Jak radzić sobie z

trudnymi

zachowaniami

uczniów? Profilaktyka

agresji w szkole i w

domu.

Prezentację przygotowała:

psycholog Ewa Rubaj - Biskupska

PRZEMOC W SZKOLE -

DEFINICJE,

CHARAKTERYSTYKA I OPIS

ZJAWISKA



Agresję definiuje się najczęściej jako

świadome, zamierzone działanie, mające

na celu wyrządzenie komuś szeroko

rozumianej szkody - fizycznej, psychicznej

lub materialnej. Jej charakterystyczną

cechą jest używanie przez kogoś siły

fizycznej lub psychicznej wobec osoby o

zbliżonych możliwościach, mającej

zdolność skutecznej obrony. Agresja jest

często, lecz nie zawsze, sposobem

wyrażania złości. W szczególnych

warunkach agresja może przeradzać się w

przemoc.



Przemoc to wykorzystanie swojej

przewagi nad drugim człowiekiem

( fizycznej, emocjonalnej, społecznej,

duchowej). Mamy z nią do czynienia

wówczas, gdy osoba słabsza (ofiara)

poddana jest przez dłuższy czas

negatywnym działaniom osoby lub grupy

osób silniejszych (sprawcy przemocy).

Formy przemocy szkolnej to:



Bezpośrednia przemoc fizyczna - bicie,

kopanie, plucie popychanie, szarpanie,

wymuszanie pieniędzy, zabieranie

przedmiotów, niszczenie własności,

przezywanie, wyśmiewanie



Bezpośrednia przemoc słowna i

niewerbalna - dokuczanie, przezywanie,

wyśmiewanie, wyszydzanie, obrażanie,

ośmieszanie, grożenie, rozpowszechnianie

plotek i oszczerstw (również poprzez sms-

y i internet), pokazywanie

nieprzyzwoitych gestów



Pośrednie formy przemocy - namawianie

innych do ataków fizycznych lub

słownych, naznaczanie, wykluczanie i

izolowanie z grupy

Skutki przemocy



Prześladowanie i dokuczanie może dotyczyć każdego, niezależnie

od jego wyglądu, umiejętności, zdolności czy sprawności

fizycznej. Niektóre osoby mogą wyglądać lub zachowywać się tak,

że inni częściej im dokuczają, jednak to nie one są za to

odpowiedzialne.



Konsekwencje przemocy ponoszą wszyscy uczestnicy takich

sytuacji. Ofiary przeżywają trudne emocje - poczucie poniżenia i

upokorzenia, wstyd, lęk, rozpacz i smutek. Długofalowe skutki dla

ofiar to obniżona samoocena i problemy społeczne - trudności w

nawiązywaniu kontaktów, skłonność do izolacji.



Ofiary przemocy szkolnej bardzo rzadko mówią dorosłym o

swoich problemach. Często mają doświadczenia bagatelizowania

ich problemów przez dorosłych ("przezywają cię - nie zwracaj na

to uwagi", "nie skarż"). Obawiają się też pogorszenia sytuacji,

zemsty ze strony prześladowców. Ponadto przeszkadza im wstyd i

poczucie winy - "kozioł ofiarny" jest przekonany, że wina tkwi w

nim samym. Długotrwałe podleganie presji agresorów może

prowadzić do zaburzeń somatycznych, często bardzo poważnych.



Dla sprawców przemocy konsekwencją jest utrwalanie się

sposobu agresywnych zachowań, obniżanie się poczucia

odpowiedzialności za własne działania, skłonność do zachowań

aspołecznych, łatwe wchodzenie w konflikty z prawem.



Świadkowie przemocy, którzy nie potrafili się jej skutecznie

przeciwstawić, często latami przechowują poczucie winy,

niezadowolenie i pretensje do siebie, uczą się też bierności,

bezradności i nie reagowania w trudnych sytuacjach

Czynniki ryzyka wystąpienia przemocy w szkole:
Można wymienić następujące grupy czynników ryzyka

eskalacji przemocy:

1. Niewłaściwy system norm m.in.:



sprzeczność koncepcji wychowania i postępowania



normy preferujące użycie siły



nieprzestrzeganie norm przez osoby znaczące

2. Brak reakcji na zachowania agresywne m.in.:



brak reakcji na drobne wykroczenia typu wagary, spóźnienia, graffiti



brak reakcji ze strony nauczycieli na zachowania agresywne uczniów,

bagatelizowanie ich



konflikty długo pozostają nierozwiązane, brak skutecznej mediacji



bierność świadków

3. Czynniki związane z organizacją nauczania m. in.:



nuda, brak zagospodarowania czasu



ograniczenie przestrzeni, zagęszczenie, hałas



brak możliwości relaksu i odprężenia (dla uczniów i nauczycieli)



mała ilość zajęć pozalekcyjnych zajęć pozalekcyjnych.

