Pojęcia na historie nowożytnej myśli polityczno społeczno- ekonomicznej

Doktryny polityczno-prawne - naukowe pojęcie różnych form myśli politycznych. Idee, ideologie, filozofie, teorie. Te formy myśli polityczne mogą być wykorzystywane przez ruchy polityczne jako programy działania. Przedmiotem doktryn polityczno-prawych są poglądy wyjaśniające zasady powstania, organizacji oraz funkcjonowania państwa i prawa. Cechą charakterystyczną jest duży stopień ogólności i abstrakcyjność (nie uczymy się o faktach, tylko o poglądach).Historia doktryn politycznych została wyodrębniona z filozofii w XIX w. Wcześniej zajmowano się tymi zagadnieniami, ale w ramach filozofii.

Ideologie polityczne - uporządkowane zespoły idei politycznych, które odzwierciedlają świadomość polityczną (poglądy, wierzenia, przekonania) określonej grupy społecznej, zarówno w zakresie opisu rzeczywistości, jak postulowanych kierunków jej zmian.

- ideologia to bardzo nowe słowo. Zostało wymyślone w XVIII w., jego twórcą był oświeceniowy francuski myśliciel de Tracy – oznaczenie „nauki o ideach”. Miała być to nauka ścisła (dominował wtedy racjonalizm, to było jego pokłosie – będziemy znać mechanizmy i będziemy mogli kierować społeczeństwem)

Idee polityczne - część ideologii, pojedyncze istotne treści określonych ideologii.

Polityka – dot. tego co się związane z rządzeniem. Polityka ma wyraz praktyczny (działania lub relacje). Całokształt spraw polis; wiedza nt. polis - grec. politike – sprawy państwowe, pośrednio polis – państwo-miasto; Polityka od starożytności rozumie się jako całokształt spraw państwowych.

- obejmuje sztukę zdobywania, utrzymywania i wykorzystywania władzy państwowej przez określone siły społeczne dla realizacji ich celów.

Polityka zajmuje się nie tylko państwem, ale również mniejszymi grupami - społeczeństwem, narodem, ale także zajmuje się czymś szerszym niż państwo (po XVIII w.) – UE, ZSRR;

- wiedza, dyscyplina nauk społecznych, która zajmuje się wielkimi grupami społecznymi (naród, partia polityczna, emeryci, studenci, obywatelstwo), a dokładniej relacjami jakie zachodzą między tymi grupami,– dwoma ich rodzajami – władza i wpływ.

- Arystoteles – użyl tego terminu jako pierwszy

Państwo – byt abstrakcyjny, który żyje tak długo jak będziemy chcieli. G. Jelinek (Niemiec, XVIII w.): władza zwierzchnia, terytorium, ludność.

Prawa natury - Rozważania nad prawem natury nie są wymysłem XVII wieku, zrodziły się one bowiem w starożytności. Prawo natury odzwierciedlało ogólny klimat intelektualny i ideowy swojego czasu (inne były zasady w starożytności, inne w średniowieczu, itd.). cechą szkoły prawa natury XVII w. był jej racjonalizm, dzięki czemu „oczyszczono” to prawo z nawarstwień religijnych, mitologii i zasad objawionych. Treść zasad średniowiecznego prawa natury przedstawiała się u różnych autorów rozmaicie – najsłynniejszymi przedstawicielami szkoły prawa natury byli: Hugo Grocjusz i Samuel Pufendorf.

Prawa naturalne - Jest to prawo przyrodzone, które posiadamy ze względu na sam fakt bycia człowiekiem. Prawa naturalnego nikt nam nie nadał, więc jest ono prawem niezbywalnym. Istnieje w świadomości człowieka. Wydaje się słusznym stwierdzenie, że prawo istnieje wtedy, gdy ludzie uznają, iż coś jest prawem. Prawo naturalne człowieka istniało zawsze, jednak po raz pierwszy zostało sformułowane w aktach stanowiących prawo w XVIII wieku. Uczyniono to niemal równocześnie w Ameryce w Deklaracji Niepodległości i we francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. W tych aktach prawnych za najważniejsze prawo naturalne uznano:prawo do życia, wolności i szczęścia.

Utopia – wizja idealnego społeczeństwa, której autor nie liczył się ze stanem faktycznym i tworząc nie miał intencji by ona się ziściła.

Filozofia - umiłowanie mądrości (fileo sofia), starożytna Grecja, wybrzeża Azji Mniejszej. Dążenie do poznania tego, co istotne we wszystkim i najważniejsze w życiu człowieka. Zastanawianie się nad tym, jakie jest nasze życie.

