Narodowy Bank Polski
Departament Systemu Płatniczego
Porównanie
wybranych elementów polskiego systemu płatniczego
z systemami innych krajów Unii Europejskiej
za 2009 rok
Warszawa, styczeń 2011 r.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 2
SPIS TREŚCI
Wstęp
strona 3
Wyjaśnienia metodologiczne
strona 4
1
Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze na 1 mln mieszkańców
strona 5
2
Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca
strona 8
3
Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców
strona 12
4
Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS oraz
imprinterów) w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców
strona 15
5
Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS
strona 19
6
Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca
strona 20
7
Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca
strona 23
8
Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą
strona 24
9
Liczba zrealizowanych poleceń przelewu na 1 mieszkańca
strona 26
10
Liczba zrealizowanych poleceń zapłaty na 1 mieszkańca
strona 29
11
Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych
strona 31
12
Udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych kartami
płatniczymi
strona 35
13
Relacje pomiędzy poziomem dochodu a transakcjami instrumentami płatniczymi
strona 37
14
Udział pieniądza gotówkowego w agregacie M1 (gotówka + depozyty a’vista)
strona 38
Podsumowanie
strona 40
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 3
Wstęp
Departament Systemu Płatniczego przedstawia Zarządowi Narodowego Banku Polskiego
kolejny cykliczny materiał dotyczący porównania wybranych elementów polskiego systemu
płatniczego z systemami krajów Unii Europejskiej
1
. Głównym celem prezentowanego
materiału jest porównanie wybranych parametrów z kilku najważniejszych obszarów systemu
płatniczego w przeliczeniu na liczbę mieszkańców w Polsce i krajach Unii Europejskiej za
2009 r., związanych głównie z dostępnością instytucji świadczących usługi płatnicze
dla ludności, poziomem „ubankowienia” (mierzonego liczbą rachunków bankowych) oraz
wykorzystaniem podstawowych bezgotówkowych instrumentów płatniczych (kart
płatniczych, poleceń przelewu, poleceń zapłaty) i elementów infrastruktury płatniczej
(bankomatów, terminali POS). W stosunku do wcześniej prezentowanych materiałów zawiera
on dodatkowo nowe parametry do porównań, takie jak liczba transakcji bezgotówkowych
zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS, liczba transakcji bezgotówkowych
dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą, udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej
liczbie transakcji przeprowadzonych kartami płatniczymi.
Należy również dodać, że materiał nie ma na celu ani wskazania i wyjaśnienia przyczyn
zróżnicowania wysokości poszczególnych wskaźników w konkretnych krajach, ani
zaproponowania podjęcia jakichkolwiek działań, lecz wskazanie bieżącego stanu rozwoju
obrotu bezgotówkowego w naszym kraju. Przyczyny zróżnicowania wskaźników oraz
specyficzne uwarunkowania występujące w poszczególnych krajach były szczegółowo
przeanalizowane w 2007 r. przez Narodowy Bank Polski w trakcie warsztatów na temat
obrotu bezgotówkowego i zostały zaprezentowane w raporcie „Obrót bezgotówkowy w
Polsce oraz innych krajach Unii Europejskiej – Thinking outside the box, raport z projektu” z
kwietnia 2008 r. opublikowanym na internetowej witrynie Koalicji na rzecz Obrotu
Bezgotówkowego i Mikropłatności pod adresem:
(http://www.zbp.pl/photo/koalicja/Tomasz_Kozlinski_NBP_DSP_2008_Raport_z_warsztatow.pdf).
Ponadto szersze informacje na ten temat, jak również proponowane działania mające na celu
zwiększenie obrotu bezgotówkowego w Polsce zostały zaprezentowane w „Programie
rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata 2010-2013”, który w najbliższym czasie
powinien zostać przyjęty jako program rządowy. Program jest dostępny na internetowej
witrynie Ministerstwa Finansów pod adresem:
1
Podobne materiały DSP przedstawiał Zarządowi NBP corocznie w poprzednich latach, począwszy od danych za 2004 r.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 4
(http://www.mf.gov.pl/_files_/instytucje_finansowe/akty_prawne/program_rozwoju_obrotu_bezgotow
kowego_w_polsce_na_lata_2010-2013.pdf).
Wyjaśnienia metodologiczne
W celu dokonania analizy wybranych parametrów Polska została przedstawiona na tle krajów
Unii Europejskiej. Analiza zawarta w niniejszym materiale została przedstawiona w oparciu o
dane za 2009 r. opublikowane przez Europejski Bank Centralny we wrześniu 2010 r.,
znajdujące się w Hurtowni Danych Statystycznych (Statistical Data Warehouse) pod adresem
http://sdw.ecb.europa.eu/
2
.
Informacje te zostały zaktualizowane o dane pochodzące z innych źródeł, w szczególności o
dane zbierane przez NBP i publikowane w periodycznych opracowaniach, które można
znaleźć na stronach internetowych Narodowego Banku Polskiego pod adresem:
http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/karty_platnicze.html
Dla przejrzystości i łatwiejszego porównania prezentowanych danych przedstawiono je
w postaci wykresów i map obrazujących stan rozwoju w zakresie poszczególnych elementów
systemu płatniczego oraz zauważalnych tendencji występujących w Polsce w porównaniu do
średniej dla krajów ze Strefy Euro i średniej dla wszystkich krajów Unii Europejskiej.
Pierwszy typ wykresów (wykresy liniowe) ma na celu zobrazowanie tendencji rozwojowych
występujących w analizowanym zakresie na przestrzeni kilku lat. Dla uproszczenia trend w
danym zakresie jest przedstawiony dla trzech obszarów: Polska, średnia dla krajów ze Strefy
Euro oraz średnia dla całej Unii Europejskiej.
Drugi typ wykresów (wykresy słupkowe) obejmuje dane za 2009 rok odnoszące się do
wszystkich krajów Unii Europejskiej. Polska została wyróżniona kolorem ciemnozielonym, a
kolorem jasnozielonym zaznaczono pozostałe kraje UE. Jako punkt odniesienia został
również przedstawiony średni poziom dla wszystkich krajów członkowskich Unii
Europejskiej, których dane opublikowano (w wykresach oznaczony linią w kolorze
czerwonym).
Trzecim rodzajem prezentacji są mapy, w których odpowiednim nasyceniem koloru
oznaczono poziom danego wskaźnika w poszczególnych krajach Unii Europejskiej.
Pozwalają one w prosty sposób pokazać, w jaki sposób geograficznie rozkłada się
wykorzystanie danego instrumentu płatniczego lub nasycenie infrastrukturą płatniczą.
2
Dane corocznie publikowane na witrynie internetowej EBC. Dane za 2009r. zostały opublikowane we wrześniu 2010 r.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 5
1.
Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze na 1 mln mieszkańców
Liczbę placówek w rozbiciu na oddziały NBP, oddziały instytucji kredytowych
3
i placówki
Poczty Polskiej przedstawia tabela nr 1. W 2009 r. nastąpiła zmiana metodologii w zakresie
prezentowania liczby placówek, ponieważ w związku z wejściem w życie przepisów
dyrektywy o usługach płatniczych
4
, do liczby placówek dodano liczbę instytucji płatniczych.
Tabela nr 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce w latach 2005 - 2009
Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego
Z powyższej tabeli wynika, że w Polsce od 2005 r. następuje stały wzrost liczby placówek
instytucji oferujących usługi płatnicze. Zapewne wynika to z faktu, że w naszym kraju, mimo
rosnącej popularności bankowości elektronicznej, ciągle kluczowa dla sprzedaży produktów
bankowych jest sieć placówek. Wśród krajów unijnych widoczna jest odwrotna tendencja i od
kilku lat widoczny jest spadek liczby tych placówek, co przedstawia wykres nr 1.
3
Przez „instytucje kredytowe” w odniesieniu do Polski, w ECB Statistical Data Warehouse, należy rozumieć banki, oddziały instytucji
kredytowych, banki spółdzielcze oraz SKOK-i.
4
Termin implementacji dyrektywy do prawa poszczególnych państw członkowskich wyznaczono na 1 XI 2009 r. Wszystkie kraje UE
oprócz Polski wdrożyły już przepisy dyrektywy. W Polsce nadal trwają prace nad projektem ustawy o usługach płatniczych.
Wyszczególnienie
2005 2006 2007 2008 2009
Oddziały instytucji kredytowych
12.941
14.144
15.156
16.468
16.697
Placówki Poczty Polskiej
8.350
8.389
8.485
8.411
8.378
Oddziały
NBP
16 16 16 16 16
Ogółem oddziały instytucji
kredytowych, placówki Poczty Polskiej i
Oddziały NBP
21.307 22.549 23.657 24.895 25.091
Placówki podmiotów pośredniczących w
przyjmowaniu wpłat na rachunki bankowe
(instytucji płatniczych)
5.837 9.849 10.387 12.040 13.904
Ogółem
27.144 32.398 34.044 36.935 38.995
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 6
Wykres nr 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na milion
mieszkańców w latach 2001 – 2009
POLSKA 1022
553
566
526
510
558
591
621
658
653
692
663
659
651
644
636
638
Strefa Euro: 631
576
659
633
628
602
599
577
UE: 595
500
600
700
800
900
1.000
1.100
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Polska
Strefa Euro
UE
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Pośród wszystkich krajów UE Polska z liczbą placówek oferujących usługi płatnicze
wynoszącą 38.995 i wskaźniku 1.022 na milion mieszkańców zajmuje drugie miejsce, tuż za
Cyprem. Przedstawia to wykres nr 2.
Bez uwzględniania placówek instytucji płatniczych wskaźnik ten kształtowałby się na
poziomie 658 placówek na milion mieszkańców, czyli powyżej średniej unijnej (595) i Polska
zajmowałaby 6 miejsce na 26 krajów, czyli identyczną pozycję jak w 2008 r. Przedstawia to
wykres nr 3.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 7
Wykres nr 2. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze, przypadających na milion
mieszkańców, w 2009 r. (z uwzględnieniem dla Polski placówek instytucji płatniczych)
10
22
96
8
80
1
72
7
68
9
59
4
59
3
42
3
39
2
38
2
36
8
36
5
34
8
30
4
21
9
21
5
42
50
2
50
6
51
7
52
0
52
2
53
8
54
7
55
5
14
82
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
Cy
p
r
Po
ls
ka
H
is
zpa
ni
a
W
łoc
h
y
W
ęgr
y
P
o
rt
u
g
alia
Fra
n
cj
a
Au
st
ri
a
Ir
la
n
d
ia
Ł
ot
w
a
Li
tw
a
S
łow
ac
ja
B
elg
ia
Cz
ec
h
y
N
iem
cy
L
u
ksem
b
u
rg
Es
to
n
ia
Gr
ecj
a
Ma
lt
a
W
iel
ka B
ryt
an
ia
Da
n
ia
S
łow
en
ia
Fi
n
la
n
di
a
Sz
w
ec
ja
Ho
la
n
d
ia
Bu
łga
ri
a
Średnia UE 595
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
(brak danych dotyczących Rumunii)
Wykres nr 3. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze, przypadających na milion
mieszkańców, w 2009 r. (bez uwzględnienia dla Polski placówek instytucji płatniczych)
968
801
727
68
9
658
42
14
82
593
59
4
21
5
21
9
30
4
34
8
365
368
38
2
392
42
3
547
55
5
53
8
52
2
520
51
7
50
6
502
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
Cy
p
r
H
is
zpa
ni
a
W
łoc
h
y
W
ęgr
y
Po
rt
u
g
al
ia
P
o
lska
F
ran
cj
a
Au
st
ri
a
Ir
la
n
d
ia
Ł
ot
w
a
Li
tw
a
S
łow
ac
ja
B
elg
ia
C
zech
y
Ni
em
cy
L
u
ksem
b
u
rg
E
st
oni
a
Gr
ec
ja
Ma
lt
a
W
iel
ka B
rytan
ia
Da
n
ia
S
łow
en
ia
Fi
nl
an
d
ia
Sz
w
ec
ja
Ho
la
n
d
ia
Bu
łga
ri
a
Średnia UE 567
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
(brak danych dotyczących Rumunii)
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 8
Wskaźnik liczby instytucji oferujących usługi płatnicze nie determinuje stopnia
„ubankowienia” społeczeństwa danego kraju. Wysoka pozycja Polski pod względem liczby
placówek oferujących usługi płatnicze wynika z dodania liczby placówek podmiotów
przyjmujących wpłaty gotówkowe na rachunki bankowe (np. BillBird, Unikasa, PayTel,
TransKasa), w których klienci mogą opłacać rachunki za energię, czynsz, telefon, etc.