4. Czynniki związane z relacjami uczeń - nauczyciel - rodzic m. in.:



brak autentycznego kontaktu i dialogu miedzy uczniami, nauczycielami i

rodzicami



wysoki poziom frustracji wśród nauczycieli

Przyczyny agresji i

przemocy

W świetle literatury przyczyny ludzkiej

agresji wyjaśniają trzy główne teorie:

- teoria instynktów - wg niej agresja jest

wrodzonym instynktem, człowiek

zachowuje się agresywnie i stosuje

przemoc, gdyż to wynika z jego natury

- teoria frustracji - wg której przyczyna

zachowań agresywnych jest frustracja,

wynikająca z niezaspokojenia potrzeb

jednostki

- teoria społecznego uczenia się -

ludzie uczą się zachowań agresywnych

przez własne, bezpośrednie

doświadczenie lub przez naśladownictwo

Omawiając zjawisko agresji u

dzieci możemy wyróżnić następujące

jej kategorie:

- instrumentalna - jej celem jest

uzyskanie jakiegoś przedmiotu lub

utrzymanie jakiejś sytuacji;

- agresja ze złości - nie jest ona

ukierunkowana na sytuację lub

obiekt;

- obronna - jest ona odpowiedzią na

atak;

- agresja związana z grą i zabawą -

jest to agresja nasilająca się wskutek

zaangażowania w walkę podczas gry

Przyczyny agresji i przemocy można

podzielić na kilka grup:



przyczyny tkwiące w rodzinie



przyczyny istniejące w szkole,
placówce wychowawczej,



wpływ grupy rówieśniczej,



wpływ mediów.

Przyczyny tkwiące w rodzinie.

Rodzina oddziałuje na młodego człowieka poprzez wiele czynników. Wśród

przyczyn tkwiących w rodzinie bierze się pod uwagę:

- emocjonalne nastawienie do dziecka ze strony głównego opiekuna,

najczęściej matki

- brak ciepła, zaangażowania, zainteresowania sprawami dziecka,

szczególnie w pierwszych latach jego życia,

- pobłażliwość i przyzwolenie na stosowanie agresji wobec innych osób,

rówieśników, rodzeństwa i dorosłych

- brak jasnego przekazu, co jest dobre, a co jest złe,

- brak jasno wyznaczonych granic, co wolno, co nie wolno,

- stosowanie agresji przez rodziców, wymuszania posłuchu, posługiwanie

się takimi "metodami wychowawczymi" jak bicie, szorstkie traktowanie

czy ostre wybuchy gniewu - przemoc rodzi przemoc,

- wychowanie w duchu "dziecko nie ma głosu",

- rozwiązywanie konfliktów domowymi metodami siłowymi,

- kryzysy rodzinne (kłótnie, rozwód),

- podwójny wzorzec zachowań, co innego się mówi, co innego się robi,

- gorący temperament samego dziecka, natychmiastowa reakcja na bodźce

zewnętrzne i wewnętrzne

- mało rozwinięta u dziecka samokontrola własnych emocji. Dzieci nie

kontrolują swoich zachowań i reakcji emocjonalnych wywołanych

strachem, lękiem, poczuciem winy lub krzywdy

- używanie alkoholu i narkotyków, które powodują wzrost zachowań

agresywnych ponieważ obniżają stopień kontroli i ograniczają właściwą

ocenę sytuacji

Przyczyny istniejące w szkole

Szkoła czy placówka wychowawcza jako

instytucja ze względu na sposób organizowania

procesu dydaktycznego i określonego sposobu

spędzania czasu może również powodować

zachowania agresywne zarówno u uczniów,

wychowanków jak i nauczycieli, wychowawców.

