HISTORIA WYCHOWANIA I MYŚLI PEDAGOGICZNEJ - WYKŁADY

Historia wychowania jako dyscyplina naukowa, jej przedmiot i zadania

STEFAN WOŁOSZYN uważa, że historia wychowania należy do najważniejszych nauk, dlatego że określa nam to z różnych punktów widzenia oraz stara się to wychowanie nam pokazać

STANISŁAW KOT historia wychowania bada jak w poszczególnych epokach różne społeczeństwa organizowały u siebie wychowanie i dlaczego takie, a nie inne systemy pedagogiczne stosowały

BOGDAN SUCHODOLSKI historia wychowania jest solidniejszą częścią wiedzy pedagogicznej, bo zawiera wielką ilość faktów, podczas, gdy inne nauki pedagogiczne niejednokrotnie zawierają wiele sprzecznych stanowisk i faktów

• teorie pedagogiczne: historia wychowanie jest nauką pogranicza, dyscyplina stykową

• przedmiot badań historyków wychowania :

w skład historii wychowania wchodzą 3 kręgi tematów:

1. historia myśli pedagogicznej tzw. doktryn i prądów

2. historia szkół i instytucji oświatowych

3. szeroko ujęta historia kultury pojmowana jako historia formowania się człowieka pod wpływem następujących czynników - społecznych, pedagogicznych, artystycznych, intelektualnych

• historia wychowania - zadania:

zadaniem prac nie jest dostarczanie określonej sumy wiedzy historycznej, ale ważne jest kształcenie kultury pedagogicznej pracowników oświaty oraz nauczycieli

historycy wychowania będą starali się wartościować myśli pedagogiczne

• twórcy historii wychowania:

HUGO KOŁŁĄTAJ (raport o stanie oświaty) stan oświecenie w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III (1750 - 1764)

SCHWARZ pierwszy badacz, historyk wychowania w Europie

Polska:

BRONISŁAW TRENTOWSKI "Chowanna" (1842)

ANTONI KARBOWSKI początek XX w. habilitacja z historii wychowania

1928 - do wybuchu wojny - oddział Łódzki Wolnej Wszechnicy Polskiej

H ELENA RADLIŃSKA
STEFAN TRUCHIM ŁÓDZKA HISTORIA WYCHOWANIA

EUGENIA PODGÓRSKA
TADEUSZ JAŁMUŻNA

• modele poznania naukowego

- monistyczny model, XVII - XIX w jeden obowiązujący w naukach ścisłych model poznania naukowego, praca naukowa sprowadza do wykrywania różnych typów obiektywnych

• kryteria naukowości:
  - wspólne wszystkim naukom
  - postępowanie badawcze zgodne z metodami naukowymi
  - język pozwalający na ścisłe i jednoznaczne formułowanie słowne wyników poznania
  - uznawanie za naukowe tylko takich twierdzeń, które mają dostateczne uzasadnienie
  - wewnętrzna niesprzeczność zbioru twierdzeń
  - krytycyzm wobec wszelkich wypowiadanych tez
  - twórczy charakter rezultatów poznawczych

• teoria naukowa musi być:
  - uporządkowana, niesprzeczna wewnętrznie, obiektywna, intersubiektywnie komunikowalna, weryfikowalna, realizuje funkcje nauki, diagnostyczna, prognostyczna, instrumentalno-techniczna, humanistyczna

• współczesna klasyfikacja nauk
  kryterium podziału: nauki
  metody uzasadniania twierdzeń: formalne (dedukcyjne) i empiryczne (indukcyjne)
  przedmiot badań: przyrodnicze i humanistyczne
  zadania jakie spełnia dana nauka: teoretyczne (czyste) i praktyczne (stosowane)

GRECJA STAROŻYTNA

SPARTA - arystokracja, ustawodawstwo ojczyste, prawodawcą jest Likurg. W myśl jego przepisów:

• dziecko spartańskie jest własnością państwa

• do 7go roku życia dzieci wychowywane są przez rodziców - wychowanie surowe, hartowanie dziecka, osłabienie wrażliwości na ból i wartości moralne

• po 7 roku życia chłopcy byli kierowani do obozów wojskowych, zajęcia prowadzono w sposób wojskowy poprzez szereg ćwiczeń doprowadzono do posłuszeństwa, dyscypliny, wytrzymałości, stosowano kary cielesne. Młody człowiek musi być odważny w każdej sytuacji

• program szkolny - pisanie i czytanie

ATENY

• dbanie o tężyznę fizyczną, duża waga przywiązywana do sztuki i nauki. Państwo daje obywatelom wolną rękę do wychowania dzieci

• 7-18 rok życia dbanie o naukę szkolną - gramatyka, pisanie, czytanie

• 10 rok życia lektury poetów, religia, historia - względy poznawcze, flet, lutnia

• 15-20 rok życia - Efebia - przygotowanie wojskowe

ISOKRATES - uczeń Sokratesa, mistrz wskazówek o retoryce. Nie wypowiadał się, a pisał. Był nieśmiały. Uważał, że wychowywać należy przez literaturę. Pierwszy w starożytności określił IDEAŁ MÓWCY (powinien pouczać, poruszać, zachwycać)

NAUCZANIE I WYCHOWANIE W EPOCE HELLENISTYCZNEJ
WYCHOWANIE W STAROŻYTNYM RZYMIE
CHRZEŚCIJAŃSTWO WOBEC SZKOŁY GRECKO-RZYMSKIEJ

epoka helleńska ----------------> epoka hellenistyczna

Nauczanie i wychowanie w epoce hellenistycznej

• IV w.p.n.e - Filip II i jego syn Aleksander Wielki (który znacznie powiększył monarchię) to dwaj władcy macedońscy, którzy powodują, że Grecja przestaje być potęgą

• W czasie podbojów Aleksandra Wielkiego panuje kultura hellenistyczna, powstaje wielkie państwo, w którym panuje uniwersalna kultura, na która wpływa Platon, a potem Arystoteles

• wpływ na myśl naukową mieli Stoicy, Epikurejczycy i Sceptycy

• 3 ośrodki: Ateny, Aleksandria, Antiochia (dzisiaj Syria)

Aleksandria w 280 r.p.n.e powstaje ośrodek naukowo-badawczy o nazwie MUZEUM
- dobre warunki dla 100 uczonych, utrzymywanych przez państwo, którzy mają zająć się nauką i badaniami
- mają do dyspozycji: bibliotekę (zaplecze dla badaczy), pracownie astronomiczną, gród botaniczny (pomoc w nauce o przyrodzie), warunki d rozwoju medycyny - miejsce do przeprowadzania sekcji zwłok (stąd wiedza o ludzkim ciele), sale wykładowe (uczeni nie tylko przeprowadzają badania, ale również przekazują wiedzę innym, jak i z nimi dyskutują)
- miejsce to przypomina i pełni rolę szkoły wyższej (systematyzowanie wiedzy, tworzenie programu, w którym dominuje filozofia, literatura, istnieją podziały na wykształcenie elementarne i średnie
- uczenie chcieli ustalić jakie osobowości najbardziej zaistniały w wielu dziedzinach i brać ich za wzór do naśladowania
- wytypowali nauki, które powinny znaleźć się w szkole tzw. "7 SZTUK WYZWOLONYCH" (program ten był przewidziany dla wolnych Greków, dlatego "wyzwolone"), przedmioty miały przygotować do życia obywatelskiego, a mniej do zawodowego. Były to : GRAMATYKA JĘZYKA GRECKIEGO, DIALEKTYKA (sztuka przekonywania), RETORYKA (sztuka pięknego mówienia), ARYTMETYKA, GEOMETRIA, ASTRONOMIA, MUZYKA

Wychowanie w starożytnym Rzymie

okresy w Rzymie:

• KRÓLEWSKI (VIII - VII - VI p.n.e) - dzieci wychowywane są przez rodziców lub innych członków rodziny, tradycje, zwyczaje przekazywane z pokolenia na pokolenie

• REPUBLIKAŃSKI (VI - I p.n.e) - grupa decydująca - arystokracja wieśniacza (posiadacze ziemscy, którzy sami zarządzali gospodarstwem i ludźmi)

• wychowanie należy do rodziny, polega na stopniowym wprowadzaniu młodego pokolenia z tym , co osiągnęło stare pokolenie. Do młodego pokolenia należy kontynuacja tej tradycji

• rodzina stanowi część przyrody tzn. każdy członek rodziny powinien znać swoje miejsce, rolę. Młodzi powinni wiedzieć komu należy się szacunek i poważanie

• brak dominacji w wychowaniu rodziny nad państwem

• Rzymianie wiązali wychowanie z dużą rolą matki -> do 7go roku życia, potem dziecko przechodziło pod opiekę ojca

• Plutharh z Horonei jest autorem pracy "żywoty sławnych mężów Rzymu" w swoim dziele przedstawił postać Rzymianina Katona Starszego w okresie republiki oraz jak oddziałuje na syna i jego postępowanie

• 1. nauki elementarne - czytanie, pisanie

2. prawo rzymskie

3. Katon Starszy pisał podręcznik po czym jego syn z niego korzystał. W swoim podręczniku przedstawił wybitnych polityków oraz bohaterów, którzy zasłynęli na arenie wojennej. Jeśli któraś z postaci spodobała się dziecku, będzie mógł ją naśladować

4. gospodarka - mechanizmy winnicy (strona praktyczna) - uprawa , zdrowie pracowników

5. rozwój fizyczny - walka, jazda konna, pływania

6. retoryka

7. 16-17 rok życia - ojciec wprowadza dziecko w świat swoich przyjaciół - najpierw obserwacja, potem uczestnictwo w dyskusjach (ugruntowywanie nauki z zakresu prawa rzymskiego)

8. + 2 lata wojsko

9. całe nauczanie było przesiąknięte nauczaniem religijnym - wielobóstwo

• wychowanie w rodzinie - przygotowanie obywatelskie, szacunek do wszystkich członków rodziny

• w IV - III w.p.n.e zwraca się uwagę na wykształcenie. Zaczynają pojawiać się szkoły ludowe - czytanie, pisanie, rachowanie, opowieści z dziejów Rzymu, nauczyciele to niewolnicy z pewnym zakresem wiedzy i zdobytym wykształceniem

• CESARSTWA (I - 476 n.e) - myśl pedagogiczna: I w.p.n.e - koniec republiki, początek cesarstwa

• pojawia się:

• Marek Terencjusz Warron
  " 9 ksiąg o naukach"
  7 sztuk wyzwolonych + architektura i medycyna
  opracowanie nowej gramatyki łacińskiej

• Marek Tyrencjusz Cycero
  teoretyk wymowy - dla Rzymianina najważniejsza jest retoryka " O mówcy"
  uważał, że w programie kształcenia Rzymian powinna pojawić się ekonomia, prawo oraz filozofia z psychologią

• Marek Fabiusz Kwintylian

Wpływ chrześcijaństwa na rozwój szkolnictwa w Europie w czasach Cesarstwa Rzymskiego i średniowiecza.