Placówki te nie umożliwiają obecnie realizacji transakcji bezgotówkowych. Dlatego też
wskaźnik ten ma inny charakter niż pozostałe wskaźniki w niniejszym materiale, które
dotyczą głównie płatności bezgotówkowych. Mimo stosunkowo dużej liczby takich placówek
w porównaniu do średniej UE, liczba rachunków bankowych przypadających na 1
mieszkańca oraz liczba transakcji dokonywanych za pomocą bezgotówkowych instrumentów
płatniczych są w Polsce znacznie niższe niż średnia liczona dla wszystkich krajów Unii (vide
pkt 2 „Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca” i pkt 11 „Liczba transakcji
dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych”).
2.
Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca
Stopień „ubankowienia”, mierzony liczbą rachunków bankowych na 1 mieszkańca, jest
istotnym czynnikiem rozwoju obrotu bezgotówkowego, ponieważ posiadanie rachunku
bankowego jest podstawą dla wykorzystywania bezgotówkowych instrumentów płatniczych.
Liczbę takich rachunków w latach 2005-2009 przedstawia tabela nr 2.
Tabela nr 2. Liczba rachunków bieżących w złotych prowadzonych przez banki, oddziały instytucji
kredytowych i SKOK-i w Polsce w latach 2005-2009 (w tys.)
Wyszczególnienie
2005 2006 2007 2008 2009
Osoby prywatne
26 453
26 028
25 522
32 378
28 218
Rolnicy, przedsiębiorcy indywidualni
2 743
2 648
2 864
3 753
3 524
Przedsiębiorstwa, niemonetarne instytucje
finansowe, instytucje niekomercyjne
działające na rzecz gospodarstw
domowych
741 786 866
1
074
1
011
Razem liczba rachunków bieżących w
bankach
29 937
29 462
32 252
37 205
32 753
Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo -
Rozliczeniowe
1 631
1 833
2 023
2 311
2 569
Razem liczba rachunków bieżących
23 638
25 724
28 862
34 151
35 322
Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego
5
5
Od roku 2009 nastąpiła zmiana zakresu zbieranych przez NBP danych dotyczących liczby rachunków w bankach. Do roku 2008 NBP
dysponował jedynie liczbą depozytów a-vista prowadzoną przez banki. W liczbie tej, oprócz rachunków typu ROR, ujmowane były wszelkie
depozyty typu a-vista, w tym również książeczki oszczędnościowe. W celu uzyskania liczby rachunków bieżących (typu ROR) liczba
depozytów a-vista była pomniejszana o liczbę książeczek oszczędnościowych. Od roku 2009 banki przekazują również informacje na temat
rachunków bieżących rozliczeniowych. Prezentowane dane zawierają informację o liczbie rachunków służących do dokonywania płatności.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 9
Na wykresie nr 4 widać wyraźną tendencję wzrostową wskaźnika liczby rachunków na
1 mieszkańca w Polsce. W 2009 roku wskaźnik ten stanowił 73,8 % średniej całej Unii
Europejskiej (w 2008 r. było to 72,6%). W 2009 r. liczba rachunków na 1 mieszkańca w
Polsce stanowiła 83 % średniej dla krajów Strefy Euro (w 2008 r. było to 79%). Średnia
krajów UE na przestrzeni lat 2001 – 2009 wykazywała nieznaczne wahania, po spadku w
2008 r. do poziomu 1,24 w 2009 r. wzrosła lekko do wysokości 1,26.
Wykres nr 4.
Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca w latach 2001 – 2009
POLSKA 0,93
0,45
0,48
0,52
0,58
0,62
0,67
0,76
0,90
1,14
1,11
1,09
1,05
1,04
1,04
1,04
1,04
Strefa Euro 1,12
1,24
1,27
1,15
1,14
1,20
1,20
1,20
1,21
UE 1,26
0,00
0,20
0,40
0,60
0,80
1,00
1,20
1,40
1,60
1,80
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Pod względem liczby rachunków bankowych w 2009 r. Polska nadal znajdowała się na
jednym z najniższych miejsc wśród krajów Unii Europejskiej ze wskaźnikiem 0,93 rachunku
bankowego na 1 mieszkańca, wyprzedzając, podobnie jak w 2008 r., Włochy i Hiszpanię.
Wskaźnik ten oznacza jednak poprawę w stosunku do roku 2008, w którym wyniósł on 0,90.
Liczba rachunków bankowych wzrosła w 2009 r. o 3% w stosunku do 2008 r.
Pozycję Polski na tle innych krajów UE w 2009 r. wg wskaźnika liczby rachunków
bankowych na 1 mieszkańca pokazuje wykres nr 5.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 10
Wykres nr 5.
Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca w 2009 r.
3,
98
3,
04
3,
01
2,
92
2,
79
2,
51
2,
19
2,
06
1,
73
1,
62
1,
61
1,
58
1,
47
1,
45
0,
99
0,
93
0,
93
0,
67
0,
59
1,
15
1,
16
1,
17
1,
2
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
Mal
ta
Li
tw
a
Cy
p
r
Fi
n
lan
di
a
Gr
ec
ja
P
o
rt
uga
li
a
Ł
ot
w
a
W
iel
ka B
ryt
ani
a
Ir
la
n
d
ia
Sz
w
ec
ja
S
łow
ac
ja
Ru
m
u
n
ia
B
elg
ia
H
o
la
n
d
ia
S
łow
en
ia
Fr
an
cj
a
N
iem
cy
Au
st
ri
a
W
ęgr
y
Cz
ec
h
y
Po
ls
ka
W
łoc
hy
Hi
sz
p
an
ia
Średnia UE 1,26
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
(brak danych dotyczących Bułgarii, Danii, Estonii, Luksemburga)
Największą liczbę rachunków bankowych w przeliczeniu na mieszkańca odnotowano na
Malcie (3,98), kolejne miejsca zajęły Litwa, Cypr, Finlandia i Grecja (pokazuje to również
mapa nr 1). Porównując dane zaprezentowane na wykresie nr 3 z wykresem nr 22 (liczba
transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi na 1 mieszkańca w 2009 r.) można
wysnuć wniosek, że duża liczba rachunków nie oznacza automatycznie wysokiej aktywności
posiadaczy tych rachunków. Przykładem może być Grecja, która posiadając jeden z
najwyższych wskaźników odnoszących się do liczby rachunków przypadających na 1
mieszkańca (2,79), miała w 2009 r. jednocześnie jeden z najniższych wskaźników
odnoszących się do liczby transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi per capita
(14). Dla porównania wskaźnik transakcji bezgotówkowych per capita dla Polski wynosił 54
przy wskaźniku 0,93 rachunku bankowego na osobę.
Z wyjątkiem wspomnianej wyżej Grecji można stwierdzić, że kraje, które mają więcej niż
Polska rachunków bankowych per capita, wykazują również wyższą niż Polska aktywność w
zakresie wykorzystywania bezgotówkowych instrumentów płatniczych.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 11
Mapa nr 1.
Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca w UE w 2009 r.
Średnia wartość dla UE : 1,26
0 – 0,99
1 – 2,4
2,5 – 4,0
b.d.
Po wyznaczeniu linii trendu dla wskaźnika liczby rachunków bankowych na 1 mieszkańca dla
Polski za lata 2001- 2009 (vide wykres nr 6), przy założeniu że dynamika wzrostu liczby
rachunków w Polsce i w UE utrzyma się na tym samym poziomie, można oszacować, że
obecny poziom średniej dla krajów Strefy Euro zostanie osiągnięty w naszym kraju ok. roku
2013, zaś obecny poziom średniej dla UE zostanie osiągnięty ok. roku 2014-15.
Pomimo sukcesywnego wzrostu liczby rachunków wydaje się, że powinny zostać podjęte
przez sektor publiczny oraz sektor bankowy odpowiednie działania w celu dalszej poprawy
poziomu „ubankowienia” w naszym kraju. Propozycje w tym zakresie zostały przedstawione
w „Programie rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce na lata 2010-2013”. Jednym z
takich działań jest koncepcja tzw. „podstawowego rachunku bankowego”, nad którą pracuje
zespół ekspertów przy Związku Banków Polskich.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 12
Wykres nr 6.
Linia trendu dla wskaźnika liczby rachunków bankowych na 1 mieszkańca w Polsce
(prognoza na podstawie danych 2001-2009)
POLSKA: 0,93
0,62
0,58
0,52
0,48
0,45
0,67
0,76
0,84
Strefa Euro: 1,12
1,09
1,05
1,04
1,04
1,04
1,04
1,11
1,14
UE : 1,26
1,15
1,14
1,20
1,20
1,20
1,21
1,27
1,24
linia trendu:
y = 0,0625x - 124,66
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
1,4
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Pomimo szybkiego przyrostu liczby rachunków istnieje ciągle duża różnica pomiędzy
wskaźnikiem dla Polski a średnią dla UE. Stosunkowo niewielka liczba rachunków
bankowych w Polsce jest jedną z najpoważniejszych barier dla bardziej dynamicznego
rozwoju obrotu bezgotówkowego. Jednak, jak pokazuje przykład krajów takich jak Hiszpania
lub Włochy, które w tej klasyfikacji znajdują się tuż za Polską, ale w odniesieniu do innych
kryteriów znajdują się w czołówce europejskiej, obok samego posiadania rachunku istotna
jest również aktywność posiadaczy kont poprzez korzystanie z różnych usług bankowych.
Sam wskaźnik liczby rachunków bankowych na 1 mieszkańca nie jest zatem wystarczającym
miernikiem poziomu obrotu bezgotówkowego. W wielu przypadkach zależy on bowiem od
czynników społecznych czy kulturowych bądź technologicznych czy operacyjnych.
