Usprawnianie osób z
niepełnosprawnością intelektualną

Definicja upośledzenia umysłowego - rys historyczny
Upośledzenie umysłowe to stan rozwoju intelektualnego będący poniżej średniej,
współistniejący z zaburzeniami zachowań adaptacyjnych (uczenia się i przystosowania
społecznego) i objawiający się w okresie rozwoju. Amerykańskie Towarzystwo do Badań nad
Upośledzeniem Umysłowym (American Association of Mental Deficiency) 1959

Dawna klasyfikacja niepełnosprawności intelektualnej (w oparciu o iloraz inteligencji)

 75 – 85 Ociężałość umysłowa
 (50-59) 50 – 74 debilizm
 (20-49) 25 – 49 imbecylizm
 (00-19) 00 – 24 idiotyzm

Terminy STYGMATYZUJĄCE osoby niepełnosprawne

 debilizm, imbecylizm i idiotyzm,
 oligofrenia (mało - myślenie od greckiego: oligos - mało, phren – rozum
 upośledzenie umysłowe
 niedorozwój umysłowy
 osłabienie rozwoju umysłowego
 upośledzenie rozwoju psychicznego
 zahamowanie rozwoju psychicznego
 obniżona sprawność psychiczna

w 1959 roku w Wielkiej Brytanii zastąpione pojęciem subnormalności intelektualnej w stopniu
niższym niż normalny i znacznie niższym

 Niepełnosprawność intelektualna, obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego -

zaburzenie rozwojowe polegające na znacznym obniżeniu ogólnego poziomu
funkcjonowania intelektualnego, któremu towarzyszy deficyt w zakresie zachowań
adaptacyjnych (uczenia się i przystosowania) - w szczególności niezależności i
odpowiedzialności

 Jeżeli sprawność intelektualna, mierzona testami standaryzowanymi, mieści się w

przedziale jednego odchylenia standardowego poniżej normy i stan ten nie ma podłoża
organicznego, a zachodzi deficyt umiejętności mówi się o obniżeniu poziomu
intelektualnego (dawniej: ociężałości umysłowej) (DSM IV - niepełnosprawność
wyuczona).

Definicja WHO

 istotne obniżenie ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, oraz trudności w

zachowaniu przystosowawczym, występujące przed 18. r.ż

2

Ograniczenia w zachowaniu przystosowawczym

 porozumiewanie się
 troska o siebie
 tryb życia domowego
 sprawności społeczno-interpersonalne
 korzystanie ze środków zabezpieczenia społecznego
 kierowanie sobą
 troska o zdrowie i bezpieczeństwo
 zdolności szkolne
 sposób organizowania czasu wolnego i pracy

Zaburzenia rozwojowe związane z niepełnosprawnością intelektualną

 Zaburzenia warunkowane genetycznie

 Zespół Downa
 Zespół Klinefeltera
 Zespół Angelmana
 Zespół Jacobsena
 Zespół kociego krzyku (Cri du chat)
 Zespół Patau
 Zespół łamliwego chromosomu X
 Stwardnienie guzowate

 Całościowe zaburzenia rozwoju

 Autyzm dziecięcy
 Zespół Retta
 Dziecięce zaburzenia dezintegracyjne
 Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami

stereotypowymi



Zaburzenia neurologiczne:

 Padaczka
 MPDz
 Wady wrodzone mózgu
 Stany po urazach czaszkowo-mózgowych (w tym mechaniczny uraz okołoporodowy,

urazy głowy)

 Stany po infekcyjnych chorobach centralnego układy nerwowego (zapalenie mózgu)
 Brak zakrętów kory mózgu
 Poważne choroby mózgu (nowotwory wewnątrzczaszkowe, nerwiakowłókniakowatość)
 Wady wrodzone rdzenia kręgowego

 Stany po infekcjach okresu prenatalnego

 Embrionopatia poróżyczkowa
 Wrodzone zakażenie wirusem cytomegalii
 Objawowa toksoplazmoza wrodzona
 Kiła wrodzona

 Choroby metaboliczne

 Fenyloketonuria
 Galaktozemia
 Mukopolisachrydoza
 Choroba Niemanna-Picka

 Choroby o podłożu autoagresywnym lub metabolicznym (niedoczynność

tarczycy, choroba Taya-Sachsa)

 Czynniki prenatalne nieznanego pochodzenia (wodogłowie, małogłowie)
 Porody niedojrzałe (poród przedwczesny, mała masa urodzeniowa)
 Alkoholowy zespół płodowy

3

 Wtórne do poważnych chorób psychicznych
 Wpływ środowiska (uwarunkowania rodzinne,kulturowe)
 Inne

Obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego w DSM IV

 69 – 55 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim
 54 – 40 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym
 39 – 25 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym
 poniżej 25 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim

69 – 55 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim

 Poziom intelektualny = 12 rok życia. (do 12 r.ż. brak różnic rozwojowych)
 Najwięcej rozpoznań
 Brak myślenia abstrakcyjnego w rozwoju poznawczym
 Samodzielność i zaradność społecznie dość dobre.może pracować (nie zawody

wymagające podejmowania decyzji)

 Życie rodzinne przebiega bez trudności
 Możliwe zaburzenia osobowości (atmosfera otoczenia i stosunek innych
 zajęcia korekcyjne, intensywniejszy trening poznawczym

54 – 40 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym

 Poziom intelektualny = 8-9 rok życia.
 okresie przedszkolnym istnieją trudności z nabywaniem reguł społecznych (lojalność,

współdziałanie)

 niezręczność fizyczna, powolny rozwój motoryczny
 Mogą nabywać umiejętności samoobsługowe
 nie gubią się w dobrze znanym terenie
 mogą pracować w zakładach pracy chronionej
 Nie powinny zakładać rodzin.

39 – 25 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym

 Poziom rozwoju 5-6-latka.
 Około 4-5 r.ż. zauważalne opóźnienie rozwoju psychofizycznego.
 Mogą opanować samoobsługę,
 Przy stałej opiece mogą wyuczyć się czynności domowych, ale nie są zdolne do

wyuczenia zawodu.

 Mogą podejmować prace nie wymagające kwalifikacji.

poniżej 25 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim

 Poziom funkcjonowania odpowiadający 3 r.ż.
 Możliwe jest opanowanie tylko najprostszej samoobsługi.
 Osoby te żyją krótko, rodzą się najczęściej zdeformowane fizycznie, przez całe życie

wymagają opieki instytucjonalnej

Niepełnosprawność intelektualna w ICD-10

 F70 Upośledzenie umysłowe, lekkie
 F71 Upośledzenie umysłowe umiarkowane
 F72 Upośledzenie umysłowe znaczne
 F73 Upośledzenie umysłowe głębokie
 F78 Inne upośledzenie umysłowe
 F79 Upośledzenie umysłowe, nie określone

4

Stopnie niepełnosprawności intelektualnej do celów edukacyjnych

 upośledzenie rozwoju umysłowego w stopniu lekkim
 upośledzenie rozwoju umysłowego w stopniu umiarkowanym
 upośledzenie rozwoju umysłowego w stopniu znacznym
 upośledzenie rozwoju umysłowego w stopniu głębokim
 nieokreślony stopień upośledzenia umysłowego

Zespoły do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności

 znaczny stopień niepełnosprawności
 umiarkowany stopień niepełnosprawności
 lekki stopień niepełnosprawności

Klasyfikacja osób opóźnionych umysłowo według poziomu inteligencji i klasyfikacji
oświatowej

 Określenie upośledzenia Głębokie
 IQ<20
 Klasyfikacja oświatowa - konieczność stałej opieki
 Wiek umysłowy: 0-2 lata
 Pozycja czynnościowego modelu nauczania: wspieranie we wszystkich dziedzinach

 Określenie upośledzenia Ciężkie / znaczne
 IQ 20 - 35
 Klasyfikacja oświatowa - możliwe wytrenowanie niektórych zdolności
 Wiek umysłowy: 0-2 lata
 Pozycja czynnościowego modelu nauczania: pomoc w życiu codziennym

 Określenie upośledzenia umiarkowane
 IQ 36-51
 Klasyfikacja oświatowa - Możliwe nauczanie
 Wiek umysłowy: 3-7 lat
 Pozycja czynnościowego modelu nauczania: Pomoc w życiu codziennym i

kształceniu się

 Określenie upośledzenia Łagodne / lekkie
 IQ 52-67
 Klasyfikacja oświatowa - Możliwe uczenie się
 Wiek umysłowy: 8-12 lat
 Pozycja czynnościowego modelu nauczania: Pomoc w życiu codziennym i