CHRZEŚCIJAŃSTWO WOBEC SZKOŁY GRECKO-RZYMSKIEJ

• Chrześcijaństwo zrodziło się w zhellenizowanej Palestynie, a dojrzało w zasięgu cywilizacji grecko-rzymskiej.

• Kolebką chrześcijaństwa stała się Palestyna, która w I w. n.e. znajdowała się pod panowaniem rzymskim.

• Pierwsza gmina chrześcijańska powstała w Jerozolimie i miała charakter judeochrześcijański, tzn. że jej członkowie respektowali jeszcze prawa żydowskie, choć jako wiarę przyjmowali chrześcijaństwo.

• Po roku 70 n.e. i zburzeniu największej świątyni żydowskiej zaczęły pojawiać się prądy hellenistyczne, przybywać zaczęło chrześcijan i gmin chrześcijańskich.

• Chrześcijanie przez długi czas nie cieszyli się sympatią mieszkańców cesarstwa rzymskiego nastawionych do nich nieprzychylnie, często byli również prześladowani. Dopiero w IV w. stosunki te uległy poprawie – w 313 r. podpisano tzw. edykt mediolański czyniący z Rzymu ośrodek chrześcijański.

Stosunek chrześcijan wobec wychowania i szkolnictwa

• W ujęciu starego kościoła wychowanie pojmowane było jako wychowanie religijne polegające na wtajemniczeniu w prawdy wiary mające prowadzić do osiągnięcia zbawienia. Wychowanie to miało mieć miejsce w domu i kościele. Kościół prowadzić miał nauki przygotowujące do chrztu (chrzczone były zazwyczaj osoby dorosłe) i rozwoju duchowego, rodzice powinni natomiast wpajać karność w życiu moralnym.

• Wychowanie chrześcijańskie przez długi czas odbywało się równolegle do nauczania w szkołach rzymskich. Dla chrześcijan była to szkoła pogańska, ale ojcowie kościoła uważali, że można korzystać w sposób wybiórczy z dorobku rzymskiego, dopóki nie utworzą własnej szkoły – brakowało im jednak literatury, na której mogliby oprzeć program nauczania (Biblia była niewystarczająca). Uważano, że szkoła klasyczna ułatwi i pozwoli lepiej zinterpretować Stary i Nowy Testament, ale też da chrześcijanom wykształcenie w zakresie podstawowych wiadomości humanizmu helleńskiego umożliwiając im lepsze funkcjonowanie w społeczeństwie. Ojcowie kościoła doszli również do wniosku, że Rzymianie często posługują się skuteczniejszymi metodami i praktykami nauczania. Ostrzegano jednak, że kultura helleńska jest niezgodna z chrześcijańskim objawieniem.

• Powoli zaczęła kształtować się nowa kultura i szkolnictwo.

• W latach 354 – 430 żył św. Augustyn, który ogromnie zasłużył się tworzeniu podstaw ideologicznych chrześcijańskiej pedagogiki. Do jego prac, m.in. „O nauce chrześcijańskiej”, „O nauczycielu” i „Wyznań”, sięgano przez kilka kolejnych wieków.

• Św. Augustyn przez szereg lat pracował jako nauczyciel retoryki w Rzymie i Mediolanie, gdzie po zetknięciu się ze wspólnotą chrześcijańską przyjął chrzest – później stał się jednym z ojców kościoła.

• Z jego dzieł wyłania się obraz nowego systemu filozoficznego zw. teocentryzmem.

• Teocentryzm zakłada, że istnieje bezwzględna zależność świata i człowieka od Boga. Człowiek jest odbiciem Boga, co wyraża się przede wszystkim w duszy ludzkiej zawierającej idee boże – ciało jest czymś niegodnym. Bóg wpływa bezpośrednio na duszę, a pośrednikami między Bogiem i ludźmi są kapłani i kościół. Celem poznania człowieka jest poznanie Boga duszą, choć istnieje również drugorzędne poznanie zmysłami odnoszące się do rzeczy. Prawdy ogólne poznać można jedynie dzięki umysłowi – osiągnąć to można tylko gdy nastąpi oświecenie duszy przez Boga, lecz łaski tej nie dostąpią wszyscy ludzie.

• Św. Augustyn uważał, że szkoła powinna dawać, stwarzać bodźce ułatwiające poznanie praw bożych, a nauczyciel musi w tym celu kierować uczniem m.in. przez zapewnienie mu odpowiedniej atmosfery. Uznał on potrzebę wykorzystania w nauczaniu programu 7 sztuk wyzwolonych, gdyż część dzieł pogańskich pozwala lepiej poznać Biblię.

CZRZEŚCIJAŃSTWO W ŚREDNIOWIECZNEJ EUROPIE

• W 476 r. dochodzi do upadku cesarstwa zachodniorzymskiego – większość historyków datę tą przyjmuje za początek średniowiecza. Zmierzch epoki mają stanowić wielkie odkrycia geograficzne (1492 r. – Kolumb dobija do wybrzeży Ameryki) lub upadek cesarstwa wschodniorzymskiego (bizantyjskiego).

• Niektórzy historycy dzielą średniowiecze na trzy fazy:

• V – XI w. – wczesne średniowiecze

• XII i XIII w. – pełne średniowiecze

• XIV i XV w. – późne średniowiecze

• Od V do VIII w. w Europie Zachodniej krystalizowały się struktury kościelne – kształtowała się hierarchia kościoła, tworzone były arcybiskupstwa, biskupstwa i diecezje, powstawały pierwsze klasztory i zgromadzenia zakonne. Na temat szkolnictwa chrześcijańskiego zaczynają wypowiadać się ojcowie kościoła i zakonnicy, co związane jest z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego i jego szkół. Do wybitnych jednostek poruszających tą kwestię należeli przede wszystkim Beocjusz i Kasjodor.

• Beocjusz zasłynął z dzieła „O pocieszeniu jakie daje filozofia”, w którym nawiązał do prac św. Augustyna. Zajmował się on również matematyką, astronomią i znał grekę, co umożliwiło mu poznanie wielu dzieł starożytnych. Starał się wskazywać na znaczenie nauk ścisłych sugerując, że treści te powinny znaleźć się w nowym programie nauczania.

• Kasjodor twierdził, że w chrześcijańskim systemie nauczania musi znajdować się 7 sztuk wyzwolonych, które podzielił na dwie części: tryvium i quadnvium.
  Tryvium to gramatyka, retoryka i dialektyka.
  Quadnvium to natomiast arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka.

• Twierdził, że dopiero po nauce 7 sztuk wyzwolonych powinna pojawić się teologia – można powiedzieć, że połączył on nauki świeckie i religijne. To od jego czasów w szkołach chrześcijańskich pojawiać się zaczęły sztuki wyzwolone.

• Początki powstawania zakonów wiąże się z VI w., kiedy to Benedykt z Nursji założył klasztor z siedzibą na Monte Cassino we Włoszech. Głosił on hasło ora et labora (módl się i pracuj) przyjęte również przez wiele innych zgromadzeń. W benedyktyńskich szkołach zakonnych wprowadzono podział na szkoły wewnętrzne (dla chłopców przeznaczonych do stanu zakonnego) i zewnętrzne (dla pozostałych). Mówi się, że benedyktyni przyczynili się do rozwoju nauki w państwie Karola Wielkiego.

• Karol Wielki podbił znaczną część Europy, gdzie utworzyć chciał państwo podobne imperium rzymskiemu ( w 800 r. koronowany został na cesarza). Stworzył państwo o charakterze feudalnym, chociaż starał się dbać o szkolnictwo wszystkich swoich poddanych. Uważał, że chrześcijaństwo pomoże mu scementować więzi między wszystkimi prowincjami, ugruntować w nich jego władzę. Zasłynął on ze stworzenia swoistej instytucji szkolnej – na wzór rzymski powołał do istnienia szkołę pałacową, w której uczyli uczeni przede wszystkim zakonnicy benedyktyńscy. Do szkoły tej miało uczęszczać całe otoczenie króla: jego dzieci, dworzanie i ich dzieci. W jej programie pojawiło się 7 sztuk wyzwolonych (retoryka została połączona nie tylko z wyrażaniem się, ale też z pismem), wprowadzono elementy medycyny i architektury. Jej absolwenci utworzyli coś w stylu akademii naukowej – podczas spotkań dyskutowano nad opracowaniami z literatury pięknej, filozofii, prawa (były to początki towarzystw naukowych).

Ponadto Karol Wielki uważał, że należy zadbać o edukację kleru.

Zwrócił on również uwagę na konieczność powołania szkół ludowych dostępnych dla wszystkich bez względu na status majątkowy i pochodzenie, zapewniających bezpłatne nauczanie. W szkołach tych miano uczyć podstawowych modlitw w języku ojczystym, u ugruntowywać znajomość prawd wiary, uczyć podstaw czytania i pisania. Zamiar ten nie został jednak wcielony w życie, mimo wydania przez jednego z biskupów specjalnego dokumentu nakazującego ich tworzenie na terenie całego państwa – plany te pokrzyżowała śmierć cesarza w 814 r., którego następcy nie troszczyli się o szkolnictwo ludowe.

Polska

• W Polsce organizacja kościelna pojawiła się po 966 r., kiedy to pojawiają się pierwsze diecezje (Poznań, Wrocław, Kołobrzeg) i archidiecezja (Gniezno). Przybywające z zagranicy duchowieństwo pomogło w wykształceniu Polaków umożliwiając im tym samym dostęp do obejmowania wyższych urzędów.

• Pojawienie się buntu antyfeudalnego w XI w. i rozdrobnienie dzielnicowe ograniczyły rozwój edukacji i szkolnictwa na ziemiach polskich.

WYCHOWANIE I SZKOLNICTWO W EUROPIE W CZASIE RENESANSU

Rozwinięcie się szkolnictwa - XV i XVI w. Anglia, Francja, Niderlandy , Polska - XVI w.

Cechy charakterystyczne dla renesansu:

rola człowieka:

• w epoce renesansu w odmienny sposób zaczęto oceniać rolę człowieka w otaczającym go świecie

• zwracano uwagę na dobre strony natury ludzkiej: Każdy człowiek posiada rozum - poznawanie rozumowe świata

• Humaniście mówili, że wiedząc jakie są realia, można zmieniać świat na lepsze

• człowiek jest w stanie osiągnąć sukces i szczęście w życiu doczesnym

• odrodzenie studiów nad pomnikami starożytnej kultury i nauki

• Humaniści w czasach odrodzenia są użeczeni kierunkami literackimi z czasów starożytnych. Należy czerpać wiedzę z różnorodnych źródeł

FILOZOFIA PERYPATETYCZNA - FILOZOFIA ARYSTOTELESA

* Co szukali ludzie odrodzenia w dziełach starożytnych ? -

• wiedzę

• wartości estetyczne

* Jaką grupą byli humaniści? -

• społeczność ruchliwa - odwiedzali Europę środkową, Niemcy, Francję, Włochy - przekazywanie kultury i wiedzy.