3.
Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców
Według danych NBP, w 2007 r. dostępnych było w Polsce 11.542 bankomatów, podczas gdy
na koniec 2008 r. było ich już 13.575, a na koniec 2009 r. liczba ta wynosiła 15.883
bankomatów.
W 2009 r. w Polsce na 1 mln mieszkańców przypadało 416 bankomatów. Oznacza to, że w
odniesieniu do tego wskaźnika znajdowaliśmy się w końcówce krajów UE. Pomimo
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 13
szybkiego wzrostu liczby bankomatów na 1 mln mieszkańców w Polsce z 356 w 2008 r. do
416 w 2009 r., czyli o 17 %, wskaźnik ten był nadal 2 razy mniejszy od średniej dla
wszystkich krajów Unii Europejskiej, co pokazuje wykres nr 7, oraz jednym z najniższych
wśród krajów UE, co pokazuje wykres nr 8 oraz mapa nr 2.
Wykres nr 7.
Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w latach 2001 – 2009
356
303
261
230
211
198
187
169
POLSKA 416
Strefa Euro 979
706
738
761
788
808
833
946
970
UE 867
760
680
717
750
709
735
825
852
150
250
350
450
550
650
750
850
950
1.050
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Wykres nr 8.
Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w 2009 r.
1.
61
4
1.
415
1.
336
1.
010
1.
006
1.
006
94
1
897
875
85
2
838
761
72
3
706
515
47
4
462
45
2
433
42
1
355
34
1
68
6
58
5
546
53
4
41
6
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
Portu
g
al
ia
B
elg
ia
H
is
zpa
ni
a
N
iem
cy
W
iel
ka
B
ryt
an
ia
Au
st
ri
a
Luks
em
bur
g
W
łoc
h
y
S
łow
en
ia
F
ran
cj
a
Cy
p
r
Ir
la
n
d
ia
Bu
łgar
ia
G
recj
a
Es
to
ni
a
Ł
ot
w
a
Fi
nl
andi
a
Da
n
ia
H
o
la
ndi
a
W
ęgr
y
Li
tw
a
R
u
muni
a
Mal
ta
S
ło
w
acj
a
Pol
sk
a
S
zw
ecj
a
C
zech
y
Średnia UE 867
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 14
Jak widać na powyższym wykresie największą liczbę bankomatów na 1 mln mieszkańców w
roku 2009 miały Portugalia (1.614 szt.), Belgia (1.415 szt.) i Hiszpania (1.336 szt.). Ponadto
w Portugalii i Hiszpanii bankomaty mają zazwyczaj charakter urządzeń wielofunkcyjnych, w
których oprócz wypłaty gotówki można dokonywać przelewów, doładowań telefonów, kupna
biletów etc. Polska, ze wskaźnikiem na poziomie 416 bankomatów na 1 mln mieszkańców,
znajdowała się w końcówce państw UE, za nimi uplasowała się jedynie Szwecja i Czechy.
Również na tle krajów regionu Polska wypada niekorzystnie, wyprzedziły nas takie kraje jak
Bułgaria (723), Estonia (686), Łotwa (585), Węgry (474), Litwa (462), Rumunia (452) oraz
Słowacja ((421).
Mapa nr 2. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w UE w 2009 r.
Średnia wartość dla UE : 867
0 - 499
500 - 999
1.000 - 1.700
b.d.
Niski wskaźnik nasycenia bankomatami, w połączeniu z przedstawionym dalej wskaźnikiem
liczby terminali POS przypadających na 1 mln mieszkańców (Polska na 26 miejscu w
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 15
Europie – vide wykres nr 10), pokazuje niekorzystny dla naszego kraju obraz rozwoju
podstawowej infrastruktury potrzebnej dla korzystania z rachunków bankowych oraz
dokonywania transakcji bezgotówkowych. Obecnie w znacznej mierze urządzenia te
instalowane są głównie w większych miastach, więc mieszkańcy małych miejscowości i
obszarów wiejskich często nie są zainteresowani posiadaniem rachunku bankowego ze
względu na utrudniony dostęp do bankomatów, przy jednoczesnym braku powszechnej
możliwości płacenia kartą.
Liczba bankomatów w Polsce cały czas systematycznie rośnie. Widoczny jest także wzrost
średniej wartości pojedynczej wypłaty z bankomatu, w 2006 r. wynosiła 313 zł, w 2007 r. -
339 zł, w 2008 r. - 358 zł, a w 2009 r. - 364. Z punktu widzenia rozwoju obrotu
bezgotówkowego wzrost liczby bankomatów jest bardzo istotny, gdyż z jednej strony wpływa
pozytywnie na decyzje o założeniu rachunku bankowego, z drugiej zaś strony niektóre
bankomaty umożliwiają dodatkowe usługi, np. wykonanie polecenia przelewu, uzyskanie
informacji o saldzie na rachunku, co mogłoby być istotne zwłaszcza dla osób
niekorzystających z bankowości elektronicznej.
W przyszłości alternatywą dla bankomatów może być usługa cash back, która umożliwia
posiadaczom kart wypłatę gotówki w sytuacji zapłaty za zakupy kartą. Tego typu
udogodnienie dla wypłaty gotówki możliwe jest w punktach handlowo-usługowych
zaopatrzonych w terminale POS. Systematyczny wzrost liczby instalowanych terminali POS
pozwoli i ułatwi rozwój tej usługi. Usługę tę na koniec 2009 r. oferowało około 20 tys.
placówek handlowych.
4. Liczba
urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali
POS oraz imprinterów) na 1 mln mieszkańców
Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminale POS oraz
imprintery) w Polsce zwiększyła się w 2009 r. i osiągnęła poziom 6.043 urządzeń na milion
mieszkańców (wzrost o 8 % w porównaniu do 2008 r. – 5.571 urządzeń na 1 mln
mieszkańców). Ogółem, liczba tych urządzeń kształtowała się na poziomie 230.576 na koniec
2009 r., w porównaniu do 212.338 na koniec 2008 r.
Z danych prezentowanych przez agentów rozliczeniowych wynika, iż rośnie liczba
akceptantów – posiadaczy terminali POS i jednocześnie maleje liczba akceptantów –
posiadaczy imrpinterów (vide tabela nr 3).
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 16
Tabela
nr
3. Liczba punktów handlowo-usługowych posiadających urządzenia akceptujące
elektroniczne instrumenty płatnicze w Polsce w latach 2005 – 2009
Wyszczególnienie
2005 2006 2007 2008 2009
Terminale
POS
101.186 107.024 129.901 147.956 167.369
Imprintery
31.468 28.237 4.575 4.016 6.949
Ogółem
132.654 135.261 134.476 151.972 175.629
Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego
Wykres nr 9 pokazuje, że pomimo wzrostu liczby urządzeń akceptujących elektroniczne
instrumenty płatnicze w Polsce średnia liczba tych urządzeń dla UE i dla Strefy Euro
przyrasta szybciej niż u nas
6
. Powoduje to, że ponieważ u nas przyrosty są mniej dynamiczne,
różnica między średnią UE i średnią Strefy Euro oraz Polską systematycznie rośnie na naszą
niekorzyść.
W Strefie Euro widoczny jest stały wzrost urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty
płatnicze, podobnie jest w całej Unii Europejskiej z wyjątkiem 2004 r., co pokazuje wykres
nr 9.
Wykres nr 9.
Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS oraz
imprinterów) na milion mieszkańców w latach 2001 – 2009
5.571
4.896
4.628
4.348
3.751
3.474
2.930
2.951
POLSKA 6.043
Strefa Euro 19.532
12.552
13.315
13.844
14.866
15.695
16.969
18.005
19.235
UE 17.099
15.254
12.707
13.472
14.056
13.455
14.154
15.401
16.440
2.500
7.500
12.500
17.500
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
6
Przyrost mierzony wolumenem urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze na 1 mln mieszkańców.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 17
W 2005 r. średnio w UE (na 1 mln mieszkańców) było o 9,8 tys. więcej takich urządzeń niż w
Polsce, natomiast w 2009 r. było ich już o 11,1 tys. więcej. Podobnie jest w odniesieniu do
średniej Strefy Euro w 2005 r. (było tam o 11,3 tys. więcej urządzeń niż w Polsce, natomiast
w 2009 r. było ich już o 13,5 tys. więcej).
Wskaźnik 6.043 urządzeń na 1 milion mieszkańców dla Polski to jeden z najniższych
wskaźników wśród krajów UE w 2009 r., co przedstawia wykres nr 10 i mapa nr 3.
Wykres nr 10. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS oraz
imprinterów) na milion mieszkańców w 2009 r.
32.
966
30.
325
27.
683
27.
149
25.
530
23.
312
21.
578
21.
383
21.
064
20.
582
19.
864
19.
083
18.
834
11.
607
10.
571
7.
883
7.
855
7.
416
7.
080
6.
637
6.
043
4.
591
45.
164
12.
080
12.
519
17.
925
17.
987
0
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
35.000
40.000
45.000
50.000
Gr
ecj
a
Fi
nl
andi
a
H
is
zpa
ni
a
Ma
lt
a
Cy
p
r
P
o
rt
uga
li
a
S
zwecj
a
F
ran
cj
a
Luk
se
m
bur
g
W
łoc
hy
H
o
la
ndi
a
E
st
oni
a
W
iel
ka B
ryt
an
ia
Da
n
ia
S
łow
en
ia
Ir
la
n
d
ia
Be
lg
ia
Au
st
ri
a
Li
tw
a
Ł
ot
w
a
N
iem
cy
Bu
łga
ri
a
Cz
ec
h
y
W
ęgr
y
S
ło
w
acj
a
P
o
lska
R
u
m
uni
a
Średnia UE 17.099
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Na podstawie wykresu nr 10 można stwierdzić, że również na tle regionu, w odniesieniu do
opisywanego wskaźnika, Polska wypada dość niekorzystnie. Wyprzedzamy jedynie Rumunię
(w tym kraju w roku 2009 przypadało 4.591 urządzeń na 1 mln mieszkańców), natomiast w
2009 r. wyprzedziły nas Czechy (7.416) i to dość znacznie (w 2008 r. Czechy posiadały 5.537
urządzeń na 1 mieszkańca, w Polsce analogicznie było 5.571). Natomiast znacznie więcej
takich urządzeń funkcjonowało w takich krajach jak Estonia, Litwa, Łotwa, Bułgaria, Węgry i
Słowacja.
Wykres nr 10 oraz mapa nr 3 pokazują, w ujęciu geograficznym, rozłożenie nasycenia
urządzeniami akceptującymi elektroniczne instrumenty płatnicze wśród krajów Unii
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 18
Europejskiej. W czołówce znajdują się takie kraje, jak Grecja, Finlandia i Hiszpania.
Jednocześnie, przeprowadzając porównanie z danymi zaprezentowanymi na wykresie nr 15
(Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca w 2009 r.), można zaobserwować, że
Grecja i Hiszpania mają stosunkowo niewielką liczbę transakcji kartami płatniczymi.
