Edukacja ekologiczna w przedszkolu 2

     Przedszkole, to obok domu rodzinnego dziecka miejsce, gdzie się "wychowuje". Dzieciom kojarzy się przede wszystkim z beztroską, zabawą, miejscem gdzie miło spędza czas pod nieobecność rodziców. Rzeczywiście rzeczą bardzo istotną jest kształtowanie postaw już we wczesnym dzieciństwie. Dziecko w wieku przedszkolnym jest bardzo ciekawe życia, dociekliwe, chłonne wiedzy. Mądrze więc postąpimy, gdy będziemy poruszać z małym dzieckiem tematykę przyrody i jej ochrony.

     Często mówi się, że z mądrego dziecka wyrośnie porządny obywatel. W gestii rodziców jak i przedszkoli leży również to, aby z dziecka wyrósł także porządny eko- obywatel. Zaszczepione we wczesnym dzieciństwie zasady mają odzwierciedlenie w późniejszym działaniu i postępowaniu, również w dziedzinie ekologii. Jak zatem powinna przebiegać edukacja ekologiczna na etapie przedszkolnym?

     W Polsce działa zaledwie kilka przedszkoli o profilu ekologicznym, gdzie programy metodyczne skierowane są ściśle na aspekt ochrony przyrody. Pozostałe działają według starych zasad, gdzie wśród wielu zajęć dzieci uczą się o przyrodzie. Na tego typu zajęciach dzieci poznają otaczający ich świat tylko z tej dobrej (niezniszczonej) strony. Nie mówi się o przyczynach i skutkach braku poszanowania dla środowiska. Niektórzy twierdzą nawet, że takie tematy mogłyby wywołać w dzieciach lęki i strach. Zatem również w przedszkolu stosuje się modną dziś metodę bezstresowego wychowania. Ekologia może być nauką przyjemną, bezstresową i bardzo pożyteczną. Ekologia nie ma straszyć dzieci, ale zachęcać je do mądrego postępowania i wykorzystywania zasobów przyrody.

     "Nauczyciele przedszkolni również są zainteresowani prowadzeniem zajęć ekologicznych. Sygnalizują oni potrzebę dostępu do fachowych materiałów i do poprawnie metodycznie przygotowanych scenariuszy zajęć. Część z nich istotnie wprowadza elementy ekologii do prac z dziećmi. Jednak działania te mają charakter wyrywkowy, często jednorazowy bez możliwości systematyczności oraz formy niemogącej mieć zastosowania w innych placówkach przedszkolnych.

     Dziecko powinno wiedzieć i zrozumieć, że: a) to wszystko, co jest niezbędne do życia człowiekowi czerpie z przyrody; b) człowiek nadmiernie zanieczyszcza środowisko i w nie do końca przemyślany sposób wykorzystuje jego zasoby; c) należy ograniczać ten proces, a najlepiej zapobiegać mu. Jakie zatem warunki powinno spełniać przedszkole i jego kadra, żeby powyższe założenia mogły być osiągnięte?

     Oprócz treści merytorycznych wynikających z samego programu dydaktycznego, duże znaczenia mają także warunki zewnętrzne - w tym przypadku architektura kształtująca najbliższe otoczenie przedszkolaków - ich codzienne środowisko naturalne. Przedszkola w większości wybudowane zostały w latach 70. XX wieku, w architektonicznym stylu socrealizmu, tworzącym "betonowe pudełka". Należałoby je zazielenić poprzez nasadzenie roślin - pnączy na ścianach budynku, żywopłotów wzdłuż ogrodzeń przedszkolnych posesji, drzewek owocowych, by dzieci mogły obserwować posilające się na nich ptaki, czy budzącą się na wiosnę naturę.

     Warto również dzieci czynnie angażować do opieki nad zielenią otaczającą przedszkole. Można wspólnie zbudować karmniki dla ptaków, czy sadzić i pielęgnować rośliny. Jak już wcześniej wspomniałam dzieci chętnie wykonują powierzane im przez dorosłych zadania. Czują się docenione, potrzebne, "dorosłe" i mają poczucie odpowiedzialności. Naturalna ciekawość i wrażliwość przedszkolaków, jest zatem doskonałym punktem wyjścia do rozpoczęcia kształtowania świadomości ekologicznej.