• Grupa elitarna.

• Określali dążenia intelektualne.

• Dla swoich rozpatrywań mają uznanie, przez co posiadają uczniów .

• Zajmowali się sprawami doczesnymi - krytycznie określają szkolnictwo i pedagogikę średniowieczną, która sprzyjała na jednostronnym wychowaniu - polegała ona na pamięciowym usprawnianiu wiedzy niepotrzebnej. Pedagogika miała wpływ na kształtowanie się postawy zgodnej z potrzebami religii chrześcijańskiej.

POLSKA - Polacy czerpią wiedzę z idei Erazma z Rotterdamu i teoretyków włoskich

POCZĄTKI PRZEMIAN W DUCHU HUMANISTYCZNYM NA TERENIE WŁOCH

GONZEGA JAN

• Żył w mieście Mantua, zwracał uwagę na wychowanie swoich synów i swojego otoczenia.

• Uważał, że należałoby zainteresować się starożytnym ideałem - KOLOKAGATIA. Wtedy poprosił o pomoc pedagoga VITTORINO da FELTRE.

• Rozpoczął on działalność w 1423r. wówczas to stworzył nowy typ szkoły - przeznaczył na to część pomieszczeń pałacowych Gonzegi.

• Do szkoły tej mogli tylko uczęszczać chłopcy- przede wszystkim krewni księcia Gonzegi, bogaci mieszczanie oraz "dobrze zapowiadający się" ubodzy.

• Program nauczania to trivium i qvadrivium - lecz z rozszerzonym programem matematyki, języka łacińskiego i greckiego, jak największa ilość lektur z okresu starożytności, nauki przyrodnicze , historia (potrzebne do zrozumienia lektur starożytnych) wychowanie religijne (religia katolicka), moralne (chłopcy nabywają dobre maniery poprzez obserwację zachowań dworskich) , brak służących - wszystko, co związane z higieną osobistą chłopcy robią sami, rozwój fizyczny - gra w piłkę, jazda konna, ćwiczenia wojskowe, dużo nauki pamięciowej, kary fizyczne - jednak nie były to kary srogie.

• Metoda nauczania - każdy chłopiec ma inne zdolności i ocenianie następuje zgodnie ze zdolnościami uczniów.

ZGROMADZENIE RELIGIJNE - BRACIA WSPÓLNEGO ŻYCIA

• głosili nowa pobożność - jak najwięcej czasu spędzali na kontemplacji, modlitwie, aby być jak najbliżej Boga. Głosili, że ludzie powinni naśladować Chrystusa. Sami dawali przykład jak należy rozumieć miłość bliźniego - działalność charytatywna (pomagają biednym, chorym), działalność nauczycielska (dbanie o rozwój), Działają w szkołach elementarnych i średnich.

• Wykształcenie średnie: gramatyka łacińska, etyka, filozofia, religia - nowy testament

• Jako pierwsi w Europie wprowadzili podział na klasy

• Szerzenie sie w Europie reformacji - część braci przechodzi na luteranizm lub kalwinizm. Uczniem Braci Wspólnego Życia był Erazm z Rotterdamu i Marcin Luter.

ERAZM Z ROTTERDAMU - 1466-1536

• był skłonny wybrać karierę duchowną. Za radą Braci wstąpił do Augustynianów, przyjął święcenia i ukończył studia teologiczne, lecz nie kontynuował kariery duchownej.

• Jak wszyscy humaniści czuł sie kosmopolitą - podróżował, odwiedził wiele krajów

• Czas spędzał na czytanie pism starożytnych lub pisanie traktatów odrodzeniowych. Każde z jego pism zawierało pouczenia dydaktyczne lub pedagogiczne - " O sposobie studiów", "Wychowanie księcia chrześcijańskiego", "Mowa o konieczności kształcenia chłopców zaraz od urodzenia w cnocie i naukach", "O wytworności obyczajów chłopięcych"

• Program Erazma - nauka musi sie opierać na j. klasycznym - łacina i greka po naukę gramatyki - czytanie arcydzieł, aby w pełni zrozumieć literaturę piękną trzeba przekazywać wiedzę z przyrody historii geografii (nie są to odrębne przedmioty ) Program kształcenia językowo- literackiego. Ten program był przeznaczony dla szkoły średniej . Powinny uczęszczać dzieci szlachty i mieszczaństwa . Dziewczęta - robótki ręczne, przygotowanie do roli matki, żony, pani domu, należy udzielać im wiedzy, ale w domu , przez nauczyciela

• Metody - zróżnicowanie podejścia - różne umysły i możliwości - indywidualizacja - ćwiczenia pamięci, stopniowanie trudności

• wychowanie moralne - Erazm przygotował kodeks zasad cywilizowanego zachowania się. Podzielony na 6 rozdziałów , dotyczyły one ciała , ubrania, zachowania przy stole, na zebraniach towarzyskich , w kościele i w sypiali

• chciał zniwelować prostactwo otaczających go ludzi

• Erazm mówił tak , ze grzeczność zewnętrzna człowieka jest nierozłączną cechą kultury wewnętrznej

• nauki należy przybliżyć do życia

JAN LUDWIK VIVES

• Hiszpan, przebywając w Anglii był wychowawcą jednej z córek Henryka VIII. Po opuszczeniu Anglii przybywa do Niderlandii.

• Zaczyna pisać traktaty - 1531 " O naukach", 1538 " O duszy i życiu" . Najpierw dokonuje rozrachunku w wychowaniu średniowiecznym, następnie ukazał zasady wychowania najlepsze według niego w czasach odrodzenia - musi powstać zwarty system pedagogiczny, który jest możliwy do zrealizowania, gdy pedagodzy odwołują się do psychologii i moralności (moralność - cenna jest jedynie ta wiedza , która uszlachetnia moralnie , wpływa na ukształtowanie charakteru i woli młodego człowieka , psychologia - nie każde dziecko nadaje się do kształcenia , należy zaobserwować jakie są uzdolnienia dziecka i ustalić w jakim kierunku powinien odbywać się etap kształcenia)

• w nauce należy uwzględniać zdrowie i indywidualność wychowanka

• szkoły należy zakładać na terenie całego państwa , każda gmina powinna posiadać szkołę zdala od zgiełku

• w szkole powinni pojawiać się nauczyciele po skończonych studiach uniwersyteckich , państwo opłaca nauczyciela , ale i go zatrudnia i rozlicza. Nauczyciel musi stanowić wzór moralny, nauczyciele powinni stopniowo włączać się do życia towarzyskiego i społecznego ponieważ rodzice powinni go dążyć zaufaniem wtedy chętniej posyłają swoje dziecko do szkoły. Nauczyciel powinien mobilizować i zachęcać dziecko do nauki.

• szkoła średnia wg Jana Ludwika Vivesa - szkoła powinna dać wykształcenie językowe i rzeczowe. Językiem podstawowym była łacina (to jej powinno poświęcać się najwięcej czasu), uczniowie powinni czerpać wiedzę z lektur klasycznych, nauka języka greckiego, retoryki, logiki, obok matematyki występowały nauki przyrodnicze, proponował umieszczenie w programie historii, która miała być wykorzystywana w nauce moralnej (na lekcjach historii wydobywano z poszczególnych postaci cechy pozytywne, które obrazowały fakt, że działalność danej postaci zawsze kończyła się sukcesem), proponował by obok nauk rzeczowych pojawiły się elementy nauk rolniczych i elementy nauk wiedzy o architekturze, indywidualne podejście do uczniów, nauczyciel miał być przyjazny, miał chwalić i unikać nagan, nauczyciel powinien stosować powtórki z materiału, radził, by nie przeciążać uczniów nadmiarem wiedzy, dążył do tego by społeczeństwo interesowało się szkolnictwem (były powołane specjalne organizacje, które dbały o rozwój szkół)

REFORMACJA I JEJ WPŁYW NA SZKOLNICTWO

• humaniści, którzy działali w czasach odrodzenia przedstawiali ideał wychowania, który częściowo był już wprowadzany w życie

• szkolnictwo było związane z Kościołem ( Kościół był prawnie opiekunem szkolnictwa, śledził propozycję zmian humanistów)

• historycy uważali, że Kościół w Europie w XV w. wszedł w falę kryzysu, który zacznie się pogłębiać - nadzór nad szkołami zaczęły przejmować organizacje świeckie, które domagały się pojawienia elementów nauk świeckich w szkołach

• w Kościele dochodziło do ostrych sporów, które przeradzały się w wojny religijne (szczególnie we Francji i w Niemczech między zwolennikami papieża a zwolennikami reformacji). Spory zakończyły się powstaniem nowych wyznań: luteranizmu, kalwinizmu, anglikanizmu

• Niemcy, Szwajcaria, Anglia, Skandynawia, Niderlandy uzależniają się od wpływów papiestwa

• w Polsce, Czechach, Francji i na Węgrzech rozłam Kościelny

• reformacja będzie miała konsekwencje dla szkolnictwa i wychowania, dlatego że, każde wyznanie dąży do wychowania i wykształcenia dzieci i młodzieży w duchu swojej ortodoksji. Tworzą oni odrębne systemy wychowawcze, dostosowane do swoich potrzeb, oparte na odmiennych zasadach teologicznych. Zmieniają programy nauczania i metody wychowania oraz kształcenia

OŚWIATA NA TERENIE NIEMIEC I SZWAJCARII PO POJAWIENIU SIĘ NOWYCH SYSTEMÓW RELIGIJNYCH

NIEMCY:

I FAZA : upadek większości szkół

• szkoły upadają, dlatego że nie mają bytu materialnego zapewnionego przez Kościół

• pustoszeją uniwersytety, następuje ogólna dezorganizacja

• przedstawicielami są osoby, które niechętnie podchodzą do kwestii kształcenia

II FAZA : Marcin Luter - występ ze sławnym listem do Rajców i Burmistrzów niemieckich w sprawie zakładania szkół

• uświadamia tym, że szkoły muszą istnieć, ponieważ każde państwo potrzebuje ludzi wykształconych

• trzeba zwrócić uwagę na kształcenie dziewcząt

• nauka łaciny, greki i hebrajskiego - szkoła ma służyć propagandzie nowej religii

• luteranizm zmieniał stosunek Niemców do wiary (każdy człowiek ponosi odpowiedzialność za swoje czyny)

• pismo święte głównym filarem wiary

• powstają szkoły przeznaczone dla ludu

FILIP MELANCHTON

• przygotował szereg podręczników i teksty Arystotelesa

• dokonał podziału szkoły średniej:

1. KLASA I - zasady gramatyki, czytanie, pisanie, nauka śpiewu chóralnego, czytanie prostych wierszy Katona

2. KLASA II - czytanie treści bardziej poważnych (Cyceron, Wirgiliusz), największy nacisk na dialektykę i retorykę

• reformacja niemieckich uniwersytetów

JAN STURM

• przez długie lata pracował w gimnazjum w Strassburcku i starał się zreformować szkołę według własnego pomysłu

• wprowadził szkołę 10 - cio klasową (każda klasa - 1 rok, najniższa klasa - 10, promocja z klasy do klasy następowała, gdy uczeń zdał egzamin)

• najważniejszy język łaciński (przez 6 lat doskonale opanowany)

• streszczenia i tłumaczenia tekstów

• nauka pisania wierszy

• uczniowie wygłaszali mowy

• uczniowie czytali tragedie i komedie greckie

• nauka matematyki, historii, przyrody i astronomii dla chętnych chłopców

• do tych szkół docierali cudzoziemcy, szkołę Jana Sturma kończył również Jan Zamoyski

SZWAJCARIA

JAN KALWIN

• Jan Kalwin z pochodzenia był francuzem, tam również ukończył studia

• w latach 40 - tych rozpoczął działalność w Genewie

• w swoich pismach określa jak będzie wyglądać wychowanie społeczności

• w każdej gminie ma zapanować demokracja, o której każdy będzie miał prawo decydować

• wzajemna kontrola (za przewinienia karały specjalne organy)

• w gminach ascetyczny model życia

• Bóg przeznaczył każdego człowieka do określonej roli (należy się specjalizować, a nie opanowywać całą wiedzę)

• ważne jest podejście człowieka do pracy - praca jest obowiązkiem każdego

• starał się rozwinąć gimnazjum i uniwersytet (miał przygotować pastorów i nauczycieli każdej narodowości)

• gimnazjum wzorowane na szkole J. Sturma, lecz w większym stopniu nakazywał uwzględnić potrzeby ludności np wprowadzenie języka ojczystego, mniej ważna była dla niego retoryka. Wprowadzenie wiedzy dotyczącej handlu i rzemiosła

KONTRREFORMACJA I DZIAŁALNOŚĆ JEZUITÓW

• W roku 1540 Papież Paweł III zatwierdził wytworzenia zakonu jezuitów. Na czele zakonu staje Hiszpan IGNACY LOYOLA

• jezuici tworzyli szkoły średnie oraz starali się opanować uniwersytety

• prowadzili działalność misyjną

• od 1548 działają pierwsze szkoły jezuitów

• program : pomysły czerpali od humanistów ( Vives, Eraz z Rotterdamu) oraz od protestantów

( organizacja i metody ) - Jan Sturm

• dbali o rozwój fizyczny - jazda konna, szermierka, gimnastyka, taniec

• pod koniec XVI w. (1599 r.) ówczesny generał zakonu jezuitów Klaudiusz Akwaviva opracował ostateczną wersję programu, który miał obowiązywać (Ratio Studiorum)
  - wychowanie moralne oparte na religii
  teksty były tak dobierane, aby umacniały religijność
  język łacińskie, retoryka, historia (mitologia, heraldyka, archeologia - teksty), matematyka (program kosmopolityczny)

• kładli nacisk na wychowanie
  - równowaga między łagodnością , a dyscypliną, kary fizyczne w wyjątkowych sytuacjach, kary wymierzane przez osobę świecką - korektor
  w wychowaniu należy wykorzystywać poczucie honoru i oddziaływać na emocje

• izolowali młodych od złych wpływów
  - ograniczali kontakt z rodziną
  - nie wolno było uczniom wychodzić poza obręb szkoły
  - starali się maksymalnie organizować uczniom czas

• nagrody i pochwały
  - dla uczniów wyróżniających się specjalne miejsce w klasie
  - dla najlepszych uczniów wymyślali szczytne tytuły

• rywalizacja - podział klasy na dwie grupy każdy miał swojego przeciwnika, który go poprawiał

• donosicielstwo - nauczyciel dopytywał się swoich uczniów na osobności, aby podzielił się swoim spostrzeżeniem o kolegach, którzy uczniowie nie stosują się do przepisów

• przygotowanie nauczycieli do pracy:
  - kolegium
  - nowicjat (2 lata) 17-18 rok życia
  zakon
  - kursy filozoficzne (teksty Arystotelesa + nauki matematyczno - przyrodnicze)
  - praktyka pedagogiczna (2-3 lata)
  - studia teologiczne
  - etat w szkole

ROZWÓJ MYŚLI PEDAGOGICZNEJ W XVII W.

JAN AMOS KOMEŃSKI

• należał do grupy protestantów - Bracia Czescy

• rodzi sie na terenie Czech

• żył w latach 1592 - 1670

• uczęszczał do szkoły elementarnej (Bracia Czescy), szkoła średnia i wyższa - tereny niemieckie

• po ukończeniu studiów zostaje osobą duchowną, prowadzi działalność religijną i polityczną na terenie Czech

• przybywa do Polski w 1628 roku

• nawiązywał do filozofa angielskiego Franciszka Bacona (1620 - "Nowa metoda nauk")
  poglądy Bacona:
  - w nauce nie można opierać się na tradycji i cudzym zdaniu tylko trzeba samemu dochodzić do prawdy
  - naturę trzeba poznać, a wtedy opanuje się ją i odda człowiekowi w usługi
  - proces poznawania natury: gromadzenie faktów, przypatrywać się światu, mnożyć informacje, przeprowadzać eksperymenty - formułowanie praw rządzących światem

• Prawa Bacona zostały wykorzystane przez Komeńskiego - ZASADA POGLĄDOWOŚCI

• Komeński korzystał również z dzieł filozofa francuskiego - Kartezjusza(1637) "Rozprawa o metodzie"

• 4 reguły, którymi powinien kierować się umysł ludzki w momencie kiedy poszukujemy prawdy:
  - nie można uznawać żadnej rzeczy za prawdziwą dopóki nie przekonamy się z całą pewnością, że taka jest
  - każdy problem trzeba dzielić na drobne części i dlatego każdy problem zbliża nas do prawdy
  - umysł ludzki trzeba prowadzić od przedmiotów prostych do bardziej złożonych
  - trzeba na każdym kroku w procesie poznania robić obliczenia i sprawdzać czy coś nie umknęło w momencie wysnuwania wniosków

• Kartezjusz wierzył ,że wszyscy ludzie posiadają równomierny podział zdrowego rozsądku, oraz określone zdolności, ponieważ nikt nie jest skazany na ciemnotę i nadaje się do kształcenia

• o efektach kształcenia decyduje dobór odpowiednich metod nauczania

• dzieło Komeńskiego to "Wielka dydaktyka"

• Komeński wyznaczał 3 cele nauczania :
  - kształcenie umysłowe - kształcenie postaw moralnych - bogobojność

• Komeński w procesie nauczania odwoływał się do natury

• przedmiot poznawania to : Bóg, świat, człowiek

• kształcić należy :
  -rozum (wewnętrzne oko duszy)
  - wole (ręka duszy)
  - działanie (wykonywanie zlecenia duszy)

• okres wiosny życia poświęcony jest na naukę.
  Natura wyznaczyła 24 lata życia do nauki. Ten czas Komeński podzielił na 4 części i nazwał szkoła:
  1. OKRES DZIECINNY - szkoła macierzyńska (6 lat)
  2. OKRES CHŁOPIĘCY - szkoła elementarna - szkoła języka ojczystego
  3. OKRES MŁODZIEŃCZY - szkoła języka łacińskiego
  4. DOJRZEWANIE - akademie

• I OKRES troszczy się rodzina przede wszystkim matka, która powinna działać na zmysły i spostrzeżenia dziecka oraz wychowanie moralne - szacunek, posłuszeństwo, miłość itp

• II OKRES szkoła elementarna - chłopcy i dziewczęta, szkoła 6cio klasowa - pisanie, czytanie w języku ojczystym, rachunki, śpiew, nauka katechizmu, historia państwa i elementy historii powszechnej, przygotowanie do życia (rzemiosło, praca na roli), każda klasa ma swój podręcznik, najbardziej zdolni uczniowie - szkoła łacińska

• III OKRES szkoła średnia - łacińska - 7 sztuk wyzwolonych + geografia, nauki przyrodnicze

• Komeński stworzył 4 podstawowe zasady nauczania:
  - zasada stopniowania trudności - materiał naukowy należy rozkładać do wieku i pojętności ucznia, nie można dużo zadawać bo uczeń powinien gruntownie opanować podstawy i przejść do trudniejszych zagadnień
  - zasada systematyczności - uczeń systematycznie poznaje coraz więcej
  - zasada poglądowości - w nauce należy odwołać się do obserwacji otoczenia i gromadzić za pomocą zmysłów materiał
  - zasada łączenia teorii z praktyką - zdobyta wiedza powinna być użyteczna w życiu

Szkolnictwo i myśl pedagogiczna w Europie w okresie oświecenia.

Oświecenie -> Europa Zachodnia ( czas trwania około 100 lat)

John Locke -> Anglia; lata 90. XVII wieku – oświecenie najwcześniej pojawiło się w Anglii

1693 rok „ Myśli o wychowaniu” :

• Myśl oświeceniowa najbardziej rozwijała się w XVIII wieku na terenie Anglii

• W Polsce XVII w. ( lata 30. i 40.) : zwiastuny oświecenia – Stanisław Konarski

Zakończy się w 1820 roku i będzie się wiązało ze Stanisławem Staszicem, Hugo Kołłątajem

• W XVIII wieku następuje popularyzacja wiedzy naukowej ( ukierunkowanie artykułów w prasie) => kobiety organizują ( mimo tego, że nie mogą korzystać jeszcze ze szkolnictwa) salony literackie na których toczą się dyskusje naukowe

• Powstają towarzystwa naukowe i kluby zajmujące się różnymi dziedzinami wiedzy

• Filozofowie opierają się na naukach przyrodniczych i ścisłych ( odejście od teologii i metafizyki)

FRANCJA :

• Coraz więcej grup zaczyna myśleć w sposób racjonalny i przede wszystkim, nawet w dziedzinie pojęć moralnych nie kieruje się zasadami dyktowanymi przez religię. Biorą pod uwagę jakie są wymogi rozumu = tworzenie nowej moralności.