Wpływa na to między innymi:

- hałas, mała przestrzeń i ograniczona

ruchliwość,

- czas spędzony głównie w sposób

ukierunkowany,

- stała sytuacja oceny i narzucony z góry

porządek,

- zbyt wiele sytuacji bez możliwości wyboru,

wycofania się z pracy grupy,

- anonimowość uczniów, wychowanków i

nauczycieli, wychowawców

- zbyt liczne klasy, grupy

- ogólny standard budynku, wystrój pomieszczeń

(zbyt mało lub zbyt dużo bodźców), oświetlenie,

otoczenie

Przyczyny tkwiące w relacji

nauczyciel - uczeń:

- chłód emocjonalny nauczycieli w

stosunku do uczniów,

- niewłaściwy sposób

komunikowania się nauczyciela z

uczniem (poniżanie, ośmieszanie,

straszenie, podkreślanie władzy),

- agresja i przemoc dorosłych na

terenie szkoły,

- rozwiązywanie metodami siłowymi

konfliktów dorośli - dzieci,

- relacje oparte tylko na

wymaganiach bez nagradzania i

wzmacniania pozytywnego zachowań

dzieci.

Przyczyny związane z procesem

nauczania:
- zbyt dużo wymagań bez
uwzględnienia potencjału i
możliwości,
- brak doceniania i podkreślania
wysiłków dzieci,
- niesprawiedliwość w ocenianiu i
traktowaniu uczniów,
- mało uwagi poświęconej
rozładowaniu napięć,
- nuda i schematyczność podczas
lekcji

Wpływ grupy rówieśniczej:

Zachowania rówieśników w pewnym okresie życia stają się dla

młodych ludzi jedynym wzorcem zachowań. Powstawaniu agresji

sprzyja:

- brak spójnych reakcji nauczycieli i rodziców na zachowanie

agresywne w szkole,

- brak jasnych reguł życia szkolnego,

- brak poczucia współodpowiedzialności u ucznia za życie szkoły

- brak konsekwencji i zgodności w egzekwowaniu przyjętych

norm - brak wyraźnej dezaprobaty zachęca do powielania

podobnych zachowań. Dopuszczalność takich zachowań wynika

czasami z przekonania o konieczności przejścia dzieci przez fazę

bójek, które uważa się za korzystne z rozwojowego i

wychowawczego punktu widzenia

- chęć zdobycia władzy i zapewnienia sobie satysfakcjonującej

pozycji w grupie rówieśniczej

- naśladują osobę w grupie, często sami są niepewni pozycji

w grupie, chcą podobać się przywódcy grupy

- widzą, że uczeń agresywny nie traci swojej popularności, "silni,

nieustraszeni i wytrzymali" są zazwyczaj przedmiotem podziwu,

- widzą, że uczeń agresywny nie spotyka się z negatywnymi

konsekwencjami,

- w grupie rozmywa się odpowiedzialność, obniża się poziom

krytycyzmu, autokontroli, nie działają hamulce moralne

- długotrwałe dokuczanie powoduje, że uczniowie zmieniają swój

stosunek do ofiary, wydaje im się osobą mniej wartościową,

maleje poczucie winy i wyrzuty sumienia

Wpływ mediów.

Przemoc w mediach prezentowana jest w
skali nieproporcjonalnej do życia
codziennego. Dzieje się tak często z
powodów komercyjnych, gdyż dobrze się
sprzedaje i przyciąga widownię, jest
modna. Akty agresji i przemocy obecne są
w filmach animowanych i grach
komputerowych przeznaczonych nawet
dla najmłodszych dzieci. Ta
wszechobecność powoduje między innymi
obniżenie poziomu empatii. Przemoc staje
się codziennością, a posiadanie "kilku żyć"
jest dla niektórych zupełnie oczywiste.

DROGI RODZICU!

