrze postępować przed dzieckiem. Budzenie ambicji – wychowanie moralne

•

Nauczać trzeba już w pierwszych latach życia, ale trzeba dostosować wiedzę do rozwoju
psychicznego i możliwości dziecka

•

Pisał o nauczaniu geografii, astronomii, historii, geometrii, ale liczył się z możliwościami
dziecka np.: przyswajanie pojęć geometrii – mały, duży, krótki

•

Głównym celem nauczania przedszkolnego było przygotowanie dziecka do nauki w szkole,
aby uważało szkołę za niezbędną do życia

•

Podział życia człowieka

 0-6 – szkoła macierzyńska
 6-12 – szkoła języka ojczystego
 12-18 – szkoła średnia – łacińska
 18-24 – studia uniwersyteckie

•

Szkoła elementarna

– najważniejsza dla wszystkich nie tylko dla biednych,

powinna być w każdej miejscowości, konieczność uczenia w języku
ojczystym

•

Obejmowała naukę: czytania, pisania, rachunków, geometrii, śpiewu, religii,
moralności, ekonomii, polityki, historii powszechnej, kosmografii i fizyki

•

Szkoła średnia

– dla wszystkich chłopców z ambicjami

•

Domagał się, aby istniały w każdym mieście

•

Połączenie wiedzy filologiczno – retorycznej z naukami przyrodniczymi

•

Nauka 4 języków :
- język ojczysty

- łacina
- greka
- język hebrajski

•

Podział na 6 klas

Dydaktyka

o Niepowodzenia spowodowane niewłaściwymi metodami nauczania
o Pragnął żeby udzielana wiedza była jasna, gruntowna oraz miła i łatwa
o Wychowanie i nauczanie należy rozpocząć tuż po narodzinach
o Chciał usunąć bezmyślne wkuwanie definicji, należy najpierw przyswoić wiedzę, którą się

zrozumie

o Nauczanie powinno przechodzić powoli z jednego stopnia na drugi
o Rozwijanie przez myślenie abstrakcyjne
o Poznanie zmysłowe, najpierw coś zobaczyć, a później definicja
o Nakazywał rozwieszanie w klasach i na korytarzach rycin i map
o Żądanie, aby chłopiec uczył kolegę lub opowiadał rodzicom to czego się nauczył, to utrwalało

wiedzę

o Odejście od kar fizycznych i przymusu

3) Koncepcja pedagogiczna Johna Locke’a

25



John Locke (1632- 1704) wybitny filozof i teoretyk wychowania

 Przedstawiciel liberalizmu naukowego
 Zajmował niechętne stanowisko wobec rządów królewskich
 ,,Listy o tolerancji’’
 Domagał się całkowitej wolności sumienia
 Przeciwko rozrzucaniu siłą poglądów czy wierzeń religijnych
 Zrażony do szkoły publicznej, uczęszczał do szkoły kierowanej przez

Ryszarda Busby – zwolennika wychowania przez rózgę

 Zrażony do filozofii scholastycznej, łaciny, greki, języka hebrajskiego
 Popierał nauczanie prywatne w rodzinnym domu
 Studiował w Oxfordzie, gdzie nauczał greki i retoryki
 Ukończył medycynę, słabego zdrowia

Teoria wrodzonych idei:
 Badania nad rozumem ludzkim:



Główną przeszkodą w rozwoju intelektualnym i moralnym jest teoria o istnieniu i
umyśle człowieka wrodzonych idei



Uniemożliwiały one rozszerzanie wiedzy, szczególnie w dziedzinie przyrodniczej



Gdyby te idee istniały, oznaczało to by jednakowe myślenie wszystkich dzieci, a
przecież każdy ma inne poglądy



Tabula rasa

- biała karta, dziecko z przyjściem na świat jest niczym biała,

niezapisana kartka



Dwa źródła wiedzy ludzkiej:

o

Zmysły

- stanowią o zewnętrznym świecie

o Wewnętrzna praca umysłu



Jeżeli dziecko i jego umysł jest białą kartką, to nie może ono być z natury złe



W wyniku wychowania staje się dobre lub złe



Oznaczało to, że w chwili narodzin każdy jest równy

Stosunek Locke’a do oświaty ludu:

o ,,Szkoła pracy’’
o Zakładanie szkół zawodowych
o Od 4 – 14 roku życia
o Dzieci robotników korzystających z zapomóg parafialnych
o Przygotowanie do pracy w manufakturze
o Latem karmiono chlebem i wodą, zimą dodatkowo gorąca owsianka
o Po ukończeniu 14 r.ż. przechodzili do okolicznych rzemieślników na terminatorów
o Nie przewidywano w tych ,,szkołach’’ nauki pisania i czytania

