Polska myśl polityczna w okresie średniowiecza
Wiek X - pierwszych Piastów 966r Chrzest Polski - początek
Łacińska christianitas - wspólnota chrześcijańska
Obraz władcy
Pomazaniec Boży, mediator Dei, koncepcja karolińsko - ottońska (władzy królewskiej)
XII w., Kronika Gala Anonima
Początek wieku XIII przemiany w relacjach - państwo - kościół, biskup Wincenty Kadłubek - biskup diecezji w Krakowie, autor kroniki (drugi sposób spojrzenia na władcę)
władza jako wierny syn Kościoła; jako mediator miedzy stanami
Władza jako instytucja (odpersonalizowanie władzy)
Pojęcie korony Królestwa Polskiego (Corona Regni Polonae) zbiór ściśle określonych praw.
Czas tworzenia się instytucji państwowych
XIII w Żywot św. Stanisława
Kronika Jana Długosza
Wiek XV polska szkoła prawa narodów (ius gentium)
ST. Ze Skarbimierza „o wojnie sprawiedliwej”
Paweł Wiodkounc „Traktat o władzy papierza i cesarza nad poganami”
Prawo Boże - prawo naturalne prawo narodów prawo do posiadania własnego państwa, także przez pogan
Wojna sprawiedliwa wojna obronna ; wojna w obronie chrześcijaństwa nie może to być wojna z innym państwem
Koncyliaryzm (łac. Consilium)
Memoriał J. Ostroróg ok. 1470
Legiści francuscy - papierz nie powinien wtrącać się do tego co robi król francuski
Marsyliusz z Padwy XIV w.
Mysl polityczna w okresie staropolskim
Wiek XIV (złoty wiek)
Rzeczpospolita obojga narodów
Dominacja szlachty przywileje: 1422 przywilej Czerwieński: nie tykalność majątkowa
1430 r gwarancja nietykalności szlachty bez wyroku sądu. Do tego dochodzą przywileje gospodarcze (dziesięcina)
W wieku XVI przywileje zostaną przekłute na rzecz Rzeczpospolitej. Powstaje sejm (1493) zdominowany przez szlachtę
w wieku XVI szlachta miała świadomość wagi jaką jest ważność w państwie.
Armia kwarciana - utrzymywana z 1/h
Unia realna (1569) Polska i Litwa łączy instytucja - SEJM! Urzędy odrębne ale wspólny władca.
Bez sejmu nie może ustanowić nic nowego
1505 - Nihil novi - nic nowego
Sejm składa się z trzech stanów sejmujących”
Posleska
Senat
Król
Monarchia elekcyjna od 1573r
Artykuły henrykowskie
Pacta conrenta
Państwo - społeczność doskonała
XVI w
Kontekst historyczny
Inspiracje
Starożytność: Arystoteles, Platon
Rząd mieszany, element monarchistyczny, arystokrat. Demokrat.
Wolność i obyczaje
Republikańska koncepcja wolności
„wolność do…”
Przedstawiciele
Andrzej Fryc Modrzejewski „Traktat o karze za mężobójstwo”
„O naprawie Rzeczpospolitej”
Potrzeba dobrych obyczajów
Prawa jednakowe dla wszystkich
Armia (wojsko) zacieżna
Ł. Górnickie, W.Goślicki - „Dworzanin polski” „O najlepszym senatorze”
Staniwsła Orzechowski „Quincurix” (Pięciomian) - dominacja władzy duchownej
„Turcyki”
„Przedmurze chrześcijaństwa”
Misjonizm (misja)
II - XVII w
k. historyczny
dominacja szlachty Rzeczpospolita
(szlachta się zmieniła) sejm (1 pos.) = rzeczpospolita
- liberum veto (1652)
Sarmatyzm: Konserwatyzm nie ufność do obcych
„Rzeczpospolita nie rządem stoi” … [ ale dobrymi obyczajami]
Nierządem
Ks. P.Skarga (Towarzystwo Jezusowe) „Kazania sejmowe”
Dominująca pozycja króla
Szlachta (sejm) uzurpatorzy
Zapowiedzi upadku Polski
Absolutum dominium - szlachta się bała.