Wytłumaczeniem tej sytuacji jest przypuszczalnie „charakter” tych krajów i nastawienie się
na bardzo duży ruch turystyczny oraz wynikająca z tego faktu potrzeba dokonywania
płatności z wykorzystaniem kart płatniczych przez turystów. Widać to najlepiej na
przykładzie Grecji, w której sami Grecy dokonują niewielu transakcji kartami. Na 1
mieszkańca tego kraju w 2009 roku przypadało 7,5 transakcji kartami płatniczymi - dla
porównania w Polsce było to 18,5 transakcji, a w Szwecji aż 181,7 transakcji, pomimo że
Szwecja jest na 7 miejscu pod względem liczby urządzeń akceptujących elektroniczne
instrumenty płatnicze.
Mapa nr 3.
Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze na milion
mieszkańców w UE w 2009 r.
Średnia wartość dla UE : 17.099
0 – 9.000
10.000 – 24.000
25.000
-46.000
b.d.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 19
5. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS
Interesująco wypada porównanie wykorzystania zainstalowanych w danym kraju terminali
POS. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywana kartami płatniczymi w pojedynczym
terminalu POS w Polsce jest niewiele niższa niż średnia w krajach Unii Europejskiej.
Wykres nr 11. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS na
milion mieszkańców w latach 2004 – 2009
1.379
1.556
1.958
2.412
2.638
POLSKA: 2978
Strefa EURO: 2832
2.698
2.711
2.749
2.741
2.612
3.131
3.291
3.350
3.336
3.371
UE: 3496
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Polska na przestrzeni lat 2004-2009 zmniejszyła swój dystans w liczbie transakcji
bezgotówkowych o 70% w stosunku do średniej UE. W 2004 r. w Polsce dokonano o 1.752
mniej transakcji bezgotówkowych niż w UE, natomiast w 2009 r. dystans ten zmniejszył się
do 518 transakcji. Jak widać na wykresie nr 11, Polska w 2009 r. wyprzedziła kraje należące
do strefy euro w liczbie transakcji w pojedynczym terminalu POS.
Mimo iż Polska ma jeden z najniższych wskaźników liczby urządzeń akceptujących
elektroniczne instrumenty płatnicze na 1 mln mieszkańców, to dobrze wypada pod względem
liczby transakcji bezgotówkowych realizowanych kartami płatniczymi w pojedynczym
terminalu.
Jak wynika z wykresu nr 12, Polska znacznie wyprzedza w tym zakresie takie kraje jak
Grecja, Hiszpania, Włochy, które co prawda są liderami w liczbie zainstalowanych POS-ów,
ale jednocześnie kraje te nie należą do czołówki krajów, w których dokonuje się transakcji
bezgotówkowych. Przykładowo w Polsce w jednym terminalu realizowanych jest rocznie ok.
3 tys. transakcji płatniczych, czyli 21 razy więcej niż w Grecji, ponad 2,5 razy więcej niż we
Włoszech i 2 razy więcej niż w Hiszpanii. Tak dobra pozycja Polski wskazuje, iż Polacy
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 20
chętnie używają kart płatniczych pomimo niewielkiej liczby terminali POS. Liderem pod
względem intensywności wykorzystania terminali POS jest Dania, ze wskaźnikiem ponad 8
tys. transakcji na terminal.
Wykres nr 12. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS w
2009 r.
138
204
748
1.138
1.141
1.428
1.826
2.269
2.522
2.865
2.898
3.805
3.868
4.823
5.210
5.490
5.821
6.688
6.841
7.031
8.044
2.346
781
3.496
3.524
3.586
3.776
2.978
Grecja
Bułgaria
Malta
Rumunia
Włochy
Cypr
Hiszpania
Słowacja
Litwa
Czechy
Węgry
Słowenia
Austria
Polska
EU
Niemcy
Łotwa
Luksemburg
Irlandia
Portugalia
Francja
Finlandia
Estonia
Holandia
Wielka Brytania
Belgia
Szwecja
Dania
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
6. Liczba
wydanych
kart
płatniczych na 1 mieszkańca
Wg stanu na koniec 2007 r. w obiegu w Polsce było 26,5 mln kart płatniczych, na koniec
2008 r. było to 30,2 mln kart (14,3 % wzrostu), natomiast na koniec 2009 r. 33,2 mln kart
(9,9 % wzrostu w stosunku do 2008 r.). Tym samym liczba kart płatniczych na 1 mieszkańca
wzrosła z 0,70 w 2007 r. do 0,79 w 2008 r. i 0,87 w 2009 r.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 21
W krajach unijnych liczba kart płatniczych przypadająca na 1 mieszkańca była średnio o
66,7% wyższa niż w Polsce (wg danych za 2009 r.).
Wykres nr 13. Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca w latach 2001 – 2009
POLSKA 0,87
0,38
0,45
0,41
0,46
0,53
0,63
0,70
0,79
1,46
1,43
1,33
1,30
1,16
1,14
1,11
1,09
Strefa Euro 1,45
1,46
1,41
1,33
1,22
1,30
1,26
1,20
1,37
UE 1,45
0,00
0,50
1,00
1,50
2,00
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Dystans, jaki dzieli Polskę od innych krajów UE, zmniejszył się z 0,8 w 2005 r. do 0,58 w
2009 r. W 2009 r. wskaźnik wydanych kart płatniczych per capita (0,87) stawiał Polskę w
końcówce państw Unii Europejskiej, wyprzedzaliśmy podobnie jak w roku 2008 r. jedynie
Rumunię, co przedstawia wykres nr 14.
Wykres nr 14. Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca w 2009 r.
2,
33
1,
99
1,
89
1,
85
1,
83
1,
78
1,
74
1,
66
1,
62
1,
55
1,
54
1,
54
1,
22
1,
15
1,
10
1,
01
0,
94
0,
89
0,
88
0,
60
1,
24
1,
25
1,
29
1,
35
1,
35
1,
37
0,
87
0
0,5
1
1,5
2
2,5
W
iel
ka B
ryt
an
ia
L
u
ksem
b
u
rg
Por
tuga
li
a
S
zw
ecj
a
H
o
la
ndi
a
B
elg
ia
Fi
n
la
ndi
a
S
łow
en
ia
Hi
sz
p
an
ia
Ma
lt
a
N
iem
cy
Cy
p
r
E
st
oni
a
G
recj
a
Fr
an
cj
a
Li
tw
a
Da
n
ia
Au
st
ri
a
Ir
la
n
d
ia
W
łoch
y
Ł
ot
w
a
Bu
łga
ri
a
S
ło
w
acj
a
C
zechy
W
ęgr
y
P
o
lska
Ru
m
u
n
ia
Średnia UE 1,45
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 22
Wykres nr 14 i mapa nr 4 pokazują, w ujęciu geograficznym, poziom wskaźnika wydanych
kart płatniczych na 1 mieszkańca w krajach Unii Europejskiej w 2009 r. Polska na tle regionu
i całej UE odznacza się bardzo niską liczbą wydanych kart. Jest to przeszło dwa razy mniej
kart na jednego mieszkańca niż w Wielkiej Brytanii, Luksemburgu, Portugalii, Szwecji,
Holandii, Belgii i Finlandii. W naszym regionie na podobnym poziomie co Polska znajdują
się Węgry i Czechy, natomiast znacznie wyższy poziom omawiany wskaźnik osiąga w
Estonii, na Litwie, Łotwie i w Bułgarii.
Mapa nr 4.
Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca w UE w 2009 r.
Średnia wartość dla UE : 1,45
0,6
-0,99
1,0
-1,69
1,7 - 2,4
b.d.
Nadal wśród kart płatniczych w Polsce dominują karty debetowe. Wg stanu na koniec 2008 r.
kart debetowych było 20,5 mln szt., co stanowiło 67,6% ogółu kart (kart kredytowych było
9,4 mln szt., a kart obciążeniowych 0,4 mln szt.). Natomiast na koniec 2009 r. karty
debetowe, w liczbie 22 mln, stanowiły 65,8 % ogółu kart płatniczych (33,2 mln). Kart
kredytowych i obciążeniowych było odpowiednio 10,9 mln i 0,4 mln, co stanowiło 33,1 % i
1,1 % ogółu kart płatniczych w 2009 r.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 23
7.
Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca
W porównaniu z krajami Unii Europejskiej w Polsce nadal za pomocą kart płatniczych
dokonywanych jest stosunkowo niewiele transakcji (przy ustalaniu wielkości tego wskaźnika
nie brano pod uwagę liczby operacji podjęcia gotówki). W 2009 r. liczba transakcji
bezgotówkowych na 1 mieszkańca wyniosła w Polsce 18,5 na 1 mieszkańca.
Wykres nr 15 pokazuje, że porównanie wysokości wskaźnika dla Polski do średniej dla UE
(62,98) i Strefy Euro (58,13) wypada dość niekorzystnie, gdyż statystyczny mieszkaniec UE
dokonuje średnio ponad 3 razy więcej transakcji bezgotówkowych kartami płatniczymi niż
statystyczny Polak.
Wykres nr 15. Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca
w latach 2001 – 2009
POLSKA 18,45
2,34
3,15
4,07
5,28
6,92
9,28
12,11
15,13
55,84
52,46
49,50
46,21
41,86
38,54
35,92
28,84
Strefa Euro 58,13
59,18
55,08
50,11
45,98
48,70
44,68
37,26
54,19
UE 62,98
0
10
20
30
40
50
60
70
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Średnia dla krajów Unii Europejskiej w 2009 r. to 63 transakcje na 1 mieszkańca. Mimo tak
wyraźnej dysproporcji między Polską a średnią dla UE należy stwierdzić, że poziom liczby
transakcji kartami w Polsce szybko wzrasta. Dla porównania w 2006 r. w Polsce przeciętny
mieszkaniec dokonywał tylko 9,3 płatności kartami płatniczymi, w 2007 r. 12,1, w 2008 r.
15,1, a w 2009 r. 18,5. W stosunku do 2006 r. oznacza to wzrost o 99 %. Niestety, nadal
znajdujemy się w końcówce krajów UE, wyprzedzając jedynie Węgry, Czechy, Grecję,
Rumunię i Bułgarię (w stosunku do 2008 r. wyprzedziliśmy nieznacznie Węgry), co
przedstawia wykres nr 16.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 24
Wykres nr 16. Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca w 2009 r.
18
1,
7
18
0,
0
17
1,
8
13
2,
5
12
5,
1
11
6,
0
10
9,
3
10
7,
4
99
,7
92
,4
72
,4
54
,3
27
,2
24
,4
21
,1
18
,5
18
,3
16
,7
7,
5
4,
0
1,
7
27
,9
29
,6
39
,9
43
,4
45
,9
47
,0
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
S
zw
ecj
a
Da
n
ia
Fi
nl
and
ia
W
iel
ka B
ry
tan
ia
Ho
la
n
d
ia
Es
to
n
ia
L
u
ks
em
b
u
rg
F
ran
cj
a
Po
rt
u
g
al
ia
Be
lg
ia
Ir
la
n
d
ia
S
łow
en
ia
Hi
sz
p
an
ia
Au
st
ri
a
Ł
ot
w
a
Cy
p
r
N
iem
cy
Li
tw
a
Mal
ta
W
łochy
S
ło
w
acj
a
P
o
lska
W
ęgr
y
Cz
ec
h
y
Gr
ecj
a
Ru
m
u
n
ia
Bu
łga
ri
a
Średnia UE 63
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Jednocześnie jest to wynik o ponad 10 razy niższy niż w Szwecji (181,7) i Danii (180).