Wychowanie gentelmana

 Zalecał uczenie na pamięć modlitw, wyznania wiary, katechizmu
 Żądał wyeliminowania ,,Biblii’’ ze szkoły, ponieważ uważał, że jest to trudne
 Wpajanie miłości, prawdy oraz przekonywanie o przestrzeganiu prawdy w całym życiu
 Uczenie uprzejmości wobec innych ludzi oraz elegancji
 Zalety te miały przypomnieć o uzyskaniu powodzenia
 Przyzwyczajenie się do kierowania rozumem
 Stała kontrola swoich czynów i pragnień
 ,,Myśli o wychowaniu’’

26

o Przeciwstawienie się wszelkim skłonnościom, a dążenie do tego co podpowiada rozum
o Rozum powinien stanowić kryterium wychowawcze
o Dzieci powinny podlegać surowej dyscyplinie – wskazaniach rozumu
o Starał się nie obarczać dzieci zbyt dużą ilością nakazów i zakazów
o Zasady wychowania powinny być rozumne
o Należy poznać wychowanka poprzez obserwację w czasie zabaw
o Przeciwnik kar cielesnych, jedynie gdy wszystkie metody zawodzą
o Swobodny rozwój osobowości
o Stosowanie pochwał i nagan

Wykształcenie Gentelmana

 Najważniejszy rozwój fizyczny i moralny dopiero później wykształcenie
 Sprawa czytania i pisania była na uboczu



Każdy gentelman musi się troszczyć o swój majątek, świadczyć usługi życiu publicznemu,
zabiegać o utrzymanie pozycji w społeczeństwie

 Niezbędna wiedza moralna i polityczna
 Biegle opanować język ojczysty, ale bez wkuwania gramatyki
 Język francuski – popularny i przydatny
 Łacina, ale tylko ograniczona do czytania klasyków
 Język grecki w wieku dojrzałym
 Zalecał naukę jakiegoś rzemiosła, zachwalał ogrodnictwo, stolarstwo
 Zachwalał jazdę konną, szermierkę oraz naukę tańca
 Nauka tylko dla klasy panującej

Wychowanie fizyczne

 Wyrabianie nawyków higienicznych zasad profilaktyki, dietetyki
 Zalecał hartowanie – w zimę dziurawe buty lub wkładanie do lodowatej wody
 Wychowywać synów tak jak chłopi to zapewni tężyznę
 Przebywanie na wolnym powietrzu, nie nakrywać głowy, nie nosić rękawiczek, obcisłych

ubrań, znosić głód i pragnienie, uprawiać kąpiele słoneczne i wodne, spać na twardym
podłożu

d) naturalizm pedagogiczny J.J Rousseau (1712 – 1778)

•

Filozofia studiowania

•

,,Emil czyli o wychowaniu’’

•

Zadaniem wychowawcy jest przekształcenie dziecka w
pełnowartościowego człowieka

•

Przygotowanie człowieka do spełnienienia społecznych i
obywatelskich obowiązków

•

Rozum czyni na ludźmi, ale to uczucia prowadzą nas przez życie

•

Wychowanie jest sztuką

•

Należy wyrobić przyzwyczajenia zgodne z naturą

•

Wychowanie naturalne – wszyscy są równi

•

Obowiązek naturalnego wychowania spoczywa na rodzicach, szczególna rola matki,
dzięki niej dziecko kocha rodzinny dom

•

Wychowawca ma być przyjacielem dziecka, a nie płatnym najemnikiem

•

Funkcja wychowawcy jest bardzo podniosła

•

Wychowanie dostosowanie do rozwoju fizycznego i umysłowego

27

Okres dzieciństwa – do 12 roku życia

•

Wychowanie na wsi, na łonie natury

•

Wolne od regularnej nauki

•

Swobodne zabawy i ćwiczenia na wolnym powietrzu

•

Rozwój sił fizycznych i zmysłów

•

Do 12 r.ż. dziecko wzrasta w rzeczywistości, ugruntowuje świadomość samego
siebie