Gdy dowiadujesz się, że Twoje dziecko jest prześladowane w szkole to wiedz, że niektóre dzieci

ukrywają swój problem. To nie oznacza, że nie mają do Ciebie zaufania - być może nie chcą Cię

zmartwić, albo wstydzą się, że nie potrafią sobie same poradzić i wina tkwi w nich samych. Takie

dziecko najczęściej nie lubi szkoły. Rano przed wyjściem skarży się na bóle głowy, gardła, brzucha,

na gorączkę. Jeśli zauważysz takie objawy u swojego dziecka, zastanów się, czy powodem nie jest

prześladowanie w szkole. Jest wiele sygnałów, które świadczą o tym, że Twoje dziecko może być

ofiarą przemocy szkolnej. Obserwuj zachowania dziecka i zawsze reaguj, gdy Twoje dziecko:



nie chce wychodzić z domu albo wychodzi bardzo późno lub bardzo wcześnie



wraca ze szkoły później, okrężną drogą



wraca po lekcjach ze zranieniami i siniakami



ma podarte ubranie



znajdujesz zniszczone podręczniki i przybory szkolne



prosi Cię o ponowne kupienie "zgubionych" (zabranych lub ukradzionych) przedmiotów



często "gubi" pieniądze i prosi o drobne na "składkę"



nie chce brać do szkoły drugiego śniadania albo bierze dużo więcej niż zwykle



prosi o "załatwienie" zwolnienia z WF



kłóci się ze swoimi przyjaciółmi



jest ciche, izoluje się



jest agresywne w stosunku do innych domowników, np. rodzeństwa



ma gorsze wyniki w nauce



opuszcza pojedyncze lekcje lub wagaruje



ma problem ze snem lub senne koszmary, płacze w nocy



Jeśli zauważysz u dziecka wyżej wymienione zachowania, porozmawiaj z nim. Zadaj kilka prostych

pytań:



Co robiło dzisiaj w szkole?



Co robiło podczas długiej przerwy?



Czy robiło coś, co mu się szczególnie podobało?



Czy robiło coś, co mu się nie podobało?



Czy jest jakaś lekcja, której nie lubi?



Czy jest ktoś w szkole, kogo nie lubi i dlaczego?



Czy czeka, aby iść jutro do szkoły?

Co robić?

Najgorsze co możesz zrobić, to zareagować zbyt ostro.

Mimo odczuwanej złości staraj się nie zachować

agresywnie, nie rozwiązuj sprawy sam np. wymierzając

karę sprawcy. Postaraj się nie obwiniać szkoły i

nauczycieli. Pamiętaj, że jeśli nie wiedziałeś o

prześladowaniu swojego dziecka, szkoła może również nie

zdawać sobie z tego sprawy. Poinformuj wychowawcę - to

on powinien pokierować dalej sprawą. Możesz także

zwrócić się do pedagoga szkolnego.

Jeśli w szkole poinformowano Cię wcześniej, jakie są

zasady współpracy z rodzicami w podobnych sytuacjach,

postępuj zgodnie z nimi.

Wobec swojego dziecka staraj się zachować tak, aby mu

pomóc. Nie obwiniaj go, niezależnie od tego, jak radziło

sobie z prześladowaniem. Nie miej do niego pretensji, jeśli

nie powiedziało Ci, że jest ofiarą przemocy. Zachęć, aby

opowiedziało Ci o wszystkim - pomoże mu to poradzić

sobie z napięciem i odreagować trudne emocje. Zapewnij,

że zrobisz wszystko, aby mu pomóc i nie dopuścisz do

podobnych sytuacji w przyszłości.

 NIESKUTECZNE SPOSOBY POMAGANIA DZIECKU I

ZACHĘCANIA DO WSPÓŁPRACY



OBWINIANIE I OSKARŻANIE

„zachowujesz się niemożliwie”, „ty nigdy nie niczego nie możesz

zrobić dobrze”



PRZEZYWANIE

„jak możesz być tak głupi”



STRASZENIE. GROŹBY

„jeżeli jeszcze raz ................, dostaniesz, zobaczysz....,i t p”



ROZKAZY

„natychmiast podnieś,...,wyjdź”, „na co jeszcze czekasz, w tej

chwili...zrób to”



WYKŁADY I MORALIZOWANIE

„czy sądzisz, że to ładnie...?”, „taka dziewczynka powinna wiedzieć,

że...”