• Pojawia się przekonanie, że każdy człowiek w sercu ma wyryte przez naturę pewne zasady, które decydują o jego postępowaniu. Zbiór tych zasad to prawa naturalne. Naturalnym prawem człowieka jest prawo do szczęścia i wolności. Człowiek jest szczęśliwy szczególnie, gdy przyczynia się do szczęścia innych

• Możliwości humanitarne doprowadzają do tego, że ludzie zauważają krzywdę społeczną, która dzieje się wokół nich. Krzywda ta często dotyczy dzieci. Uważają, że były one źle traktowane do tej pory i że ich psychika różni się w poszczególnych okresach

• Należy zająć się oświatą ludu, co za tym idzie przygotowanie odpowiednich programów w szkołach

• Należy dostosować szkolnictwo do potrzeb zawodu

• W latach 1751 – 1763 powstaje : „ Słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł” – wypowiadana się w nim na temat różnych dziedzin ( autorami byli głównie filozofowie np. Volter ; Diderot)

• Kościół katolicki potępił Jean-Jacques Rousseau z niewiadomych względów. Pewne grupy krytykowały jego dzieła ( autor przebywał w Anglii, by uniknąć represji)

• Jean-Jacques Rousseau( autor „ Emila” 1762) uważał, że człowiek z natury jest dobry – dopiero cywilizacja, kultura może spowodować wypaczenie jego dobroci. Wychowanie powinno być negatywny, trzeba pozwalać na swobodne rozwijanie się natury ludzkiej w dziecku, ma oddawać wpływy zewnętrzne i nie dopuszczać do ograniczeń w jego rozwoju. Wychowanie ma mieć charakter progresywny – dostosowane do naturalnego, fizycznego i psychicznego rozwoju dziecka.

• Niemowlęctwo , dzieciństwo ( 12 lat) są szczególnie ważne wg. J.J.Rousseau. W pierwszych 2 latach to rodzice o wszystko muszą zadbać ( odpowiednia atmosfera, miłość, ciepłość, brak kłamstw i represji). Gdy dziecko zacznie mówić, można przydzielić mu opiekuna ( musi zapewnić mu rozwój w odpowiednim otoczeniu, by wzbudzić w dziecku ciekawość, by rozbudzić jego zmysłu)

• Okres chłopięctwo 12 – 15 lat : kształcenie umysłu, brak ścisłego programu i podręczników. Tłumaczenie dziecku o świecie – samo powinno się tym zainteresować

• Młodzieńczość 15 – 20 lat : nacisk na wychowanie moralne i przygotowanie do bycia częścią społeczeństwa ( kontakty z innymi ludźmi), nie zmuszanie dziecka do objęcia konkretnej religii – dziecko samo ją wybierało

• Gdy zakon jezuitów został zamknięty zaczęto przygotowywać reformy edukacyjne ( nie każda część Francji, która była podzielona ; plany przygotowywano i połączono)

1. Zasada opieki państwa nad szkołami

2. Wychowywanie dostosowywane do potrzeb narodowych

3. Przeprowadzenie fazy programów

- dobór wiedzy do programów pod kątem użyteczności

- dobór wiedzy pod kątem stanów

- zmiana układu przedmiotów ( łacinę zastąpiono treściami przyrodniczo – matematycznymi)

4. Wychowanie obywatelskie oprzeć na moralności wynikającej z prawa natury ( religia nauczana poza szkołą)

5. Należy stworzyć świecki stan nauczycielski

6. Zadbać o kształcenie kobiet

• 1789 r. wybuch rewolucji francuskiej doprowadzi do reform w szkolnictwie ( jakobini)

Brano pod uwagę hasła rewolucji :

• Równość ( szkoła bezpłatna, ogólnodostępna)

• Wolność

• Braterstwo

Szkoła średnia płatna, również o charakterze zawodowym

Zwrócono uwagę na kształcenie dorosłych (muzea, biblioteki, wykłady publiczne)

Zwrócono uwagę na edukację kobiet ( szkoła bezpłatna, obowiązkowa, powszechna) – wskazanie przez rewolucję francuską kierunku w jakim mają dążyć zmiany

NIEMCY : ( podzielone na państewka)

• W II połowie XVIII w. stwierdzili, że przy reformacji oświeceniowej należy brać własne potrzeby i dorobek ( nie patrzeć na Francuzów jak reszta Europy) – samodzielna działalność oświatowa

• Rywalizacja między przedstawicielami tych państw o to kto lepiej zorganizuje szkolnictwo

• Oryginalność w rozwoju uniwersytetów – powstają nowe uniwersytety, a w starych następują zmiany

• Christian Wolff założył uniwersytety, do których uczęszczali synowie z zamożnych rodzin. Przygotowywali się oni do funkcji, które będą pełnili w państwie. Zmieniono programy nauczania – zrezygnowano m.in. z łaciny, małą uwagę odgrywała teologia. Ważną rolę zaczęły odgrywać seminaria – student ma się stać istotą aktywną ( prowadzi własne badania). Uniwersytety stały się zakładami państwowymi. Na uniwersytetach zaczęli pojawiać się obcokrajowcy

• Szkoły średnie o charakterze narodowym. Pojawiają się wpływy naturalizmu pedagogicznego przez filantropistów ( na terenie Niemiec tak ich nazywano) : wprowadzają ćwiczenia gimnastyczne i zabawy oraz urozmaicony program.

Przykładem takiej szkoły jest założenie przez Christiana ?, która miała być rodzinnym ogniskiem wychowawczym ( nauczyciela + uczniowie = rodzinna atmosfera ) . Ukształtują się dwa ciągi :

• Szkoła przygotowująca do kształcenia na uniwersytecie

• Szkoła zawodowa – dominują treści z nauk ścisłych ( przygotowują do pracy)

Rozwój szkolnictwa w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim.

1795 rok – III Rozbiór Polski

1815 rok – Kongres Wiedeński na którym ustalono nowy podział Królestwa Polskiego

Na przełomie XVIII i XIX wieku w Europie Zachodniej pojawiło się coraz większe zainteresowanie zakładaniem szkół elementarnych. Popularne stało się hasło : „ Oświata dla ludu”.

1. Królestwo Polskie ( węższe ujęcie )

Podział na 6 okresy :

1. I okres 1815 – 1830 : od momentu kiedy powstało Królestwo Polskiego, do momentu powstania listopadowego. Królestwo Polskie miało swobody, a także konstytucję nadaną przez cara.

• Nauczanie w języku polskim

• Ponieważ powstanie objęło tylko część Polski, powstańcy nie mieli szans na wprowadzenie reform, więc kończyło się na ustawach.

2. II okres 1832 – 1855

Represję, które dotknęły Polaków po powstaniu listopadowym :

• Zlikwidowana Uniwersytet Warszawski

• Likwidacja Towarzystwa Przyjaciół Nauk

• Zsyłki na Sybir

• Zamknięcie szkół typu średniego

• Czystki wśród nauczycieli

1832 rok – władze rosyjskie wydały Statut Organiczny, który zastępował konstytucję. W statucie postanowiono, że szkolnictwo polskie ma być organizowane na wzór szkolnictwa rosyjskiego. Wprowadzono do szkół język rosyjski, geografię i historię Polski zastąpiono geografią i historią Cesarstwa. Polak miał być wykształcony i przygotowany do funkcjonowania w Cesarstwie.

1839 rok – ustanowiono Okręg Naukowy Warszawski : Polacy zostali usunięci od wpływów na szkolnictwo, które staje się podległe bezpośrednio Ministerstwu w Petersburgu.

3. III okres 1856 – 1862 ( tzw. Czas odwilży)

• Odwilż następuje, gdy Rosja ponosi klęski w wojnach

• Postanowiono dać ulgi narodom nad którymi się panuje

• Rosjanie zgodzili się na zniesienie Okręgu Naukowego Warszawskiego

• Rosjanie zgodzili się na reaktywizację Uniwersytetu w Warszawie

• Nastąpiło przyzwolenie, by przygotować reformę szkolnictwa na terenie Królestwa Polskiego : autorem tej reformy był Hrabia Aleksander Wielopolski. Reforma dotyczyła wszystkich szkół.

• Reforma szkolnictwa była gotowa w 1862 roku i duchem nawiązywała do reformy KEN

• W 1862 roku reaktywowany Uniwersytet w Warszawie pod nową nazwą Szkoła Główna w Warszawie

• Poszerzenie programu szkoły elementarnej

4. IV okres 1863 – 1878

• Po powstaniu styczniowym represje, które powodują, że Szkoła Główna będzie mogła istnieć przez krótki czas

• Pod koniec lat 60. Wprowadzane zmiany w szkolnictwie związane z rusyfikacją :

• Szkolnictwo wyznaniowe ( Rosjanie chcą podzielić w ten sposób społeczeństwo polskie)

• Zapadają decyzję, aby do szkół średnich mogły uczęszczać dzieci pochodzące z poszczególnych stanów ( szlachta i młoda burżuazja) = szkolnictwo stanowe

5. V okres 1879 – 1905

• Język rosyjski zostaje wprowadzony do wszystkich szkół w tym szkół elementarnych

• Polacy zaczynają tworzyć szkolnictwo tajne

• Rozwija się ( za przyzwoleniem Rosjan) szkolnictwo prywatne -> nauczyciele starają się przemycać jak najwięcej rzeczy związanych z polskością

• Pojawiają się nowi pedagodzy z projektami ( Bogdan Stanisław Kasprowicz ; Jan Władysław Dawid ; Aniela Róża Godecka)

• Rozwija się prasa pedagogiczna

• Zainteresowanie epoką pozytywistyczną

• Z jednej strony ogromny nacisk Rosjan i rusyfikacja, a z drugiej strony Polacy walczą o wychowanie młodego pokolenia

6. VI okres 1905 – 1914

• Rewolucja spowodowała, że przywrócono w większości szkół język polski

• 1905 rok – rewolucja pobudziła do działa wszystkie grupy społeczne

2. Szkolnictwo w Księstwie Warszawskim w latach 1807 – 1815

Księstwo Warszawskie = Galicja + część po Prusakach

• Ustanowiono polskie władze oświatowe :

1. 1807 rok – Izba Edukacji Publicznej ( działała do 1812 r.)

2. 1812 rok – Dyrekcja Edukacji Publicznej : na czele stały te same osoby ; najważniejsze były osoby, które działały w XVIII wieku, czyli Stanisław Staszic i Stanisław Kostka Potocki. Zainteresowali się oni oświatą dla ludu.

• 1808 rok wydano ważny akt prawny ( pierwsza ustawa dotycząca szkolnictwa ludowego) : „ Urządzenie Szkół Miejskich i Wiejskich Elementarnych”. Zapisy zawarte w tej ustawie :

• Na terenie Księstwa Warszawskiego mają być tworzone Towarzystwa Szkolne ( 200 obywateli wchodziło w skład Towarzystwa ; byli to przedstawiciele wszystkich stanów ) => to oni będą musieli zadbać o utworzenie szkoły elementarnej na terenie swojego zamieszkania. Odpowiadali również za zbieranie finansów na utworzenie tej szkoły.