•

Nauczyciel nie zmusza do posłuszeństwa czy uznania własnego autorytetu

•

Rozeznanie dziecka między swoimi pragnieniami, a możliwościami

•

Nie narzucać własnych myśli dziecku, sam ma poczynić obserwacje

Okres kształcenia umysłu – 12 15 roku życia

•

Chłopięctwo

•

Poznawanie użytecznej wiedzy

•

Budzenie ciekawości i zainteresowania, kierowanie chłopcem, aby dostrzegał i
rozumiał to co go otacza

•

Wdrażanie się do samodzielnego myślenia

•

Wykazywał niechęć do gotowych podręczników

•

Duże znaczenie w tzw. rzemiosłach naturalnych

Wychowanie społeczno- ideowe – 16 – 20 rok życia

•

Pragnie miłości i przyjaźni osób, które się o swego troszczą

•

Trzeba uczyć częstej miłości, wartości szczerej przyjaźni

•

Powstrzymywanie rozwoju namiętności

•

Wychowawca powinien umiejętnie dobierać towarzystwo, zajęcia

•

Smak, albo gust jest umiejętnością wychowania sądu, w tym co się podoba lub nie
większości

•

Młody człowiek powinien kochać piętno

Wychowanie kobiet

•

Musi być bierna i słaba

•

Należy kształcić wdzięk

•

Przyzwyczajać do jasnego myślenia i rozumowania

•

W dzieciństwie pod wpływem matki, a później męża

Pedagogika oświecenia zachodnioeuropejskiego i polskiego

1. Myśl pedagogiczna oświecenia francuskiego
2. Wielka rewolucja francuska wychowanie
3. Jan Henryk Pestalozzi ojciec szkoły ludowej
4. Ogródki dziecięce F.W. Frǒbla
5. Upadek szkolnictwa w czasach saskich
6. Stanisław Konarski reforma szkół pijarskich, Collegium Nobilium
7. Szkoła rycerska Stanisława Poniatowskiego

1.Myśl pedagogiczna oświecenia francuskiego



nowa filozofia, połączenie racjonalizmu Kartezjusza oraz empiryzmu Locke’a



odrzucenie scholastyki, oraz wiary w objawienie



głęboka wiara w zdolności człowieka i jego możliwości poznawcze



wielkie osiągnięcia na polu matematyki, fizyki, anatomii



ostry atak wiedzy filozoficzno filologicznej



nauka Religi uznana za szkodliwą

28



łacina pochłania zbyt dużo czasu młodzieży



szkoła oparta na kulturze starożytnej powinna zostać zastąpiona nową, która uwzględni dorobek
umysłowy narodu francuskiego, poszerzenie znajomości języka francuskiego i historii państwa



Encyklopedia Diderot, Wolter, Rousseau, Monteskiusz, Helwecjusz



zastąpienie nauczycieli duchownych przez świeckich

 niechęć do szkół jezuickich - stosowanie częstych kar cielesnych , despotyzm, tworzą własne

organizacje



nadzór nad szkolnictwem powinno trzymać państwo a nie kościół



językiem wykładowym, język ojczysty



dodatkowo język angielski, niemiecki, łacina, nauki przyrodnicze

powołanie 5 - 6 osobowej komisji, która ustalałaby program, opracowywałaby podręczniki, oraz
dobierała nauczycieli

Plan Rollanda:

- podzielił raj na okręgi
- najwyższą władzą pedagogiczną odpowiedzialną za poziom oświaty mały być uniwersytet
- wysyłał wizytatorów do każdej szkoły, opracowywał programy, kształcił nauczycieli
- przy każdym uniwersytecie radził założyć seminarium dla nauczycieli
- powszechnością oświaty chciał objąć także nauczycieli

2. Wielka Rewolucja Francuska - wychowanie

Projekt Mirabeau:

- propozycja utworzenia liceum narodowego
- wychowanie młodzieży miało utrwalić nowy ustrój
- wychowanie miało ta ukształtować psychiki ludzi biednych aby poddali się

kierownictwu mieszczaństwa
- upaństwowienie wszystkich szkół
- nauczanie bezpłatne na najniższym poziomie
- w szkole średniej zniesienie opłat tylko dla burżuazji
- wykształcenie dziewcząt ograniczono do nauki gospodarstwa domowego
- publiczne święta narodowe miały zastąpić uroczystości kościelne

Projekt Talleyranda:

-

nauczanie powszechne

-

szkoła elementarna bezpłatna

-

każdy dom ma prawo tworzyć szkołę elementarną

-

każdy ma prawo wykonywać zawód nauczyciela

-

pozostawiono religie w programie szkoły elementarnej

- przygotowanie do zawodu dopiero w szkole średniej - płatna
- szkoła elementarna - czytanie, pisanie, logika, historia, geografia
- powszechne dokształcanie dorosłych
- proponował organizowanie popularnych odczytów oraz wykładów