Andrzej Maksymilian Fredro - polityk, senator, kasztelan
W połowie XVII 1648r - umiera Przemysław IV
1653 - wojna z Moskwą
1655 wojna ze Szwecją
1656 - Traktak w Radnot (o rozbiorze Polski)
Projekt elekcji „vivente rege” za życie króla)
Ograniczenie w stosowaniu liberum veto
Absolutum dominium
Andrzej Maksymilian Fredro - obrona liberum veto
Liberum veto jest najskuteczniejsza bronią przeciwko władcy absolutnemu (wolność szlachty)
Respektowanie różnorodności (złożoności) Rzeczpospolitej
program reform
Myśl polityczna w epoce saskiej (1697 - 1763)
August II August III
Osłabienie pozycji międzynarodowej Rzeczpospolitej
Anarchia wewnętrzna
ST. H. Lubomirski „O bezskuteczności nad 1700”
Proreformatorski sarmatyzm
St. Dumn Karnicki „O poprawie Rzeczpospolitej”
osłabienie władzy króla
reforma sejmu
St. Leszczyński „Głos wolny, wolność ubezpieczający (ok. 1733”
Wzmocnienie sejmu
sej „gotowy, ale i rządzący” rady ministerialne”
„wojny wojewódzkie”
Reformy elekcyjne - odejście od zasady „viritium”
Reforma skarbu (10% podatku)
Reforma armii (100 tys.)
Myśl stańczykowska
Przekonanie artykułowanie o „młodszości cywilizacyjna Polski” (jesteśmy skazani na nauke)
Antyrosyjskość
Lojalizm - Polacy powinni w obrębie monarchii Austriackiej - polska powinna by ć partnerem Wiednia. (trójlojalizm) - przekonanie że Polacy w każdym zaborze powinni układać się dwustronnie z zaborcami
K.Krzywicki „Polska i Rosja w 1872”
- zatarcie Pol. Torżsamośći w obrębie Rosji
1882 - „Kraj” w Peteersburgu; E.Piltz, w Spasowicz
„Aktywność cywilizacyjna”
Wojciech Dzieduszyński - „podlak” (Podole)
Austria powinna podjąć idee jagiellońską. Zygmunt Wielopolski.
Myśl polskiego liberalizmu w XIXw.
Liberalizm:
Wolność
Jednostka
Konstytucja
Liberalizm arystokratyczny (Tequeville, Acton)
Narodowi liberałowie (Niemcy)
Demo-liberałowie
St. K.Potocki „Co oznaczają wyobrażenia liberalne?”
„Podróż do Ciemnogrodu”
Związek liberalizmu z chrześcijaństwem (ale nie z kościołem)
Rola dobrych obyczajów, bez których nie ma dobrych praw
„kaliszanie” (benianiniści) B. Contant
B.W Niemojowscy
Lata 20-te XIX
Wolność obywatelsko na czele z wolnością słowa
„Myślę wolnie, więc jestem wolny”
W. Surowniecki „Uwagi uwzględniające poddanych w Polsce”
F.Skarbek „Gospodarstwo narodowe”
F.K Drucki - Lubecki - architekt polsko industrializacji
J.Supiński „Szkoła Pol. Gosp. Społ.”
„siła rzutu” - „siła rozkładu”
Mysl pozytywizmu
Myśl pozytywistyczna (l. 70-te i 80 - te XIX wieku)
Zabór rosyjski, kongresówka
A.Święstochowski „My i Wy” (1871) w „przeglądzie Tygodniowym”
P.Chmielowski liberalizm i obskurantyzm na Litwie 1816-1823
B.Prus Kroniki tygodniowe
Pozytywizm
A.Conte
H.Spencer
K.Darnin
Scjentyzm (kult nauk ścisłych)
Kult nowoczesności (rozumianej jako walka z tradycją, religią)
Darwinizm społeczny (przekonanie że ustalenia nauk można przenieś na grunt humanistyczny w materii społecznej)
Należy zerwać z tą „wielką polityką” a skoncentrować się na „małej polityce”
samodzielność wewnętrzna
Sprzeciw wobce tradycji (katolicyzm)
Naród definiowany jako organizm biologiczny
Walka o byt
Kapitalizm
Galie „demo liberałowie” T.Romanowicz St. Szczepanowski „Reforma”
„tylko narody czynne tworzą historię, bierne jej podlegają”
„nie zapierać się przeszłości nie wypierać przyszłości”
Polska myśl socjalistyczna XIX/XX wieku
1814r W. Gutkowski „Podróż do Kalopei”
Lata 30-te XIX „Gromady ludu Polskiego”
W.Heltman
Koncepcja „dwóch Polsk”
Polska szlachecka - polska ludowa
Socjalizm chrześcijański
Lata 40-te XIX ks.P Ściegienny „Złota książeczka”
Marksizm K.Marks, F.Engels - interesowała go polityka
Materializm dialektyczny
Walka klas
Nieuchronny upadek kapitalizmu
Rewolucja na zachodzie, obawy przed Rosją