• Tworzone były Dozory Szkolne ( skład : dziedzic, pleban / pastor, burmistrz / wójt, 1 lub 2 znamienitych obywateli). Ich zadaniem było spisanie jak największej ilości dzieci, które powinny uczęszczać do szkoły elementarnej. W miastach dzieci miały uczęszczać do szkoły od 6 roku życia, na wsi od 8 roku życia. Dziecko przebywało w szkole w zależności do swoich postępów. Brano pod uwagę dochody miejscowej ludności, podzielono ich na 4 grupy i opodatkowano na rzecz szkoły ( opłata nauczycieli, wynajem budynków). Podatek na szkołę powinni płacić nawet Ci którzy nie mieli dzieci w wieku szkolnym.

• Określono dokładny program, który szkoła będzie realizowała ( czytanie, pisanie, rachowanie, nauka moralna, religia, nauka o zachowaniu zdrowia, wiadomości rolnicze ( na wsi) lub wiedza dotycząca rozwoju handlu i przemysłu ( w mieście)).

• Zakładano, że do szkół elementarnych będą uczęszczać dziewczęta na równi z chłopcami. Dziewczęta miały dodatkowy przedmiot – Roboty kobiece i gospodarcze. Przedmiotu nauczały kobiety nauczycielki.

• Jest to stan wojny, ciągłe przemarsze wojsk. Budynki szkolne przeznaczano na magazyn lub szpital dla wojska. Społeczeństwo biedniało, ponieważ musiało dawać swoje zapasy żołnierzom, co powodowało, że nie mogli opłacać składek na szkołę. Mimo tego w tym okresie utworzono wiele szkół elementarnych.

• Musiały pojawić się osoby, które będą starały się wypełnić program nauczania

• Stwierdzono, że nauczanie w Europie się zmienia więc muszą powstać nowe podręczniki

• Pojawił się nowy pedagog : Konstanty Wolski, który napisał dwa nowe podręczniki

1. 1811 rok – „Nauka początkowego pisania, czytania i rachowania” ( dla uczniów) :uwzględniono pomysły wcześniejszych pedagogów np. J.A.Komeńskiego. Opisy zajęć praktycznych np. jak powstaje chleb. Opisy przyrody.

2. „ Przepisy dla nauczycielów dających naukę początkowego czytania” : wyjaśnione na czym polegają nowe metody wykorzystywane w Europie.

• Na ternie Księstwa Warszawskiego powstają dwa seminaria nauczycielskie ( Łowicz, Poznań) : początkowo kształcenie miało trwać 3 lata.

Ukończona szkoła elementarna -> egzamin wstępny -> weryfikacja wiedzy -> seminarium -> nauczyciel

• Ważna była wiedza pedagogiczna

• Wojciech Izydor Chojnacki w 1815 roku napisał pracę „ Zasady Pierwiastkowe Pedagogiki i Metodyki” – w pracy starał się przedstawić jak wyglądała metodyka nauczania początkowego. Przedstawiał rozwój nauki np. w Niemczech. Pisał jak wyglądają podstawowe idee Jana Henryka Pestalozzi’ego.

• Kształciło się nauczycieli do szkół elementarnych ( zachęcało się ich przez stypendia lub zwolnienie z służby wojskowej).

• Przeprowadzano egzaminy przy szkołach średnich dla osób, które były chętne zostać nauczycielem

• Powstało Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych : przygotowywało podręczniki dla szkół

3. Szkolnictwo w Królestwie Polskim w latach 1815 – 1830

• W 1816 roku car Aleksander I wydał dekret powołujący Uniwersytet w Warszawie. Uniwersytet nie mógł od razu rozpocząć działalności ponieważ trzeba było zebrać kadrę, określić statut i program nauczania. W 1818 roku Uniwersytet zaczął oficjalnie działać. Statut przygotowany był przez Stanisława Staszica, który tworząc go opierał się na francuskich wzorach .

Wydziały Uniwersytetu w Warszawie :

1. Prawo i Administracja

2. Lekarski

3. Filozoficzny : kształcenie nauczycieli do szkół średnich ; obok wydziału umieszczono specjalne seminaria dla nauczycieli szkół średnich, w ramach tych seminariów uzyskiwali przygotowanie pedagogiczne

4. Nauk i Sztuk Pięknych : rozwój sztuki ( nieliczni)

5. Teologiczny : uruchomiony najpóźniej

• 1800 rok – Prusacy zgodzili się, by w Warszawie uruchomić Towarzystwo Naukowe – Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Miało ono dwa wydziały :

1. Związany z rozwojem nauk ścisłych

2. Związane z rozwojem nauk humanistycznych

Przedstawiciele różnych nauk ( przyrodniczych, lekarze, technicznych) mogli przedstawiać swoje osiągnięcia.

Towarzystwo wydawało czasopismo „ Roczniki”. Z tego grona wybrana została kadra profesorów Uniwersytetu Warszawskiego.

• Studia podejmowała młodzież z średnio zamożnej szlachty i bogatego mieszczaństwa

• Osoby wykształcone na Uniwersytecie tworzyły inteligencję

• Młodzież tworzyła organizację polityczne i patriotyczne

• Powstały uczelnie o charakterze zawodowym :

1. Akademia Górnicza Kielce ( później przeniesiona do Warszawy)

2. Instytut Agronomiczny

3. Szkoła Weterynaryjna

• Organizowanie sztuk rzemieślniczych niedzielnych ( rzemieślnicy uczyli się czytania i pisania)

• Zakładanie szkół cyrkułowych ( szkoła elementarna dla najuboższych)

• Bella-Lancastera :- metoda wzajemnego nauczania : polegający na wykorzystywaniu w nauczaniu uczniów zdolniejszych zwanych monitorami, którzy mieli pod swoją opieką grupkę (ok. 10) uczniów i uczyli tego, czego sami nauczyli się od swojego nauczyciela. Spełniali również funkcje kontrolne wobec uczniów, promowali ich do następnej klasy. Nauczyciel w tym systemie zajmował się głównie sprawami organizacyjnymi, uczył monitorów oraz udzielał im wskazówek dotyczących uczenia innych. Stwierdzono, że to najbardziej ekonomiczny sposób nauczania.

Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego : Ministerstwo od spraw szkolnictwa w Królestwie Polskim ( istniało do 1821 roku, później zmieniły się osoby stojące na czele i cele polityczne).

Duchowieństwo miało inne podejście do spraw oświaty. Chcieli posiadać wpływy na kształcenie ( tak jak dawniej). Kościół został powołany do tego, by dbał o wychowanie moralne i religijne. Stanisław Kostka Potocki napisał rozprawkę pt. „ Podróż do Ciemnogrodu” ( w której krytycznie oceniał kler), co spowodowało, że kler się zbuntował i doszło do protestu. Car wysłuchał żalów i zgodził się, by odsunąć od władzy S.K.Potockiego ( 1821 r.). Jego miejsce zajął konserwatysta Stanisław Grabowski.

Generał Józef Zajączek wydał zarządzenie, które mówiło, że składka na szkoły elementarne nie jest obowiązkowa.

Społeczeństwo nie musiało troszczyć się o byt szkół elementarnych, tak jak wcześniej. Po 1820 roku szkół znacznie zaczęło ubywać – szczególnie na wsiach. W miastach nie było tak źle, ponieważ ludzie wiedzieli, że oświata jest ważna i potrzebna.

4. Sytuacja w jakiej znalazły się szkoły średnie na terenie Królestwa Polskiego ( 1815 – 1830 )

Szkoły średnie dzieliły się na :

• Szkoły wojewódzkie : najbardziej zorganizowane. Przewidziano, że w każdym województwie musi być szkoła średnia. Szkoła ta składała się z 6 klas.

Program : język ojczysty, języki klasyczne ( greka i łacina), języki nowożytne ( niemiecki, francuski), historia Polski, historia powszechna, geografia, matematyka, historia naturalna z fizyką i chemią, kaligrafia i rysunki. Szczególnie rozbudowany był blok przedmiotów humanistycznych. Usunięto z programu logikę, naukę o konstytucji i odrębne zajęcia wychowania fizycznego ( mimo tego, że Jędrzej Śniadecki na początku XIX wieku napisał podręcznik dotyczący wychowania fizycznego. Pedagodzy zwracali uwagę na to, a w programie i tak się nie znajdowało).

W 1830 roku na terenie Królestwa Polskiego było 15 szkół wojewódzkich.

• Szkoły wydziałowe : obejmowały program 4 niższych klas szkoły wojewódzkiej. Do tych szkół głównie uczęszczała szlachta.

• Szkoły podwydziałowe : obejmowały te nauki, które są potrzebne do przygotowania rzemieślników, celników, ekonomów, strażników, gospodarzy wiejskich. Program został dobrany pod kątem praktycznym.

Tylko szkoły wojewódzkie dawały wykształcenie, które umożliwiało dalsze kształcenie ( kształcenie uniwersyteckie). Później na koniec szkoły wojewódzkiej został wprowadzony egzamin pisemny ( matura), który zwalniał z egzaminów wstępnych na studia.

Wszystkie szkoły były pod nadzorem państwa = szkoły rządowe. Państwo zwracało uwagę na kształcenie zarówno uczniów jak i nauczycieli, a także na dobór programu nauczania.

5. Szkolnictwo prywatne

Głównie nastawione na kształcenie dziewcząt.

1820 rok : został wydany przepis „ Urządzenie pensji i szkół dla młodzieży płci żeńskiej”. Szkoły dzieliły się na :

• Szkoły miejscowe : przeznaczone dla młodzieży miejscowej, niewiele z nich kształciło chłopców.

• Pensje : szkoły przy których znajdowały się internaty. Miały być zakładami, gdzie skupiała się mała ilość dziewcząt ( max 24 osoby). Żadna z dziewcząt, która była przyjmowana nie mogła przekroczyć 16 roku życia.

Zarówno pensje jak i szkoły miejsce dzieliły się na niższe ( 2 klasy) i wyższe ( 4 klasy). Kontrolę nad szkołami pełniły dozory. Trzeba było również zacząć myśleć nad tym, by coraz więcej kobiet stawało się nauczycielkami. W 1825 roku zapadła decyzja, by utworzyć w Warszawie szkołę dla guwernantek. W 1826 roku dostosowano odpowiednie przepisy, a w 1827 roku zaczął działać Instytut Rządowy Wychowania Płci Żeńskiej. Kształcenie tam trwało 3 lata ( 2 lata zdobywanie wiedzy ogólnej, rok przygotowanie do pracy pedagogicznej). Okazało się, że w okresie, gdy Instytut został uruchamiany wzrosło zainteresowanie problemem kształcenia kobiet. W czasie oświecenie panny wychowywane w domu były w stylu francuskim. Teraz pojawił się postulat, by zadbać o wykształcenie Polek w duchu polskim. Pojawia się kobieta, która zadba oto jak ma wyglądać ideał Polki.