Projekt Condorceta:

-Projekt organizacji wychowania publicznego

29

- przewodniczący Zgromadzenia Narodowego
- rozszerzenie oświaty dla dorosłych
- zdobywanie wiedzy powinno trwać całe życie
- domagał się, organizacji wykładów publicznych oraz udostępnienia dla wszystkich bibliotek
muzeów, oraz zbiorów naukowych
- publiczne i powszechne wychowanie
- usunięta religia, zbyteczna, niema nic wspólnego z moralnością
- państwo powinno pozwolić po za szkołą nauczać rodzicom religii jakiej zechcą
- szkoła elementarna czytanie pisanie, rachunki, nauka o konstytucji, wiadomości o postępowych
zadaniach pracy przemysłowej i rolniczej
- szkoła średnia- głownie nauki matematyczno przyrodnicze
- głównym celem szkoły było niwelowanie różnic pomiędzy ludźmi
- dziewczęta mają prawo do nauki tak jak chłopcy

Projekt Lepeletiera

- konwent obradujący w 1792r. dwa stronnictwa żyrondyści i jakobini
- żyrondyści ugrupowanie republikańskie, średnia burżuazja, projekty odznaczały się
dużym konserwatyzmem
- jakobini przeciwnicy monarchii zwolennicy reform

- tworzenie szkół elementarnych, w miejscowościach ponad 400 mieszkańców, nauka czytania,
pisania, rachunków oraz praw obywatelskich i naukę gospodarstwa domowego

Ludwik Michał Lepeletiere (1760 - 1793)

- działacz rewolucyjny,
- prawnik, autor projektu prawa karnego
- zmierzał do takiego wychowania społeczeństwa francuskiego, aby unikało przekraczania norm
prawnych
- jako jakobin, uważał te rządy rewolucyjne przyniosły małe korzyści masom ludowym
- oświata dla wszystkich dzieci, zapewniając im jednakową wiedze
- krytykował poprzednie plany reformy oświatowej, zarzucał nierówne tratowanie dzieci oraz ich praw
do korzystania z oświaty
- żądał aby chłopcy od 5 -12 roku życia i dziewczynki od 5-11 roku życia byli wychowywani wspólnie
na koszt republiki
- wychowanie w pewnej izolacji od tradycji
- okres 7 lat wystarczy do fizycznego, moralnego, i umysłowego wychowania młodzieży
- 12 rok życia odpowiedni aby chłopcy rozpoczęli naukę zawodu
- domagał się organizowania pracy dla młodzieży przy uprawie roli
- szkoły elementarne miały uczyć pisania, czytania, dokonywania pomiarów powszechni, zasad
konstytucji, moralności świeckiej, gospodarstwa domowego, historii wolnych ludów i historii ruchów
rewolucyjnych
- powszechny obowiązek szkoły przynajmniej na poziomie elementarnym
- doradzał zorganizowanie dość gęstej sieci szkół
- nie został wprowadzony w życie
- uchwalili zgodną z projektem Lepeletierem ustawę o organizowaniu domów wspólnego wychowania
dzieci
- 1793r. ustawa gwarantująca wolność nauczania, każdy obywatel mógł otworzyć szkołę
- wszystkie szkoły jednakowe prawa, a rodzic miał wolny wybór szkoły
- nauczanie nadal bezpłatne
- obowiązek szkolny ograniczony do 3 lat ( od 6-8 roku życia)
- po zakończeniu nauki dzieci rozpoczynały pracę na roli lub warsztacie rzemieślniczym
- osoby, które do 10 roku życia nie opanowały żadnego zawodu mieli być karani – pozbawienie
wolności na 10 lat

30

3) Jan Henryk Pestalozzi – ojciec szkoły ludowej (poznał kontrast pomiędzy nędzą chłopów

a bogactwami)

 (1746 – 1827) urodzony w Zurychu
 Przedwczesna śmierć ojca, duży wpływ wychowawczy służącej
 Rozbudziła w nim miłość i poszanowanie ludu
 Na wsi poznał kontrast pomiędzy chłopem, jego nędzą, a bogactwami
 Po zdobyciu wyższego wykształcenia, rozpoczął studia wyższe w