kształceniu się

Zachowania przystosowawcze u osób opóźnionych umysłowo –

Łagodne

 Wiek przedszkolny: Sprawia wrażenie normalnego; rozwój zachowań społecznych i

porozumiewania się

 Wiek szkolny: Może ukończyć 6 klasę kształcenia podstawowego, nauczanie

ponadpodstawowe w szkołach specjalnych

 Dorośli: Rozwój dojrzałości społecznej, może nauczyć się zawodu

5

Umiarkowane

 Wiek przedszkolny: Nieprawidłowa dojrzałość społeczna; nawiązuje kontakty; może

wymagać nadzoru

 Wiek szkolny: Może ukończyć 4 klasę kształcenia podstawowego ale przy specjalnym

podejściu

 Dorośli: Praca niewykwalifikowana lub kwalifikowana częściowo

Ciężkie

 Wiek przedszkolny: Brak nawiązywania kontaktów, upośledzenie rozwoju

motorycznego

 Wiek szkolny: Może opanować porozumiewanie się; umiejętność wykonywania

czynności higienicznych; niemożność uczenia się

 Dorośli: Konieczny nadzór we wszystkich samodzielnych czynnościach

Głębokie

 Wiek przedszkolny: Zależny od opieki innych osób; deficyty czuciowo-ruchowe
 Wiek szkolny: Pewien stopień rozwoju czuciowo-ruchowego; nadal zależny od opieki

innych osób; niewielkie postępy w usprawnianiu

 Dorośli: Ograniczone zdolności motoryczne i możliwości porozumiewania się; dalsza

zależność od innych

Edukacja osób z niepełnosprawnością intelektualną

 Obowiązek szkolny między 7 a 18 rokiem
 Obowiązek szkolny trwa od szkoły podstawowej i trwa do ukończenia gimnazjum, nie

dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia.

 Po ukończeniu gimnazjum obowiązek nauki może być realizowany poprzez

uczęszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoły ponadgimnazjalnej lub w formach
pozaszkolnych.

 Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną posiadające orzeczenia o potrzebie

kształcenia specjalnego mogą być objęte wychowaniem przedszkolnym także w wieku
powyżej 6 roku życia, a ich obowiązek szkolny może zostać odroczony do końca roku
szkolnego, w którym ukończą 10 lat

Formy edukacji

 nauka w szkołach ogólnodostępnych
 nauka w klasach integracyjnych w szkołach ogólnodostępnych
 nauka w klasach specjalnych w szkołach ogólnodostępnych
 nauka w szkołach integracyjnych
 nauka w szkołach specjalnych (osobno st. lekki oraz st. umiarkowany i znaczny)
 nauka w innych placówkach edukacyjnych (niepubliczne ośrodki rewalidacyjno-

edukacyjno-wychowawcze)

Czas edukacji

 szkoła podstawowa - 6 lat; max 18 rok życia
 gimnazjum - 3 lata; max 21 rok życia
 szkoły ponadgimnazjalne (szkoła przysposabiająca do pracy - 3 lata lub 2-letnie bądź 3-

letnie szkoły zawodowe); 24 rok życia

Czynnościowy program nauczania (szkoły życia) - założenia

6

 Nauczanie ucznia z upośledzeniem umysłowym powinno odbywać się na poziomie

odpowiednim dla jego wieku i zgodnie z jego zainteresowaniami

 Nauczanie tych dzieci powinno wykształcać w nich samodzielność i przyzwyczajać do

życia w normalnych warunkach (program społeczny)

 Plan postępowanie powinien zawierać elementy nauczania zachowania się w

otaczającym środowisku, które w przyszłości będą mogły być wykorzystane

 Uczniowie z upośledzeniem umysłowym powinni być dopuszczeni do aktywnego

uczestnictwa, przynajmniej częściowego, w życiu miejscowej społeczności

 Pomoc w uczeniu się (oligofrenopedagog)
 Rozwijanie podstawowych umiejętności
 Wsparcie emocjonalne
 Ułatwienie porozumiewania się (problemy głuchych i niedosłyszących)
 Uwzględnianie potrzeb dzieci niewidomych i niedowidzących
 Nauczanie mowy i języka
 Rozwijanie zdolności fizycznej
 Pomoc dla dzieci autystycznych
 Pomoc dla upośledzonych wielokierunkowo

Nauka zawodu

 Szkoły zawodowe: konkretny zawód z uprawnieniami

 ogrodnik, tapicer, fryzjer, cukiernik, pomoc kucharza, krawiec, pomoc sprzedawcy,

mechanik samochodowy

 Przysposobienie zawodowe: nie są przygotowywani do wykonywania

konkretnego zawodu,mają ogólne przygotowanie do pracy (zatrudnianie
wspierane)

Możliwości aktywności zawodowej Praca wspomagana

 Warsztaty terapii zajęciowej
 Centra integracji społecznej
 Kluby integracji społecznej
 Zakłady pracy chronionej ZPCh
 Zakłady aktywności zawodowej ZAZ
 Spółdzielnie socjalne