Ontologia – teoria bytu, nauka o ogólnych zasadach rzeczywistości, o ich atrybutach i strukturze. Jest to nauka o tym co jest co jest, jakie jest i dlaczego jest. Np. kwestia Boga – jest czy go nie ma? Spory co do tego co jest. Spór między materializmem i idealizmem

Materializm filozoficzny - jedyną rzeczywistością jest świat materialny w którym żyjemy. Nie ma Boga, czy świata idei. Nie przeczą temu, że istnieją emocje, wartości i zasady – mają pochodzenie ludzkie (a nie boskie), materia przetworzona w głowie.

Idealizm filozoficzny - pogląd filozoficzny, który mówi, że oprócz świata materialnego istnieje świat idealny, nadrzędny i pierwotny wobec naszego. Świat materialny jest wtórny – najpierw idea była, a potem materia. Idea stworzyła materię (Bóg stworzył świat – każdy człowiek religijny jest idealista filozoficznym, ale nie każdy idealista musi być człowiekiem religijnym, np. Hegel – człowiek jest wytworem myśli – jest człowiek i myśl, myśl jest pierwotna). Platon – jednym prawdziwym światem jest świat idei, a to widzimy to nie istnieje (jak w Matrix), to tylko odbicie idei, które istnieją w świecie idei.

Dialektyka -  jest to nauka, polegająca na dochodzeniu do stanu faktycznego, za pomocą zestawienia ze sobą różnych faktów

Nihilizm - pogląd filozoficzny częściowo lub całkowicie negujący sens życia. Jego najczęściej spotykaną formą jest nihilizm egzystencjalny, który głosi brak celu, znaczenia i wartości życia. Pogląd filozoficzny całkowicie lub częściowo negujący istnienie pewnych bytów. Rozróżnia się kilka kategorii tego pojęcia:

Nihilizm ontologiczny traktuje o nieistnieniu żadnego bytu. W starożytności było reprezentowane przez Gorgiasza. Według innego rozumianego nihilizmu tylko niektóre aspekty życia nie istnieją, jako takie, jak również, że nie istnieją konkretne obiekty będące desygnatami istniejących pojęć.

Nihilizm epistemologiczny ukazuje, iż poznanie nie jest w ogóle możliwe (skrajny sceptycyzm poznawczy) i nie istnieje żaden sposób otrzymania wiedzy pewnej (skrajny sceptycyzm metodologiczny), albo zaprzecza nawet istnienia jakiejkolwiek formy wiedzy pewnej.

Nihilizm egzystencjalny głosi brak celu, sensu, znaczenia i wartości życia.

Nihilizm moralny wyraża pogląd nieistnienia pewnych ani absolutnych, nie wychodzących poza abstrakcję wartości moralnych.

W filozofii społecznej nihilizm jest czasami wykorzystywany do określenia takiego stanu społecznego, w którym jednostki są przeświadczone o braku celowości wraz z doświadczeniem pustoty znaczeniowej wszelkich regulacji i unormowań prawnych, zwyczajowych, czy kulturowych.

Gwałtowny rozkwit różnych form nihilizmu przypadł na epokę modernizmu, jednakże nieprzerwanie rozwija się on w czasach obecnych.

Determinizm - pogląd mówiący, że w świecie panuje ład i porządek i nic nie dzieje się przypadkowo. Dotyczy ontologii, ale też wszystkich sfer życia (np. historyczny determinizm – te wszystkie wydarzenia musiały zaistnieć). Ew. może wydawać się nam, że coś robimy coś bo chcemy (np. spadający kamień, mit o drugiej połówki wg Platona). indeterminizm – człowiek ma wolną wolę, rzeczy nie są determinowane (ogólnymi prawami), ludzie decydują jak życie wygląda i biorą za to odpowiedzialność.