Wysoką liczbę transakcji kartami płatniczymi per capita w 2009 r. miała również Finlandia (9
razy więcej niż w Polsce). Warto zwrócić również uwagę na Estonię, w której omawiany
wskaźnik osiągnął w 2009 r. poziom 116 transakcji. Oznacza to, że w Estonii od roku 2004
wykorzystanie kart płatniczych wzrosło o 161 % (z poziomu 44,5 transakcji per capita)
7
.
Pod względem wykorzystania kart płatniczych na jednego mieszkańca, Polska, na tle naszego
regionu, czyli krajów o podobnych uwarunkowaniach pod względem gospodarczym,
społecznym i geograficznym plasuje się w środku tych krajów. Na podobnym poziomie
znajdują się kraje takie jak Słowacja, Węgry i Czechy, jednocześnie jednak widać dużą
różnicę między naszym krajem a Litwą (27,9) oraz Łotwą (43,4).
8. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą
Kolejnym wskaźnikiem obrazującym częstotliwość wykorzystania kart płatniczych jest liczba
transakcji bezgotówkowych na jedną kartę.
Należy zauważyć, iż pomimo że Polska znacznie zmniejszyła swój dystans w stosunku do
średniej UE w liczbie transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w terminalu POS
7
ECB Statistical Data Warehouse, Tabela 7.4 a “Number of transaction per capita” http://sdw.ecb.europa.eu
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 25
(vide pkt 5), to dystans w liczbie transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą
płatniczą w terminalach POS zmniejszył się nieznacznie (z 24,3 w 2004 r. do 20,5 w 2009 r.).
Wykres nr 17. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą na 1
mieszkańca
w latach 2004 – 2009
11,13
12,67
14,49
16,98
18,50
POLSKA: 20,68
Strefa Euro: 38,12
35,59
34,16
34,98
33,05
34,78
38,04
36,47
37,20
35,04
35,47
UE: 41,21
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Polska ze wskaźnikiem prawie 21 transakcji rocznie dokonywanych jedną kartą plasuje się
poniżej średniej unijnej (41), ale wyprzedza 10 krajów (w tym Niemcy). Na podstawie tego
wskaźnika można stwierdzić, że w niektórych krajach charakteryzujących się dużą liczbą
wydanych kart na jednego mieszkańca (np. Wielkiej Brytanii – 2,3 karty na mieszkańca,
Luksemburgu – 2 karty na mieszkańca) większa niż w Polsce część kart jest nieaktywna lub
mało aktywna i nie są nimi w ogóle lub w bardzo małym stopniu przeprowadzane transakcje.
Najczęściej do dokonywania płatności wykorzystują karty Duńczycy (121 razy w roku, czyli
3-krotnie częściej niż średnia w UE) oraz mieszkańcy pozostałych krajów skandynawskich
(Finlandia - 99, Szwecja - 89, Estonia - 80).
Najmniejszy poziom tego wskaźnika zanotowano w Bułgarii (1,6), Grecji (4,6) i Rumunii (6).
W 2010 r. pod względem tego wskaźnika Polska powinna osiągnąć jeszcze wyższą pozycję,
bowiem w pierwszych trzech kwartałach 2010 roku nastąpił spadek liczby kart płatniczych
(głównie na skutek zamykania przez banki nieaktywnych kart kredytowych oraz zwiększenia
wymagań stawianych klientom pragnącym uzyskać karty kredytowe), przy jednoczesnym
wzroście liczby transakcji bezgotówkowych dokonywanych kartami.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 26
Wykres nr 18. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą w 2009 r.
1,6
4,6
6,0
13,4
18,1
19,5
20,1
20,4
20,9
26,7
48,0
52,4
54,9
56,0
65,6
77,2
79,7
88,7
98,6
121,5
20,5
12,9
31,0
34,5
40,5
41,2
28,3
20,7
Bułgaria
Grecja
Rumunia
Słowacja
Malta
Niemcy
Czechy
Cypr
Węgry
Litwa
Polska
Włochy
Hiszpania
Austria
Słowenia
Łotwa
Luksemburg
EU
Belgia
Portugalia
Wielka Brytania
Irlandia
Holandia
Francja
Estonia
Szwecja
Finlandia
Dania
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
9. Liczba zrealizowanych poleceń przelewu na 1 mieszkańca
Liczba zrealizowanych poleceń przelewu na 1 mieszkańca w 2009 r. plasuje Polskę (ze
wskaźnikiem 34 liczby poleceń przelewu per capita) poniżej średniej w UE (45,2), a także
poniżej średniej dla krajów Strefy Euro (47,6), co pokazuje wykres nr 19.
Jak widać na poniższym wykresie, znaczna dynamika wzrostu poleceń przelewu na
1 mieszkańca w badanym okresie w Polsce pozwoliła zredukować różnicę między średnią dla
Polski a średnią dla UE i Strefy Euro o ok. 1/3. Dodatkowo, jak pokazuje wykres nr 19, w
2007 r. nastąpił spadek przeciętnej liczby poleceń przelewu w UE i Strefie Euro w stosunku
do 2006 r
8
. W 2009 r. statystyczny mieszkaniec UE dokonywał o 32 % więcej poleceń
przelewu niż statystyczny Polak.
8
Liczba poleceń przelewu w 2007 r. w ECB Statistical Data Warehouse dla Niemiec jest znacznie mniejsza niż dla lat wcześniejszych (np. w
2006 r. wyniosła 7.262,2 mln, a w 2007 r. wyniosła 5.177,7 mln). Dane te wynikają ze zmiany w zasadach raportowania i nie są spójne z
danymi z lat poprzednich. Podobna sytuacja dotyczy Francji. Może to wyjaśniać spadek liczby poleceń przelewu dla średniej Strefy Euro i
całej UE.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 27
Wykres nr 19. Liczba poleceń przelewu na 1 mieszkańca
w latach 2001 – 2009
POLSKA 34,5
13,4
13,3
16,2
19,0
19,7
22,7
26,1
29,3
46,44
45,70
49,96
47,25
45,57
43,94
41,30
39,87
Strefa Euro 47,6
43,7
42,8
44,3
42,0
43,0
40,3
39,8
47,3
UE 45,2
0
10
20
30
40
50
60
70
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
W Polsce polecenie przelewu stanowi (obok karty płatniczej) najbardziej popularną, wśród
posiadaczy rachunków bankowych, formę rozliczeń bezgotówkowych. Wskaźnik liczby
poleceń przelewu na 1 mieszkańca w 2009 r. w Polsce był wyższy niż w takich krajach jak
Litwa, Cypr, Włochy, Hiszpania, Portugalia, Malta, Rumunia, Bułgaria i Grecja (vide wykres
nr 20). W stosunku do danych za 2008 r. Polska w 2009 r. wyprzedziła jedynie Litwę.
Popularność tego instrumentu płatniczego wskazuje również na zaufanie, jakie Polacy mają
do polecenia przelewu. Sytuacja ta jest skrajnie różna w przypadku polecenia zapłaty (vide
wykres nr 22).
Wykres nr 20. Liczba poleceń przelewu na 1 mieszkańca
w 2009 r.
14
4
131
11
4
97
91
88
81
73
71
58
53
52
29
20
18
17
13
9
7
3
33
34
42
42
43
51
0
20
40
60
80
100
120
140
160
Fi
nl
and
ia
Lu
ksem
bu
rg
Au
st
ri
a
Sz
w
ec
ja
Ho
la
n
d
ia
Be
lg
ia
S
łow
en
ia
E
st
oni
a
Ni
em
cy
W
ęgr
y
W
ie
lka B
ryt
ani
a
Da
n
ia
Ł
ot
w
a
Fr
an
cj
a
Ir
la
n
d
ia
S
łow
ac
ja
P
o
lska
Li
tw
a
Cy
p
r
W
łoch
y
H
isz
pa
ni
a
Po
rt
u
g
al
ia
Ma
lt
a
Ru
mu
n
ia
Bu
łga
ri
a
Gr
ec
ja
Średnia UE 45,18
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
(brak danych dotyczących Czech)
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 28
Wykres nr 20 pokazuje, że liderem w zakresie liczby dokonywanych poleceń przelewu w
przeliczeniu na 1 mieszkańca w 2009 r. jest Finlandia ze wskaźnikiem na poziomie 144
poleceń przelewu (4 razy więcej niż w Polsce). Najgorszy wskaźnik w 2009 r. odnotowała
Grecja. Statystyczny Grek wykonał jedynie 3 polecenia przelewu w roku. Sytuacja Polski na
tle regionu, w zakresie omawianego wskaźnika, rysuje się jednak nie najlepiej. Wiele krajów
naszego regionu osiągnęło w 2009 r. większą niż Polska liczbę poleceń przelewu per capita:
Estonia (73), Węgry (58), Łotwa (51), Słowacja (42).
Mapa nr 5.
Liczba poleceń przelewu na 1 mieszkańca w UE w 2009 r.
Średnia wartość dla UE : 45,18
0 - 19
20 - 79
80 - 145
b.d.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 29
10. Liczba zrealizowanych poleceń zapłaty na 1 mieszkańca
Polecenie zapłaty w Polsce ma znikome znaczenie w porównaniu do krajów UE i Strefy Euro.
Należy jednak odnotować, że liczba poleceń zapłaty w Polsce w latach 2001 – 2004
podwajała się rok do roku, natomiast w latach 2006-2009 r. tempo wzrostu liczby
dokonywanych poleceń zapłaty rok do roku wynosiło odpowiednio: 2006 – 30,2 %, 2007 –
24,8 %, 2008 – 10,5 %, 2009 – 5,7%.
Wykres nr 21. Liczba poleceń zapłaty na 1 mieszkańca
w latach 2001 – 2009
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,1
POLSKA 0,6
0,03
Strefa Euro 53,7
32,6
32,5
37,8
42,7
44,9
47,7
49,9
51,6
UE 42,7
39,8
32,6
33,0
37,6
36,1
37,4
39,3
40,8
0
10
20
30
40
50
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Liczba zrealizowanych poleceń zapłaty na 1 mieszkańca w 2009 r. plasuje Polskę w samej
końcówce UE, podobnie jak w latach 2004-2008. Pod względem tego wskaźnika
wyprzedzamy jedynie Bułgarię i Rumunię (vide wykres nr 22).
Jak widać na wykresie nr 22 oraz na mapie nr 6, najwyższą liczbę poleceń zapłaty
przypadającą na jednego mieszkańca w 2009 r. odnotowały Niemcy i Austria (odpowiednio
103 i 101), najniższą zaś Polska, Rumunia i Bułgaria (odpowiednio 0,6, 0,2 oraz 0,03).