Collegium Carolinum w Zurychu

 Początkowo poświęcił się teologii, później przeniósł się na prawo
 Wstąpił do Helweckiego Towarzystwa pod Garbarnią zwanego

Związkiem Patriotów propagował ideologię społeczną Rousseau,

 Opinia niebezpiecznego radykała, która zaprowadziła go do więzienia
 Po wyjściu z więzienia postanowił poświęcić się rolnictwu



Neuhof – gospodarstwo rolne, wzorowe, z czasem zaczęło podupadać, musiał sprzedać całą
ziemię, aby spłacić długi



Neuhof- ośrodek rolniczo – wychowawczy dla biednych dzieci

 Pragnął w ten sposób uchronić resztki swojego gospodarstwa (dzieci pracowałyby na swoje

utrzymanie)

 Chciał uczyć zarabiania na chleb, wpoić im zasady moralne
 Latem- praca na roli, zima- tkanie, w wolnych chwilach nauka pisania i czytania oraz

rachunków

 Kształcenie zawodowe
 Zaznajomienie z pracą rolnika (rodzaje gleb, stosowanie nawozów)
 Dziewczęta zaś uczyły się prowadzenia gospodarstwa domowego (szycie, tkanie, uprawa,

roślin ogrodowych)

 Pestalozziemu głównie chodziła o rozwój wrodzonych sił moralnych, intelektualnych i

fizycznych, aby potrafili własną sytuacją materialną

 Zakład w Neuhof został zamknięty z powodu braku środków materialnych

,,Wieczory Pustelnika’’ 1780

•

Celem wychowania jest rozwój i wyrobienie wewnętrznych sił natury ludzkiej

•

Do wykształcenia mają prawo wszyscy ludzie

•

Podłożem wychowawczym, na którym ma rozwijać się prawdziwe człowieczeństwo
jest rodzina

•

Szkoła elementarna powinna kontynuować działalność wychowawczą rodziny

•

Należy dać jej nie zawodowy lecz ogólny charakter

,, Leonard i Gertruda’’

•

Przedstawiała obraz szkoły ludowej

•

Idea wychowania ogólnego

o W Berlinie i w Wiedniu nie znalazł poparcia dla swojej koncepcji
o Dopiero we Francji, gdzie otrzymał honorowe obywatelstwo
o Pracował z sierotami wojennymi, w zakładzie wychowawczym w Stanz
o Sprawił, że dzieci pracowały, były zgodne, a nie półdzikie jak wcześniej
o Podobnie jak w Neuhof łączył pracę produkcyjną z nauką
o Kładł nacisk na ćwiczenia i rozwój umysłowy dzieci
o Wprowadził rytmiczną naukę chóralną
o Uczniowie nie przerywając zajęć ręcznych uczyli się sylabizować bez znajomości abecadła
o Nauka kilku liter i składanie z nich prostych wyrazów
o Zakład został zamknięty i zamieniony na szpital
o Otrzymał pracę w szkole ludowej w Burgdorf, a następnie w zakładzie dla dzieci bezdomnych

31

Zasady wychowania



Pobudka między 5 a godziną



Myły się na dziedzińcu przy studni do połowy ciała



Przez godzinę nauka moralna z Pestalozzim



Od 8 – 12 lekcję, trwały godzinę, przerwy 5 – 7 minut



12 – 14 obiad, czas na zabawę, gry



14 – 20 zajęcia, z przerwą na podwieczorek



Kolacja, spacer i nauka moralna



Zwracał uwagę, aby nie przemęczyć dzieci naukę



Ścisłe przedmioty rano, inne po południu



W środy i soboty ustne popołudnia – wycieczki krajoznawcze



Językiem wykładowym był niemiecki i francuski



Duża swoboda ruchów podczas zajęć

Główne idee pedagogiczne Pestalozziego:



Wychowanie to wyzwalanie warstw niższych od zależności możnych, od wpojonego im
przekonania, że są słabi i nieudolni umysłowo



Harmonijny rozwój sił fizycznych i intelektualnych



Idea organicznego rozwoju – człowiek jak roślina, stan wegetacji i wzrostu



O rozwoju dziecka decydują trzy siły

•

siła intelektualna (głowa)

•

siła fizyczna (ręka)

