Jak oceniać zachowanie uczniów
Ocenianie zachowania uczniów to opinia szkoły, która określa, na ile uczeń respektuje zasady współżycia społecznego i normy etyczne oraz na jakim etapie rozwoju społecznego się znajduje.
Cele oceniania zachowania uczniów
Główne cele oceniania zachowania to:
dostarczanie uczniom i ich rodzicom informacji zwrotnych, dotyczących funkcjonowania jednostki w szkole,
docenianie i uznanie pozytywnych postaw, działań oraz osiągnięć dzieci i młodzieży,
określenie stopnia ich rozwoju społecznego oraz internalizacji obowiązujących norm,
zwrócenie uwagi na niedociągnięcia i zagrożenia,
uświadomienie uczniom ich mocnych i słabych stron, co z kolei ma motywować ich do samodoskonalenia i korygowania niepożądanych postaw,
utrzymanie porządku w szkole,
uczenie podopiecznych zasad współżycia w społeczności, demokracji, jawności i współpracy,
rozwijanie u nich umiejętności samooceny,
kształtowanie samoświadomości, odpowiedzialności za własne postępowanie oraz umiejętności ponoszenia konsekwencji,
wspieranie celów i zadań wynikających ze szkolnego programu wychowawczego.
Kategorie wystawiania ocen zachowania
Przepisy określają, co powinno wchodzić w skład oceny zachowania. Są to w szczególności:
wywiązywanie się z obowiązków ucznia,
postępowanie zgodne z dobrem społeczności szkolnej,
dbałość o honor i tradycje szkoły,
dbałość o piękno mowy ojczystej,
dbałość o bezpieczeństwo i zdrowie własne oraz innych osób,
godne, kulturalne zachowanie się w szkole i poza nią,
okazywanie szacunku innym osobom1.
Na podstawie tych ogólnych wytycznych rady pedagogiczne szkół budują regulaminy oceniania zachowania (które stanowią część WSO i są wpisane do statutu szkoły). Ponieważ zadaniem szkoły jest wychowanie podopiecznych w duchu humanistycznym oraz rozwijanie w nich konstruktywnych postaw i zachowań, punktem wyjścia powinna być lista pozytywnych cech i aktywności, stymulująca ocenianych do rozwoju w tym kierunku. Wychowawcy, którzy mają obowiązek poinformować podopiecznych oraz ich rodziców o kryteriach i trybie wystawiania oceny zachowania, mają dzięki temu możliwość skupienia uwagi uczniów na celach, do których powinni zmierzać.
Kryteria i sposoby oceniania zachowania uczniów
Kryteria oceniania zachowania powinny być jasne (zrozumiałe dla wszystkich) i jawne (podane do wiadomości uczniów i ich rodziców na początku każdego roku szkolnego oraz wywieszone na tablicy informacyjnej w szkole). Decydując, w jaki sposób ocena będzie wystawiana, rada pedagogiczna powinna wziąć pod uwagę cele wychowawcze szkoły, a więc zastanowić się, jakiego człowieka i członka społeczeństwa chce ukształtować. Na podstawie obowiązujących przepisów trzeba stworzyć system, który:
będzie pasował do programu wychowawczego realizowanego przez daną placówkę,
powiąże kryteria oceniania (wymagania na daną ocenę) z zadaniami realizowanymi przez wychowawców i nauczycieli przedmiotowych,
będzie spójny (jednolity) dla wszystkich klas, a co za tym idzie - obiektywny,
potraktuje ucznia jako podmiot i zapewni mu wpływ na ocenę semestralną i roczną.
Ocenę zachowania wystawia wychowawca. Zanim to jednak nastąpi, nauczyciel musi:
zaproponować uczniowi ocenę (na podstawie własnych obserwacji i zapisów, konsultacji z nauczycielami przedmiotowymi itp.) i uzasadnić ją;
poprosić ucznia o dokonanie samooceny;
wysłuchać opinii grupy klasowej.
Dopiero wtedy nauczyciel ma pełny obraz sytuacji, a ocena może być obiektywna. Jeśli uczeń lub jego rodzice nie zgadzają się z wystawioną oceną, mają prawo do odwołania (o trybie odwoływania się uczniowie i ich rodzice powinni być poinformowani na początku roku szkolnego).
Wychowawca proponuje uczniom ostateczną ocenę zachowania na tyle wcześnie, aby mieli czas na dokładne zapoznanie się z nią oraz ewentualne odwołanie się od niej (np. 2 tygodnie przed radą plenarną). Podstawą do odwołania się są podejrzenia, że ocena została wystawiona niezgodnie z procedurą lub zaniżona. Odwołanie rozpatrują: wychowawca, dyrektor szkoły, rada pedagogiczna (zgodnie z zapisem w WSO) przed plenarnym klasyfikacyjnym posiedzeniem rady pedagogicznej.
Zasady konstruowania kryteriów oceny zachowania
Pierwszym zadaniem nauczycieli wychowawców jest zastanowienie się nad następującymi zagadnieniami:
Jaka jest misja wychowawcza szkoły?
Czy zawarte w programie wychowawczym szkoły cele i standardy są spójne?
W jaki sposób będą realizowane w pracy z dziećmi i młodzieżą (kto, podczas jakich zajęć, jak często)?
Jakie są kompetencje i stopień przygotowania nauczycieli oraz pedagoga, którzy będą realizowali założony program wychowawczy?
Jak i przez kogo będzie on monitorowany?
Co rada pedagogiczna zrobi, jeśli pewne elementy się nie sprawdzą?
Na tej podstawie rada pedagogiczna ustala szczegółowe kryteria wymagań na poszczególne oceny. Następnie wychowawcy budują klasowe programy wychowawcze. Te zaś powinny uwzględniać:
szkolny program wychowawczy,
przyjęte zasady oceniania zachowania,
specyfikę zespołu klasowego: jego obecny stan (potencjał, potrzeby i deficyty), etap rozwoju grupy (w tym role grupowe oraz uczniowie wymagający indywidualnego prowadzenia wychowawcy),
cele realizowane w klasie w danym roku szkolnym.
Dopiero wtedy można rozpisać zadania dla danej grupy, które umożliwiają uczniom osiągniecie jak najwyższych ocen zachowania. W ten sposób szkoła stwarza podopiecznym warunki do prawidłowego rozwoju oraz osiągania sukcesów i stymuluje ich do podjęcia określonych aktywności. Gdy młodzież skupi się na tym, do czego dąży, co chce osiągnąć i czego może dokonać, mniej uwagi będzie poświęcać łamaniu norm, buntowaniu się przeciwko zasadom współżycia czy bojkotowaniu postawionych przed nią zadań.
Aby system funkcjonował sprawnie i efektywnie oraz by ocenianie zachowania było obiektywne i sprawiedliwe, konieczne są:
współpraca wszystkich członków rady pedagogicznej,
dobre poznanie uczniów i ich środowiska rodzinnego przez wychowawcę,
stały przepływ informacji między wychowawcami, nauczycielami przedmiotowymi oraz pedagogiem szkolnym,
organizowanie spotkań roboczych, pozwalających diagnozować (omawiać) przypadki uczniów wymagających szczególnej opieki wychowawczej i planować działania korygujące,
systematyczna analiza stopnia sprawdzalności przyjętych kryteriów oceniania zachowania i ich skutków wychowawczych,
wprowadzanie zmian i poprawek w systemie oceniania.
1Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (DzU z 2004 r. nr 199, poz. 2046, paragraf 13).