Epistemologia (gnesologia) – teoria poznania, nauka o przedmiocie, zakresie, źródła i metodach poznania (skąd wiadomo, co wiadomo). Stawiamy sobie pytanie co poznajemy? (nasze poznanie jest uzależnione od nas – każdy postrzega daną rzecz inaczej?) Jak poznajemy? (metody poznania; skąd wiemy, że siedzi koło nas kolega? – możemy dotknąć, zobaczyć

Empiryzm - poznajemy za pomocą zmysłów – jedyna metoda poznania – czego nie było w zmyśle, tego nie było w umyśle – John Locke – wszyscy się rodzimy jak czysta tablica – nie mamy żadnych informacji w sobie/bez żadnej wiedzy – w czasie życia ta pusta tablica zapisywania jest poprzez zmysły – nasz umysł jest podobny do ciemnego pokoju przez który wiedza wpada przez okno (światło) – Locke łączy empiryzm z racjonalizmem);

Racjonalizm – czy można zobaczyć zło? Poznajemy tak naprawdę wiedzę o świecie za pomocą rozumu;

Sceptycyzm –w ogóle nie jesteśmy w stanie odkryć prawdy o świecie. Nie możemy być pewni co do poznania.

Antropologia filozoficzna – filozofia człowieka nauka, która docieka aspektów bytu ludzkiego (zajmuje się człowiekiem). Czyli filozofowie zastanawiają się czym w ogóle jest człowiek, Sokrates – człowiekiem jest jego dusza. Marks – dusza to czysta abstrakcja.

Aksjologia – nauka o wartościach, ich poznaniu, istnieniu. Dwa podziały:

- Etyka (nauka o moralności) podstawowym celem etyki jest odpowiedzieć na pytanie: co i dlaczego człowiek powinien? Ontologia jest matrycą etyki – materialista i idealista – przyjmują inne wartości i powinności.

- Estetyka - nauka o pięknie i wartościach zawartych w sztuce.

Etyka – (nauka o moralności) podstawowym celem etyki jest odpowiedzieć na pytanie: co i dlaczego człowiek powinien? Ontologia jest matrycą etyki – materialista i idealista – przyjmują inne wartości i powinności.

Historiozofia – czyli filozofia dziejów (nauka o sensie dziejów), to nie jest spojrzenie historyka na historię. Filozof patrzy na historię trochę inaczej. Filozof jak patrzy na dzieje, zastanawia się czy dzieje toczą się od przypadku do przypadku, czy wszystkie wydarzenia toczą się wg określonego prawa (czy istniej jakieś prawo, które powoduje czy historia toczy się tak, a nie inaczej) i zastanawia się czy to wszystko do czegoś zmierza (czy w tym wszystkim jest jakiś cel) – Wolter – jako całość nie ma sensu – powtarzająca się głupota i zbrodnia ludzka.

- jak najbardziej mamy do czynienia z ciągłością dziejów i istnieje jakieś prawo, które tym wszystkim rządzi (każdy z filozofów je inaczej określa – wtedy każdy element jest konieczny; jeśli jest co raz lepiej – postęp; jest coraz gorzej (Platon – ustroje się degenerują))

- dla filozofa historia to nie zbiór ciekawostek, tylko zbiór eksperymentów przeprowadzonych na ludzkości – filozofie mają wyciągnąć wnioski, by lepiej poznać współczesność.

Relatywizm – pogląd filozoficzny, wedle którego prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście systemu, w którym są one wypowiadane. Tym samym relatywizm stwierdza, że nie istnieją zdania niosące absolutną treść, których ocena byłaby identyczna i niezależna od jej kontekstu. Prawdziwość dowolnego sądu zależy od przyjętych założeń, poglądów czy podstaw kulturowych.

Subiektywizm – pogląd, według którego przedmiot poznania nie istnieje obiektywnie, lecz jedynie subiektywnie, tj. w zależności od sposobów i warunków poznawania właściwych podmiotowi poznającemu

Kosmopolityzm –  pogląd negujący wszelkie podziały kulturowo-polityczne i terytorialne. Zwolennicy kosmopolityzmu uważają za swoją ojczyznę nie jakiś kraj czy inny obszar, ale cały świat. Dążą oni do politycznej i społecznej jedności świata, wolnego od podziałów i konfliktów, stopionego w jedną wspólnotę ogólnoludzką. Tak sformułowana doktrynajest przeciwieństwem patriotyzmu i nacjonalizmu.

Pacyfizm - ruch społeczno-polityczny dążący do pokoju, potępiający wszelkie wojny (a także przygotowania do nich) bez względu na ich przyczyny. Pacyfiści domagają się ustanowienia trwałego pokoju między narodami. Chcą, by wszelkie konflikty rozwiązywane były zgodnie z literą prawa międzynarodowego bez uciekania się do użycia sił zbrojnych. Znamienny dla pacyfizmu jest jednolity stosunek do każdej z wojen: i tej agresywnej, i tej obronnej, i tej narodowowyzwoleńczej - każda jest potępiana.