•

siła moralna (serce)



należy równocześnie rozwijać te siły, inaczej jedność natury ludzkiej rozerwie się i człowiek
nie będzie zdolny do normalnego życia



głównym celem nauczania jest podawanie wiedzy, ale ważniejsze jest kształcenie i rozwijanie
funkcji psychicznych



stał się twórcą teorii formalnego nauczania

Dydaktyka Pestalozziego:



rozwijanie spostrzegawczości, zapoznawanie z przedmiotami i zjawiskami



opracował kierowanie procesem formowania w dzieciach właściwych pojęć i wyobrażeń



uczniowie powinni szczegółowo i ogólnie wyróżnić cechy danej rzeczy



starał się wprowadzić analizę i syntezę do procesu nauczania



Nauczyciel powinien:

•

Nauczać widzieć przedmiot jako jedność

•

Zaznajomić dzieci z kształtem

•

Zapoznać je z całym zakresem wyrażasz poznanych już przedmiotów



Nauczanie początkowe powinny być tak zorganizowane, aby od elementu do elementu uczeń
poznał całość



Dążył do nadania nauczania kształcącego charakteru, aktywizującego ucznia



Nauczanie dostosowane do sił i możliwości dziecka



Przestrzegał przed przeciążeniem praca, co może wywołać wstręt

Program nauczania:



Poznanie liczby, kształtu i słowa



Nauka języka geometrii, rachunków i rysunków



Nauka mówienia, aby dziecko wyrażało się z rozmysłem

32



Praca wytwórcza i zajęcia praktyczne



Nauka na kwadracie

4) Ogródki dziecięce F.W Fróebla

•

1792- 1852 urodzony w Oberweisbach w Turyngii

•

Wczesna utrata matki – surowość i oschłość stosunków rodzinnych

•

Wczesna praca w służbie leśnej

•

Studia na wydziale filozoficznym w Jenie

•

Nauczyciel, zwolennik Pestalozziego

•

Pracował nad metodami nauczania przedszkolnego

•

Kładł nacisk na naukę matematyki, przyrody, chemii, fizyki, geografii oraz zajęć
praktycznych

•

Zakład w Keilhau

,,Wychowanie człowieka’’

•

Podstawą jest kształcenie umysłu i charakteru dziecka

•

Ważne są wrodzone i naturalne skłonności jak i tryb życia w okresie dzieciństwa

•

Zabawa- istotny czynnik pedagogiczny

•

Zakład w Blankenburgu – Zakład dla Rozwijania Zamiłowań Dzieci i Młodzieży do Pracy

•

Grupa dzieci w wieku przedszkolnym, zespół eksperymentalny

•

Teoria roli zabawki – dar dla dziecka

•

Kursy ,,przewodniczki zabaw’’

•

Wydawał tygodnik pedagogiczny ,,Sonntagsblatt’’, wygłaszał odczyty

•

Zachęcał do zakładania stowarzyszeń wychowawczych dla nauczycieli i rodziców

•

Projekt wzorowego zakładu ,,ogródek dziecięcy ‘’

•

Najlepsza forma wychowania, niezależne od pochodzenia

•

Ogromna rola wychowania domowego

•

Zakaz otwierania ogródków dziecięcych (rząd pruski wydał zakaz pod pretekstem, że te
szerzą idde socjalistyczne i ateistyczne)

Przedszkolna pedagogika Froebla:

•

Należy stosować inne metody niż wobec dzieci starszych

•

Zbiorowe zabawy i gry

•

Dzieci w wieku przedszkolnym cechuje duża witalność, co znajduje ujście w zabawach

•

Zabawy dowolne—samodzielność, są twórcze, wyraz inwencji dziecka

•

Wiek przedszkolny dzielił na trzy okresy:



Piłka



Kula, walec, sześcian



Klocki

•

Duży nacisk na zajęcia praktyczne – klejenie, lepienie, wyszywanie

•

Wychowanie estetyczne – wzornictwo, śpiew, rysunek

•

Zabawy ruchów, zauważył skłonność dzieci do naśladownictwa

•

Obcowanie z przyrodą

•

Program przeładowany materiałem nauczającym

5) Upadek szkolnictwa w czasach saskich

•

Okres największego upadku wszystkich dziedzin życia

•

Powszechna nędza warstw niższych

33

•

Przeznaczone szkoły dla synów szlacheckich, prowadzone przez jezuitów, pijarów lub kolonie
akademickie

•

Wykształcenie filozoficzne, blisko 6 lat, nauczanie łaciny, wkuwanie reguł gramatycznych,
słówek, zwrotów

•

Jezuici wprowadzali do łaciny tzw. makaronizmy, czyli szerzyli zły styl i gust

•

Przestarzałe metody pamięciowe, długoletnie opanowywanie jednego przedmiotu

•

Chłopcy często opuszczali szkołę przed klasą retoryki

•

Wysoki poziom analfabetów

•

Program szkolnictwa niezmienny od XVI w, do I poł. XVIII w.