Klementyna Tańska ( Hoffman) : była wychowywana w duchu francuskim ( kosmopolityzm, sentymentalizm). Gdy stała się osobą dojrzałą zaczęła zastanawiać się czy było to właściwe. Sytuacja rodzinna zmusiła ją do tego, że musiała zająć się młodszą siostrą i ją wychować, ale nie miała możliwości zrobienia tego w duchu polskim, ponieważ brakowało odpowiedniej literatury polskiej. W 1819 roku napisała „ Pamiątka po dobrej matce”. W latach 1824 – 1826 cyklicznie zostały wydawane „ Listy matki o wychowaniu swoich córek”. W tych utworach znalazły się drobiazgowe uwagi jak wychowywać dziecko. Brała pod uwagę fakt, że nie wszystkie matki miały czas na wychowywanie dzieci, ale mimo to powinny posiadać tą wiedze, żeby móc kontrolować np. prywatną nauczycielkę.

Ideał Polki :

• Wykształcenie powinno być użyteczne dla dnia codziennego, dla domu i rodziny

• Pobożna

• Cierpliwa

• Miła w obejściu z każdym

• Skromna

• Gościnna

• Dobroczynna

• Szczera

• Trzeba walczyć z samolubstwem, próżnością , kokieterią, zazdrością, nieporządnością

• Powinna dobrze znać języki i historię ojczystą, języki nowożytne ( francuski, niemiecki), podstawową wiedzę z geografii, najwybitniejsze dzieła z literatury polskiej i zagranicznej, nieco nauk przyrodniczych ( głównie chodziło o botanikę i matematykę)

• Kształcenie talentów ( muzyka, taniec, rysunek)

• Umiejętność prowadzenia miłej konwersacji

• Pisanie listów

• Nauka drobnych utworów ( zachęta do pisania pamiętników)

• Robótki ręczne ( hafty)

Na zachodzie Europy w XIX wieku zaczęto pisać pisemka dla dzieci.

K.Tańska pierwsze pismo dla dzieci wydała w latach 1824 – 1829 i były to „ Rozrywki dla dzieci” . Pismo posiadało 5 działów :

1. Wspomnienia narodowe : życiorysy sławnych Polaków i Polek ; opisy kraju ; powieści historyczne

2. Pierwiastki obyczajowe i komedyjki

3. Anegdoty prawdziwe o dzieciach

4. Rozprawki o treści moralnej : pisała na temat jak powinna być rozumiana dobroczynność, jak należy traktować pracę i jak wykorzystywać język polski

5. Artykuły o treściach pedagogicznych ( adresowany do dorosłych ; rodziców i nauczycieli)

Po powstaniu listopadowym K.Tańska była zmuszona wyemigrować. Długo przebywała we Francji, lecz cały czas miała kontakt z krajem rodzinnym ( wysyłała różne pisma i artykuły do Polski). Zmarła na raka piersi.

Wkrótce zaczęli pojawiać się inni, którzy również pisali dla dzieci np. Stanisław Jachowicz.

W 1824 roku napisał „ Bajki i powiastki dla dzieci”, a w 1829 roku „ Tygodnik dla dzieci”. Dużo pisał na temat historii naturalnej, życia i literatury innych narodów. Zamieszczał recenzję książeczek, które były przeznaczone dla dzieci.

W 1830 roku zaczął wydawać „ Dzienniki dla dzieci”– na jeden numer przeznaczał 2 kartki. Dopuścił ,by dzieci publikowały swoje utwory ( na jego apel odpowiedziały dziewczęta, więc dużo artykułów młodych Polek ukazywało się w dzienniku Jachowicza). W dalszej publikacji przeszkodziło powstanie listopadowe.

Myśl pedagogiczna w Europie –XIXw.

1. Jan Fryderyk Herbart (ur.1776- zm. 1841)-

Program i nauczanie w szkole- dominowały nauki przyrodnicze, nawiązania do kultury greckiej,

Sądzono, że nie można odchodzić od kultury greckiej ( to Grecy określili jak ma wglądać wychowanie, ludzie mają się rozwijać zgodnie z naturą. Ideałem staje się Grek, który zgodnie z naturą rozwijał swoje siły duchowe, fizyczne itp. )

Odrodzenie karolińskie – w państwie Karola Wielkiego też nawiązywali do Greków.
Pierwsze Uniwersytety- odwołania do filozofii starożytnych , szczególnie do Arystotelesa

Wiek XV i XVIII- nawiązania

Wiek XVII:

Kultura klasyczna ma sprzyjać rozwojowi indywidualności narodowej ( kultura grecka – dzięki niej wolna wewnętrznie i wszechstronnie rozwinięta osobowość . Trzeba to uwzględnić przy zmianach w szkolnictwie)

Podział na wyznania, stany społeczne.

Immanuel Kant:

• filozofia idealistyczna, wyodrębnił formę i materię.

• Twierdził, ze wszystko co związane z materią jest niższe.

• Forma ma wiązać się z uszlachetnieniem młodego człowieka. Trzeba rozwijać jego siłę duchową poprzez kształcenie formalne, które preferuje ćwiczenia w myśleniu.

• Wskazówka Kanta- żeby dobrze ćwiczyć w myśleniu, trzeba rozbudować w szkołach kształcenia języków ( łacina, greka jako podstawa oraz nowożytne )

Działalność Herbarta:

• Już od 16 roku życia, czyli od szkoły średniej czytał Kanta, potem zaczął podążać w jego kierunku,

• był bardzo rozwinięty intelektualnie, w wieku 17 lat zdał maturę, poszedł na studia w Vienie ( Filozofia i Prawo) Po studiach został nauczycielem domowym, przez pewien czas mieszkał w Szwajcarii, tam zwiedzał szkoły Pestalozziego (fascynował się jego działalnością.)

• Herbart wydaje dzieła pedagogiczne i podaje tam ocenie nauczanie.

• Habilituje się na uniwersytecie w Getyndze i zaczyna tam pracę jako profesor filozofii . Jako nauczyciel akademicki i prof. filozofii interesuję się pedagogiką.

• W 1806r ? – pisze dzieło – Pedagogika ogólna wywiedziona z celu wychowania. ( bardzo ważne w jego karierze)- uważa, że pedagogika może być odrębną dziedziną naukową. Do tej pory mówili, że to taka nauka praktyczna, która zawiera wskazówki do tego jak wychowywać. Mówił, że pedagogika ma swój przedmiot badań, metodologie, terminologia, cele badawcze i to pozwala stwierdzić mu, że pedagogika jest odrębną dziedziną naukową. Teraz tez te kryteria obowiązują, jeśli chcemy stwierdzić czy dana dziedzina jest odrębna i naukowa.

• Uważał, że cele, które będą formułować pedagodzy mają mieć dwie nauki pomocnicze- etykę i psychologię. Jak należy podejść do etyki i psychologii? - Sam opracuje te poglądy, nie będzie się opierał tylko na poprzednikach. Chce pokazać jak on widzi te nauki

Etyka- ma być pomocna, gdy określa się cele wychowania, kształcenia, które będą łączyć się z 5 ideami moralnymi, ( wg nich ma się kształtować młodego człowieka ) :

1. Idea wewnętrznej wolności – jeśli chcesz osiągnąć wolność wewn. postępuj zgodnie ze swoimi przekonaniami ( wcześniej musi odbyć sie jednak proces, w którym te przekonania będą kształtowane)

2. Idea doskonałości- praca nad sobą, trzeba rozwijać swoje siły duchowe, wytrwałość; przez całe życie dążymy do doskonałości.

3. Idea życzliwości- charakter społeczny, idea nakierowana na innych, mówi o tym, jak mamy się zachowywać w stosunku do innych, jak powinny się układać relacje międzyludzkie,

4. Idea prawa- studiował prawo i wierzył, że przepisy stanowią ważną role w życiu człowieka. Szczególnie podczas sporów należy się do nic odwoływać. Przepisy porządkują życie i rozstrzygają spory,

5. Idea słuszności- relacja między ludźmi, pokornie trzeba stwierdzić, że przeciwnik ma rację, jeśli tak jest. Nie można być egoistą zapatrzonym w siebie. Nie można krzywdzić drugiego człowieka.

W swoim dziele pisze też o pochodnych od tych idei, aby dać więcej wskazówek pedagogom.

Psychologia:

U dzieci nie ma żadnych dziedzicznych ani nabytych dyspozycji psychicznych, całe życie psychiczne powstaje z przedstawień (wyobrażeń). Te przedstawienia są odpowiedzią naszej duszy na różne bodźce zewnętrzne . Ten sposób tworzą się przekonania o otaczającym nas świecie. (Masa apercepcyjna- doświadczenia i przeżycia)

System pedagogiczny ( z wykorzystaniem etyki i psychologii):

Głównym celem wychowania ma być wyrobienie silnego moralnie charakteru -tę pracę musi rozpocząć już rodzina, w szkoła a je kontynuować.

Warunkiem kształcenia ma być karność, ład i porządek - wskazówka dla nauczycieli dot. dyscypliny i działań nauczyciela , trzeba przyzwyczajać dzieci do respektowania, nakazów i zakazów ale przede wszystkim należy budzić w nich poczucie honoru i osobistej godności ( podobnie jak u Locka) , karność ma się też łączyć z szacunkiem do nauczycieli i wychowawców.

Teoria metod i planów nauczania- wskazuje sposoby pobudzania masy apercepcyjnej w umysłach uczniów. Uwaga dowolna i mimowolna oraz kształtowanie zainteresowań przedmiotem.

4 stopnie formalne ( stadia, przez które uczeń jest prowadzony przez nauczyciela) :

• Jasność

• Kojarzenie

• System

• Metoda

Przez te stopnie ma przebiegać nauczanie,

Na lekcji musi się pojawić temat , nauczyciel musi spowodować, żeby uczniowie się tym tematem zainteresowali ( wytłumaczyć, że to już było, a teraz to poszerzamy, ) zaintrygować tym, o czym będzie mogli się teraz uczyć. Wiedzę ma przekazywać w sposób jasny, dokładny, zrozumiały. Następnie nowy materiał trzeba powiązać poprzez pogadankę, powiązać z wiedzą już posiadaną przez ucznia. ( można zadawać wtedy pytania) – kojarzenie ze starym- powstaje nowa wiedza. Później musi nastąpić systematyzowanie tej wiedzy, a kiedy już nowy system wiadomości się ukształtuje jako masa percepcyjna należy uczniowi uświadomić jak tę wiedzę może wykorzystać ( rozwiązywanie zdań, poprawianie błędów) .
Te metody mogą odnosić się do każdego przedmiotu, głownie w szkole średniej.

Jego pomysł został zaakceptowany i dość szybko w innych szkołach zaczęto stosować zalecane przez niego metody. Nagła śmierć… mówili, że wielu spraw nie dokończył. Jego naukę kontynuowali jego uczniowie- Ziller i Reiner, którzy rozszerzyli stopnie formalne ( 5 ) ;

1. Przygotowanie

2. Przedstawienie nowego materiału

3. Kojarzenie nowych przedstawień ze starymi

4. Porządkowanie materiału poprzez utrwalanie i przekształcanie w zwary system

5. Metoda- czyli sposób wykorzystywania i zastosowania nabytych wiadomości.

Ziller i Reiner stwierdzili, że te stopnie można też wprowadzić do szkoły elementarnej .