OSTRZEŻENIA

„rób tak dalej, wtedy na pewno nikt - nie będzie cię lubił, nie będzie

się z tobą



PRZYJMOWANIE POSTAWY MĘCZENNIKA

„doprowadzasz mnie do ataku serca, czy o to ci chodzi”

(tu też obwinianie, oskarżanie)



PORÓWNANIA

„dlaczego nie robisz....nie jesteś podobny do....Jasia?”



STOSOWANIE SARKAZMU, IRONII

„pięknie, wspaniały pomysł”, „byłeś genialny” (gdy nie podoba nam

się pomysł dziecka)



PROROCTWA. PRZEWIDYWANIE NAJGORSZEGO

„kłamiesz, wiesz co z ciebie wyrośnie?, zły i niedobry człowiek”

POMÓŻ SWEMU DZIECKU POLUBIĆ SIEBIE

OTO OSIEM ZASAD WŁAŚCIWEGO POSTĘPOWANIA.



Udzielaj dziecku dużo pochwał.

Zwracaj uwagę na osiągnięcia dziecka, nawet bardzo drobne i

często je chwal.

Jeżeli podkreślasz pozytywne strony zachowania dziecka, będzie się

ono zachowywać tak, jak będziesz sobie tego życzyć. Twoje

pochwały pomogą Twemu dziecku zachować dobre samopoczucie



Chwal wysiłek nie wynik

Uświadamiaj swemu dziecku, że nie zawsze musi zwyciężać.

Porażka może być sama w sobie nobilitująca, jeśli dało się z siebie

wszystko.



Pomóż swemu dziecku stawiać sobie realne cele

Jeżeli samo dziecko lub rodzice oczekują od niego zbyt wiele,

porażka staje się miażdżącym ciosem.



Nie porównuj wyników twego dziecka z innymi

Wiele dzieci, w porównaniu z Twoim, mają lepsze ale i gorsze wyniki

w sporcie, nauce, są bardziej ale i mniej zdolne. Przekonaj swoje

dziecko, że jego wyniki i starania są przedmiotem Twojej dumy.



Gdy korygujesz postępowanie swego dziecka krytykuj jego

działanie a nie dziecko

Bezmyślny komentarz może być destrukcyjny dla dziecka. Dziecko

zawsze traktuje słowa dorosłych jako przepis, prawo. Rodzice gdy

korygują oceniają postępowanie dziecka powinni starannie

dobierać słowa.

Komentarz właściwy: „ przechodzenie przez płot jest

niebezpieczne. Możesz

się skaleczyć. Nie rób tego więcej”

Komentarz niewłaściwy: „czy nie masz tyle rozumu, żeby

przewidzieć, że

przechodzenie przez płot jest

niebezpieczne?”



Panuj nad swymi negatywnymi emocjami

Najlepszym, konstruktywnym sposobem dzielenia się z innymi

ludźmi swoimi negatywnymi uczuciami jest informowanie

ich o tym.

Dziecko nie czuje się wtedy, że jest atakowane lub też, że jest

z gruntu złe.

Informacja o uczuciach właściwa: „Utrzymywanie porządku

w domu jest dla mnie bardzo ważne. Denerwuję się

gdy pozostawiasz swoje książki i ubrania w

przedpokoju”

Informacja niewłaściwa: „Czasem postępujesz jak świnia.

Kiedy wreszcie nauczysz się kłaść swoje rzeczy na

właściwym miejscu?”



Powierzaj swemu dziecku konkretne zadania

Dzieci, które mają w domu wyznaczone konkretne zadania i

obowiązki

wiedzą, że robią coś ważnego, aby ci pomóc

uczą się w ten sposób czuć przydatnymi i ważnymi członkami

rodziny

dobre wykonanie tych zadań wytwarza również poczucie

sensu osiągnięć.



Okaż swemu dziecku, że je kochasz

Przytulaj, całuj swoje dziecko, mów, że je kochasz. Dziecko

nigdy nie jest za duże czy za małe, aby mówić mu, że jest

kochane i jest największą wartością dla rodziców. Pozwoli

mu to dobrze myśleć o sobie.

JAK POMÓC DZIECIOM,

ABY RADZIŁY SOBIE Z WŁASNYMI

UCZUCIAMI?