•

Nieużyteczność podawanej wiedzy w codziennym życiu

•

Odwracanie uwagi młodzieży od wszelkich aktualnych spraw politycznych

•

Nauka retoryki jako wprowadzenie do zagadnień aktualnego życia

•

Retoryka ograniczona do wygłaszania mów pochwalnych, sławiących zasługi rodów
magnackich

•

Panegiryzm wolności szlacheckiej i wszystkiego co polskie

Szkolnictwo wyższe i parafialne

•

Uniwerki prowadzone we Lwowie i Wilnie, prowadzone przez jezuitów poziomem podobnie
do kursów organizowanych przez szkoły luterańskie

•

Dziedzina filozofii nie wychodziła poza Arystotelesa

•

Kursy prawnicze ograniczone do prawa kościelnego

•

Akademia Krakowska zagłębiła się w scholastyce

•

Saska szkoła parafialna- uzależniona materialnie od proboszcza i dobrych chęci właściciela
wsi, szybko znikały z parafii wiejskich

Pomorskie szkoły luterańskie

•

Mieszczańskie gimnazja w Toruniu, Gdańsku

•

Program filozoficzno – retoryczny przesiąknięty religią

•

Wybitni nauczyciele oraz postępowi mieszczanie

•

Gotfryd Lengnich – historyk Prus, organizuje pierwsze towarzystwo naukowe

•

Badania nad historią Gdańska, panowaniem Krzyżaków na Pomorzu, oraz historię literatury
polskiej

•

Badania przyrodnicze ( chemia, fizyka)

•

Towarzystwa Przyrodnicze – podania nad florą i fauną

•

Piotr Jeanichen – rektor szkoły w Toruniu, historia mahometanizmu, ruchu ariańskiego

5) Stanisław Konarski – reforma szkół pijarskich, Collegium Nobilium

•

urodzony w 1700 r. w Żarczycach

•

Ukończył kolegium pijarskie w Piotrkowie

•

Przeciwnik jezuitów

•

Pracował jako nauczyciel poetyki i retoryki

•

Olbrzymie wrażenie wywarł na nim nowoczesny program

•

Po powrocie do Polski, nawiązał współpracę z biskupem kijowskim
Józefem Załuskim

,, Volumina legum’’ – dzięki studiom archiwalnym poznał dokładnie historię własnego
narodu

•

Zbliżył się do Stronnictwa Czartoryskich i Stanisława Augusta Poniatowskiego

•

Aktywna działalność na rzecz elekcji Stanisława Leszczyńskiego

34

•

Zlecono mu przeprowadzenie reformy całego szkolnictwa pijarskiego

•

Collegium Nobilium 1740r. w Warszawie

•

,,Gramatyka łacińśka’’ i ,, O poprawie błędów wymowy’’ – podręczniki

•

Nie miał środków materialnych ani pomocy naukowych

•

Wszystkie reguły podane prostym językiem, dostosowanie do poziomu umysłowego
ucznia

•

Podręcznik ułożony w formie pytań i odpowiedzi

•

,, O poprawie błędów wymowy’’ potępiał gadulstwo mów, brak treści, bezużyteczna
gra słów, napuszoność, sztuczność i niejasność

•

Retoryka miała być bronią w walce o reformy polityczne

•

Nie przełamał niechęci starszyzny pijarskiej, dlatego musiał wstrzymać się z
reformami

Cele Collegium Nobilium

•

Polityczne i moralne odrodzenie magnatów

•

Wychowanie dzieci, aby widziały konieczność przeprowadzania reform

•

Propagatorzy szeregu zmian w ówczesnym życiu społecznym

•

Podkreślał, że Collegium Nobilium oparte jest na wzorach zagranicznych

•

Kładł nacisk, aby w sypialni było tylko 2 chłopców

•

Zabraniał przeludniania sal szkolnych

•

Angażował dla każdych 3-4 chłopców cudzoziemskich lokajów

•

Zwracał uwagę na higienę i czystość w szkole

•

Zalecał podawanie obfitych posiłków

•

Nauka języków obcych i wychowanie salonowe

•

Częste bywanie na dworze królewskim i w rezydencjach magnackich, aby nauczyć
ich swobody obcowania z wielkimi ludźmi