Średnia dla Strefy Euro w 2009 r. wyniosła 53,7. Dla całej Unii Europejskiej było to średnio
42,7 poleceń zapłaty w ciągu 2009 r. na 1 mieszkańca (vide wykres nr 21 i 22).
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 30
Wykres nr 22. Liczba poleceń zapłaty na 1 mieszkańca
w 2009 r.
103
101
77
53
51
51
32
30
28
26
24
23
7
4
3
2
9
10
13
14
16
21
1,
1
0,
59
0,
21
0,
03
0
20
40
60
80
100
120
N
iem
cy
Au
st
ri
a
H
o
la
n
d
ia
H
is
zpa
ni
a
W
iel
ka
B
ryt
an
ia
Fr
an
cj
a
Da
n
ia
L
u
kse
m
b
u
rg
Ir
la
n
d
ia
Sz
w
ec
ja
B
elg
ia
S
łow
en
ia
P
o
rt
uga
li
a
F
inl
an
di
a
E
st
oni
a
S
łow
ac
ja
W
łoc
hy
Cy
p
r
W
ęgry
Li
tw
a
Ma
lt
a
Ł
ot
w
a
Gr
ec
ja
P
o
lska
R
u
m
uni
a
Bu
łga
ri
a
Średnia UE: 42,68
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
(brak danych dotyczących Czech)
Można zauważyć, że pozycja Polski, w odniesieniu do omawianego wskaźnika, jest o wiele
słabsza niż innych krajów regionu. Polecenie zapłaty jest instrumentem kilkakrotnie (albo
nawet kilkunastokrotnie) częściej wykorzystywanym w krajach takich jak Estonia, Węgry,
Litwa i Łotwa.
Przyczyna małej popularności polecenia zapłaty w Polsce tkwi w skomplikowanej procedurze
ustanawiania polecenia zapłaty, wynikających m.in. z niepełnej wiedzy obawach klientów
przed upoważnianiem wierzyciela do obciążania rachunku bankowego, braku właściwej
kampanii promocyjnej i wystarczających zachęt do korzystania z tej formy rozliczeń, jak też z
przyzwyczajeń konsumentów do płacenia rachunków gotówkowo na poczcie lub w innym
miejscu (np. w kasie wierzyciela lub w punkcie przyjmującym wpłaty na rachunki bankowe).
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 31
Mapa nr 6.
Liczba poleceń zapłaty na 1 mieszkańca
w UE
w 2009 r.
Średnia wartość dla UE : 42,68
0
-5
6 - 49
50
-105
b.d.
11.
Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów
płatniczych
Transakcje bezgotówkowe obejmują przede wszystkim transakcje dokonywane przy użyciu
kart płatniczych, polecenia przelewu, polecenia zapłaty oraz - w przypadku niektórych krajów
- również przy użyciu czeków i instrumentów pieniądza elektronicznego, a zatem omawiany
wskaźnik może być ogólniejszym miernikiem aktywności obywateli danego kraju w zakresie
wykorzystywania bezgotówkowych instrumentów płatności.
Wśród transakcji bezgotówkowych w Polsce dominują polecenia przelewu. W 2009 r.
ich udział w liczbie dokonywanych transakcji stanowił 64,4 %. Nadal był niewielki udział
poleceń zapłaty – zaledwie 1,1 %. Udział kart płatniczych pod tym względem wynosił
34,5 %. Liczbę transakcji bezgotówkowych przedstawia tabela nr 4.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 32
Tabela nr 4:
Liczba transakcji bezgotówkowych w Polsce w latach 2001 - 2009 (w mln zł)
Przelewy Czeki
Karty
płatnicze Polecenie
zapłaty RAZEM
Okres
liczba trans.
(tys)
%
liczba trans.
(tys)
%
liczba trans.
(tys)
%
liczba trans.
(tys)
%
liczba trans.
(tys)
2001
511.571 84,29
4.843
0,80
89.556 14,76
960
0,16
606.930
2002
507.100 80,23
2.306
0,36
120.368 19,04
2.257
0,36
632.031
2003
619.790 79,31
1.670
0,21
155.634 19,91
4.430
0,57
781.524
2004
726.610 77,63
400 0,043
201.430 21,52
7.540
0,81
935.980
2005
751.274 73,09
308 0,003
264.477 25,73
11.873
1,16
1.027.932
2006
864.248 70,05
196 0,016
353.906 28,68
15.446
1,25
1.233.796
2007
994.818 67,40
166 0,011
461.772 31,28
19.292
1,31
1.476.048
2008
1.115.888 65,10
226 0,013
576.673 33,64
21.306
1,24
1.714.093
2009
1.314.723 64,40
246 0,012
703.927 34,48
22.525
1,10
2.041.421
Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego
W latach 2001-2009 widoczny był stały wzrost wykorzystywania w Polsce bezgotówkowych
instrumentów płatniczych, co
z
perspektywy obrotu bezgotówkowego jest pozytywną
tendencją.
W Polsce widoczny jest wyraźny trend wzrostowy, w szczególności w liczbie transakcji
dokonywanych kartami płatniczymi oraz liczbie poleceń przelewu. Wzrost liczby transakcji
bezgotówkowych dokonywanych wszystkimi instrumentami płatniczymi jest porównywalny
z wzrostem w pozostałych krajach UE (wykres nr 23).
Wykres nr 23. Liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi na 1 mieszkańca
w latach
2001 – 2009.
POLSKA 53,5
16,5
20,5
24,5
28,3
33,7
39,8
45,7
15,9
170,0
163,1
165,3
157,1
150,1
140,2
130,1
122,6
Strefa Euro 176
156,9
150,1
149,0
142,6
151,4
140,9
126,3
157,6
UE 164
0
30
60
90
120
150
180
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 33
Niezależnie od powyższego, należy zaznaczyć, że w latach 2001- 2009 średni roczny wzrost
wykorzystania elektronicznych instrumentów płatniczych wyrażony w liczbie transakcji
bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi na 1 mieszkańca wyniósł w Polsce 18,8 %.
Wykres nr 24 pokazuje, że sytuacja Polski w regionie, w odniesieniu do omawianego
wskaźnika, nie jest najlepsza. W roku 2009 wyższą liczbę transakcji bezgotówkowymi
instrumentami płatniczymi na 1 mieszkańca miały takie kraje z naszego regionu jak Estonia
(202), Łotwa (96), Węgry (84), Słowacja (77) i Litwa (65).
W 2009 r. Polska zajmowała miejsce w końcówce państw UE pod względem liczby transakcji
instrumentami płatniczymi na 1 mieszkańca (wyprzedzaliśmy Czechy, Grecję, Rumunię i
Bułgarię), co pokazuje wykres nr 24. W stosunku do danych za 2008 r. Polska wyprzedziła w
2009 r. Czechy. Na jednego Polaka w 2009 r. przypadało 54 takich transakcji, co
w porównaniu do średniej UE (164 transakcje) oraz średniej dla Strefy Euro (176 transakcji)
daje bardzo niekorzystny obraz wykorzystywania bezgotówkowych instrumentów płatniczych
w naszym kraju.
Wykres nr 24. Liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi na 1 mieszkańca
w 2009r.
332
305
303
266
265
257
255
212
205
202
166
77
71
66
9
1092
65
13
14
22
54
158
152
12
1
108
96
84
0
200
400
600
800
1000
1200
Luk
se
m
burg
Fi
nl
andi
a
Sz
w
ec
ja
H
o
la
ndi
a
Dan
ia
Au
st
ri
a
Wi
el
ka
B
ryta
n
ia
Fr
an
cj
a
B
elg
ia
Ni
em
cy
E
st
oni
a
Ir
la
n
d
ia
S
łow
en
ia
P
o
rt
uga
li
a
H
is
zpa
ni
a
Cyp
r
Ł
ot
w
a
W
ęgr
y
S
łow
ac
ja
Ma
lt
a
W
łoc
hy
Li
tw
a
Po
ls
ka
Cz
ec
h
y
Grec
ja
R
u
m
uni
a
Bu
łga
ri
a
Średnia UE: 164
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 34
Jak pokazuje wykres nr 24, najwyższy poziom wykorzystania bezgotówkowych instrumentów
płatniczych w UE odnotował Luksemburg (1.092 transakcji per capita – czyli o 20 razy
więcej niż w Polsce). Luksemburg uzyskał tak wysoki wskaźnik, ponieważ jako jedno z
nielicznych państw ma najwyższe wykorzystanie bezgotówkowego instrumentu, jakim jest
instrument pieniądza elektronicznego. Wynika to z faktu, że firma Paypal, świadcząca usługi
płatnicze w handlu internetowym, ma siedzibę w Luksemburgu oraz wydaną w tym kraju
licencję instytucji kredytowej. Większość transakcji przeprowadzonych w całej Europie
zostało przypisanych jako dokonane w Luksemburgu, ponieważ rachunki, z których
dokonywano płatności, są umiejscowione w Luksemburgu, pomimo tego, że posiadaczami
tych rachunków są obywatele różnych państw UE. Na jednego Luksemburczyka w 2009 r.
przypadało 821 transakcji instrumentem pieniądza elektronicznego, przy średnim wskaźniku
UE wynoszącym 1,82. Jednocześnie w Luksemburgu jest mniej niż w naszym kraju placówek
instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 mln mieszkańców (vide wykres nr
2). Niestety nie podano informacji odnośnie Luksemburga dotyczącej liczby rachunków
bankowych, natomiast liczba poleceń przelewu w przeliczeniu na 1 mieszkańca jest jedną z
wyższych (130,8) i stawia Luksemburg tuż za Finlandią ze wskaźnikiem 144 przy średniej
UE 45,2 (vide wykres nr 20). Podobnie w liczbie transakcji kartami płatniczymi na 1
mieszkańca w 2009 r. Luksemburg był znacznie powyżej średniej UE.
Poziom wykorzystania poszczególnych instrumentów płatniczych w różnych krajach UE jest
bardzo zróżnicowany, co pokazuje wykres nr 24. Generalnie można zauważyć, że w krajach
tzw. „starej piętnastki UE” sytuacja wygląda lepiej, tzn. liczba transakcji instrumentami
płatniczymi na 1 mieszkańca w 2008 r. jest wyższa niż w „nowych” państwach UE. Wyjątek
stanowią takie kraje jak Grecja i Włochy.
W tzw. nowych krajach UE widać wyraźnie podobne tendencje w używaniu instrumentów
płatniczych, czyli dość wysoką liczbę poleceń przelewu i operacji kartami. Natomiast
wskaźnik liczby poleceń zapłaty jest bardzo niski (wyjątkiem są Cypr, Słowenia i Słowacja).
W „nowych” państwach UE, poza Maltą i Cyprem, praktycznie nie istnieją czeki.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 35
12. Udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji
przeprowadzonych kartami płatniczymi
Analizując wykorzystywanie bezgotówkowych instrumentów płatniczych, warto zająć się
wskaźnikiem pokazującym udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji
kartami płatniczymi (vide wykres nr 26). W 2009 r. w Polsce po raz pierwszy dokonano
kartami płatniczymi więcej transakcji bezgotówkowych niż gotówkowych i osiągnięto
poziom 50,6 %. Do 2008 r. w Polsce kart używano częściej do podejmowania gotówki w
bankomatach niż do dokonywania nimi płatności.