System herbartowski stał się niezwykle popularny przede wszystkim w krajach niemieckojęzycznych ( mamy dwa zabory niemieckojęzyczne, Galicja, Prusy, przyczyniają się do tego, ze do Polski ten system też będzie przenikał)
Francuzi jako chyba jedyni nie byli tym systemem zachwyceni.

Ocena systemu Herbarta:

• Dostrzegano, że w tej szkole zasadniczą rolę odgrywa nauczyciel, on dominuje. Uczeń jest posłuszny , aprobuje poglądy nauczyciela, który jest najwyższym autorytetem w kwestii wiedzy i moralności

• Podręcznik- to co powie nauczyciel i podręcznik, nie może podważyć uczeń

• Stopnie formalne- dwie strony medalu – 1. Zmusza nauczycieli do solidnego przygotowywania się do lekcji. Pedagog musi pomyśleć jak zainteresować ucznia, jak dobrać temat i jak go dostosować. Wszystko musi być zaplanowanie i przemyślane(, jakie metody i pomoce wykorzysta), nie ma mowy o improwizacji… 2. Jeśli nauczyciel pracował bardzo długo, zaczynał pracować wg schematu i wtedy już nie musiał się wysilać, bo znał wszystko na pamięć, a jeśli robi to wszystko mechanicznie staje się postacią, która od siebie nie wymaga zbyt wiele, nigdy nie stanie się nowatorem metodycznym.

• Charakter intelektualistyczny – pomijała kształcenie umiejętności i wdrażania do dnia codziennego, brak praktycznego nauczania ucznia, sama teoria, charakter encyklopedyczny.

• Koncentrowanie się na kształtowaniu indywidualności a nie wychowywała dla społeczeństwa,.

Mimo wszystko, herbartyzm można zauważyć w szkolnictwie w (...) w PRL-u, szkolnictwie,

Herbert Spencer- 1820-1903

Jako dojrzały człowiek żyje w okresie panowania królowej Wiktorii, wtedy to następuje rozwój gospodarczy Anglii- wtedy staje się mocarstwem, bo miała kolonie, surowce, tanią siłę roboczą, rozwijał się przemysł ciężki, bawełniany.
W 1851 gdy w Londynie odbyła się wystawa zdobyczy techniki w Europie to jednak mimo tego, że Anglia jest mocarstwem, Niemcy mają produkty lepszej jakości. Pojawia się sformułowanie, że Anglicy są słabsi od nich przez szkolnictwo- stare programy, słabe szkolnictwo średnie.
właśnie krytykiem był H. Spencer. Filozof i socjolog. Miał on wykształcenie techniczne.

Najważniejsze dzieło 1861 „ O wychowaniu umysłowym, moralnym i fizycznym”. Pierwsze tłumaczenie na polski w 1879.

Poglądy Spencera:

1. Jaka wiedza jest najbardziej potrzebna? W szkole średniej dominują języki klasyczne. Chłopcy to będą przyszli pracownicy, dyrektorzy, kolejarze, handlowcy- nie są im potrzebne. Musza znać matematykę, fizykę i chemię, biologię- zdobywanie wiedzy ścisłej.

2. Uporządkował wiedzę według znaczenia czynności życia ludzkiego. Powiedział, że jest 5 głównych rodzajów czynności
   -czynności bezpośrednio- samozachowawcze, które łączą się ze zdobywaniem środków zachowana egzystencji , z funkcjonowaniem organizmu ludzkiego- tu potrzebna wiedza o życiu fizycznym, anatomii, fizjologii, higieny
   - czynności, które wychodzą naprzeciw potrzebom bytu i przyczyniają się do zapewnienia rodzinie środków do życia. Wiedza potrzebna: matematyka, fizyka, chemia, mechanika
   -czynności związane z zachowaniem gatunku i wychowaniem potomstwa- wiedza: psychologia, pedagogika
   -czynności, które pozwalają na zachowanie porządku społecznego- wiedza : historia (społeczeństwa, rozwoju społeczeństw, podstaw instytucjonalnych, nie o bitwach) oraz socjologia
   - czynności różnorodne wiążące się z czasem wolnym- wiedza: sztuki piękne, literatura

3. Kształcenie moralne i kształcenie fizyczne- nie przywiązywał dużej wagi do moralności. Dzieci rodzą się i nie są dobre z natury. Dzieci trzeba wychowywać, wpływać na zmniejszenie wad wrodzonych. Nie wszystkie wady da się wyeliminować. Apeluje o wpływ rodziny na wychowanie moralne. To ona ma dawać wzór moralny. Nie szkoła ma uczyć moralności. Rodzice powinni być przygotowywani do roli wychowawców.

4. Nie ma kar fizycznych, mają być tylko kary naturalne. Człowiek ich nie wymierza

5. Wychowanie fizyczne- uważał, że dziewczęta mają zaniedbane wychowanie fizyczne. Przeciwny hartowaniu. Trzeba dbać o higienę, ciepło się ubierać.

Wychowanie i oświata na ziemiach Polskich pod zaborami

I. Myśl pedagogiczna pod wpływem pozytywizmu Warszawskiego
II. Charakterystyka szkolnictwa i oświaty w Galicji

• Pozytywizm Warszawski - Aleksander Wielkopolski reforma 1862 szkoły elementarnej i wyższej. W Warszawie powstaje uczelnia wyższa, działa od 1862 do 1869. Uczelnia ta cieszy się dużą popularnością. Doszedł nowy wydział rolniczo-ogrodniczy. Były tam wydziały np. prawnicze, filozoficzne.

• Aleksander Świętochowski, Piotr Chmielowski, Julian Ochorowicz, Adolf Dygosiński,
  Bolesław Prus, Henryk Wernic - czołówka pozytywizmu. W duchu pozytywizmu formowali poglądy: Jan Władysław Dawid, Aniela Szycówna i Stanisław Karpowicz. Dożyli oni wieku XX.

• Aleksander Świętochowski - miał długi żywot. Należy do uczniów szkoły głównej, potem zajmuje się pracą nauczycielską w szkole prywatnej, udał się na Zachód Europy, udoskonalał tam swoją wiedzę w naukach humanistycznych, opublikował w przeglądzie tygodniowym rozprawę "Nowe drogi". Gdy miał 20 lat określa jaka jest społeczna funkcja wychowania. Twierdzi, że trzeba wyróżnić 4 kierunki w kształceniu:
  - Kształcenie fizyczne ma doprowadzić do wyrobienie w organizmie obfitej mocy
  - Kształtowanie umysłowe, nauczyciel dąży do tego, aby w umyśle młodego człowieka pojawiły się jasne i gruntowne pojęcia - nauki przyrodnicze, ścisłe
  - Kształcenie moralne, trzeba kształcić wolę i wyrabiać uczciwe popędy u młodego człowieka
  - Kształcenie estetyczne, trzeba rozwijać uczucia w oparciu o sztuki piękne , aby pojawiły sie szlachetne pragnienia

• według Świętochowskiego - wychowanie i nauczanie związane od wymogów czasu i postępów nauki. Tworzenie człowieka użytecznego dla społeczeństwa. Trzeba cele kształcenia dostosować do uwarunkowań społecznych. Zwracał uwagę na oświecone mieszczaństwo i młodą inteligencje. Wyodrębnił też kobiety i dziewczęta. Poddał krytyce kształcenie dziewcząt. Twierdził, ze program Klementyny Herman to przeżytek. Trzeba zaprzestać z tym, że kobieta jest ozdobą salonu. Wszystkie dziewczęta musza mieć wykształcenie. Według niego rola religii ma różne wyznania, trzeba doprowadzić do równouprawnienia różnych religii

• Konrad Pruszyński - żyje w II połowie Królestwa Warszawskiego. W 1875 roku wydał "elementarz ścienny", a tuż po nim "elementarz na którym nauczysz się czytać w 5 albo 8 tygodni". Będą to podręczniki dla dorosłych, którzy są analfabetami. Elementarz był tani, dzięki niemu był kupowany przez ludność. Doczekał się 62 wydań. Pruszyński przygotował też lektury

• GALICJA (zbór Austriacki) I część ziem została podporządkowana Austrii w 1772, II rozbiór ziemie krakowsko- częstochowskie. Dwa okresy rozwoju oświaty:
  1. Od 1772 roku trwa do początku lat 60tych XIX wieku
  2. Od lat 60tych XIX wieku i trwa do wybuchu I wojny światowej

• Od roku 1776 na ziemiach zabranych wprowadzono powszechny regulamin szkolny, w szkołach średnich musi być język niemiecki, ale również w szkołach elementarnych, rola uczelni wyższych w roku 1784 Cesarz Austriacki Józef II założył Uniwersytet we Lwowie - wykłady prowadzono tam po łacinie, Kadra Niemców, Czechów, Rusinów, Włochów. Powstała Rzeczpospolita Krakowska (1815-1846)

• 1861 Austriacy godzą się na to, aby język niemiecki był usunięty ze szkół elementarnych. Obserwujemy wystąpienia profesorów: Józef Dietl zaproponował, żeby utworzyć Krajową Komisję Edukacyjną, która będzie zarządzać wszystkimi szkołami, ogłosił projekt "O reformie szkół krajowych" - państwo jest zobowiązane do opieki nad szkołami, zapewnić pensję nauczycielom, ale to społeczeństwo i nauczyciele mają decydować o programie szkoły, należy tworzyć Komisje Gminne i Obwodowe (rodzice, nauczyciele) by oni opiekowali sie szkołą, najwyższa władza szkolna nie może być uzależniona od nacisków politycznych, odpowiednie miejsce dla religii w oświacie, przywrócenie języka polskiego we wszystkich szkołach, należy poprawić sytuacje bytową nauczycieli, wykształcenie dla nauczycieli

• W roku 1866 Sejm Galicyjski uchwalił powstanie Rady Szkolnej Krajowej. wprowadzenie języka polskiego do szkół średnich, Rada musiała zmienić program, przygotować podręczniki, więcej seminariów nauczycielskich, dbała o wysoki poziom nauczania w szkołach ludowych

• Po roku 1890 kierownik Rady - Michał Bobrzyński wprowadza przepisy nie pomyślne dla szkół ludowych. dzieli je na szkoły wiejskie i miejskie. Podzielił seminaria dla nauczycieli pracujących w szkole wiejskiej i w szkole miejskiej. Zadbano o kształcenie dziewcząt, które potem zostawały nauczycielem, Dba o rozwój szkół średnich, zakładane zostają szkoły przemysłowe, handlowe, realne, dba o fundusze potrzebne do rozwoju szkół, zabiega o wysokie wyposażenie nauczycieli szkół średnich, nowe podręczniki, pojawia się literatura pedagogiczna

str. 29