•

Przyjmowano chłopców tylko z dobrych domów szlacheckich

•

Edukacja religijna- wychowanie moralne na które składał się honor, pragnienie sławy
i czci własnej wyrobione w dzieciństwie

•

Kary cielesne uważał za coś poniżającego, zabijającego ludzką godność

•

Starał się wyrobić w wychowankach szereg cnót ( posłuszeństwo, sprawiedliwość,
miłość do ojczyzny)

•

Nakazywał uczyć czci i posłuszeństwa do króla, poszanowania praw publicznych

•

Lekcje historii powszechnej i polskiej, nauka publicznego prawa polskiego, filozofia,
prawa natury oraz wiedza przyrodnicza

Program nauczania Collegium Nobilium

o Nauka trwała 8 lat
o Podział na 5 klas, gdzie klasa II, IV, V były dwuletnie
o Po ukończeniu konwiktorowi mogli uczęszczać na dwuletni kurs prawa ojczystego i

międzynarodowego

o Głównym przedmiotem – łacina
o Polecał podręczniki Komeńskiego
o Wprowadził arytmetykę, języki obce, historię, geografię
o Zalecał lekturę gazet francuskich i niemieckich

35

o Teatr Collegium Nobilium – miał przyzwyczajać uczniów do publicznych występów
o W każdym karnawale wystawiano jedną tragedię w języku polskim i komedię w

języku francuskim, aby szerzyć postępowe idee polityczne

o Poważna rola w szkole języka ojczystego
o W klasie II uczyli się w języku polskim historii ojczystej
o W klasie III i IV staje się on językiem równorzędnym z łaciną
o Dążył, aby jak najwięcej przedmiotów nadawało wychowaniu charakter narodowy
o Nie zalecał wysyłania synów na studia zagraniczne
o Odważnie atakował przekupstwo magnatów
o Powinni zostać wygnani, a ich majątki skonfiskowane
o Domagał się zwolnienia chłopców od podatków, czynsz zamiast pańszczyzny,

zniesienie sądownictwa panów i przekazanie go władzom państwowym

o Nauka tańca, ćwiczenia gimnastyczne, musztra wojskowa, jazda konna

Reforma kolegiów pijarskich

o Skrócenie nauki języka łacińskiego
o Nowe przedmioty nauczania
o Nacisk na historię czterech monarchii starożytnych
o Klasa retoryki, geografii
o Brak języków nowożytnych, ze względu na fundusze
o Zakaz organizowania teatrów przy szkołach publicznych
o Brak kunsztów kawalerskich

Troska Konarskiego o nauczycieli

 Troska o należyte wykształcenie nauczycieli
 Zapewnienie odpowiednich warunków pracy
 8 lat studiów pedagogicznych
 Wykształcenie zawodowe można podzielić na 3 etapy

1. dokładne poznanie przedmiotów nauczanych w szkole
2. pogłębianie zdobytych wiadomości przez prywatną lekturę
3. dokładne zapoznanie się z podręcznikami oraz studia pedagogiczne oparte

na lekturze dzieł (Locke)

 w ,, Ordynacjach’’ opracował pragmatykę nauczycielską (omówił studia nauczyciela,

jego pracę w szkole, sposoby przenoszenia nauczycieli do innych szkół, 18 lat pracy, a
potem może przejść na odpoczynek)

6) Szkoła Rycerska ST. A. Poniatowskiego

o 1765r. – Akademia Szlachecka Korpusu Kadetów

o

Pacta conventa –

król powinien własnym kosztem założyć szkołę wojskową

o Chciał pozyskać biedą szlachtę, w której akademii synowie mieli się uczyć,

zdolni do wprowadzenia w życie jego planów politycznych

o Na czele Szkoły Rycerskiej stał komendant – generał ziem polskich, Adam

Czartoryski

36

o Zapewniał on szkole wysoki poziom oraz polityczno – wychowawczą

atmosferę

o Kandydaci pochodzili z niezamożnej szlachty

Program nauczania:

 Szkoła średnia ogólnokształcąca z przedmiotami zawodowymi
 W pierwszych latach charakter wojskowy, 16- 18 lat, matematyka, zasady fortyfikacji,

rysunki, języki nowożytne, nauki wyzwolone i prawa natury

 Reforma w 1768r., chłopcy od 8 roku życia, podział programu nauczania:

o Część przygotowawcza
o Część ogólnokształcąca – uformowanie dobrego

obywatela

37