     Jedną z form edukacji ekologicznej w przedszkolu jest tzw. ścieżka ekologiczna. Polega ona na przedstawianiu środowiska naturalnego nie w sposób teoretyczny, ale podczas pracy w plenerze wykorzystując receptory: słuch, dotyk, węch, wzrok dzieci. Ten sposób przekazywania wiedzy o przyrodzie dzieciom na pewno bardziej utkwi w pamięci niż wiedza teoretyczna, gdzie ich wrażliwość jest uśpiona.

     Oto kilka przykładów często stosowanych ścieżek ekologicznych(okazji ekologicznych) proponowanych przez nauczycieli przedszkoli:

Okazja edukacyjna 1 - dotyczy szukania przez dzieci wiosennych kwiatów na wycieczce do lasu, w której towarzyszy im leśnik. Za cel główny przyjęto poznanie dwóch pozagospodarczych funkcji lasu: ochrona przyrody i rekreacja. Dzięki niej m.in. dziecko zachowuje się w lesie zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami poruszania się po jego terenie oraz bawi się w takie zabawy, które są dopuszczalnymi w lesie sposobami rekreacji. Zawierana jest umowa z dziećmi, dotycząca poprawnego zachowania w lesie.

Okazja edukacyjna 2 - zaprasza uczestników do świata grzybów. Poznają oni różne rodzaje grzybów, opisują wygląd grzybów kapeluszowych i ich budowę. Szczególną uwagę poświęcono przyczynom, dla których nie należy zrywać i niszczyć grzybów trujących. Podczas uczestniczenia w zbiorze grzybów dzieci zbierają je w taki sposób, aby nie niszczyć grzybni.

Okazja edukacyjna 3 - Spędzenie dnia w ekologicznym gospodarstwie rolnym podekscytowało dzieci, jak i dorosłych. Możliwe było pokazanie dzieciom pracy w gospodarstwie rolnym ze zwróceniem ich uwagi na codzienne obowiązki gospodarzy związane z produkowaniem zdrowej żywności. Zwiedzając gospodarstwo, dzieci rozpoznawały i nazywały zwierzęta udomowione (kozy, króliki, gęsi, kury, konie).

     Uczyły się prawidłowo karmić, poić, doić i paść zwierzęta domowe. Dotykały zabytkowych narzędzi gospodarskich i poznawały ich nazwy. Własnoręcznie wyrabiały ciasto chlebowe, masło w maselnicy, kwasiły kapustę. Tłumaczyły, dlaczego szczególnym szacunkiem otacza się przysłowiową "kruszynę chleba".

Okazja edukacyjna 4 - poświęcona jest znaczeniu gleby i nawożenia dla życia rośliny. Dzięki uczestnictwu w niej dzieci poznają wybrane czynniki związane z jakością podłoża, w którym rośnie roślina, warunkujące wzrost rośliny. Ponadto przedszkolaki, dzięki aktywnemu włączaniu się w proponowane im działania, rozpoznają i nazywają części naziemne i podziemne roślin, niektóre gatunki ziem ogrodowych (torf, gliniasta, piaszczysta). Rozumieją znaczenie słów "drenaż" i "żyzny".

Okazja edukacyjna 5 - zapoznaje dzieci z jednym z najniebezpieczniejszych działań człowieka wobec środowiska przyrodniczego - zaprószeniem ognia. Rozmowa z dziećmi o wypalaniu traw i ściernisk jest pretekstem do próby formułowania zasad postępowania wobec środowiska naturalnego. Działania praktyczne umożliwiły dzieciom osobiste sprawdzenie tego, że w ok. 20-cm warstwie gleby żyje bardzo dużo małych zwierząt, dla których wypalanie traw znaczy dla nich zagładę. W tych rozważaniach nie zapomniano również o kretach, myszach polnych, ptactwie.