Wykres nr 25. Udział procentowy transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji
przeprowadzonych kartami płatniczymi w latach 2005 – 2009
POLSKA: 50,6%
46,8%
43,0%
38,9%
34,1%
66,1%
67,7%
69,1%
70,0%
UE: 71,6%
67,3%
69,3%
70,1%
Strefa euro: 71,4%
65,7%
30%
35%
40%
45%
50%
55%
60%
65%
70%
75%
80%
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Wykres nr 25 przedstawia postępującą w całej Europie zmianę zachowań posiadaczy kart
płatniczych, polegającą na częstszym używaniu kart do płatności w sklepach, niż
dokonywaniu wypłat gotówki w bankomatach. Trend ten jest szczególnie widoczny na
przykładzie Polski, gdzie w 2005 roku tylko 34,1 % transakcji kartowych stanowiły
transakcje bezgotówkowe. W 2009 r. wskaźnik ten osiągnął już 50,6%, a dystans do średniej
unijnej zmniejszył się w ciągu ostatnich pięciu lat z 32 do 21 punktów procentowych. Liczba
transakcji bezgotówkowych dokonywanych kartami płatniczymi zwiększyła się z 264 mln (w
2005 r.) do 704 mln (w 2009 r.), czyli o 166%.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 36
Wykres nr 26. Udział procentowy transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji
przeprowadzonych kartami płatniczymi w 2009 r.
67,7%
69,3%
70,2%
71,1%
11%
26,8%
27,2%
42,6%
45,1%
50,6%
52,8%
54,1%
58,0%
60,3%
62,1%
63,9%
64%
67,3%
71,6%
72,8%
73%
76,2%
80,6%
81,3%
83,6%
85,2%
88,7%
97,8%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Bułgaria
Rumunia
Grecja
Słowacja
Malta
Polska
Niemcy
Czechy
Litwa
Węgry
Irlandia
Łotwa
Słowenia
Austria
Hiszpania
Cypr
Portugalia
Belgia
EU
Włochy
Wielka Brytania
Estonia
Francja
Holandia
Finlandia
Szwecja
Luksemburg
Dania
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Liderem pod względem wykorzystania kart płatniczych do transakcji bezgotówkowych jest
Dania, w której aż 97,8% transakcji kartowych stanowią transakcje bezgotówkowe. Również
w Luksemburgu, Szwecji, Finlandii, Holandii i Francji, gdzie posiadacze kart wykorzystują
karty głównie do płacenia w punktach handlowo-usługowych, wskaźniki te przekraczają 80%.
Z kolei mniejszy udział transakcji bezgotówkowych od Polski zanotowały Malta (45,1),
Słowacja (42,6%), Grecja (27,2%), Rumunia (26,8%) i Bułgaria (11%). Z krajów naszego
regionu wyróżnia się Estonia (76,2%), Łotwa (63,9%) i Słowenia (64%).
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 37
13. Relacje
pomiędzy poziomem dochodu a transakcjami instrumentami
płatniczymi
Pod względem relacji zachodzących pomiędzy PKB na 1 mieszkańca (w EUR) w 2009 r.
a liczbą transakcji instrumentami płatniczymi przypadających na 1 mieszkańca widoczna jest
wyraźna różnica pomiędzy „starymi” krajami członkowskimi Unii Europejskiej a jej
„nowymi” członkami. W nowych krajach członkowskich widoczny był zarówno niski poziom
dochodu, jak i niska liczba transakcji bezgotówkowych przypadających na 1 mieszkańca.
Wyjątek wśród tych krajów nadal stanowiły przede wszystkim Estonia i Słowenia, które mają
wysoki poziom rozwoju w zakresie obrotu bezgotówkowego. W przypadku Luksemburga,
Finlandii, Szwecji, Holandii, Danii, Austrii, Wielkiej Brytanii, Francji, a następnie także
Belgii i Niemiec, widoczny był bardzo wysoki poziom transakcji instrumentami
bezgotówkowymi na 1 mieszkańca, znacznie przewyższający średni poziom dla Strefy Euro.
Na relatywnie niskim poziomie znajdowały się Hiszpania i Włochy, a na bardzo niskim
Grecja.
Poza nielicznymi wyjątkami, widoczna jest korelacja pomiędzy poziomem dochodu a liczbą
dokonywanych transakcji bezgotówkowych, tzn. w krajach o wyższym poziomie dochodu
występuje generalnie wyższy poziom tego rodzaju transakcji.
W Polsce nadal utrzymuje się bardzo niski stosunek transakcji dokonywanych przez 1
mieszkańca instrumentami płatniczymi do produktu krajowego brutto przypadającego na 1
mieszkańca. Na zbliżonym poziomie (ale wyższym) znajdują się Łotwa, Węgry, Słowacja i
Litwa, co przedstawia wykres nr 27. Warto jednak odnotować, że przy ponad dwukrotnie
wyższym PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyjątkowo niski wskaźnik transakcji
dokonywanych przy użyciu instrumentów płatniczych na 1 mieszkańca odnotowała w 2009 r.
Grecja (znacznie niższy niż Polska).
W 2009 r. PKB na 1 mieszkańca w Polsce wynosił 8,1 tys. euro (w 2005 r. było to 6,4 tys.
euro, w 2006 r. 7,1 tys. euro, w 2007 r. 8,1 tys. euro, w 2008 r. 9,5 tys. euro). Liczba
transakcji na 1 mieszkańca w Polsce w 2009 r. wynosiła 53,5 (w 2005 r. było to 28,3, w 2006
r. 33,7, w 2007 39,8, w 2008 r. 45,7). Natomiast średni poziom PKB na mieszkańca Unii w
2009 r. wynosił 23,6 tys. euro (od 2008 r. spadło 1,5 tys. euro), a średnia
liczba transakcji
bezgotówkowych to 164 (w 2008 r. było to 157).
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 38
Współczynnik korelacji liniowej Pearsona
9
(vide wykres nr 27) podanych danych, tj. liczby
transakcji przeprowadzonych bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi w przeliczeniu na
1 mieszkańca i wartości PKB na 1 mieszkańca (wyliczonego w tys. euro) wynosi r=0,8821.
Współczynnik korelacji liniowej o wartości bezwzględnej zbliżonej do 1 oznacza silną
zależność między badanymi cechami, bo im większa wartość bezwzględna współczynnika,
tym silniejsza jego zależność, natomiast korelacja dodatnia wskazuje, iż wzrost jednego
wskaźnika prowadzi do wzrostu wskaźnika drugiego.
Wykres nr 27. Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów
płatniczych w przeliczeniu na 1 mieszkańca na tle wartości PKB w przeliczeniu na 1
mieszkańca (w tys. euro) w 2009 r.
0
200
400
600
800
1000
1200
Luk
se
m
bu
rg
F
inl
and
ia
Sz
w
ec
ja
H
ol
and
ia
Dan
ia
Au
st
ria
W
ie
lka
B
ryt
an
ia
F
ranc
ja
B
elg
ia
Ni
em
cy
Es
to
ni
a
Ir
la
nd
ia
S
łow
en
ia
P
or
tuga
lia
H
is
zpan
ia
Cy
pr
Łot
w
a
W
ęgry
S
łow
ac
ja
Ma
lta
W
łoc
hy
Li
tw
a
Po
ls
ka
C
zec
hy
Gr
ec
ja
Ru
m
un
ia
Bu
łga
ria
Liczba transakcji
na 1 mieszkańca
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Wartość PKB
na 1 mieszkańca
Liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi w
przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2009 r.
PKB na 1 mieszkańca
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych EBC
14. Udział pieniądza gotówkowego w agregacie M1 (gotówka + depozyty a’vista)
Analiza danych dotyczących Polski wskazuje na stałą, pozytywną tendencję zmniejszania się
udziału pieniądza gotówkowego w M1 do roku 2007 (z 32,3 % w 2001 r. do 23,0 % w
2007 r.), jednakże w 2008 r. poziom pieniądza gotówkowego w agregacie pieniądza M1
wzrósł do 26,0 %, co można łączyć ze zjawiskiem kryzysu finansowego, zaś w 2009 r.
9
Współczynnik korelacji Pearsona jest bezwymiarowym wskaźnikiem, którego wartość mieści się w zakresie od minus 1,0 do plus 1,0
włącznie i odzwierciedla stopień liniowej zależności pomiędzy dwoma zestawami danych.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 39
wskaźnik ten powrócił do poprzedniego trendu, spadając do poziomu 23,1%. Przedstawia to
wykres nr 28.
Wykres nr 28. Udział gotówki w M1 w latach 2001 - 2009 (w%)
26,0
23,0
24,9
25,9
28,9
30,3
30,9
32,3
POLSKA 23,1
Strefa Euro 16,9
10,5
12,5
14,6
15,9
15,3
15,8
16,4
17,9
UE 18,5
17,1
17,1
19,5
19,4
19,3
17,5
18,0
19,7
0
10
20
30
40
50
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
Udział gotówki w agregacie podaży pieniądza M1 w Polsce był jednym z wyższych w
Europie, co pokazuje wykres nr 29.
Wykres nr 29. Udział gotówki w M1 w 2009 r. (w%)
39,
3
33
,3
31,
6
30,
2
23,
1
22,
4
20,
0
12,
5
6,
3
5,
9
4,
6
16,
9
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Bu
łga
ri
a
W
ęgr
y
Li
tw
a
Rum
u
n
ia
P
o
lska
Ł
ot
w
a
C
zechy
St
re
fa
Eu
ro
Est
o
n
ia
Sz
w
ecj
a
Da
ni
a
W
iel
ka
B
ryt
ani
a
Średnia UE 18,5
Źródło: Obliczenia własne na podstawie ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu
W 2009 r. procentowy udział pieniądza gotówkowego w Polsce w ramach agregatu płynności
pieniądza M1 kształtował się na poziomie o 4,6 punktu procentowego wyższym niż średnia
dla Unii Europejskiej w 2009 r. (18,5 %). Sytuację Polski w tym zakresie, w porównaniu do
innych państw UE spoza Strefy Euro, można jednak ocenić jako umiarkowanie dobrą.
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 40
Podsumowanie
Zaprezentowany materiał porównuje wybrane elementy polskiego systemu płatniczego z
innymi krajami Unii Europejskiej. Jedynie w liczbie placówek instytucji oferujących usługi
płatnicze Polska znajduje się na wysokim drugim miejscu wśród 27 krajów członkowskich.
Tak wysoka pozycja wynika głównie z faktu, że do typowych instytucji oferujących usługi
płatnicze (banków, SKOK-ów i Poczty Polskiej) zaliczono w 2009 r. także nową grupę
podmiotów, które uzyskały prawo do świadczenia takich usług na obszarze UE po wejściu w
życie przepisów dyrektywy o usługach płatniczych. W naszym kraju są to głównie firmy, w
których klienci dokonują wpłat gotówkowych na rachunki bankowe, w celu uregulowania
comiesięcznych opłat (np. za energię, gaz, telefon, czynsz). Funkcjonowanie tych podmiotów
jest konkurencją wobec usług płatniczych świadczonych przez banki i Pocztę Polską, lecz ze
względu na przyjmowanie wpłat tylko w formie gotówkowej rozwój tego typu usług nie
sprzyja rozwojowi obrotu bezgotówkowego.