SŁUCHAJ DZIECKA SPOKOJNIE I Z UWAGĄ

[nie przerywaj, nie odwracaj się, nie zajmuj się inną czynnością gdy

dziecko mówi do ciebie]



PRZYJMUJ JEGO UCZUCIA SŁOWAMI: „TAK, ACHA,

ROZUMIEM”

[dla dziecka jest to potwierdzenie, że je słuchasz]



OKREŚL TE UCZUCIA / NAZWIJ JE/

„musiało to być dla ciebie przykre”

„widzę, że jesteś zły na kolegę”

Wszystkie uczucia dziecka [i dorosłego również]

można zaakceptować. Ograniczać należy/ można pewne

działania! Jak to robić?



ZACHĘĆ DZIECKO DO MÓWIENIA W MIEJSCE

AGRESYWNEGO ATAKU

powiedz: „widzę, że jesteś zły na kolegę. Powiedz mu to co chcesz

słowami

nie pięściami”



ZMIEŃ PRAGNIENIA DZIECKA W FANTAZJĘ (u dzieci do 8/ 9

lat)

Gdy nie jest możliwe spełnienie życzeń dziecka, nie

odrzucaj ich, nie krytykuj, nie minimalizuj, nie obniżaj ich

wartości; one w tym momencie są dla dziecka najważniejsze.

Odrzucenie ich dziecko odbiera jako brak rozumienia jego

samego.

Możesz wtedy powiedzieć: „gdybym była dobrą wróżką i

miała całą jej moc, wyczarowałabym całą butlę soku

pomarańczowego dla ciebie”. Nie bój się, że dziecko straci

poczucie rzeczywistości. Dla niego będzie to oznaczało, że ty

naprawdę je usłyszałaś, zrozumiałaś i akceptujesz jego uczucia.

DOBRE ZACHOWANIA DOROSŁEGO WOBEC DZIECKA



Nie upokarzaj dziecka, bo ono tak jak ty, ma silne poczucie

własnej godności.



Staraj się nie stosować takich metod, których sam w

dzieciństwie nie akceptowałeś.



Pozwalaj dziecku dokonywać wyboru najczęściej jak

umiesz.



Jeżeli zachowałeś się wobec dziecka niewłaściwie,

przeproś je i wytłumacz się. Nie bój się utraty autorytetu,

dziecko i tak wie, kiedy popełniasz błędy.



Nigdy nie mów źle o dziecku, w szczególności w obecności

innych osób.



Nie mów „zrobisz to, bo ja tak chcę” – jeżeli musisz czegoś

zabronić, zawsze uzasadnij.



Jeżeli wydajesz polecenie dziecku, staraj się nie stać nad

nim i mówić „ z góry swego autorytetu”.



Nie musisz być za wszelką cenę konsekwentny, nie musisz

być w zgodzie z innymi dorosłymi (drugim rodzicem)

przeciwko dziecku, jeżeli wiesz że oni nie mieli racji.



Staraj się być czasem adwokatem swojego dziecka.

DZIECI

Dzieci wciąż krytykowane

uczą się potępiać.

Dzieci wychowywane w atmosferze wrogości

uczą się walczyć.

Dzieci wzrastające w strachu

uczą się bać.

Dzieci, które spotykają się wciąż z politowaniem,

uczą się użalać nad sobą.

Dzieci bezustannie zawstydzane

uczą się poczucia winy.

Dzieci otoczone tolerancją

uczą się cierpliwości.

Dzieci otrzymujące dość zachęty

uczą się śmiałości.

Dzieci, którym nie szczędzi się pochwał,

uczą się uznawać wartości.

Dzieci w pełni aprobowane

uczą się lubić samych siebie.

Dzieci akceptowane

uczą się odnajdować w świecie miłości.

Dzieci, które często słyszą słowa uznania,

uczą się stawiać sobie cele.

Dzieci wzrastające w atmosferze wspólnoty

uczą się hojności.

Dzieci otoczone rzetelnością i uczciwością

uczą się czym jest prawda i sprawiedliwość.

Dzieci wychowywane w poczuciu bezpieczeństwa

uczą się ufać sobie i innym.

Dzieci dorastające w klimacie przyjaźni

uczą się jak wspaniale jest żyć.

Dzieci otoczone łagodnością

uczą się spokoju ducha.

CZYM ŻYJĄ TWOJE DZIECI? Doroty I. Nolte

Dziękuję za uwagę.