Okazja edukacyjna 6 - przybliża dzieciom rzekę jako z jednej strony "dobrą znajomą", a z drugiej środowisko nieznane tak naprawdę z powodu miejsca zamieszkania (miasto). Zabawy badawcze umożliwiły dzieciom poznanie wybranych właściwości płynącej wody. Dzięki nim dzieci wykrywały to, co dzieje się z różnymi przedmiotami wrzucanymi do płynącej wody, budowały zapory w poprzek strumienia wody, badały właściwości wiru wodnego i na tej podstawie wyjaśniały to, co dzieje się z obiektami, które trafią w rwący nurt rzeki.

Okazja edukacyjna 7 -hasło "chora rzeka" w tych zajęciach stało się pretekstem do ukazania różnicy między rzeką czystą (żyjącą), a "chorą" (brudną, zanieczyszczoną). Dzieci szukały śladów życia w wodzie z rzeki, podejmowały próby nazwania zwierząt i roślin żyjących w rzece i na jej brzegu, brały udział w ich porządkowaniu. Zbierały śmieci leżące na brzegu i wrzucały je do kosza. Uzupełnieniem tych czynności były działania do wykonania w sali lub w plenerze (w grupach). Przedszkolaki wykonywały portret "zdrowej" i "chorej" rzeki oraz projektowały znaki informacyjne dla osób, które nad jej brzegami będą odpoczywać.

Okazja edukacyjna 8 - poświęcona jest budowaniu oczyszczalni wody i potrzebie korzystania z filtrów do wody. Dzieci podejmowały próby budowy filtra, który skutecznie oczyści wodę z zanieczyszczeń mechanicznych. Filtrowały wodę przez bibułę w celu sprawdzenia stopnia jej zanieczyszczenia substancjami nierozpuszczalnymi w wodzie. Opowiadały, w jaki sposób należy zachowywać się w pobliżu wody. Dzięki zabawie badawczej zainteresowanie dzieci problemem pozyskiwania wody pitnej i nie zanieczyszczania jej naturalnych zbiorników zdecydowanie wzrosło.

Okazja edukacyjna 9 - umożliwia formowanie postawy proekologicznej w stosunku do drzew. Dzieci będą potrafiły rozpoznać i nazwać niektóre gatunki drzew liściastych i iglastych rosnących w ich najbliższym otoczeniu, wymienią niektóre gospodarcze i pozagospodarcze funkcje drzew oraz objaśnią ujemne skutki niszczenia tych roślin.

Okazja edukacyjna 10 - to cykl zabaw badawczych umożliwiających dzieciom osobiste sprawdzenie tego, czy śnieg jest czysty. Przy tej okazji poznają właściwości śniegu, wyjaśniają sobie, dlaczego biały śnieg nie jest czysty. Wykrywają, że śnieg w podwyższonej temperaturze zamienia się w wodę. Zdobywają jeszcze jeden dowód na to, ze atmosfera ziemska jest bardzo zanieczyszczona, a śnieg, opadając na ziemię, kumuluje w sobie różne brudy.

Okazja edukacyjna 11- kieruje uwagę uczestników na problem szkodliwości dymu, kurzu, hałasu i spalin. Nabywanie przekonania o szkodliwym oddziaływaniu tych czynników na poczucie jakości życia człowieka w założeniu autorek zapoczątkuje wśród dzieci zachowania zmierzające do unikania (na ile to możliwe) takich środowisk, w których wymienione czynniki występują w nadmiarze. Dzisiejszy świat, mentalność i sposób wychowywania dzieci narzuca kadrze nauczycielskiej zmianę modelu wychowania przedszkolnego ze standardowego typowo wychowawczego na ekspresyjny. W ramach tego modelu "wychowywać to tyle, co pomóc odnaleźć i wydobyć z istoty ludzkiej coś, co jest w niej zawarte w stanie potencjalnym, a co bez tego wysiłku nie mogłoby się zaktualizować. Ogólne cele i zadania wychowania związane są z koncepcją człowieka autonomicznego, posiadającego własną indywidualność i umiejącego się porozumiewać z innymi ludźmi, człowieka demokratycznego.