Analizując pozostałe wskaźniki, dotyczące głównie obrotu bezgotówkowego, porównanie
Polski z innymi krajami Unii Europejskiej wypada niekorzystnie. W zakresie infrastruktury
płatniczej, czyli liczby rachunków bankowych, liczby bankomatów, liczby terminali POS,
liczby wydanych kart płatniczych, przeliczonych na jednego mieszkańca lub milion
mieszkańców, Polska zajmuje przedostatnie lub trzecie miejsce od końca. W stosunku do lat
poprzednich, pomimo zauważalnego wzrostu praktycznie we wszystkich ww. wskaźnikach,
pozycja Polski niemal nie zmieniła się w porównaniu do innych krajów UE.
Nieco korzystniej wypada nasz kraj w obszarze wykorzystania infrastruktury płatniczej oraz
bezgotówkowych instrumentów płatniczych (kart płatniczych i poleceń przelewu).
Przykładowo w liczbie transakcji dokonanych w pojedynczym terminalu POS wyprzedzamy
13 krajów i zbliżamy się do średniej w UE, podobnie w liczbie transakcji bezgotówkowych
dokonywanych pojedynczą kartą Polska wyprzedza 10 krajów członkowskich, a w liczbie
poleceń przelewu na 1 mieszkańca wyprzedza 9 krajów.
Ogólne zestawienie miejsca Polski na tle innych krajów UE w latach 2005 – 2009
przedstawia tabela nr 5.
Wykazane w materiale trendy dotyczące rozwoju poszczególnych form rozliczeń pieniężnych
pokazują, że nasz kraj osiąga największą dynamikę wzrostu w takich wskaźnikach jak liczba:
bankomatów, terminali POS, wydanych kart płatniczych i transakcji przy ich użyciu, poleceń
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 41
przelewu czy transakcji przy użyciu instrumentów płatniczych ogółem. Niepokojącą
tendencją jest wyhamowanie dynamiki wzrostu w zakresie polecenia zapłaty, która jest
znacznie niższa w 2009 r. niż w latach poprzednich.
Istotnym czynnikiem jest również poziom zamożności społeczeństwa (dochody), którego
miernikiem jest poziom PKB przypadający na 1 mieszkańca w danym kraju. Niewątpliwie
istnieje relacja pomiędzy liczbą transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych
instrumentów płatniczych na 1 mieszkańca a poziomem PKB danego kraju na 1 mieszkańca.
W Polsce wskaźnik PKB per capita jest bardzo niski (niższy jest jedynie w Rumunii, Bułgarii
i na Litwie). Wraz ze wzrostem dobrobytu społeczeństwa, wzrasta również liczba transakcji
dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych.
Generalnie, biorąc pod uwagę jedynie wzrastające wielkości bezwzględne w zakresie
omawianych wskaźników, możemy mówić o pozytywnym kierunku rozwoju systemu
płatniczego w zakresie rozliczeń detalicznych. Gorzej przedstawia się sytuacja przy
porównaniu Polski z innymi krajami. Należy podkreślić, że w celu dalszego, dynamicznego
rozwoju usług płatniczych konieczne są działania zmierzające przede wszystkim do
popularyzowania usług bankowych, zwiększania zaufania społeczeństwa do instytucji
finansowych oraz wzrostu aktywności (czyli korzystania z różnych produktów bankowych)
przez posiadaczy rachunków. Bez podjęcia bardziej aktywnych działań promujących obrót
bezgotówkowy i zwiększających wykorzystanie rachunków bankowych do dokonywania
płatności bezgotówkowych, zbliżenie poziomu wykorzystania poszczególnych instrumentów
płatniczych oraz rozwój infrastruktury im służącej do poziomu średniej krajów UE
w badanych wskaźnikach wydaje się nierealne.
W celu bardziej dynamicznego wzrostu obrotu bezgotówkowego niezbędne są dalsze
kompleksowe i wspólnie koordynowane wielokierunkowe działania wielu podmiotów.
Konkretne działania zostały zaproponowane w „Programie rozwoju obrotu bezgotówkowego
w Polsce na lata 2010-2013”, a ich realizacja jest niezbędnym warunkiem upowszechnienia
obrotu bezgotówkowego w naszym kraju.
Opracował:
Robert Klepacz
Ewa Ożdżeńska
Magdalena Rabong
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 42
Tabela nr 5.
Miejsce Polski w porównaniu z innymi krajami UE ze względu na dany wskaźnik.
Wskaźnik
Okres
Średnia dla
Strefy Euro
Średnia dla
Unii
Europejskiej
Polska
Miejsce Polski wg
danego wskaźnika
wśród innych
krajów UE *
2005
644
599
558
14 na 26
2006
636
594
591
11 na 26
2007
638
577
621
6 na 26
2008
641
576
653
6 na 26
Liczba placówek
instytucji oferujących
usługi płatnicze,
przypadających na
milion mieszkańców
2009
631
595
1.022
2 na 26
2005
1,05
1,15
0,62
20 na 21
2006
1,09
1,21
0,67
20 na 22
2007
1,11
1,27
0,76
20 na 22
2008
1,14
1,24
0,90
19 na 22
Liczba rachunków
bankowych na 1
mieszkańca
2009
1,26
1,26
0,93
20 na 23
2005
808
735
230
26 na 27
2006
833
760
261
27 na 27
2007
946
825
303
27 na 27
2008
970
852
356
25 na 27
Liczba bankomatów na 1
milion mieszkańców
2009
979
867
416
25 na 27
2005
15.630
14.154
4.348
24 na 27
2006
16.969
15.254
4.628
23 na 27
2007
18.005
15.401
4.896
26 na 27
2008
19.235
16.440
5.571
25 na 27
Liczba urządzeń
akceptujących
elektroniczne
instrumenty płatnicze
(terminali POS oraz
imprinterów) na milion
mieszkańców
2009
19.532
17.099
6.043
26 na 27
2005
2.741
3.291
1.556
17 na 26
2006
2.749
3.350
1.958
18 na 27
2007
2.711
3.336
2.411
18 na 27
2008
2.698
3.371
2.638
16 na 27
Liczba transakcji
bezgotówkowych w
pojedynczym terminalu
POS
2009
2.832
3.496
2.978
14 na 27
2005
1,30
1,33
0,53
26 na 27
2006
1,33
1,37
0,63
26 na 27
2007
1,43
1,41
0,70
26 na 27
2008
1,46
1,46
0,79
26 na 27
Liczba wydanych kart
płatniczych na 1
mieszkańca
2009
1,45
1,45
0,87
26 na 27
2005
46,21
50,11
6,92
23 na 27
2006
49,50
54,19
9,28
22 na 27
2007
52,46
55,08
12,11
24 na 27
2008
55,84
59,18
15,13
23 na 27
Liczba transakcji kartami
płatniczymi na 1
mieszkańca
2009
58,13
62,98
18,45
22 na 27
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów UE za 2009 r.
Strona 43
2005
33,05
35,04
12,67
18 na 26
2006
34,98
37,20
14,49
19 na 27
2007
34,16
36,47
16,98
18 na 27
2008
35,59
38,04
18,50
18 na 27
Liczba transakcji
pojedynczą kartą
2009
38,12
41,21
20,68
17 na 27
2005
47,25
44,34
19,69
17 na 26
2006
49,96
47,26
22,66
18 na 26
2007
45,70
42,84
26,10
18 na 26
2008
46,44
43,74
29.28
18 na 26
Liczba poleceń przelewu
na 1 mieszkańca
2009
47,63
45,18
34.46
17 na 26
2005
44,89
37,39
0,31
25 na 26
2006
47,73
39,78
0,41
25 na 26
2007
49,90
39,32
0,51
24 na 26
2008
51,62
40,78
0,56
24 na 26
Liczba poleceń zapłaty
na 1 mieszkańca
2009
53,65
42,68
0,59
24 na 26
2005
157,11
149,02
28,30
23 na 26
2006
165,32
157,57
33,73
23 na 26
2007
163,07
150,13
39,82
23 na 26
2008
170,04
156,85
45,68
23 na 26
Liczba transakcji
instrumentami
płatniczymi na 1
mieszkańca
2009
175,94
164,46
53.5
23 na 27
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse
http://sdw.ecb.europa.eu/
.
* Ponieważ w tabelach ECB Statistical Data Warehouse nie zawsze występują dane dla wszystkich państw UE przy danym wskaźniku, liczba porównywanych
państw w odniesieniu do takiego wskaźnika jest mniejsza niż 27. W takiej sytuacji miejsce Polski zostało zaprezentowane na tle liczby państw, których dane są
dostępne. Ponadto w tabeli uwzględniono również dane Rumunii i Bułgarii za lata 2004-2006, czyli za okres, w którym państwa te nie były jeszcze członkami
UE, takie ujęcie pozwala na szersze i bardziej spójne porównanie sytuacji Polski na tle państw UE w zakresie prezentowanych wskaźników.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Modul 3 Systemy oswiaty krajow Unii Europejskiej
ROLA I ZNACZENIE PROCESÓW INFLACYJNYCH I DEFLACYJNYCH W OBECNEJ SYTUACJI GOSPODARCZEJ POLSKI I INNYC
Systemy edukacyjne wybranych krajów Unii Europejskiej na tle porównawczym polskiego systemu, pedagog
MODUŁ V - Banki komercyjne w polski systemie bankowym, Ekonomia, Ekonomia stacjonarna I stopień, III
Systemy?ukacyjne wybranych krajów Unii Europejskiej na tle
MODUŁ II - Polski system bankowy, Ekonomia, Ekonomia stacjonarna I stopień, III rok, Bankowość, Ćwic
Polski+system+podatkowy+w+świetle+systemów+podatkowych+w+innych+krajach+Unii+Europejskiej
SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ W UNII EUROPEJSKIEJ
System ochrony prawnej w Unii Europejskiej, studia magisterskie, Administrowanie Firma ( AF)
System Instytucjonalny i prawny Unii Europejskiej semstr I, SPIŻARNIA
System Instytucjonalny i Prawny Unii Europejskiej semestgr II, SPIŻARNIA
Fundusze strukturalne i system finansowania projektów Unii Europejskiej, Fundusze strukturalne wykla
Fundusze strukturalne i system finansowania projektów Unii Europejskiej, Fundusze strukturalne wykla
zagadn kurluta, Studia administracja WSAP Białystok, rok 4 sem 2, System ochrony prawnej w Unii Eur
Pojecia i systemy pedagogiczne wwybranychpanstwach Unii Europejskiej(wyklad), pedagogika, pojęcia i
System Instytucjonalny i Prawny Unii Europejskiej semestr II, Integracja, UE
system ochrony prawnej ue-cw3(1), Studia administracja WSAP Białystok, rok 4 sem 2, System ochrony
więcej podobnych podstron